Nëse doja të riktheheshit retrospektivës së viteve të fëmijërisë dhe rinisë suaj,si do i kujtonit ato ?
Lefter Çipa- Padyshim qëçdo njeri, i rrikthehet viteve tëfëmijërisëdhe rinisësëtij. Kjo trokitje malli mëzgjon shpesh,duke mëkujtuar vendlindjen time, Pilurin midis maleve, ajrit tëfreskët dhe gjelbërimit tëpërhershëm. Kam qenëzog me krah. Mëpëlqente tringëllima e veçantëe kopesësëdeleve, fyelli qënisa ti bija qysh nëmoshën tetëvjeçare. Ndnjenja nëfluturim, gjaku nëpër deje,cilësi tëcilën e zotërojnëvetëm muzikologët dhe etnologët.
Përse ju pëlqente melodia e fyellit?
Sepse nëkëtëinstrument gërshetohen tëgjitha zërat e natës. Edhe yjet, hëna,ndriçimi i saj,oshëtima e valëve tëdetit,janëpjesëe zërave tënatës.
Nëprag tëbashkëbisedimit tonë,këtu nëballkonin e shtëpisësuaj,ku thurren këngët,mësova se ju interpretoni si vyrtuoz nëdisa instrumenta muzikore.Eshtëe vërtetë?
Po unëjam rritur me tingujt e instrumentave tradicional popullor fyelli, cula dyjare,bibëzat,duke mos harruar kurrësesi instrumentin magjik tëpianos, për tëcilën kam studiuar nëshkollën e muzikës nëTiranë.
Sa kanëndikuar tek ju këto instrumenta si poet dhe autor i qindra teksteve tëkëngës polifonike, dhe muzikës sëlehtë?
Natyrshëm çdo njëra prej tyre,hyn nëgjakun tim, nëshoqërinëe përjetshme tëfërshfërimës sëvalëve tëdetit qëkam nëprag. Ato vijnëe ulen pranëmeje mbi tavolinën e punës, hyjnëbrënda shpirtit tim, duke bërëqëunëtëharroj gjithçka. Futem thellëbrënda tingullit, muzikës, vargut,legjendës. Duke ndjerëçdo frymarrje, bëhem pjesëe këtyre instrumentave.
Ç’do tëthotëtëjetosh me artin?
Arti ështëqielli, ajri, toka,deti…gjithçka. Arti mbart egoizëm, rivalitet midis grupeve, por nëanën tjetër ka forcën madhore. Kur krijimtaria ështëe vërtetë, e arritur nëmendim, ide dhe e lartësuar artistikisht, me kolegun tëbënënjëfamilje. Kjo përbën forcën e brëndëshme,midis autorit tëtekstit, kompozitorit dhe këngëtarit.
Mendoni se ekzistenca e këtij trinomi ofron arritjen e suksesit të një kënge?
Virgjërimi i vjershërimit,zgjon kompozitorin nga gjumi, për tëhedhur notat nëpentagram. Këngëtari dashuron atëqëkurrënuk e kishte menduar se do dashuronte autorin e vjershërimit tëkëngës. Ky trekëndësh solid, krijon pirustin qiellore nëart.
Si erdhi kënga e parë krijuar nga ju?
Kompozitori i njohur vlonjat Themistokli Mone, vite mëparëdrejtues muzike nëpallatin e kulturës nëVlorë, nëprag festivali mëkërkoi tëshkruaja njëtekst kënge.E shkruajta nëkohën e duhur,tëcilën e titullova “Thëllëzat qëhedhin valle”. Bashkëpunimi ynëvazhdoi nëvite ,ku mund tëthem se mbi tetëdhjetëpërqind e këngëve vlonjate ,njohin si autor Lefter Çipa.
Cila ishte kënga juaj e parë, e cila jo vetëm mori pjesë në festival, por madje meritoi çmimin e parë në festivalin kombëtar folklorik në Gjirokastër?
A mund tëharohet gëzimi i lindjes tëfëmijës sëparë!? Kështu ndodhi nëkëtëfestival, mëkëngën “Tundu bejkëe bardhëtundu”, e cila u kurrorrëzua me çmimin e parë. Kjo këngëu vlerësua nga kritikëtëartit tonë dhe të huaj, duke e cilësuar atësi lajmëtare e evolumit tëpolifonisëshqiptare. Ndërkohë Enver Hoxha, i pranishëm në festival, e quajti këtëkëngë, sinfonia e polifonisëshqiptare.
