Dokumente per Alush Frasherin/

 Nga Msc.GEZIM LLOJDIA/

 Vendvendosja.Ora e vendosjes së Frashëllinjëve në vendbanimin Frashër është e largët.Trandje historike megjithë gjatësinë e shekujve të tyre kanë datime.Ato zbresin,në fakt varen nga mjegullinat nëpër kohën tonë,afër tre shekuj më parë zbradhen.Atëherë, Frashëri, sigurisht që ka ekzistuar.Në suaz të maleve të Dangëllisë kishte ruajtur formën e vet.

Hamza beu,rrënja frashëriote e Tomorricës.Duke i qëndruar gërmimeve,pema frashëriote mund të quhet Hamza beu i pari i Tomorricës me kohëngulmimi hershëmrin e viteve 1570.Atje thellë në malësi shtroi udhëzimet e tij duke marrë në mbrojtie Skraparin,Opar,Vërcen.Kur në Berat e kurthosën turqitë,u fsheh veshur si grua,por e kapën.I dërguan në Edërna.Kështu llafoset autori Dh.Berati.Ndërkaq syrgjini ,që përmendet është Stanimakë.Pra edhe kohëzgjatja është pakëz e diskutueshme,sepse ende mbetet tek një shifër midis 70-80 vjetëve.Mehmet Pashë Qyprilliu thuhej ishte nga kjo zonë Përmeti, zbatoi faljen.Ai, që përfitoi ishte Ajaz beu,nipi i Hamza beut.Pronat ju dhanë në 1650 dëshmohen në disa kaza.Përmeti.pronat në Frashër, Martinja, Topojani. Vlorë,Kudhësi Armen.Myzeqe disa fshatra si Kallmi,Zvërneci.

Ngulmimi në Frashër.Ajaz beu mbriti në Frashër në pronat e dhëna. Shtëpit,që i zuri syri ishin disa. Mbiemrat,që mbanin shtëpit ishin Aliçikasit,Cerasit,Bregasit,Bakasit.

Banorët e Frashërit formuan fshatra

Alicikasit.Alicikasit kur u shtuan,populluanv Orgockën dhe Butkën.

Bregasit.Bregasit formuan Goroshianin dhe Lushnjën.

Bakasit.Bakasit zbritën në Koblarë,thotë Dh.B në parathënien e “Mesime”të Naimit.Rëndësia.Rëndësia e Frashërit zbret me dëshmi në vitin 1650.Vengulmonjësi frashëriot quhej Ajaz Bej.Në kohë të hershme pra kjo familje qytetare e ardhur nga Tomorrica,që kishte ruajtur syrgjynin në Edërna.Duhet të ketë qënë 70-80 vjet.Duhej të thyhej syrgjini në Stamitakë,që të mbrinin nipërit frashëllinj nga rrënja e frashëriotëve.Me Ajaz beun,fillon dega e frashëriotëve, që të lëshoj gjethe në katundin e ashpër nga moti në Frashërit.Figura e Baba Alush Frashërit është figura e një shqiptari të pazakontë,figura e një personazhi shqiptar tridimesional.

1-Në rrafshin politik.Figura e Baba Alushit është rilindasi i orëve të para, i rreshtave të parë në rilindjen tonë kombëtare.Baba Alush Frashëri,ishte një patriot, që ushqeu ,shqiptarizmin gjatë gjithë kohës së ndritshme të përndritjes tonë kombëtare.Me frymën e tij patriotike,e ktheu teqen e Frashërit,në një strehë të ngrohtë për rilindasit,me një prezencë të përhershme shqiptare në dyert e kësaj teqeje shqiptareje.Baba Alush Frashëri është organizatori i disa mbledhjeve të rëndësishme ,për fatin dhe çështjen shqiptare,që u mblodhën në drejtimin e tij dhe të Abdyl bej Frashërit në teqenë malore të Frashërit.Baba Alush Frashëri,ka vëndosur në dispozicion të Lidhjes së Prizërenit një shumë të hollash,nga të ardhurat e teqes për ti përdorur për realizmin e qëllimeve të Lidhjes.

