GEZUAR FESTEN E PAVARESISE AMERIKE! (4 korrik 1776- 4 korrik 2019)/
Si një magnet gjigand Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë tërhequr vazhdimisht njerëz nga vende të mdryshme të botës.
Ky udhëtim i gjatë që vazhdon edhe në ditët tona, nisi katër shekuj më parë kur paraardhësit e këtij vendi të madh guxuan ta ndrrojnë Evropën e mbretërve me një botë të re, në gjëndje të egër, por të lirë.
Të ardhurit e parë mbijetuan. Pasardhësit e tyre e quajtën veten ‘amerikanë’ dhe e shndëruan vëndin nga koloni të perandorisë britanike në një superfuqi botërore.
NGA ALBANA M LIFSCHIN/*
-Ne festen e Pavaresise se SHBA kujtojme fillimin e ketij eksperimenti njerezor kolosal.
Ato ishin 13 koloni që me gjithë mozaikun e ngjyrave kishin një gjë të përbashkët: Dëshirën për të krijuar një jetë të re, të lirë dhe të pavarur nga Perandoria Britanike. Për të arritur atë ditë, ato kaluan një proces formimi të vështirë edhe interesant që filloi me krijimin e kolonisë së parë Xhejmstaun, (Jamestown) në 1607, që kolonistët i vunë emrin e mbretit te tyre dhe vazhdoi për më shumë se një shekull me krijimin e kolonisë së 13-të, Xhorxhas (Georgia), 1733, së cilës gjithashtu i dhanë emrin e mbretit Xhorxh të Anglisë. Duket sikur edhe pse pakënaqësia i dërgoi mijra mile larg vëndit “mëmë”, kolonistët nuk do të bënin dot pa të.
Koha provoi që ata jo vetëm që ishin të aftë për t’u vetqeverisur, por madje edhe për të ngritur sistemin më të përparuar të kohës.
Kolonitë e bashkuara krijuan Shtetet e Bashkuara të Amerikës duke vënë në themel parimin monumental “të gjithë njerezit janë krijuar të barabartë”, që theu të gjitha barrierat midis qënieve njerezore. Ky parim ishte sa i guximshëm aq edhe e pakonceptushëm për Evropën e asaj kohe.
Kolonistët e parë të ardhur nga Anglia ngritën banimet e tyre në brigjet verilindore të Amerikës, buzë Atlantikut, për arsyen e
thjeshtë se pas një udhëtimi të gjatë e të lodhshëm ai u ndodh
stacioni më i afërt. Kështu në bregun verilindor u formuan kolonitë e Massachustes,Rhode Island, New Hampshire dhe Connectikut.
Në pjesen juglindore u formuan Virginia, Maryland, North Karolina,South Karolina, dhe Georgia. Kolonitë e mesme ishin New York, New Jersey, Delaware, dhe Pennsylvania.
Kolonistët e parë erdhën nga një botë qytetare e kultivuar, për të filluar jetën në një tokë ku pemët harliseshin në atë lartësi ku syri të shikonte vetëm qiell e zogj.
Mjaft prej tyre i shtyu shpirti i aventures, mendimi se në “Botën e re “ do të gjenin flori. Por vetëm një dekadë më pas njerezit filluan ta linin Anglinë jo për floririn por për Lirinë. Sidoqoftë jo të gjitha kompanitë tregëtare që morën përsipër
udhëtimin e tyre u treguan se po i shpinin drejt
një bote krejt të virgjër në primitivitetin e vet.
Qytetari Jonas Michaelius pasi arriti në Nju Jork në 1628, në letrën që i shkruante familjes në Evropë i thosh: “Premtimi që më dhanë zotërinjtë e kompanisë se këtu do gjeja shtëpi, s’doli i vërtetë. Këtu nuk gjen as shtëpi, as kuaj, as lopë, as punëtorë që t’i blesh me para.
Vëndi ofron gjëra të mira por këto janë në gjëndje të egër..”
Qytetarët që lanë shtëpitë e tyre në Londër, në “Botën e re” e filluan jetën nga pastrimi tokës, nga prerja e drurëve e shkurreve nën kërcënimin e shigjetave të fiseve indiane që shfaqeshin papritur për t’u marrë jetën.