Pretendoni se keni qenëi privilegjuar?
Absolutisht jo.Kam sakrifikuar jo pak nëjetën time, për tëmbritur nëkëtëlartësi ku unëndodhem sot. Kam patur mjaftëraste kur ministra kulture dhe drejtues tëpartisë,hynin nëkëngën time,madje mëdiktonin tëhiqja këtëapo atëvarg.Jo pak herëkam sakrifikuar,kam hedhur valle nëshpatën me dy presa.
Profesor,si mund të kuptojmë se ju keni hedhur valle me dy presa që posa u shprehët?
Dëgjo miku im.Nëvitin 1974,me rastin e tridhjetëvjetorit tëçlirimit,midis fjalëve tëmira dhe urimeve,për këngën qëunëkisha krijuar nënjëtjetër festival dhe i vlerësuar sërish me çmim tëparë,u takova për herëtë parëme Enver Hoxha,i cili mëthotë: “Djalosh mëpëlqeu shumëkënga,por do tëishte mirëtëndryshoje njëvarg”. Patjetër qëu ndodha ngushtë.Gjithësesi i thashë: “Unëe hoqa shoku Enver, por nuk e hoqi historia.”Ah djalosh qënke i patundur, por i talentuar, dhe mëpërqafoi.
Si jeni ndier kur mjaftë këngë të krijuara nga ju. jo vetëm mirëpriten nga ansamble e grupe polofonike brënda e jashtë vendit, duke mbetur të admirueshme nga mjaftë kompozitorë të muzikës së lehtë?
Duke mos harruar kurrësesi bashkëpunimin e shpeshtëme grupe polifonike tësofrës sëkëngëve tëjugut,dhe Bregut si Piluri,Himara, Saranda, Tepelena, Gjirokastra,Vlora deri nëMallakastër.Shpesh shkoja nëTiranëi ftuar nga kompozitorët Çesk Zadeja,Haxhi Dalipi,Aleksandër Lalo, Alekandër Peçi, Josif Minga, Alfred Kaçinari, e tëtjerë,ku krijimtaria ime bëhej pjesëe kompozimeve tëtyre nëfestivale tëndryshme. Kompozimet vyrtuoze tëkëtyre kompozitorëve,i këndonin Mentor Xhemali, Vaçe Zela,Gaqo Çako,Irini Qirjako, Katerina Balili, Dhimitër Varfi,Eli Fara,Hysni Zela,trioja e këngës qytetare vlonjate Reshat Osmani, Melia Doda dhe Kostandin Thano.
Çfarë është për ju polifonia shqiptare?
Polifonia shqiptare,njëkohësisht ështëkëngëklasike, këngëperëndie, për ta parë, për ta dëgjuar,për ta puthur,për ta dashuruar. Nëse nuk e kërkon, nuk arrin ta gjesh dot.Eshtësi njëgrua e bukur, e cila akoma nuk ke arritur tëbëhet e jotja, ta shijosh.Polifonia ështëbota shpirtërore e shqiptarit.Aty ku dëgjohen zërat e polifonisë, tëbën tëbesosh se aty ka zot. Kam bashkëpunuar me kolegëe këngëtarëtëpolifonisë.Do tëthosha se Dhimitër Varfi,Katerina Beleri, Irini Qirjako,Arjan Shehu,Paro Ziflaj,Jakup Goliku,Rexhep Abazi,Syrja Hodaj,Hysni Ymeri….mbeten gjithçka e polifonisëshqiptare .Pa këta bilbila,polifonia shqiptare do tëishte e gremisur,shkretëtirë. Duhet patur kujdes me dashurinëe saj. Polifonia ështësi mushka.Tëqëllon me shqelma,nëse nuk di ta zotërosh atë.Duhet tëhyj nëgjak e deje.Ta duash me gjithëshpirt. Polifonia ështëshpirti i ditës, dhe zëri i natës.
Përse kënga himariote të drithëron?