2-Në rrafshin moral.Baba Alush Frashëri ngriti një kod moral për dervishët e teqes dhe ndjekësit e shumtë të bektashizmit.Misioni atdhetar e shoqëroi këtë teqe në dy shekuj të rëndësishëm si shek.XIX dhe shek.XX. Aksioma brilante ,filozofike“Pa atdhe,s’ka fe”,ringriti në këmbë bektashinjtë shqiptarë.I ndërgjegjësoi se fati i kombit ishte në duart e shqiptarëve dhe feja e tyre më e mirë në këto kohë të mjegullta ishte shqiptarizmi.Fati i tyre ishte qëndrueshmërit i lidhur me kombin,fati i të cilit gjendej në plluskimin e pushtimit osman .Në rrafshimn fetar.Baba Alush Frashëri ishte një shenjtor me ngritje të epërme në gradat e epërme të shpirtit.Në enciklopedinë e bektashizmit shqiptar,baba Alush Frashëri do të meritoj vëmëndje të veçantë për vlerat më tërheqëse të jetës shpirtërore,që i vendosi në dispozicion të çështjes tonë kombëtare.Konfirmohet besnikëria e gjurmës së tij ndaj tragës ku shkeli Nasibi Tahir Babai.Konsiderohet ai frymëzuesi i frashëllinjëve ,që bënë emër dhe u lidhën pazgjidhëmrisht me çështjen kombëtare shqiptare.Baba Alush Frashëri është pjesa më e zgjedhur e shenjtorëve me ngritje shpirti deri në gradën e lartësimit të një imami.

Mbiemri Frashëri.Ky mbiemër ka lidhur disa fise në katundin Frashër.Madje Dalib Frashëri,Shahin Frashëri janë frashëllinjë. Besohet se Alush Frashëri është inspiruar me parimet mistike qysh herët.I rritur në ambiente bektashiane dhe jeta me këtë përvojë mistike ishte një faktor.Prania e teqesë në Frashër ishte tjetër arsye për të patur një ndihmë shpirtërore më të madhe,kur ai është dërguar në teqe dhe ishte vizitor i saj i përhershëm.Veshja dervish dhe marrja e titullit baba kanë treguar potencialin e vërtetë të këtij shenjtori të madh.Madje për ti thelluar njohurit në fushën mistike ai ka udhëtuar disa herë në teqen e madhe të Haxhi Bektashit.Kurse rrugëtimi i fundit i përket vitit 1872 kur ai me tre baballarë dhe dervishë shkoi gjashtë vjet përpara se të pëllciste çështja kombëtare.Madje thuhet se disa nga shoqëruesit e tij në këtë rrugëtim si Adem Vehxhiu i Jakovës dhe të tjerë patën ndikim në lidhjen e Prizërenit.Këta baballarë u shpërndanë në disa pika kyçe në prag të kësaj lëvizje madhore dhe ndikuan fortësisht me frymën e tyre në realizimin e çështjes së madhe.Lëvizjet e tyre deshfirojnë pikërishtë pozicionimin e tyre atdhetar por sikurse frymën mistike,që e përdorën për hyrjen fortësisht të mençur të rilindasve në këtë lëvizje shqiptare. Ndërkohë nga hulumutimi i dokumentave thuhet se Baba Alushi,ka marrë pjesë në Lidhjen shqiptare të Prizërenit, shkoqur ka rrugëtuar nga Frashëri drejt qytetit verior shqiptar,ku zëri i bashkuar i shqiptarëve formësuan Lidhjen Shqiptare të Prizërenit.

Arkivi Qëndror i RSH

Arkivi Qëndror i Republikës së Shqipërisë.Fondi 270.Dosja 49.faqe 118-119

“Baba Alushi ,bir i Dalib Bej Frashërit,nismëtar i mbledhjes së Frashërit.Pati si shokë që e ndihmuan në arë vepër,Sami ,Abdyl,Naim Frashëri,Orhan Bej Pojanin,Pandeli Calen,Nasuf Novoselën,Ismail Bej Zharkonji,Hysni Bej Leskkovikun,Mehmet Ali Pashë Beratin(Vrionin),Ismail Pashë Dibrën,Konstandin Kristoforidhin,Jani Vreton,Hoxhë Tahsimin, si dhe shumë pari të viseve të ndryshme të Shqipërisë……”

