* Beqir Meta: Hierarkia kishtare duhet të jetë e gjitha shqiptare
*Ndikimi i Kishës greke apo ai islamik është më i rrezikshëm? Historianët bashkohen në një pikë: çdo institucion fetar që del nga linja kombëtare, përbën rrezik për një komb qoftë ortodoks, mysliman, bektashi apo katolik.

Ka shkaktuar shqetësim të madh në Kishën Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, debati i ditëve të fundit për cenimin e pavarësisë së saj nga Kisha greke, debat që u risoll në vëmendje nga ish-kreu i SHISH-it, Fatos Klosi, në një intervistë të tij, ku ai e konsideronte ndikimin e Kishës greke në Shqipëri edhe më problematik se ai islamik. Deklaratat e Klosit u mbështetën dhe nga kleriku i anatemuar nga Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë, At Nikolla Marku dhe nga politologu Koço Danaj.
Si rrallëherë këto vitet e fundit, reagoi Sinodi i Shenjtë i KOASH me një deklaratë zyrtare, dukshëm qartë me nota nervozizmi. (Hera e fundit që Sinodi i Shenjtë kishte dalë në një deklaratë zyrtare ishte në vitin 2011, kur diskutohej projektligji për arsimin pasuniversitar dhe Sinodi shprehte shqetësimin në lidhje me çështjet fetare që trajtoheshin në të)
Duke iu referuar vetëm intervistës së ish-kreut të SHISH-it e duke injoruar ato që pasuan, Sinodi i Shenjtë në përgjigjen zyrtare të një dite më parë i quante komentet e Klosit si të papërgjegjshme, fyese dhe çorientuese me qëllim helmimin e opinionit publik. Vetë Klosi i kontaktuar me telefon refuzoi t’i përgjigjej gjuhës së ashpër të përdorur nga Sinodi i Shenjtë ndaj deklaratave të tij “politikisht korrekte”, siç i cilësoi ai. Por tashmë debati është ndezur dhe është shtrirë edhe në rrjetet sociale. Të gjithë e kanë thënë fjalën e tyre në debatin aktual, përveç historianëve. Këta të fundit bashkohen fort në një pikë: çdo institucion fetar që del nga linja kombëtare përbën rrezik për një komb. Beqir Meta e sheh qartazi rrezikun te cenimi i pavarësisë dhe karakteri kombëtar i një institucioni fetar, qoftë ky ortodoks, mysliman apo katolik. Mariglen Verli ndan të njëjtin qëndrim, megjithëse për të, ky nuk është një problem që lindi sot, por që ka ekzistuar në 100 vjet të shtetit shqiptar.
Beqir Meta: Hierarkia kishtare duhet të jetë e gjitha shqiptare
Zoti Meta, a bini dakord me tezën që po debatohet së fundmi se, ndikimi i Kishës greke është më i rrezikshëm se ndikimi islam në Shqipëri?
Së pari duhet të sqarojmë diçka shumë thelbësore në këtë diskutim. Qoftë Kisha Ortodokse e Shqipërisë, qoftë institucionet fetare islame si xhamitë apo komuniteti bektashi, kisha katolike etj., duhen konceptuar në radhë të parë si institucione kombëtare, si institucione të kombit. Këto të fundit dihet që ndahen në grupe të ndryshme; politike, ekonomike, sociale, shpirtërore dhe religjioze, siç janë këto institucione për të cilat po debatohet. Problemi është se në Shqipërinë tonë nuk ka patur një koncept të qartë se këto janë institucione kombëtare fetare, por ato janë konceptuar si institucione vetëm të pjesëve parciale të popullsisë shqiptare. Kjo qasje është e gabuar, dhe ka të bëjë me konceptimin e gabuar të procesit të shtetformimit dhe ndërtimit të shtetit kombëtar. Këto institucione janë aq të rëndësishme për shtetformimin, kombformimin dhe identitetin e kombit shqiptar sa edhe institucionet politike. Pra janë të rëndësishme për gjithë shqiptarët, pavarësisht se nga pamja shpirtërore dhe religjioze ato janë institucione të një pjese të besimtarëve. Elementë që duan ta tjetërsojnë karakterin autoqefal të Kishës Ortodokse Shqiptare apo dhe të institucioneve të tjera me karakterin e tyre kombëtar, kanë luajtur me këtë koncept duke e shkelur atë çka është shumë thelbësore. Tani vijmë tek pyetja?