Sepse brënda saj ,ndodhet mbretëresha qëe këndon mbi fronin e saj. Me zërin e saj, i zbret perënditëmbi tokë. Kënga“Vajzëe Valëve”,ka lindur për tëmos vdekur kurrë. Këngës himariote ,nuk i dihet dita e lindjes, dhe kur nuk i dihet datëlindja, mos u mendo, mos u frikëso,sepse ajo mbetet gjallënëbreza.
Pilurin e cilësoni perandori të krijimeve tuaja.Përse?
Jeta ime e hershme nëfshatin Pilur,ështëdhuratëdhe fat.Ndonëse prej dekadash, ndodhem nëkëtështëpi, ku himara shfaqet si nëpëllëmbëtëdorës, nëqerpik deti,Piluri ështëvendi i fëmijërisëdhe rinisëtime. Eshtëdielli,ajri, kënga ime, çka do tëthotëse unëanjëherënuk jam larguar prej tij.
Dy lebër befasojnë krijuesit në mbarë botën, Albert Zholi me mbi 1600 intervista dhe ju me mbi 1250 tekste këngësh. Si ndodh kështu me ju lebër?
(Buzëqesh lehtë).Mëvjen mirëqëdjaloshi posa përmëndët, ështëlab dhe ka aritur tëvlerësohet brënda e jashtëvendit.Unëende shkruaj duke menduar që kam akoma rrugëpër tëbërë. Dua tëthem se nëkrijimin e çdo kënge, vendos shpirtin tim. Ato janëme qindra,duke…Lundruar nëlundrën e këngëve tëmia. Por do tëveçoja ato me aromësuksesi e medalje ari si :“Naim Shqipëria”,“Tundu bejkëe bardhë”, “Për Kosovën prapëdo ngrihem”, “O shokëVdeksha nga kënga”,“Këngët e atdheut tim”, “Shqipëri flakëdyfeku”. “Kënga tret lotin”etj.
Ndoshta është kjo arësyeja që mjaftë prej tetëmbëdhjetë librave tuaj të botuar, janë pagëzuar me titujt e këtyre këngëve?
Po.Mjaftëprej librave tëmi me poezi e tekste këngësh, mbartin aromën e këngëve tëkënduar nga individ e grupe tëndryshme polifonike ,duke mos harruar kurrësesi Ansamblin Kombëtar tëKëngëve dhe Valleve Popullore. Secili prej këtyre librave mbetet pjesëe jetës time. Nërrugëtimin tim gjashtëdhjetëvjeçar mëështëdashur tëpunoj me pasion dhe si krijues,me lëvrimin e studimit tëkëngëve tëpopullit dhe trashëgimin shpirtërore tësaj.
Fjala mirëseardhët nga ju dhe pjestarëve të familjes suaj,i përket mjaftë miqve, artistëve,vizitorëve që vijnë e takohen,shmallen e bisedojnë me Ju. Në këtë shtëpi nga Italia erdhi mbesa e Ismail Qemalit, Ermin Vlora,enkas për tju takuar juve.Cili ishte motivi kësaj vizite?
Shkak për ardhjen e saj padyshim u bëpiktori i njohur vlonjat, Petrit Ceno,i cili prej vitesh jeton nëKalabri. Ai ështënjohës i afërt i krijimtarisëtime, çka bëri qëpas njëbisede dhe takimeve me Ermin Vlora, tërekomandoj atëpër tëvizituar shtëpinëtime. Ajo erdhi e shoqëruar me mikun tim tëhershëm profesor Bardhosh Gaçe.Pa tjetër qëu lumturova. Madje e ndihmova duke i dhuruar gjashtëdhjetëe shtatëkëngë,kushtuar nëvite figurës dhe veprës tëIsmail Qemalit,tëcilat unëi kisha grumbulluar dhe i mbaja nështëpi për qejfin tim. Me emocion e çaste mbresëlënëse,ajo mëfalenderoi për këtëdhuratëkaq tëçmuar.
Profesor. Muajin e ardhshëm në 14 Shkurt, ditën e Shën Valentinit, ju mbushni shtatëdhjetëe shtatë vite të jetës suaj dhe sërish e sërish shkruani. Ku e gjeni burimin e forcës dhe frymëzimit?
