Kritikë letrare nga Migena Arllati për vëllimin “Lotët e ashtit” të autorit Shefqet Dinaj/

Vëllimi i parë me poezi i profesorit dhe studiuesit Shefqet Dinaj ishte më shumë se një surprizë. Autori deri tani na ka mësuar që ta lexojmë, ta ndjekim në botime të ndryshme me studime në të cilat ai i qaset me seriozitetin maksimal temave e çështjeve me rëndësi në letërsi, histori por edhe arealin tonë. Ndërsa tek “Lotët e ashtit” shohim poetin i cili nuk qëndron indiferent as ndaj vargjeve, duke e transformuar përjetimin e tij herë në epik e herë në liriko-epik. Ky vëllim mban në vetvete përpjekjen dhe ambicien e autorit për t’u bërë pjesë e pasurisë poetike sepse poezia si gjini është e tillë që lakmohet nga shumëkush, dhe atë s’mund ta zëvendësojë askush. Poezia e Dinajt vjen si një poezi simbolike. Ajo bëhet shoqëruese e autorit në fragmente të shumta të mendësisë dhe aktivitetit të tij. Ajo ndonjëherë kthehet në një hije që e ndjek atë nga pas duke mos iu shqitur, derisa të arrijë misionin e saj. Megjithatë ai është një poet që e mban kokën lart, edhe pse rreth tij nuk mungojnë njerëzit e ligj(lexo: Hija dhe poeti, Unë dhe hija). Kështu ai nis ciklin “Lakuriqët e natës”  në të cilin s’do lerë pa goditur ata, mediokrit por s’do lerë pa shpërblyer as ata, lexuesit e ndershëm. Ato (vargjet) u bëfshin helm dhe plumba për kritizerët mediokër… ndërsa për artdashësit e botës poetike, vargje të nxehta për shpirtin e ri. Në të tjera krijime vargjet marrin nënkuptime rreth marrëdhënieve sociale mes njerëzve. Ai thumbon e shpon mediokritetin, injorancën, burracakërinë, ndërsa godet me shpatën-varg dreqërit me bisht e lakuriqët e natës. Të parët të tmerrshëm për rracën njerëzore, të dytët të zeza e mallkime bëjnë, për t’u ndalur fëmijëve frikën. Herë-herë poeti duket sikur del nga e sotmja dhe vendoset në një tjetër realitet, që atij i flet nga larg, i flet nga historia e legjenda. Ai i këndon kështjellës e cila gjarpëron kodrës shkëmbore, hijerëndë princeshë antike, me porta të hekurta dhe bedena guri dhe me plot famë e madhështi në pamjen e brendësinë e saj. Sigurisht krijuesi Dinaj ndjehet edhe vetë pjesë e asaj krenarie të lënë nga paraardhësit, ai edhe vetë ndjehet pjesë e asaj historie meqë aty është kështjella që tregon, evokon, dëshmon.

Tek cikli i dytë, “Dy sytë”, poezia bëhet më prekëse, më sociale, më e shqetësuar për disa prej brengave të vërteta të shoqërisë sonë, siç është gjakmarrja. “Gropë e errët, varr, morde, dhimbje,trishtim. Mbyllje, kullë ngujimi, frikë, ankth vdekjeje. Mbyllje për së vdekuri, mbyllje për së gjalli. Tragjedi e dyfishtë”. Autori e di se gjakmarrja ka qenë dhe mbetet një prej copëzave kanceroze të shoqërisë shqiptare ndaj e etiketon atë me fjalët më të errëta të fjalorit të shqipes.

Si një poet, sepse vetëm poetët dijnë të komunikojnë me të pashikueshmen, të padukshmen, të pazëshmen, ai komunikon me nocione të shenjta jo vetëm në planin personal por edhe në atë të përgjithshëm kombëtar. Ai pyet gurin, pyet Bjeshkët e Nemuna, pyet diellin për agimet e verdha dhe mbrëmjet e frikshme në trungun e tij. Është kjo poezia “Në pritje” ku të gjitha hamendësimeve të njëpasnjëshme iu përgjigjet vetëm njëri: poeti. Krijimi në fjalë sjell një qasje interesante edhe në aspektin gjuhësor, sepse autori rendit në vargje shumësi emrash të cilëve iu jep rol prioritar, për të emërtuar më shumë se sa për të tipizuar e vepruar. Tek krijimi “Dy sytë” ai sikur trembet dhe alarmohet për mbylljen e syve të të vjetrit, të plakut që i lodhur nga vitet, ka arritur deri në epilogun e jetës. Nuk bëhet fjalë për vetëm frikën nga largimi fizik por për ikjen e gjithë memories kolektive që ai mban në vetvete, ngaqë ka qenë dëshmitar i epokave ndaj të cilave brezat e rinj nuk duhet të bëhen harrimtarë.