Pasi kemi kuptuar këtë, kuptojmë se cenimi i autoqefalisë dhe karakterit kombëtar të një institucioni religjioz, qoftë ky ortodoks, mysliman apo katolik, është i dëmshëm për gjithë kombin shqiptar dhe për shtetin shqiptar, sepse cenon jo vetëm institucionet e tjera, por mbi të gjitha paqen dhe sigurinë e vendit.
A mendoni se duhej ky debat dhe, a e konsideroni të drejtë?
Debati për mua është shumë i drejtë. Unë quaj të gabuar perceptimin dhe pretendimet që kanë patur disa herë përfaqësues të minoritetit, si Vangjel Dule apo vetë Janullatosi.
Personalisht e konsideroj të drejtë debatin, ndonëse do korrigjoja diçka në deklaratat e ish-kreut të SHISH-it, Fatos Klosi.
Dhe çfarë është ajo që do korrigjoje?
Nuk mendoj se është më pak i rrezikshëm ekstremizmi islamik. Ai është po aq i rrezikshëm sa dhe deformimi i këtyre institucioneve, i karakterit të tyre kombëtar. Por herë mund të paraqesë më shumë rrezik njëri e herë tjetri, sipas kushteve specifike të situatës brenda dhe jashtë vendit, pra të marrëdhënieve ndërkombëtare. Pra, nëse rrezikohet prishja e karakterit kombëtar të këtyre institucioneve, çka në shtetin shqiptar është një çështje shumë specifike dhe shumë delikate, atëherë Shqipëria është në rrezik. Të parët tanë na e kanë lënë një eksperiencë të mrekullueshme, të ndërtimit të këtyre institucioneve si institucione dhe vlera kombëtare dhe këto vlera kombëtare dhe shpirtërore kanë kontribuar në paqen sociale dhe formatimin e këtij kombi, në formatimin e shpirtit të tij, ndërgjegjes së tij kombëtare dhe të gjitha institucioneve të tjera. Ndaj mendoj se kjo është një çështje shumë e rëndësishme dhe debati është me shumë vend.
Ju u shprehët më lart për perceptim të gabuar dhe për pretendimet që kanë patur disa herë përfaqësues të minoritetit, si Vangjel Dule apo vetë Janullatosi. Çfarë keni parasysh?
Formimin e statusit të autoqefalisë së Kishës Ortodokse. Hierarkia kishtare duhet të jetë e gjitha shqiptare dhe ky është një element themelor. Ky është kusht themelor për ekzistencën e shteteve kombëtare. Në momentin që është cenuar kjo, sigurisht që përbën një rrezik shumë të madh. Hasan Dosti, një nga juristët e shquar shqiptarë që ka njohur dhe shtetin dhe institucionet, ka thënë: ‘Pavarësia e Kishës Ortodokse Shqiptare dhe institucioneve fetare në përgjithësi ishin plotësimi logjik dhe shpirtëror i pavarësisë kombëtare’.
Ju jeni i mendimit se Kisha Autoqefale Ortodokse Shqiptare nuk ka pavarësi ndaj Kishës greke?
Më saktë, mendoj se është cenuar statusi i pavarësisë së saj. Ky cenim është i rrezikshëm dhe mund të sjellë shumë pasoja. Madje ka një rrezik të madh në institucionet fetare, sepse fenomenet që cenojnë institucione kombëtare të një kategorie në aspektin e tyre kombëtar dhe të pavarur, mund të prodhojnë prishjen e balancave dhe të formimit të këtyre institucioneve edhe në besime të tjera. Kjo gjë mund të shërbejë si model negativ.

Maringlen Verli: Gjithçka që del nga linjat kombëtare është e rrezikshme
“Duke parë historikisht problemin gjatë një shekulli, fakti që më 1914, ai vit i mbrapshtë, ai viti i Vidit, quajeni si të doni, kemi dy lëvizje rebelimi; i ashtuquajturi vorio-epiriot dhe ai islamik i Shqipërisë së Mesme, tregon se secila ka patur ndikim, kush më shumë apo më pak, aty nuk ka kandar. Unë mendoj se gjithçka që del nga linjat kombëtare është e rrezikshme. Pastaj, për shkak të konjukturave ndërkombëtare; njëra peshon pak e tjetra më shumë, pozicionet ndërrohen ashtu siç ndërron edhe politika globale. Për mua, të dyja mbeten probleme që duhen trajtuar. Debati i momentit është vetëm një kapje e çastit. Po të hedhësh një vështrim në 100 vjet të shtetit shqiptar andej dhe këndej kufirit, në Kosovë dhe më gjerë këto janë probleme që vazhdimisht kanë qenë prezente dhe vazhdimisht na kanë rrezikuar, për shkak të ndonjë konjukture të caktuar, një herë ka qenë njëra një hap përpara e një herë tjera, ndaj teza se cila aktualisht përbën më shumë rrezik më duket ndonjëherë vështrim fëminor që i bëhet çështjes, në mos qoftë pastaj, për fat të keq, një vështrim nga kënde të caktuara”, – shprehet Verli.
