Rrëfehet gazetarja dhe intelektualja Zamira Cavo:Jeta ime mes politikës, gazetarisë dhe mësimdhënies. Inteligjenca shqiptare duhet të zgjohet nga indiferentizmi/
Bisedoi:Raimonda MOISIU/
Forcën e integritetit të personalitetit dhe inteligjencës së saj, Znj. Zamira Cavo e ka arritur falë formimit shumëplanësh akademik, filozofik, juridik, publicistik dhe politiko-social. Përvojës disa dekada, sidomos në gazetari, këshilltare politike, analiste dhe opinioniste, eksperiencave studimore dhe shkencore e kanë bërë tashmë imazhin e një zonje sfiduese me të gjithë aktorët e faktorët e jetës shqiptare në tranzicion, me kompleksitetin e rolit dhe kontributit të saj në shoqërinë demokratike dhe civile. Por jo vetëm kaq! E kanë shëndrruar atë në “Gazetaren dhe Intelektualen e hekurt”, e cila kap një sërë temash tejet delikate që kanë të bëjnë me politikën, ekonominë, gruan dhe rolin e saj në shoqëri e familja, dhunën ndaj saj që sipas Zamira Cavos: “Dhuna ndaj gruas është plagë e thellë e shoqërisë sonë që favorizohet nga dhuna e përditshme e politikës dhe shoqërisë në përgjithësi. Nëse nuk ngrihet i gjithë opinion publik kundër kësaj dukurie, nëse ne të gjithë nuk bëhemi zëdhënës të tolerancës, paqes e mirkuptimit zor se shoqëria do e kuptojë rrezikun që vjen nga kjo dhunë brënda familjes.” Ndërsa në aspektin politik, si poltikane te monografia “Ridimensionimi i Rilindjes”, Znj. Zamira Cavo shkruan:“Nëse më kritikoni se kam hyjnizuar Rilindjen iu them: Po, e kam bërë me vetëdije! Nën trysninë e hedhjes poshtë të gjithçkaje që kemi krijuar, gjykoj që kemi nevojë të krenohemi me ato që realisht na bëjnë krenarë. Ndaj kam synuar të sjell qasjen pozitive ndaj figurave njerëzore të Rilindjes. Çdo njeri nuk është hero, por heronjtë e mendjes janë padyshim njerëz dhe si të tillë kanë gabime, por vlera e tyre ngrihet përtej çdo vogëlsie, keqdashje apo keqpërdorimi.Nëse më kritikoni se kam “cënuar” vlerat e popullit dhe trashëgiminë e tij kulturore, duke vënë theksin në disa anë negative të trashëguara, iu them: Po, e kam bërë me vetëdije, për të treguar se duhet të zgjohemi e të mësojmë nga e kaluara. Gabimet që përsëriten shndërrohen në faje dhe dënohen. Historia na ka dënuar. Nuk jemi kurrë shumë vonë për të kapur ritmet e kohës.” Ishte nder e privilegj për mua të intervistoja znj. Zamira Cavo, këtë shëmbull të zërit femëror, intelektual dhe krijues. Dekoruar me medaljen “Naim Frashëri” për “Cilësi dhe metoda bashkëkohore në mësimdhënie” nga Presidiumi i Kuvendit të Shqipërisë. Përfituese e titullit “Ambasadore e Paqes”.Për më shumë ndiqni intervistën.
-Përshëndetje znj. Zamira, Faleminderit për kohën e vyer në përkushtim të kësaj interviste. Kam shfletuar dhe lexuar me interes të vecantë biografinë e aktivitetit tuaj akademik, publicistik e krijues. Sinqerisht jam ngazëllyer nga mjeshtëria e kulturës profesionale dhe intelektuale që ju i jeni përkushtuar. Ju jeni diplomuar për filozofi e drejtësi. Cfarë iu shtyhu të studioni në këto degë?