“LIDHJA E PRIZËRENIT DHE VEPRIMET E SAJ”

Xhafer Belegu në mesin e viteve 1934,verë qershor,u ka përcjellur,shqiptarëve dokumente me të dhëna nga historia e lidhjes së Prizërenit.Dritën,botimit ja ka dhënë botuesja “Kristo Luarasi”:”Lidhja e Prizërenit dhe veprimet e saj 1978–1881”.Nga veprimet e marsit 1878 faqe 148 shkruhet: Lidhja në jug…

Lidhja shqiptare duke i parë këto veprime të Greqis e duke marrë njoftime për kërkesën e saj në kongres vendosi me zhvillue një aktivitet të madh në jug.Organizoi këshillat krahinor dhe përgatiti një fuqi mbrojtëse kundër Greqisë.Mbledhja e parë si mbas dëshirës së Abdyl Bej Frashërit i cili ishte faktori më kryesor në jug,u ba në teqen e Frashërit,nën kryesin e Baba Alushit i cili vuri në dispozicion të Lidhjes një shumë të madhe të hollash.Në këtë mbledhje të parë të jugut u bisedua organizimi i këshillave krahinor e masat,që do të merreshin kundër Greqisë.Burrat me rëndësi të Lidhjes në Jug.Abdyl Bej Frashëri,Mehemet Ali bej Vrioni.Sulejman Ali Kuci, Myslim Vasjari,Mustafa Pashë Vlora,Muslim Gjoleka. Sheh Mahmuti nga Kolonja e Kurveleshit,Xhafer bej Vlora,Thanas Ekonomidhi prej Sopiku disa bejlerë prej Libohove,Vasil Hido,Petro Meksi prej Tepelene,Mihal Haritua nga Përmeti,Vasil Linavori e Eustrat Tasho Duka nga Berati Dhimitër Kolea………….

Lidhja në Jug u mbajtë në 11 kallnuer 1878 vendosi :

1-Që të dërgojë një telegram pushteteve që muarrën pjesë në kongresin e Berlinit,për me shfaq keqardhjen e vet për lëshimin e Epirit,Greqisë e për me u lut që të hiqnin dorë nga kjo gjë.Dhe për të deklaruar që nuk merrej parasysh kjo kërkesë,atëherë do ta mbronte vetë me çdo mënyrë.

2-Dorëzimet të një pjese të Thesalisë,mos me i kundërshtue.

3-N.q.s se mjetet e veta nuk do të mjaftonin,atëherë të ngrihet e gjithë Shqipqria.

4-Të merren me forcë armët e municionet e depovet të ushtrisë turkëvet,sidomos sa më parë ato të Artës dhe Prevezës.

5-Preveza e Arta të bëhen qëndra ushtarake të Lidhjes.

Xh.Belegu në këte vëllim me karakter humulues,përmend edhe vargje nga folklori.Në hapësirën e pafundme të këngëve të rilindjes ,ai ka përzgjedhur.Përmend,këngën më të kënduar në Labëri,që autori thotë se këndohet në Kurvelesh.:Kurvelesh e Gegëri/C’u mblodhën në Ergjërli/Tek Abdyl Be Frashëri/Cu përpoq i varfëri/Cu përpoqe e bej për na/dy hejbe me hasina/Në frëngji se ç’i trete…..

Në 100 vjetorin e Lidhjes së Prizërenit,aty rreth viteve 1978,një botim i një enti shtetror “8Nëntori”.8000 kopje tirazhi.Përmbledhja “Me pushkë dhe penë për liri dhe pavarësinë”me autorë,akademikë,historian,studjues,

gazetar ,të dhënat duken se janë gërmuar pikërishtë nga ky libër i Xh.Belegut.Të dhënat përkasin njësoj,por në këto dokumenta të sjella për lexuesin e asaj kohe është hequr emri i klerikut bektashi Baba Alush Frashëri.Baba Rexhebi punoi në SH,BA,ishte filozof,misticist,baba i teqes shqiptare të Detroitit.Baba Rexhebi ka ruajtur mjaftë të dhëna dhe në këtë libër ndriçon një sërë të vërteta.…Gjithashtu kemi patur elementa dhe kler të kulturuar në Teqen e Frashërit me baballarët e shqur pas Nasibiut si Baba Alushi,Baba Abidini,Baba Shemja,Baba Mustafai dhe të tjerë që kanë mbetur të paharruar,jo vetëm për çështjen fetare,por më shumë për cështje kombëtare….Por me këtë rast mund të shtojmë se kjo teqe ka nxjerë klerikë,gjushër me kompetencë,si Alush Baba,Abedin Babanë,Baba Mustafan, e të tjerë të cilët kanë qënë patriot të shquar dhe kanë luajtur një rol të madh edhe për cështjen shqiptare,aq sa kjo teqe u bë foleja e çdo lëvizje kombëtare .

