Nga Rafael Floqi/

-Virusi është këtu. Ka ardhur. Mos kini frikë!./

-Paniku masiv është po ashtu këtu. Po mbjell frikë./

A keni frikë nga infektimi prej koronavirusit? A jeni të shqetësuar, nëse s’jeni përgatitur siç duhet, për ardhjen e tij? Ju jeni tani në shoqëri me plot njerëz të tjerë të lebetitur. Në të gjithë vendin, njerëzit po grumbullojnë ushqime, në pritje të mungesave ose të vetë karantinës. Desinfektantët e duarve “Purell”, fluturuan nga raftet, në gjitha farmacitë lokale, dhe tani është e vështirë për t’i gjetur, dhe në Wallmart apo Cosco dhe, madje janë të padisponueshme për t’u gjetur edhe në Internet. Nëse kërkoje dje në Amazon, thuhej se mund të vinin me 7 Prill. Kjo më kujtoi një ditë tjetër të largët paniku, kur Durrësi sulmoi portin më 1997, dhe njerëzit turreshin të rrëmbenin një thes me miell, për në shtëpi. Kuptohet nuk i dihej së nesërmes. 

Unë e kuptoj impulsin e një personi, për t’u siguruar përballë një kërcënimi që e njeh. Por kur objekti i frikës është një pandemi, atëherë ne të gjithë jemi të humbur në këtë sfidë, të gjitha bastet janë të humbura. 

Presidenti Donald Trump njoftoi të Premten, një seri të re masash për të luftuar koronavirusin dhe trajtimin e atyre që preken. Duke folur në Shtëpinë e Bardhë në Rose Garden, Trump shpalli një emergjencë kombëtare që mund të çlirojë 50 miliardë dollarë për të ndihmuar në luftimin e pandemisë dhe tha se ai po fuqizonte sekretarin e Shëndetësisë dhe Shërbimeve Njerëzore të hiqte dorë nga disa ligje dhe rregullore për të siguruar që virusi të mund të përmbahej dhe pacientët të trajtoheshin.

 “Për të çliruar fuqinë e plotë të qeverisë federale … Unë po deklaroj zyrtarisht një emergjencë kombëtare,” tha Trumpi.”Dy fjalë shumë të mëdha,” shtoi ai. Trump tha se aksioni do të “hapë mundësi qasjen e fondeve ” deri në 50 miliardë dollarë “për shtetet dhe territoret dhe lokalitetet, në luftën tonë të përbashkët kundër kësaj sëmundje”. I shoqëruar nga Zëvendës Presidenti Mike Pence, Sekretari i Shëndetit dhe Shërbimeve Njerëzore Alex Azar dhe zyrtarë të tjerë të lartë federalë dhe drejtues të korporatave nga kompani të tilla si Walmart, Trump tha se aftësia për të hequr dorë nga disa ligje dhe rregullore të caktuara do të lejonte pranimin më të lehtë të të sëmurëve në nevojë, në shtëpitë e pleqve dhe do hiqte kufijtë fundorë për gjatësinë e qëndrimeve në spital dhe numrin e shtretërve në dispozicion të tyre.

Por në këtë rast, ekziston vërtet vetëm një arsye për alarm.  Koronavirusi është një rrezik i pasigurt dhe i paparashikueshëm. Kjo me të vërtetë na tërheq vëmendjen, sepse ne jemi mësuar nga evolucioni për t’u përgjigjur në mënyrë agresive kërcënimeve të reja ndaj jetës. Ai është instinkti kryesor i njeriut. Në fund të fundit, është më e sigurt që të mbijetoni me të panjohurën, sesa të bëni diçka për ta luftuar atë.

Fatkeqësisht, kjo do të thotë që ne priremi të mbivlerësojmë rrezikun e kërcënimeve të reja. Unë mund t’ju citoj statistika, deri sa të më merret fryma, duke ju demonstruar, se rreziku për të vdekur nga koronavirusi është më i vogël, në krahasim me rrezikun për të vdekur nga kërcënimet e përditshme, por dyshoj se ju do të pranonit që jeni më të sigurt. Për shembull, sipas Qendrave të ndryshme për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve, 169,000 amerikanë vdiqën nga aksidentet dhe 648,000 vdiqën nga sëmundjet e zemrës në vitin 2017, s.  Kurse, deri sot ka 41 të vdekur dhe 1629  amerikanë të infektuar nga koronavirusi.

Nuk duhet të kemi frikë nga COVID-19.  Por duhet të jemi të shqetësuar për implikimet e një agjenti infektues të ri që është përhapur në të gjithë botën dhe që vazhdon të gjejë shtigje të reja në vende të ndryshme si në SHBA dhe në Shqipëri e Kosovë , Italia apo Kinë.  Njerëzit duhet ta marrin seriozisht COVID-19, sepse aftësia e tij për të infektuar njerëzit është më e lartë sesa gripi. Ndërsa 80% e atyre që sëmuren do të kenë simptoma të buta, pjesa tjetër mund të ketë komplikime serioze apo edhe mund të vdesë. Por vetëm 1 për qind e të infektuarve vdesin.

Unë me të drejtë jam i shqetësuar për mirëqenien e atyre që janë të moshuar, në gjendje të dobët shëndetësore ose të pafuqishëm, ndoshta dhe për vete, pasi vuaj nga diabeti. Por jam për ndjeshmëri për ata të cilët mund të vuajnë, më së shumti, dhe në mënyrë disproporcionale, por ndoshta më shumë në duart e këtij paniku të ri. 

