Nga Elida Buçpapaj/

Kur dëgjojmë këngën arbëreshe “Moj e bukura More” emocionohemi. Është një këngë 600 vjeçare që prej mallit i ka mbijetuar shekujve. Këngën e ka sjellë me fjalë të dokumentuar filologu arbëresh Dhimitër Kamarda. Moreja është Poleponezi i sotshëm nga u larguan shqiptarët e atjeshëm dhe u vendosën në Kalabri, Napoli dhe Siqeli.

Kënga këndohet nga arbëreshët, por edhe nga shqiptarët e vendit amë. Kush e këndonte i dridhej zëri, kush e dëgjonte i dridhej zemra. Dhe ashtu ka mbetur, dramatike edhe sot e kësaj dite. Kush e dëgjon i dridhet zemra, kush e këndon, i jep shpirt nga i gjithë atyre që e ëndërruan Morenë por nuk u kthyen dot kurrë.

Pushtimi turk i kishte ndarë vëllezërit e një gjaku. Të njëjtën gjë kishte bërë edhe Perdja e Hekurt. Dhe malli rritej e rritej si një mal.

Pas rrëzimit të diktaturës u mundësua takimi i shumëpritur, i aq ëndërruar.

Arbëreshët me kujdes dhe dashuri të madhe kishin ruajtur kulturën, veshjet, gjuhën, këngët dhe traditat e 600 viteve më parë, të cilat kalonin nga brezi në brez, sikur kalonte brez pas brezi edhe kënga “Moj e bukura More”. Që ne e dëgjuam të kënduar magjishëm nga sopranoja arbëreshe Maria Cristina Imbrogno. Maria është 20 vjeçare, ajo është shumë e talentuar dhe studion kanto në konservator. Një ditë Maria do të bëhet artiste e madhe dhe nuk do të heqë dorë kurrë së kënduari “Moj e bukura More”, që të mos harrohet kurrë malli i të parëve për tokën ku lindën: Moj e bukura More/si të lash e më ngë të pash/Si të lash, si të lash/siç të gjeta ngë të lash/.

Maria dhe Mimmo Imbrogno, ati dhe bija janë pjestarë të grupit artistik “Vëllezërit Arbëreshë” nga Franscineto e Kalabrisë, ku Mimmo është zvpresident i shoqatës. Ata kanë ardhur disa herë në Zvicër duke bashkëpunuar me artistët shqiptarë në Konfederatën Helvetike, kanë dhënë koncerte në Sirnach, Zvicër, Saint-Julien, Francë, pastaj artistët shqiptarë ua kanë kthyer vizitën dhe bashkë kanë dhënë koncerte në Civita, Kalabri.

Dhe bashkëpunimi nuk është ndalur midis artistëve të një gjaku, artistëve shqiptarë, të emigruar në Zvicër nga shteti amë, Kosova, Maqedonia e Veriut de-tre dekada më parë dhe arbëreshëve që nuk janë asimiluar dhe kanë konservuar gjithçka që e kanë sjellë të parët e tyre gjashtë shekuj më parë. Të dyja palët dëshirojnë të ruajnë kulturën.

Në muajt e fundit artistët shqiptarë dhe arbëreshë kanë realizuar dy projekte të mrekullueshme. Ideatori dhe mbeshtetësi i tyre është Don Pren Kola që drejtoi për shtatë vite Misionin Katolik në Aara si një shembull ku shërbëtori i Zotit është edhe shërbëtori i kulturës të vendit të vet. Don Pren Kola ka kohë që përkthen liturgjinë fetare në shqip. Këngë liturgjike të kompozuara nga Franz Schubert dhe kompozitorë të tjere, Don Pren Kola i përkthen fjalët e poezisë dhe ato këndohen shqip.