Në të vërtetë mua më ka pëlqyer gjithnjë letërsia. Ende mbaj mend pjesë nga Dantja, nga Shekspiri, madje dhe nga Homeri…Ndodh që pjesëza më vijnë ndërmënd teksa u shpejgoj studentëve historinë e filozofisë dhe ua recitoj. Nuk e di por libri është pjesë e gjithë jetës sime. Ndaj dhe dëshiroja të vazhdoja për letërsi. Unë shkollën e mesme e kam bërë në Sarandë. Im atë u transferua atje kur unë sapo kisha mbaruar klasën e tetë. Aty u dashurova me Butrintin dhe filozofinë greke. Mbase kjo qe shtysa që unë ti drejtohesha filozofisë. Dhe nuk jam bërë asnjëherë pishman. Shumë më vonë iu futa dhe drejtësisë, por nuk është se më hyri shumë në punë, përvecse me dha një kulturë juridike, që më ndihmon të analizoj me gjakftohtësi situata të ndryshme..Ndoshta filozofia i shkon shumë më për shtat karakterit tim kurioz e dyshues njëkohësisht.
-Cila është gjëja më e rëndësishme që ju keni mësuar, kur filluat të kuptoni se cfarë është jeta?
Ajo që kam mësuar dhe që vazhdoj ta kem moto të jetës është një postulat i thjeshtë: Jeta është si deti; herë i mrekullueshëm e herë shumë i frikshëm. E rëndësishme është të dish të notosh me besim në forcat e tua! E shikoni? Sërish u shpreha si letrare! Po kështu është; duhet të besosh tek vetja që edhe në u rrëzofsh të gjesh forca të ringrihesh. Unë ia kam dalë mbanë gjithnjë!
-Gjatë hulumtimit rreth aktivitetit tuaj krijues hasa titujt e disa botimeve shkencore si monografinë e botuar në disa gjuhë të huaja, e titulluar “Poverty in Albania, a qualitative assessment”, monografitë në shqip; “Ridimensionimi i Rilindjes”, “Komunistan”, “Gratë e të ngujuarëve”, “Vështirë të jesh grua”. Nga titujt ve re sejeni kaq kreative në ndikimin e faktorit social, politik, ekonomik dhe historik në shoqërinë shqiptare. Cilat qenë rrethanat që ndjetë nevojën për t’u shprehur e për të treguar?
Eshtë e kuptueshme që fokusi i studimeve të mija të jetë shoqëria. Dhe shoqëria është padyshim një tërësi problematikash që në këtë Shqipërinë tonë shërbejnë si njëlaborator për cdo studiues. Ka kaq shumë problem sa nuk do të mjaftonte një jetë sa për ti cekur! Por unë jam munduar të shikoj një problem e t’i shkoj atij sa më thellë të jëtë e mundur. P.sh., problemi i gjakmarrjes më ka shqetësuar gjithnjë dhe bashkë me një studiuese nga Italia i hymë punës për të kuptuar c’po ndodhte me këtë dukuri të rikthyer në realitetin shqiptar. Por sapo shkelem në zonat ku ky fenomen ishte mjaft i përhapur kuptuam se na doli përpara një problem edhe më i vecantë: jeta e grave, këtyre njerëzve që rrinin të ngujuar për shkak të gjakmarrjes! U befasuam nga c’ka na panë sytë: këto gra ishin( dhe besoj se ende janë) heroinat e vërteta të jetës; ato punonin në fushë, punonin në shtëpi, merreshin me fëmijët, merreshin me shtetin në kërkim të së drejtës për jetë… Ato gra ishin më shumë se legjendë!! Po kështu më ndodhi me një libër tjetër” Labirinthet e një jete”. U nisa të kuptoja e të studioja rrjetin e prostitucionit në Italinë e Jugut në vitet e para të tranzicionit tonë, dhe hasa një histori që ia vlen ndoshta të shndërrohet në skenar filmi.
-Cila ka qenë ideja tuaj, kur ju shkruat botimet studimore: “Përkujdesja si punë e papaguar”, “Fëmijët e rrugës”dhe “Teksti- Filozofia12”. A ka ndonjë moment paralel gjatë eksperiencës tuaj, që si rrjedhojë ka sjellë edhe këndvështrimin paralel me përvojën jetësore, social-politike e historike, mes tradicionales, modernes, artit e filozofisë?
Studimet janë studime, ato janë pjesë e punës kërkimore dhe si të tilla janë formatuar brënda kërkesave rigoroze që kërkon një studim.
-A ka dicka nga jeta reale në librat tuaj monografikë? Cfarë lloj kërkimi keni bërë për to?A keni pasur materiale apo ngjarje që ju kanë ndihmuar në shkrimin e tyre?
