Nga JUSUF BUXHOVI/

Në kohën kur pas rënies së Murit të Berlinit dhe shpërbërjes së imerisë së kuqe sovjetike, vendet e ish bllokut komunist, me të madhe po i jepeshin procesit të tranzicionit, duke paralajmëruar kështu fillimin e një ndryshimi të madh shoqëror, që do të çonte kah përqafimi i vlerave të reja politike, shkrimtari dhe disidenti i njohur çek Vaslav Havel, tërhoqi vërejtjen nga tirania e mundshme e tranzicionit.

“Ndryshimet shoqërore dhe politike nuk mund të krahasohen me ndryshimin e rrobave sipas stinës…” – tha Havel dhe shtoi se “kapërcimi nga sistemi totalitar te ai pluralist mund të kthehet në një farsë të rrezikshme, po qe se nuk prek mentalitetet, që ndryshimin e pranojnë si pjesë të vetëdijes së re e jo të maskimit të të vjetrës në emër të së resë…” Madje, maskimin e të vjetrës në emër të së resë ai e quajti mundësi të madhe që nomenklaturat e vjetra të shfrytëzojnë situatën, që me ndihmën e pinjollëve të tyre dhe strukturave të pushtetit të deridjeshëm të përfitojnë hapësirën e re për ta ruajtur pushtetin duke shfrytëzuar kështu mjetet dhe infrastrukturën e pluralizmit demokratik për të njëjtat qëllime.

“Duhet pasur kujdes nga kamelonizmi politik, veçmas kur diktatori i deridjeshëm kthehet në demokrat”!

Kur Havel i tha këto dukej sikur një pjesë e mirë e atyre që ai i shfaqi si shqetësime, tashmë kishin ndodhur. Në shumicën e vendeve të përfshira nga “pranvera demokratike”,nomenklaturat e deridjeshme, jo vetëm që kishin ruajtur pushtetin, por pluralizmin e kishin shfrytëzuar për t’u legjitimuar me anën e “votës së lirë”!
Kështu, nga Moska e deri në Sofje dhe gjetiu kah shtrihej imperia e kuqe, një pjesë e mirë e diktatorëve të deridjeshëm, ose pinjollë të tyre, kishin fituar pushtetin. Me këtë ndryshim, nuk iu hap rruga demokracisë, siç pritej, por oligarkisë dhe strukturave të ngjashme që mbikëqyreshin nga mendësia e deridjeshme totalitare. Socializmi i deridjeshëm u zëvendësua me kapitalizmin e egër dhe jashtë rregullave…

Për fat të keq, edhe Shqipëria, e cila ndër të fundit formalisht rrënoi diktaturën, nuk ishte në gjendje që t’i ikte sëmundjes së tranzicionit. Te ajo, madje, ndryshimi aq i pritur solli edhe sindromën e njohur shqiptar të luftës së brendshme, të mbjellë nga jashtë nga koha e shfaqjes së shtetit shqiptar e tutje…

Kështu, ky proces i mbrapshtë, thuajse solli tiraninë e tranzicionit, pikërisht të tillë për të cilën tërhiqte vërejtjen Havel.

Për këtë gjendje si dhe anatominë e këtij degradimi shoqëror dhe politik, flet me shumë shqetësim Elida Buçpapaj në librin publicistik “Tirania e Tranzicionit”.
Autorja shqiptare, e cila është e pranishme në shtypin shqiptar prej dy deceniesh, rrënimin e brendshëm shqiptar nuk e shikon vetëm brenda për brenda klasës politike të shtetit shqiptar (ndonëse aty fokusohet më së shumti), por edhe në pjesët tjera, veçmas në Kosovë dhe Maqedoni, ku po ashtu, tranzicioni është shfrytëzuar më shumë për pasurime personale e më pak për t’u plotësuar ideali i bashkimit kombëtar, që do të arrihej nëpërmes integrimeve të brendshme në kuadër të çatisë së përbashkët evropiane, me kusht që të jepeshin dëshmi shtetformuese.

Për Elida Buçpapajn, problemet e shqiptarëve me tranzicionin janë më të veçanta dhe më të dhimbshme, pse ato ngarkohen nga mentaliteti i brendshëm i diktaturës, por edhe nga mungesa e vullnetit të sinqertë për t’u përballuar muri i ndarjes së tyre, i vënë pikërisht para një shekulli me shfaqjen e Shqipërisë londineze, kur gjysma e trungut të saj (Kosova, Maqedonia dhe Çamëria), mbeti nën pushtimin serbo-malazez dhe grek.

Kështu, klithjet e Elida Buçpapajt vijnë sa nga dhembjet që ndjehen nga “diktatorët e rinj”, të cilët dhunojnë në emër të pluralizmit, e sa nga elitat e papërgjegjshme politike në Tiranë, Prishtinë dhe Shkup, të cilat luftën për shtet e kthejnë në luftë për pushtet, pra për pasurim të pistë dhe manipulime të tjera! Për këtë gjendje ajo akuzon njësoj qeveritarët e papërgjegjshëm të Tiranës, të cilët sillen ashtu që Shqipëria të mbetet jashtë integrimeve evropiane – njollë e zezë e Ballkanit, siç akuzon edhe politikanët e Kosovës, të cilët, si të shantazhuar shumëfish, bëjnë lëshime tepër të mëdha, ndër të cilat më të dhimbshmet janë ato që vendit t’ia rrudhin sovranitetin shtetëror (në Veri) dhe atë shpirtëror (me koncesionet që i janë bërë Serbisë që objektet kishtare orotodokse t’i mbetën në pronësi).

Në këtë gjendje ajo rënkon për Rugovën dhe autoritetin e tij, siç rënkon për një autoritet shtetëror në Shqipëri të denjë për botën shqiptare.

Kundruall kësaj gjendjeje, Elida Buçpapaj shpreh brengosje edhe për largimin nga kursi kombëtar i rilindësve, të cilët luftuan me mish e me shpirt që botën shqiptare ta kthejnë kah perëndimi, prej nga ishte shkëputur dhunshëm para pesë shekujsh. Klasës politike në Tiranë dhe Prishtinë, por veçmas disa medieve në Tiranë, ua sheh për të madhe kursin antiamerikan. Me këtë rast ajo, krahas kritikave të ashpra që ua drejton liderëve shqiptarë në Tiranë, të cilët ngaherë kanë braktisur interesat e kombit dhe ato shqiptare, vërejtje të ngjeshura u bën edhe disa politikanëve në Kosovë (I. Mustafës dhe A. Kurtit), që të jenë në nivelin e përgjegjësisë historike, meqë për këtë i obligon: njërin trashëgimia e madhe historike e presidentit Rugova, ndërsa tjetrin programi i Vetëvendosjes, i cili duhet të jetë bashkues dhe jo përçarës…

Megjithatë, një pikë të ndritshme te bota shqiptare, autorja e sheh te diaspora, për të cilën thotë se pa të dhe rolin e saj nuk do të kishte shtet amë. Autorja vlerëson se roli i diasporës për Shqipërinë, Kosovën dhe në përgjithësi konsolidimin e botës shqiptare, edhe më tutje mbetet tepër i madh, në mos vendimtar.
Edhe pse libri publicistik i Elida Buçpapajt “Tirania e Tranzicionit” duket pesimist, megjithatë lexuesit i ofron mundësinë që të njohë nga brenda shumë nga problemet me të cilat ballafaqohet bota shqiptare, probleme këto që sipas autores mund të përballohem po qe se tranzicioni mund tiraninë e paraqitur prej tij…