Nga Behar Gjoka*/

Edhe kësaj radhe, ashtu si në gjithë këto mote, Ministria e Kulturës, me gjasë juria e ngritur prej saj, kohë më parë, bëhet gati të shpërndajë çmimet letrare të radhës. Siç po thuhet në njoftimin e kësaj jurie, këto çmime kanë të bëjnë me botimet letrare, studimore dhe përkthimore të vitit 2012. Dështimi i këtij viti, le ta themi qysh në fillim, në punën e çmimeve letrare, të këtij dikasteri, në fakt është vijim i dështimit, që ka ngjarë qysh në krye të herës, diku në fillimvitin 2007, kur u konceptua pikërisht , në këtë formë, të një konkurrim vetëm brenda institucioneve të kulturës, dhe jo me konkurrim të lirë dhe të drejtpërdrejtë, të autorëve dhe teksteve. Kjo sepse, së pari, vlerësimet do të bëheshin me emra shkrimtarësh, dhe po të nisesh nga emrat e shkrimtarëve, vihet re se nuk përfaqësohet aspak letërsia arbëreshe, si dhe ajo e trojeve etnike. Pra, a nuk përbën një dështim konceptual kjo formë, që do të duhej përfshirë në procesin reformues dhe pastaj të realizohej ndarja e këtyre çmimeve? Vetë përcaktimet me emra shkrimtarësh, nga ana tjetër, simbas logjikës formale, lënë jo pak për të dëshiruar, sepse ta zëmë çmimi Fishta për esenë, jo se ai nuk e ka lëvruar atë, porse ai përpara së gjithash është poet, epik, satrik dhe lirik, përpara se sa eseist. Shkenca letrare, madje edhe këtyre mësimdhënëseve, që janë pashkëputshëm të pranishëm në shpërndarjen e çmimeve letrare, për esenë, kanë vënë në krye Faik Konicën, i cili këtu përfaqësohet me kritikën letrare, kur për kritikën letrare mundet të ishte Arshi Pipa, Ibrahim Rugova etj. Debati i zhvilluar aso kohe, bëri të mundur që të shmangej çmimi për përkthimin me emrin e Kutelit, sepse ai është prozator, dhe përkthimin, më tepër se sa kënaqesi e pati detyrë ndëshkuese, prej fitimtarëve të pushtetit. Po ashtu, dështimi më i prekshëm dhe tepër funksional, duket në mënyrën se si organizohet vetë konkursi i çmimeve letrare, ku përfshihen vetëm librat e botuar në Shqipëri dhe që kanë marrë ISBN në Bibliotekën Kombëtare, që do të thotë se nuk konkurron letërsia shqipe, kudoqë shkruhet, në trojet etnike dhe në diasporë, por vetëm ajo që shkruhet brenda kufijve shtëtëror. Lëre pastaj që jemi në situatën e një përzgjedhje, librash dhe autorësh, edhe më absurde nga sa mendohet, madje pa lirinë dhe dëshirën e pjesëmarrjes, sepse juria e çmimeve letrare, shkon dhe përzgjedh vetë ato libra që parapëlqen, duke krijuar kështu shanset e abuzimit, që pa nisur ende konkurrimi, si dhe e bën funksionale ndarjen e çmimeve letrare, simbas klaneve të caktuara, duke krijuar kështu pamjen e plotë të një korruptimi të pastër kulturor. Praktika e ngritjes së jurive të këtyre çmimeve zyrtare, një histori e një qarku të mbyllur, mbase përbën thembrën e Akilit, por edhe majën e ajsbergut të dështimit përfundimtar të organizimit të këtij konkurimi, për të kuptuar se si është punuar për të patur nën kontroll të plotë situatën, por që në distancën e kaq viteve, ka qenë vetëmse një dështim i vazhdueshëm. Një praktikë, ku ulet hoxha dhe del prifti, pra fituesi i vitit të kaluar është në juri, dhe pastaj ulet prifti dhe ngrihet hoxha, për ta mbajtur nën kontroll dhe në një qark të mbyllur gjithë procesin e çmimshpërndarjes. Mbetet emblematike thirrja e akademik Ali Aliut, një nga anëtarët e jurisë së vitit të kaluar e cila u dha në media, se ajo që ngjau në juri ishte e shëmtuar dhe e turpshme, që e dëshmon nga së brendshmi këtë dështim të atëhershëm, që vijon të jetë i pranishëm edhe tani, për shkak të praktikës funksionuese, ku fituesi i radhës kalonte në juri, pra që të ulet hoxha që të dalë prifti i radhës. Dhe