Me rastin e e vjetorit të Shenjtërimit të Nënë Terezës, Don Pren Kola organizoi në Misionin katolik në Aarau në bashkëpunim me artistët shqiptarë në Zvicër dhe artistët arbëreshë Festivalin e Këngës Liturgjike shqip. Don Preni kishte punuar gjithë tekstet e këngëve për t’i adaptuar me muzikën. Në festivalin e Liturgjisë i parë i këtij lloji i Komunitetit shqiptar në Zvicër Maria Cristina Imbrogno bëri një prezantim shumë të shkëlqyer bashkë me artistët e suksesshëm Ermira Lefort, Gentjana Tafili, Elona Mathieu, Fiona Gjini, koret nga komuniteti shqiptar nga Berna, po ashtu nga Mali Zi dhe korali i fëmijëve të Aaraut, që emocionuan dhe e ngritën në standing ovation publikun e gjërë me më tepër se 700 spektatorëve të pranishëm.

Liturgjia në gjuhën shqipe është një domosdoshmëri, kur po në Zvicër komuniteti shqiptar shkon deri aty sa nëpër xhamitë e besimit mysliman i dërgon fëmijët shqiptarë të mësojnë arabisht, ndërsa këta fëmkijë nuk dinë gjuhën shqipe!

Projekti i dytë i Don Pren Kolës është regjistrimi i një CD me këngë liturgjike. Kjo ishte edhe arsyeja që Maria dhe i jati i saj Mimmo kishin ardhur në Gjenevë, për të regjistruar në studio këngët nën kujdesin e Ermira Lefort. Me Ermirën unë isha në kontakt atyre ditëve dhe ajo deri vonë me Marian dhe Mimmon regjistronin në studio. Ermira si specialiste është entuzuaste me zërin e Marias. Nuk e kam dëgjuar Moj e bukura More të kënduar aq mrekullisht sikur Maria, më thotë ajo.

Angazhimi i Artistëve shqiptarë në dy projekte që lidhen me Liturgjikinë e kënduar në Shqip përcjell mesazhin e rëndësisë që ka gjuha amëtare, për t’i shpëtuar asimilimit. Është shumë më bukur t’i lutesh Zoti shqip apo t’i këndosh këngët e kulttit në shqip.

Kjo ishte edhe tema e bisedës me Marian dhe Mimmon. Komuniteti arbëresh sjell shembullin unik për të treguar se si ruhet tradita e paprekur sikur e sollën të parët qindra vjet më parë. Kenget arbereshe liturgjike ne CD, mund te jene pjese e repertorit në një projekt të ardhshëm.

At’ e bijë na tregojnë për aktivitetet e komunitetit të tyre me grupin artistik “Vëllezërit Arbëreshë”, se si japin koncerte, vënë në skenë pjesë teatrore, ku iu bashkangjitet edhe mamaja e Marias dhe gruaja e Mimmos Caterina Imbrogno, bëjnë festa ku veshin ato kostume të mahnitëshme ngjyra ngjyra dhe këndojnë këngët e tyre me një timbër zëri që e kanë vetëm ata që nuk e harrojnë kurrë dheun e të parëve.

Maria Cristina Imbrogno ka plot ëndërra. Vajza arbëreshe me një zë të jashtëzakonshëm sopranoje vijon studimet dhe po ashtu kultivon këngën arbëreshe. Do të bëhesh një artiste e madhe padyshim, i them. Maria më qesh. Pastaj bëjmë ca foto, si për ta fiksuar mallin. Ata do të merrnin trenin për në Milano, ne për në Basel. Ermira Lefort më tregonte se sa bukur ishin organizuar pjestarë të komunitetit shqiptar në Gjenevë për t’i mikpritur sa më mirë. Tani që po i përcillnin sytë i kishim të gjithë të mbushur me lotë.

Por tani rruga e bashkëpunimit është hapur midis artistëve shqiptarë të Zvicrës dhe atyre arbëreshë të Kalabrisë. Projekte të tjera i presin, takime të tjera. Dhe sa herë do të takohen, nuk do të harrojnë kurrë pa kënduar “Moj e bukura More”!