Dhe vjen cikli i tretë: “Shqipe e plagosur”. Në këtë pjesëz rrugëtimi poetik, autori paraqet në nëntë tituj të gjithë backgraundin historik të shqiptarëve, si populli më i vjetër por pse jo, historikisht më fatkeq i Ballkanit. Udhëtimin e tij në këtë udhërrëfim, atij i pëlqen ta quajë jo shqiptar por arbdhetar. Dhe si në një revy imagjinare paraqet para nesh pellazgët, ilirët, dardanët, arbërit, për të arritur deri tek shqiptarët, duke mos fshehur aspak krenarinë e të qënit pjesëtar i këtij trualli mbushur me legjenda e mite trimërie. Në fakt në këto poezi unë vërej jo vetëm poetin por edhe historianin Shefqet Dinaj pasi këtu siç duket shkrihen në një, dy trasetë e tij profesionale: letërsia e historia. Sa simbolik po aq metaforik na vjen ai në krijimin “Kosova shqipe e plagosur” ku poeti na e paraqet Kosovën si balli, gjuha, gjumi, drita, varri, ashti, vullkani, dielli, ajri, për ta sublimuar së fundi me: Kosovë, shqipe e plagosur. Diku tjetër atë do ta shohë si flamur të qëndisur me shqirtëra engjëllorë. Një tjetër kulminacion përshfaqet tek ai në poezitë e kushtimit të cilat jo rastësisht i kushtohen: dëshmorit A.D, dëshmores Yllka Domi dhe mërgimtarit V.D. Janë ata, përfaqësuesit e popullit të tokës së djegur, në të cilën gëlonin zvarranikë, bolla, gjarpërinj e demonë vrastarë. Por: ofshamën e dëgjoi qielli/ hapi derën e parajsës/ mbylli derën e ferrit.

Dhe cikli i fundit, i katërti, është pikërisht ai që i ka dhënë titullin gjithë vëllimit. Këtu simbolika fiton kuptimin e saj më të lartë, duke dhënë para nesh në variante të ndryshme atë më të pandryshueshmen, të pazhdukshmen, atë që mbetet e tillë vite, dekada e shekuj pas ikjes fizike të njeriut. Janë ashti, eshtrat që na përcjellin në secilën prej pesë poezive të këtij cikli, teksa poeti ndërton muranë eshtrash me to. Ata janë të shenjtë, janë gjeneza dhe AND-ja jonë, të pandashme nga dheu e toka, nga balta e ëmbël prej ku mbinë dhe u rikthyen sërish. Autori kërkon drejtësi edhe për eshtrat, kur thotë: “Të kthehet eshtrat/ në tokë të vet/ nuk ndërrojnë formë/ janë të shenjtë”. Në një lexim vertikal të poezisë “Ashti dhe toka e tij”, ja se si e përshkruan autori mes foljesh rrugëtimin nga zanafilla deri tek ikja prej kësaj jete: lindët, u edukuat, u rritët, luftuat, u flijuat, prehuni, mbini, shkruani histori, mbillni liri. Dhe së fundi autori e quan Kosovën tokë varresh, jo pse është pesimist, jo pse është fatalist, por sepse çdo pëllëmbë e këtij trualli është mbushur me nga një varr të luftëtarëve të rënë në mbrojtje të tij. Prandaj poezia e Shefqet Dinajt është poezi me vulën e vërtetësisë, me vulën e patriotizmit dhe krenarisë, me vulën e së djeshmes dhe të sotmes. Poeti në këtë vëllim na paraqitet me lirikë të kursyer në tema, por jo në vargje. Edhe pse temat e krijimeve janë krejtësisht epike, realizimi i tyre variantizohet në epiko-lirik, duke bërë që të gjitha krijimet të jenë të lidhura me njëra-tjetrën si degët e një trungu.                                                                              Vëllimin ‘Lotët e ashtit’ dua ta shoh si një ardhje serioze në poezinë e sotme, për të cilën pres, jo vetëm unë por edhe lexuesit, që autori të na konfirmojë në vazhdimësi në botimet e ardhshme. S’më mbetet tjetër veçse t’i uroj autorit udhë të mbarë në krijime të tjera poetike, të cilat do t’i plotësojnë atij dimensionin e lëvruesit të vargjeve.

Kumtesë nga mrs. Migena ARLLATI