Shkruar nga Dr. Maria Dojçe

Udhëhequr dhe korrektuar nga Prof. dr. Zyhdi Dervishi

Populli shqiptar ka një traditë të vyer në bashkëjetesën, në komunikimet dhe bashkëpunimet e shumanshme me minoritarët. Shqiptarët janë ndoshta të vetmit në botë që, jo vetëm nuk e kanë diskriminuar dhe nuk i diskriminojnë minoritarët, por i mirëtrajtojnë më shumë se njëri-tjetrin. Nëse i referohemi kodeve kanunore të shqiptarëve ka norma kulturore shumë të rëndësishme, të cilat i detyronin shqiptarët të trajtonin në mënyrën më miqësore të mundshme individin, familjen, fisin joshqiptar që përkohësisht ose përgjithnjë banonte në një zonë të caktuar. Në paragrafin 1907 te “Kanuni i Skanderbegut” thuhet: “Si çdo shtëpi e katundit edhe shtëpia e ardhur risht i ka të gjithë të drejtat e përgjithta në katund e bajrak, për sa i përket kohës që gjendet aty”. Opinioni i shoqërisë tradicionale shqiptare e përçmonte më shumë një anëtar të fisit, një banor të mëhershëm të krahinës, i cili nuk ndihmonte me bujari të skajshme të ardhurit, dhe aq më tepër, nëse në një formë ose tjetër, sado të parëndësishme, keqtrajtonte ata që përbënin një pakicë fare të vogël dhe sidomos nëse pakica të tilla janë me përkatësi tjetër racore, etnike, fetare etj. Ndër shqiptarët e shoqërisë tradicionale kanë qenë mjaft të përhapura mendësitë se “është paburrni e shëmtuar të mos ndihmosh fiset me pak burra”, se “është paburrni koritëse nëse shpërfill anëtarët e një familje jabanxhije se “është shëmti për burrat nëse shpërfillin njerëzit në gjendje të vështirë” etj.

Në Republikën e Shqipërisë pas vitit 1990, në procesin e demokratizimit të shoqërisë u ristrukturuan marrëdhëniet dhe perceptimet e ndërsjella ndërmjet popullsisë shqiptare në shumicë dhe pakicave etnike ose kulturore. Ndryshime të tilla kanë tërhequr vëmendjen e studiuesve të fushave të ndryshme si historianë, etnografë, antropologë, sociologë etj. Studimi i realizuar nga znj. Maria Dojçe mbi dinamikën e marrëdhënieve shumëplanëshe, sidomos i atyre kulturore ndërmjet popullsisë shqiptare në shumicë dhe minoritetit etnik maqedonas në Qarkun e Korçës, është i pari në profilin sociologjik i realizuar në përmasat e gjera e të thelluara të një punimi monografik. Orientimi drejt kësaj problematike me rëndësi teorike e praktike për të tanishmen dhe të ardhmen përbën përparësinë e parë të këtij studimi sociologjik.

Ky studim i vështirë në shumë rrafshe atë teorik, strukturor dhe konceptual të përpunuara nga sociologët më në zë, të traditës dhe bashkëkohës, si R. Williams, P. Bordiu, T. Parsons etj. mbi marrëdhëniet ndërmjet popullsisë në shumicë dhe minoriteteve etnike dhe kulturore, mbart “mekanizmat” e difuzimit kulturor të ndërsjellë në linjat e marrëdhënieve të tilla. Gjithashtu në këtë studim janë studiuar me vëmendje edhe fondet e literaturës shqiptare, ndonëse jo të pasura dhe të profiluara kryesisht në rrafsh etnografik e historik për minoritetet etnike që banojnë në territorin e Republikës së Shqipërisë.

Materiali jetësor që shqyrtohet e analizohet në këtë punim monografik është qëmtuar duke përdorur me profesionalizëm disa metoda të kërkimeve sociologjike si intervistat sociologjike të llojeve të ndryshme dhe bisedat e lira me anëtarë të minoritetit maqedonas dhe shqiptarë, me studiues e shkrimtarë të këtyre etnive, banorë të Qarkut të Korçës, që kanë pasur më shumë komunikime dhe bashkëpunime të ndërsjella në rrafsh ekonomik, politik, arsimor, kulturor etj. Në këtë rrafsh është arritur të interpretohet me profesionalizëm, në mënyrë të integruar të dhënat e grumbulluara me metoda të ndryshme konkrete të studimeve sociologjike dhe me të dhënat e ofruara nga studime të tjera, të realizuara më parë, madje duke i paraqitur ato në mënyrë kritike dhe krahasimore.

Marrëdhëniet komplekse ndërmjet popullsisë shqiptare në shumicë dhe minoritarëve maqedonas në Qarkun e Korçës janë shqyrtuar në disa nivele dhe në disa rrafshe si në atë ekonomik, politik, arsimor dhe sidomos kulturor. Marrëdhënie të tilla janë testuar si shkallë integrimi të minoritarëve maqedonas në shoqërinë shqiptare. Janë interpretuar në rrafsh krahasimor reagimet e shqiptarëve dhe të maqedonasve ndaj 16 vlerave kulturore kryesore të tilla si toleranca, korrektësia, ndershmëria, bujaria, vullnetarizmi, respekti i ndërsjellë, prakticizmi, shpirti konkurrues, optimizmi, mbajtja e fjalës së dhënë, humanizmi, vlerësimi i arsimit, sinqeriteti, të qenët racional etj.

Në vijim të kësaj monografie argumentohet se shqiptarët dhe minoritarët maqedonas kanë reagime të përafërta ndaj vlerave kulturore kryesore, çka përbën një bazë të qëndrueshme për të sfumuar psikozat etnocentrike të ndërsjella dhe për integrim të natyrshëm, pa sforcime të minoritetit maqedonas në shoqërinë shqiptare. Në këtë punim monografik citohet disa herë shkrimtari i shquar Sterjo Spasse, i cili ka gjak maqedonas, por i përket letërsisë shqiptare. Ai ka shkruar një korpus veprash letrare për shoqërinë shqiptare, njëlloj sikur të ishte shkrimtar shqiptar. Ai ka qenë shumë i nderuar në komunitetin e artistëve shqiptarë që gjatë gjysmës së dytë të viteve 1930 deri në ditët tona.

Në sfond të gjerë dhe me detaje të profileve të ndryshme ky studim zhbën paragjykime të shumëllojshme për shqiptarët dhe maqedonasit dhe argumenton idenë se shqiptarët tradicionalisht dhe aktualisht nuk i kanë keqtrajtuar minoritarët, përkundrazi, i kanë trajtuar si shqiptarët, madje më mirë se shqiptarët. Diskriminime të tilla pozitive janë më të dukshme në rrafshin ekonomik, arsimor dhe politik. Pavarësisht nga forma e regjimit politik, struktura përkatëse të shtetit shqiptar kanë favorizuar në forma të ndryshme përmirësimin e gjendjes ekonomike të minoritarëve maqedonas, mirarsimin e tyre në të gjithë nivelet e shkollimit. Pothuajse gjithnjë shkalla e përfaqësimit të minoritarëve maqedonas në strukturat politike të Qarkut të Korçës ka qenë më e lartë se pesha specifike që zënë ata në strukturën e popullsisë së këtij qarku. Në këtë punim monografik argumentohet në mënyrë të detajuar ideja se diskriminimet pozitive të minoritarëve maqedonas kanë krijuar një sfond favorizues për difuzimin e ndërsjellë të kulturës së tij në kulturën shqiptare dhe anasjelltas.