Ali Tomorri“Gazeta e Korcës”,26 maj 1937

Disa shënime mi jetën dhe veprën e disa fetarve bektashinj patriot…..Baba Alush Frashëri,Baba Hajdar Gjirokastra,Haxhi Hysejn Babaj I Krujës………………

Mehdi Frashëri:”Lidhja e Prizërenit edhe fektet dipllomatike të saj”…Kuvendet e Frashërit,mbajutr në teqen e Frashërit…

Ekzistenca e Baba Alushit ishte e shkruar qartazi.Në coptëzimin e jetës,lexohen momentet,që kanë ndikuar.Baba Alushi duhej të vinte,sikurse Skëndebeu, duhej të gjëndej në Krujë,në mjegullinën e madhe.Baba Alushi duhej të vinte,sepse një lëvizje tërmetore e çartur prej shqiptareve do të shkundte perandorinë krahëgjërë.Dhe shenjtorët duhet të udhëheqin turmat me frymën e shenjtë të tyre.Baba Alushi,do të ishte fizikisht në Prizëren.Por Baba Alushi vendosi piketa në Frashër,për lidhjen e Prizërenit.Është edhe vet pjesmarrës në Prizëren.

Gjurmim faktesh.

Lexojmë revoltat shqiptare.Shekulli i XIX.Emërtimi kryengritje,e shprehur ngritje kryesh.Në gjuhën e popullit:shëmbi shkëmbinj e male.

Shifra.

Tridhjetvite të para shek.XIX.Myhib Ali Pasha në jug dhe në veri Bushtalinjtë.Kryengritja e Dibrës vitet 1833,1834-136,1838-1839.Kryengritja e Prishtinës dhe Vuciternës.Vitet-1834-1835.Kryengritja e Vlorës-1836.Kryengritja e Myzeqes 1837.Kryengritja e Tepelenës 1837. Kryengritja e Beratit 1839.Kryengritja e Prizërenit –1839.

Zbresim një paralele.Në Frashër rrëzë Kokojkës ka zbritur,pikërisht nën mjegullina të kohës shenjtori Nasibi Tahir Babai.Pikëqëndrimi tij ishte teqeja,që në pranverë çeli dyertë.Pozicioni i tij në Frashër , krahasohej me ardhjen e qiellit të kaltër në gjallërimin e pranverës.Ngulmimi i shenjtorëve është mbarësi për kombin.Shenjtorët e bektashizmit, kryesisht shqiptarë,mbasi merrnin frymën,kërkonin pozicionimin në vendin e tyre në katundet e largët,për ti kushtuar energji,çështjeve jetike dhe interesi më i madh ishte largimi i nënshtrimit të perëndorisë osmane.

DOKUMENT

Në arkivin e shtetit,thuhet: “Baba Alushi biri i Dalip Frasherit,nismetar i mbledhjes së Frasherit. Pati si shoke që e ndihmuan në atë vepër,Sami,Abdyl,Naim Frasheri, Orhan bej Pojanin, Pandeli Calen,Nasuf Novoselen, Ismail bej Zharkovijn,Hysni bej Leskovikun ,Muhamet Ali Pashë Beratin (Vrionin),Ismail Pashë Dibren, Kostandin Kristoforidhin,Jani Vreton, Hoxhë Tahsimin, si dhe shume parti të viseve të ndryshme.”

Shqyrtim.