At Nikolla Marku: Sinodi i Shenjtë, i paligjshëm
Kleriku i anatemuar, At Nikolla Marku vazhdon “luftën” e tij me kreun e Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë. Në këtë deklaratë të tij, prifti shqiptar ortodoks në dioqezën e “Shën Mërisë” në Elbasan, shprehet se Sinodi i Shenjtë është një gardë e krijuar nga Janullatosi, që i shërben interesave personale të tij.
Si e shihni reagimin e Sinodit të Shenjtë?
Ky Sinod i Shenjtë është i paligjshëm. Ai është ndërtuar sipas udhëheqësit, Janullatosit dhe jo sipas ligjit. Janullatosi i ka zgjedhur vetë këta njerëz dhe i ka vënë në detyra të rëndësishme si në Gjirokastër, Berat e Korçë, që të zbatojnë planin e helenizmit grek në Shqipëri. Që të krijosh një Sinod të Shenjtë, duhet që kryepeshkopi i cili e drejton, të jetë i aprovuar nga Patriarkana dhe nga shteti. Janullatosi me Sinodin e Shenjtë ka krijuar një gardë, që i shërben interesave personale të kryepeshkopit.
Ku e bazoni paligjshmërinë e Sinodit të Shenjtë?
Neni 16 i Statusit të Kishës Autoqefale Ortodokse të Shqipërisë thotë se, kryepeshkopi, peshkopi, prifti dhe të gjithë që vijnë pas tyre e që shërbejnë në territorin e Kishës, duhet të jenë prej gjaku, gjuhe, kombësi dhe nënshtetësi shqiptare, ku ligjërojnë fjalën e Zotit. Këta njerëz nuk i përmbushin këto kritere. Kryepeshkopin e kemi grek. Peshkopët e tjerë të dioqezave, siç është ai i Gjirokastrës dhe Beratit, janë grekë.
Po pse sipas jush vjen ky reagim tani?
E para herë që Sinodi i Shenjtë ndjen goditjen e ndërgjegjes se ata nuk janë të pranueshëm në Shqipëri. Ky Sinod i Shenjtë është gjysmë grek e gjysmë shqiptar, i paaprovuar nga kongreset ortodokse të besimtarëve ortodoksë shqiptarë. Me këtë deklaratë ata po hedhin gurin, për të parë nëse do të gjejnë mbështetje dhe mbrojtje nga qeveria dhe se sa besim kanë në popull.
Po ndërhyrjet me komente politike si i shihni?
E vërteta se Shqipërisë i vjen një rrezik i madh nga shteti grek nuk vihet në diskutim. Kisha kur sheh që kjo e vërtetë po qartësohet çdo ditë e më shumë, tronditet dhe fut politikën në mes dhe ata njerëzit që e përkrahin në sektorin e politikës, e i nxit që ata ta mbështesin.
Janullatosi asnjëherë nuk ka qenë ekuilibrator në Shqipëri, asnjëherë nuk ka qenë balancues për të ndalur gjakrat e për të dhënë mesazhe paqeje në momente kyçe të marrëdhënieve mes Shqipërisë dhe Greqisë. Në rastin e vrasjes se të riut Aristotel Guma, ai ngriti gjithë njerëzit në këmbë, ngriti meshë për shpirt të tij dhe mirë bëri, se dhe ai ishte një djalë i ri. Po tani shtrohet pyetje: Pse nuk ka asnjë reagim nga ana e tij për masakrimin e tmerrshëm që i bënë në burgjet greke të ndjerit Kudret Kume ose siç e njihnin në Greqi, Ilia Kareli. Unë mendoj se ata që e komandojnë nga Greqia nuk e lejojnë Janullatosin të reagojë. E pra, ai duhet të dilte dhe të përcillte mesazhe paqeje.(Kortezi Aida Tuci-MAPO)