Gjenerata e parë e kolonistëve mbijetoi. Gjeneratat e reja e quajtën veten e tyre me një emër të ri: Amerikanë
Procesi i kalimit nga “Amerikani britanik” në
qytetarin “Amerikan” erdhi gradualisht e në
mënyrë të natyrshme. Kishte kaluar një shekull
e gjysëm nga koha që kolonistët e parë kishin
zbritur në kontinent e ndërkohë historia amerikane
kishte hyrë në zhvillimin e vet. Ndryshimet që
egzistonin midis amerikanit dhe evropjanëve, me kalimin e kohës po bëheshin sa vjen e më të mëdha. Ndjenja e të qënit “amerikan” u bë një ndjenjë natyrale. Gjeneratat e reja e quajtën veten “amerikanë”.
Në vitin 1750, kur fermerja e njohur Eliza Pinkni* nga Karolina Jugut u paraqit në oborrin e Mbretit Xhorxh të Anglisë, ajo insistoi që ta prezantonin si “amerikane.”
Në Karolinën e Jugut në një diskutim lidhur me shpënien e fëmijëve për studime në Angli, u mbrojt mendimi se “vështirë të besohet se arsimi anglez u përshtatet më fëmijëve të Amerikës.” Ezra Stajlls hartoi planin e ngritjes se një Akademie “Amerikane” të Shkencave, ku mendohej që të drejtën e anëtarësisë në të, duhej ta gëzonin vetëm
të lindurit “amerikanë.”
Po këtë vit, në një gazetë të Bostonit reklamohej dalja e një birre amerikane. Njerëzit nxiteshin të çliroheshin nga ndjenja inferiore e admirimit të produkteve të ardhura nga Evropa. Benxhamin Frenklini në almanakun e tij, në vitin 1750, përdorte termin”patriotët amerikanë”. Kur kongresi u mblodh në Filadelfia, për here të parë,
Petrik Henri tha: “ Nuk ka më dallim midis virxhinasve,
njujorksve,pensilvenasve.. Unë nuk jam virxhinias, por jam
amerikan”
Pra, ndërsa perandoria britanike e shikonte Amerikën ende si një pjesë të saj, amerikanët po shkruanin historinë e tyre sipas së cilës ata nuk ishin më anglezë që kishin ndërruar vënd, por amerikanë qe e shndëruan vëndin nga ish koloni ne nje superfuqi boterore
—
Dy fjalë nga parathenia e autores.
Kur u ula të shkruaj librin “Udhëtim në Historinë Amerikane,
fillimisht qëllimi im ishte që t’u vija në ndihmë emigrantëve që kishin ardhur dhjetëvjeçarin e fundit në Amerikë dhe që
po përpiqeshin të integrohen në shoqërinë amerikane.
Në kursin e jetës së përditshme njohja me historinë e
Amerikës, ashtu sikurse me gjuhën angleze, për shqiptaro-amerikanët është një domosdoshmëri. Ndërkohë që punoja me librin ky mendim u zhvillua më tej. Në ditët tona kur SHBA është vënë në shënjestër të grupeve terroristeve ngado në botë, del e nevojshme që njerëzit, në përgjithësi, të njohin historinë e këtij vendi që lindi e u zhvillua mbi parimet e demokracisë së vërtetë.
Për mua ishte e rëndësishme që ta jepja historinë e Shteteve të Bashkuara të Amerikës në një formë të thjeshtë e interesante, të kuptueshme për të gjitha moshat. Nga ana tjetër u përpoqa që libri të kishte më shumë një karakter informativ e argëtues, se sa akademik. Madje këtë përshtypje doja ta jepja që në titull.
Për të arritur këtë qëllim më ka ndihmuar studimi dhe
përdorimi i rreth 60 librave të karakterit historik, shoqëror, biografik e letrar.
Në ndërmarrjen e kësaj pune të madhe e të guximshme, më ka inkurajuar fjala e kolegëve e veçanërisht përkrahja që më kanë dhënë Profesorët e njohur e të respektuar Nikolla Pano, Petër Prifti, Sami Repishti e Aleks Luarasi të cilëve u jam shumë mirënjohëse për vlerësimin që i kanë bëre punës sime.
Kenaqesine me te madhe e kam marre nga lexuesit e interesuar qe pergatiteshin per te ardhur ne kete vend dhe natyrisht te porsa ardhurit.
*Albana Melyshi Lifschin
(Marre nga libri “Udhetim ne historine e Amerikes”,
botuar ne 2003, ribotuar ne 2006,dhe ne 2010 nen kujdesin e Ministrise se Kultures Rinise dhe Sporteve te Kosoves)