Sigurisht janë brum i bërë me miell jetësor. Por në cdo rast kur bëhët fjalë për monografitë, më duhet të them që kam shfletuar shumë autorë, klasikë e bashkëkohorë, të cilët mund ta kenë trajtuar. qoftë edhe tagencialisht. problemin që unë kam trajtuar.Monografitë nuk janë përvoja ime jetësore, por përvoja ime studimore. Filozofia më ka ndihmuar shumë për t’ju qasur problemeve ashtu si më duket mua më e drejtë; pa frikë dhe me profesionalizëm.
-Znj. Zamira, ju keni një karrierë gjithashtu në gazetari e publicistikë. Me këtë dëshiroj të di, se si ju harmonizoni aktualen mbizotëruese sociale, politike dhe historike, në kurriz të pavarësisë tuaj intelektuale, akademike e krijimtarisë letrare, gjithashtu?
Sapo e thashë ! Më duket shumë e vyer fraza e njohur: nuk ka njeri më të keq se ai që kishte në dorë të bënte dicka dhe nuk bëri asgjë! Unë kam një profesion që realisht është mision: Të edukoj brezin e ri! Dhe detyra ime është ta bëj me profesionalizëm, pa frikë e pa partitizëm. Është më e lehtë të edukosh se të riedukosh. Ndaj i jam përkushtuar fjalës së lirë duke tentuar t’i afrohem të vërtetës!
-Kombinimi i së tashmes me të shkuarën, i letërsisë me publicistikën në fushën e letrave përbën bazën e letërsisë së suksesshme, por edhe një teknikë e vështirë për ta pasqyruar në letër. Si ia arrini ju ta realizoni këtë nëkrijimtarinë tuaj?
Nëse e kam arritur këtë sinqerisht që ndjehem me fat, por kur shkruaj kam parasyh disa parime: e para: të kem të qartë problemin që e shikoj si të tillë. E dyta të lexoj mbi këtë problem, nga autorë të ndryshëm. Zakonisht i referohem kolosëve të mendimit filozofik dje dhe sot. E treat, e përjetoj problemin në vetën e parë dhe kjo më ndihmon të jemë edhe emocionale edhe më afër të vërtetës sime. E fundit :shkruaj atë që opinioni do ta dëgjojë nga unë sepse e mendon si unë!
-Ju jeni autore e 10-të librave me subjekt fëminor. Cili është “celësi sekret” i letërsisë për fëmijë që ju keni lëvruar? Cfarë iu ka tërhequr më shumë nga realiteti e si mund ta konceptosh atë artistikisht?
Eh, histori më vehte! Kur shkrova librin e parë me subjekt fëminor( më duket titullohej “Pantallonat magjike”) as nuk besoja në sukses madje as në shitje. Por shtëpia botuese ku unë punoja kërkonte treg dhe më “detyroi” t’i futesha kësaj fushe. Po më doli për hajër, (qesh)… se shkrova edhe shumë të tjerë. Por ju them me bindje se këto libra më dhanë një kënaqësi e qetësi që e kam përjetuar shumë rrallë! Kuptova se e vetmja ndjenjë që ia vlen është dashuria dhe pafajësia e bën edhe më të bukur jetën!
-Ju gjithashu jo në pak raste ju është dashur të bëni edhe gazetaren investigative. Por jo vetëm kaq. Ju jeni diplomuar edhe për Drejtësi! C’mund të na thoni për vecoritë e komunikimit mes krimit e ndëshkimit, fajit e pendesës, dhimbjes e etjes për jetën. Sa keni bërë ju për të bindur drejtësinë dhe fajtorët? A ka pasur momente që jeni ndjerë e dyzuar në punën tuaj për të marrë një vendim?
Ia u thashë që në fillim; unë kam punuar vetëm 6 muaj si juriste në një firmë. Më tej as që i jam afruar këtij profesioni.Gazetaren po e kam bërë dhe e bëj me pasion por shumë pak gazetarinë investigative. Më shumë kam lëvruar analizën dhe opinionin sepse këto më shkojnë për profilin tim profesional.
-Si grua, nënë dhe bashkëshorte, si ndjeheni kur dëgjoni për krimin në familje, dhunimin e vrasjen e grave,droga, prostitucioni; stereotipe negative këto që shkaktojnë dhunë e krim.Si mund të reflektojë shoqëria shqiptare ndaj këtyre fenomeneve të dhimbëshme?