Po kam pse i druhem  COVID-19. Por ajo nga e cila unë kam frikë më tepër është humbja e arsyes dhe vala e frikës që i ka nxitur masat e shoqërisë drejt një spirale magjepsëse të paniku kolektiv, për të grumbulluar e sasi të pahijshme të çdo malli që mund të mbahet në shtëpi si në një magazinë një strehimi  antiatomik, si të jemi në një botë post apokaliptike “dum day”. 

Kam frikë nga maskat, që janë vjedhur nga spitalet dhe klinikat e kujdesit të urgjencës, nga ato me skadencë apo jo,  ku në të vërtetë janë të nevojshme për ofruesit e kujdesit shëndetësor të vijës së parë dhe në vend të tyre po dhurohen në aeroporte, qendra dhe salla kafeje, duke përjetësuar edhe më shumë frikë dhe dyshimin e njerëzve të tjerë. Kam frikë se spitalet tona do të mbingarkohen me këdo që mendon se “ata me siguri nuk e kanë virusin por gjithashtu mund të kontrollohen pa marrë parasysh se sepse thjesht nuk do dinë kurrë …” se ata po pengojnë ata me atak zemre, emfizema, pneumonia dhe çdo sëmundje tjetër dhe do të bllokojnë dhomat e pritjes të mbingarkuara të Urgjencës dhe do bllokojnë kaq shumë mjekë dhe infermierë që duhen për t’i vizituar ata.

Kam frikë se kufizimet e udhëtimit do të bëhen më të mëdha sa deri tani, se dasmat do të anulohen, ceremonitë e diplomimeve do të humbasin, tubimet familjare nuk do të mbahen. Dhe, madje, as ajo festë e madhe e quajtur Lojërat Olimpike do të shtyhet.

Arsyeja që kjo ndoshta nuk ju bën të ndjeheni më mirë është e thjeshtë.  Ashtu siç ne priremi të supozojmë më të keqen, rreth kërcënimeve në linjën e intrigës së një romani – strategjia më e sigurt, nëse jo më statistikisht e justifikueshme, është që ne kemi tendencë të nënvlerësojmë riskun e kërcënimeve të njohura, sepse janë të zakonshme për ne. Por ne nuk jemi shumë racionalë, kur bëhet fjala për vlerësimin e rrezikut të panjohur.

Lajmi i mirë është se edhe përballë frikës, ne duhet të kemi aftësinë të veprojmë në mënyrë të tillë, që të ndihmojmë në kufizimin e përhapjes së kësaj epidemie. Konkretisht, ne mund të sillemi në mënyrë altruiste, gjë që u sjell dobi të gjithëve.

Për shembull, hulumtimet tregojnë se kur njerëzve u thuhet se është e mundur,  por jo e sigurt – të shkojnë në punë, sepse duke qenë i sëmurë ju do të infektonin një bashkëpunëtor, njerëzit janë më pak të gatshëm të qëndrojnë në shtëpi, sesa kur kujtohen, për sigurinë që duke punuar, duke qenë i sëmurë do t’i  ekspozonte bashkëpunëtorët seriozisht ndaj sëmundjes. Duke theksuar sigurinë ndaj rrezikut, me fjalë të tjera, në mënyrë më efektive, ne motivojmë altruizmin, sesa duke theksuar mundësinë e një dëmtimi prej infektimit.

Mësimi i vërtetë që del prej këtej është që zyrtarët shëndetësorë, duhet të jenë të qartë duke i thënë publikut të mos përgjigjet në mënyrë egoiste ndaj epidemisë, duke marrë masa të tilla si të shkojnë në punë kur jeni të sëmurë ose duke mos të larë duart, sepse kështu  kërcënojmë edhe shëndetin e komunitetit.

Mund edhe ta imagjinoni tani edhe frikën?

Por dhe unë kam frikë, por më shumë kam frikë se do të jetë frika e epidemisë që do të kufizojnë tregtinë, do të dëmtojnë partneritetet në sektorë të shumtë, të biznesit dhe në të kundërt, dhe përfundimisht do të kulmojnë në një recesion global. Bursat po japin shenja. 

Por kryesisht, unë jam i frikësuar se çfarë mesazhi po u tregojmë fëmijëve tanë, kur ata përballen me një kërcënim të tillë . Në vend të arsyes, racionalitetit, mendjes së hapur dhe altruizmit, ne po u themi atyre të frikësohen, të jenë të frikësuar, të dyshimtë, dhe të reagojnë të interesuar vetëm nga vetvetja.

COVID-19 nuk është askund larg . Në mos qoftë afër, do të vijë në një qytet, në një spital, nga një mik, madje edhe nga një anëtar të familjes afër jush, në një moment të caktuar. Priteni atë. Ndaloni së prituri që të mos befasoheni më tej. Fakti është se virusi në vetvete, nuk do të bëjë ndonjë dëm shumë të madh kur të vijë. Por nëse sillemi me motivin “luftoni për veten mbi gjithçka tjetër” do të mund të jenë katastrofike. Unë ju lutem të gjithëve. Zëvendësoni temperaturën e frikës me arsyen, panikun me durimin dhe pasigurinë me edukimin. Ne kemi një mundësi, për të mësuar më shumë sesi mundet ta mundim virusin me higjienën e shëndetit dhe me kufizimin e përhapjes të panumërt të transmetueshme në shoqërinë tonë. Gjithnjë mund të ketë sfida të tilla.

Le ta kapërcejmë këtë sfidë së bashku, në frymën e më të mirës, të dhembshurisë për të tjerët, të durimin dhe mbi të gjitha, dhe me një përpjekje të pafund për të kërkuar të vërtetën, faktet dhe njohuritë, në krahasim me supozimet, spekulimet dhe katastrofat në kohën e “fake news”.

Fakte, jo frikë.  Duar të pastra. Zemrat të hapura.