Veçse te shpirti. Mëmjafton tëflëvetëm katër orëdhe njëzet orëtëtjera, duke krijuar, gërmëzuar vargje, tekste tëreja këngësh.
Përse jeni dashuruar pafundësisht me këngën labe?
Po unë jam lab.Jam nga Piluri i këngëve brilante,i cili quhet ndryshe “Ballkoni i Rivierës”,sepse shtrihet nëlartësinëe tetëqind metrave mbi nivelin e detit.Pilur do tëthotështeg malesh ,flokëdëbore.Populli i këtij fshati mbart cilësi tëvyera qëka vet labëria. Jam përkundur e rritur me ninulla tëkëngës labe. Ajo ështëtërësishtëepike, çka do tëthotëse nuk mund tëjetoj dot pa cituar vargun e trimërisëdhe heroizmit.Ai qës’ka këto cilësi nëlabëri ,do tëjetënjëhiç.
Kudo keni miq e shokë, kolegë e dashamirës, por më të afërt mbeten poetët dhe shkrimtarët. Çdo të thoshit për ata në këto momente?
Kam patur fatin e mirëtëstudioj letërsinë shqipe, madje tënjhem nga afër me krijues të njohur. Me respekt shpirtëror, respektoj Dritëro Agolli,tëpreferuarin, mikun tim nëvite. E konsideroj njëNaim tëdytë. Po kështu Ismail Kadare, nëveçanti nëarenën ndërkombëtare, nuk e zvogëloj dot. Vlerësoj nëçdo moment mikun tim tëveçantë, Petro Marko,i cili shpesh pohonte se ne jemi shqiptarëdhe jo grekënëkëtëkohëme mjegull. Natyrisht Nolin e lartëson vepra e tij,si poet, shkrimtar,përkthyes nëdisa gjuhë,muzikant i njohur. Nëmoshën shtatëdhjetëe pesëvjeçare,Noli shkruajti poezinëe tij tëfundit, kushtuar tëdashurës sëtij njëzet e pesëvjeçare. Kjo poezi e cila sot ndodhet nëdorëshkrimet e tij por qënuk u botua për shkak se Faik Konica do ti kundërvihej. E respektoj Fan Nolin,për tëgjitha vlerat qëai mbart.
Eshtë mbushur një vit nga ikja e kompozitorit tonë të shquar Aleksadër Lalo.Në ditën e lamtumirës së tij,duart juve nuk ju bindeshin për të shkruar. Mbeti kjo ditë për ju një dhimbje e veçantë?
Ishte ditë, e cila mëmbushi mëdëshpërim shpirtin tim. Për vdekjen e mikut tim,atëditëzije,ndenja duke pirëcigare. Mendohesha,ku bashkëme dëshpërimin mu ngrenësupet përpjetë.Njëdukuri shpirtërore ështëdita qëmiku i shpirtit tim Lalo,u përcoll me borënëmajat e maleve. Sërish ai vazhdon tëjetëmes nesh, me kompozimet e tij tëshkëlqyera.
Jeni vlerësuar me titullin e lartë “Kalorës i Urdhërit të Skënderbeut”,me titullin “Mjeshtër i Madh”,“Nderi i qytetit” për qytetet Gjirokastër, mHimarë. Mbani urdhërin e klasit të parë, të dytë,të tretë“Naim Frashëri”të Artë. Jeni cilësuar“Princi i Polifonisë Shqiptare”. Cilën prej këtyre vlerësimeve të lakmueshme për këdo, përmëndni më shpesh?
Janëvlerësime, tëcilat mëobligojnëpër tu përkushtuar mëshumëkauzës time mbi 60 vjeçare tëkëngëve tëpopullit tim. Pa tjetër qëu jam mirënjohës njerëzve anë e kënd shqipërisë,tëcilët mërespektojnëkudo. Padyshim, vlerësimi qëmua mërri mëpërshtat, ështëai i dekorimit tre herë,tre shkallët me çmimin :”Naim Frashëri “ të Artë.
Si ndjeheni, kur krah jush, vështroni djalin tuaj Sandrin, poet dhe kryetar i Unionit të gazetarëve në shqipëri dhe nipin tuaj poet dhe eseist, Akri, i cili tashmë ndodhet me studime në Nju Jork?