Cfarë shprehin dokumentat.Në korrik të vitit 1878 në Prizëren,një komision nën drejtimin e Iliaz Cokut me përfaqësi të gjysmës së vendit.Në të njëjtën kohë,pohon E.b.Vlora u mblodhën fillimisht në teqen bektashiane të Gjirokastrës,dhe në atë të Frashërit.Përfaqësit i takonin Beratit, Gjirokastrës, Përmetit, Vlorë, Tepelenë,Korcë, Kolonjë, Janinë, Margëlliç, Ajdunafit,Pargës,Artës,Prevez.

Dëshima e këtij përsonalitei hedh dritë mbi një fakt.Përfaqësuesit ishin ose nga shtresa e lartë,ose klerikë.Dëshmia e fakteve të sjell një moment tepër delikat,por shumë të hollë.

Maj 1878.Koha e baba Alushit është një kohë me,njerëz të çuditshëm,patriotë të pazakontë.Në këtë teqe baba Alushi mbajti të ngrehur prezencën e përhershme të një ndjenje kombëtare.Shërbimi i teqes vihet në realizim të programit të rilindjes.Baba Alush Frashëri ishte drejtuesi i punimeve të kuvendit të kazave të jugut.

Teqeja e Baba Alushit.Eshtë një ditë,që nuk i ngjiste tjetrës.Dita e fundit e majit 1878.Teqeja e baba Alushit,në lartësi të këtyre maleve,të Kokojkës, ndjeu shkelqimin,që afronin burrat e shquar të trevave jugore ditën,kur ata, hynë në mejdanin e teqes.Organizimi ndërkrahinor i përfaqësuesve të kazave të vilajetit aty pati fillesë.Vali i Janinës Mustafa Asim Pasha,përdori forcën,por teqeja në Frashër,ishte në largësi nga qëndra e vilajetit.Kryeqëndra e shqiptarizmës në hartën e teqeve ishte Frashëri.Kryeqëndra,një teqe e thjeshtë, pushtuar nga gjelbërimi i korijeve.Atje ku netëve merrte udhë komunikimi me Krijuesin,burrat e shquartë trevës jugore,kërkuan “rrugëkalimin”, për të ndalur coptimin e trojeve.Kjo teqe e katundit Frashër,një çast të jetës së saj do të rilindte duke pritur ditën,kur krerët shqiptare,formuan atje “Lidhjen e vogël të Prizrenit”.Për baba Alushin dhe dervishët e saj ishte krijuar bindja se pa trojet e tyre,besimi i tyre,njëmend do të mbetej pa qënë asnjëherë shqiptare.Feja më e mirë e këtyre shqiptareve të mirë,mbetej ruajtja e tërrësisë territoriale.Kështu baba Alushi dhe klerikët e tjerë e kuptuan se koha nuk ishte kur të binte muzgu,për të qarë fatin e keq të kombit,por duhej hapur shpirti. Ajo kataklizmë,që po afrohej me stërbim, duhej gjetur menyra për ta shmangur.Kështu ata,ju vunë punës, pa ndjerë lodhjen e shpirtit të tyre,përpara dhimbjes së madhe.Kështu teqeja e Frashërit shkruan prologun më të ndritur të ditëve të rilindjes.Në strehën e largët jugore të Frashërit, kaq larg mesvedit,u ngjiz një çështje jetike për shqiptaret.Ishte Zoti vet,nën fytyrën e të urtit baba Alush Frashëri,që paratha shumë gjërra.

Fakte.Aty nga vitet 1877,Baba Alushi ndiehej i shqetësuar për fatin e Shqipërisë.Një vit më vonë,thuhet se takohen në Sarandë tre vëllezërit Frashëri,ku epiqëndra ishte shkrimet për Shqipërinë.

13 qershori 1878,kongresi i Berlinit i ka tronditur së tepërmi rilindasit.Bisedojnë për mbledhjen në teqen e Baba Alushit mes krerëve shqiptar në një itifak turqisht (beslidhje),emërtuar si fillesë “Lidhja e Prizrenit”.Të shkruara, në librin e vendimeve në, 18 qershor, zeri i saj ishte:ruajtja territorriale.Përfaqësues i Sarandës dhe bregdetit do të ishte poeti Naim për në mbledhjen e Frashërit në teqen malore,mes tyre dhe tre frashëllinjtë që u kishte mëkuar atdhetarinë,në një kuvendim rëndësor,e udhëhiqte Baba Alush Frashëri