Dhuna ndaj gruas është plagë e thellë e shoqërisë sonë që favorizohet nga dhuna e përditshme e politikës dhe shoqërisë në përgjithësi. Nëse nuk ngrihet i gjithë opinion publik kundër kësaj dukurie, nëse ne të gjithë nuk bëhemi zëdhënës të tolerancës, paqes e mirkuptimit zor se shoqëria do e kuptojë rrezikun që vjen nga kjo dhunë brënda familjes. Familja sot në botë është në udhëkryq në kërkim të formave tëtjera të saj. Kjo është kriza e sotme e familjes. Unë jam partizane e familjes, madje jam e bindur se familja është qeliza e shoqërisë dhe duhet ruajtur me cdo kusht. Por gjithashtu jam e ndërgjegjshme se familja shqiptare vuan sot nga mjaft plagë të shkaktuara nga koha ku jetojmë. Emigracioni, gjendje e vështirë ekonomike, politikat e mbrapshta të qeveritarëve tanë në lidhje me pronën, por dhe ndikimet e kësaj krize botërore e bëjnë mjaft vunerabël familjen shqiptare. Megjithatë unë besoj në trashëgiminë tonë dhe rolin që kultura jonë kombëtare i ka dhënë në histori familjes.
– Si jeni ndjerë përballë botës së frikëshme të mediokritetit klaneve hipokritëve dhe inferioritetit maskilist?
Unë e adhuroj punën që bëj. Ajo që më bezdis është hipokrizia e njerëzve që shpesh vjen nga nevojat për karrierë apo përfitim personal. Nuk i duroj dot njerëzit që thonë gjysmë të vërteta.
-Si akademike dhe autore e një sërë veprash, cili është koncepti tuaj për kombin, për pushtetin, për partitë politike dhe demokracinë në vendin tonë?
Do më duhej të shkruaja një libër për tju përgjigjur kësaj pyetje. Po ju përgjigjem shkurt: Elita politike është varrmihsja e të ardhmes sonë ekonomike, kombëtare dhe kulturore.Unë besoj dhe shpresoj te rinia. Sa për demokracinë unë them se ajo është thjeshtë një metademokraci, pra gjysmëdemokraci! Dhe për mua gjysmakët janë më të rrezikshëm se cilido tjetër!
-Jetoni në Tiranë, cfarë ju lidh me Gjirokastrën?
– Kam lindur në Gjirokatër dhe im shoq është nga Gjirokastra.
-Mendoni se keni arritur aty ku duhet me punën tuaj apo kini akoma për të bërë?
– Oh kam shuuumë për të bërë sa që kam frikë se nuk do më mjaftojë koha fizike…
-A ka ndonjë ngjarje në jetën tënde së cilës ia sheh gjurmët edhe sot?
Kur arrin në një farë moshe bën bilancin dhe unë them se këtë bilanc e kam pozitiv: kam dy vajza të cilat më kanë bërë krenare me punën e tyre; njëra është shkencëtare dhe punon në një qendër kërkimore shkencore në Lion, dhe tjetra është diplomuar për mjeksi në Romë. Jam e lumtur se kemi ndërtuar një marrdhënie të bukur familjare që naka bërë të kapërcejmë cdo vështirësi dhe të arrijmë qëllimet që i kemi vënë vetes.
-Autorët tuaj më të preferuar…
Janë shumë. Janë filozofë, ekonomistë, politologë shkrimtarë… por sa herë që jam e mërzitur i drejtohem Cvajkut ose Kenneth Clarkut /
-Mesazhi tuaj për inteligjencën e shoqërinë shqiptare, vecmas për gruan shqiptare në përgjithësi..
Inteligjenca shqiptare duhet të zgjohet nga indiferentizmi. Napoleoni i quante indiferentët më të rrezikshëm se sa armiqtë. Shqipëria e sotme ka shumë nevojë për inteligjencën shëiptare. Ndryshe mediokriteti politik do ta groposë edhe atë ose do ta detyrojë, sikundër ka ndodhur, të marrë rrugët e botës. Ndërsa për gruan shqiptare do thosha: Mos harro se je heroinë! Beso në forcën tënde sepse me dashuri mund të arrish të ndryshosh botën!
Ju faleminderit