Pa tjetër ndnjej krenari tëbrëndëshme .Eshtëkrijimtari e tre brezave nga e njëjta familje. Mendoj që, ashtu si unë, Sandri dhe nipi im Akri, i përuelmi me respekt madhështisësëshqipërisë. Duke krijuar e luftuar sërish i mbetemi borxhli popullit. Pa dyshim krijime tëreja do tëlindin tek tëtre ne, nëçdo kohëpasi janëindet, shpirtërat tanëqëkrijojnë.
Profesor. Në njërin kënd të tavolinës këtu në ballkonin e luleve, shohim disa vargje,ku tek tuk vështrimi juaj rëshqet mbi to. Çfarë motivi mbartin ato?
(Profesorit i çelet fyytyra ) I kam shkruar herët. I vështroj,bashkëbisedoj me to, pasi aty sikur jam nëPilurin tim ,nëPilurin e këngës.
O shokëvdeksha nga kënga,
Në njëditëPrilli a Maji,
Kur ja thotëbukur thëllëza,
Nëkëngëtëkthehet vaji.
Vdeksha dhe prap u ngrefsha,
bilbilat e Pilurit, nëkëngëi gjetsha…
( nëçast profesorit i shfaqen lehtënësy, perde loti)
Faleminderit profesor për mikëpritjen, bashkëbisedimin tonësi tëishim miq tëhershëm. Mos u lodhshin kurrëduart,për të krijuar vargje tëreja për këngët e popullit, përherëtëfreskëta , tëbukura si lule Maji.
Juve ju faleminderit, qëerdhët nga matanëOqeanit, për tëzhvilluar këtëintervistëme mua. Mirëardhsh sërish këtu nëHimarë, do pijmësërish nga rakia e Pilurit.Udhëtëmbarë…!
kane thene per Lefter Çipa.
Dritëro Agolli:“Nder i Kombit”
Nëdejet dhe indet e tua, rrjedh kënga, dhe unëende nuk e di. Nëtrupin tënd gjaku ka lindur mëparë, apo kënga ?
Xhevahir Spahiu: “Mjeshtër i madh”
Në brigje himariote, rron dhe këndon bardi popullor Lefter Çipa, më i madhi ndër tëgjallët dhe ndoshta i fundit me hove dhe shkëndijime tëreja tëligjërimit popullor.
Irini Qirjako:“Mjeshtre e Madhe”
Jo vetëm në skena e festivale,por kur jam dhe nështëpi,për qejfin tim,këndoj këngëtëkrijuara nga Princi i polifonisëshqiptare Lefter Çipa. Pa dyshim këngët madhore “Tundu bejkëe bardhëtundu”, “28 mijëyje”,“Këngët e atdheut tim”…kanëqenëpër mua njëushqim shpirtëror i jashtëzakonshëm.Këngët e Pilurit, këngët e Bregut mbeten tëpavdekshme.
Katerina Beleri:“Mjeshtre e Madhe”
Ska si tëndodh ndryshe, kur kënga qëkëndoj me tekst Lefter Çipa, pa tjetër do tëkem sukses. Çdo varg mban aromën e luleve tëmalit, erën e detit. Kur këndoj këngëme tekste tëtij ,marrëme vete zjarrin e vatrës himariote, për ta përcjellënëçdo vatër shqiptare.
Petrit Ruka:Poet.
Lefter Çipa,ështëpa asnjëdyshim, pena mëe ndritur,qëmbajti gjallëdhe ngriti nëmaja mëtëlarta,shpirtin e këngës labe. Nëse thua, qëpolifonia shqiptare,kënga labe,apo ajo e Bregut, e ke tëpa mundur tëmos shkrep nëmëndje,emri Lefter Çipa.Emri i këtij bardi më tëmadhit,qëkrijoi poezia popullore,nëkëto pesëdhjetëvjetët e fundit, ështëe lidhur me të,si mishi me kockën. Kurrësesi Lefter, jam njëdashnor i këngëve tëtua, prej dyzet e ca mëshumëvjetësh.
INTERVISTOI : FADIL SHEHU
Himarë . Fund Vjeshtë 2018