në këtë jurinë e tanishme, pra të konkurimit të vjetshëm, të shëmtuar dhe të turpshëm, simbas Ali Aliut, janë një pjesë fituesve të vjetshëm. Asnjëherë, nuk është gjykuar për fituesit, sepse e meritojnë apo jo, ata vetë nuk kanë ndonjë faj, por për procesin e konkurrimit, për mekanizmin e mykur, që është kthyer në një makth të përvitshëm, të një qarku të mbyllur, ku dihen fituesit dhe shpërndarësit e çmimeve letrare. Kështu, sa për të kuptuar shpërdorimin e funksionimit të jurive, këtyre moteve, nga çmimndarësit e njohur të kësaj periudhe, janë dhënë disa çmime për Sabri Hamitin, madje së fundi edhe në Panarin e librit, sa thua se nuk ka asnjë autor tjetër në trojet etnike dhe në diasporë. Megjithatë, në praktikën e funksionimit të jurisë së çmimeve letrare, të dikasterit të kulturës, tashmë ka edhe një dukuri që evidenton faktin që gjatë gjithë kësaj periudhe, pra nga viti 2005, juritë letrare janë udhëhequr, drejtuar dhe menaxhuar nga një grup mësimdhënësish të filologjikut, më saktë të Departamentit të letërsisë dhe të gazetarisë. Në pamje të parë nuk ka ndonjë të keqe të madhe, por puna është se departamente të tilla ka edhe në Shkodër, Elbasan e gjetkë, dhe mundet të bënin pjesë edhe të tjerë specialistë apo ekspertër të letërsisë. Praktikisht, kjo rrethanë absurde në kohëzgjatje dhe në menaxhimin e procesit, ka sjellë që të njëjtët njerëz, shumica të po këtij rrethaku, që të jenë ose fitues ose në juri. Kujtoni listën e fituesve të këtyre moteve, pra nga viti 2005 e në vazhdim, për të kuptuar se çfarë ka ngjarë realisht me këtë historinë e çmimeve zyrtare të MK. Lista mbizotërohet nga mësimdhënës të filologjikut, duke i vënë vulën dështimit të gjithë praktikës së organizmit dhe realizimit të konkursit letrar të përvitshëm. Po kaq, të yshtur edhe nga dëshira e kontrollimit dhe determinimit të situatës, ata ka mote që kontrollojnë Ditën e librit, kudo ku ka ndarje çmimesh, në teatër, në panarin e librit, sa që tanimë ka përshtypjen se është ngritur edhe gjykata supreme e librit, e vlerësimit dhe konsiderimit, pa e patur ligjërisht këtë tagër, ndërkohë që territori ku duhet të ushtrojnë pushtetin e tyre është Filologjiku. Mbi të gjitha, prania e tyre, në shumicën e rasteve të ndarjes së çmimeve për librat, ka krijuar shijen e vlerësimit të zyrtarshëm, por edhe brenda një klani të caktuar. Është e dështuar praktika e përfshirjes në juri e personave të punësuar në ministri, gjë që ka ndodhur, me shumicën e jurive të këtyre viteve, që e implikon drejtpërsëdrejti insititucionin. Ripërshirja në këtë debat për mënyrën se si ndahen çmimet letrare të MK, erdhi për tre arsye: E para: Gjatë këtyre viteve, vazhdueshëm nga komuniteti i shkrimtarëve, në media ka patur debate dhe kundërshti, që kanë rënë në vesh të shurdhër. E dyta: Këtyre kohëve, nga ana e kësaj ministrie, është folur për një proces të thellë reformimi, dhe fakti që vijon ndarja e çmimeve letrare simbas platformës së vitit 2007, do të thotë se ky aspekt është lënë jashtë vëmendjes së reformës për librin. Së treti: Është rasti për të hapur një debat, real për ta çliruar MK nga detyrimi për të dhënë çmime të zyrtarshme, por e duke vijuar mbështetjen financiare, dhe kjo praktikë, të kalojë në mjedise të pavaruar nga shtetit, nga platformat politike dhe arsimore, të çdo qeverie. Prandaj, më tepër se sa dorovia e radhës, për fituesit e rastësishëm apo me vend, ka vend për të vënë piketat, se nuk ka kohë dhe hapësirë për shpërdorimin e parave të taksapaguesve, në mënyrë që të mbyllet periudha e dështimit të konkursit letrar, që udhëhiqet nga dëshirat e klaneve të ndryshme.

*E dergoi autori per “Diellin”