(Tridhjetë vite historie shqiptare)-
“Demokraci do të thotë shumë më tepër se sa qeveri popullore e zotërim i shumicës”– J. F. KENNEDY–
NGA EUGJEN MERLIKA*-
Fitorja e vitit 2005 i dha rastin PD të rifillonte një tjetër rrugëtim në drejtimin e shtetit, duke patur mundësi që “të ndreqte” përfytyresën e cënuar nga firmat rentiere e rrëmujat e vitit të “mbrapshtë” 1997. Para së gjithsh asaj i duhej vetëdijesimi për gabimet e legjislaturës së parë, duke ndrequr shumë shtrembërime në veprimtarinë e saj, filluar nga qëndrimi kundrejt shtresës së ish të përndjekurve politikë, të cilët kishin humbur me kohë edhe ndonjë përfaqësi formale që kishin patur në strukturat qeverisëse. Por gjëja m’e rëndësishme ishte fakti që, megjithëse Kuvendi i parë me shumicë demokrate kishte miratuar një ligj për dëmshpërblimin e punës së papaguar në kampet e çfarosjes (Tepelenë) e të punës së detyruar, në terrenin konkret nuk ishte bërë asgjë për sendërtimin e tij. Është e vërtetë se PS, nën drejtimin e Fatos Nanos, e pezulloi plotësisht atë proçes, por ardhja në fuqi e PD dhe Aleancës së djathtë duhej t’a kishte vënë menjëherë në rrugën e zgjidhjes.
Por të tjera ishin përparësitë e forcave politike n’ata vite. Synimi kryesor ishte fuqizimi i pozitave zotëruese në pushtet, që ishte sinonim jo vetëm i aftësisë vendim-marrëse në të gjithë drejtimet, por edhe i fitimeve lëndore që, në mendësinë e klasës politike, ishin kthyer në normalitetin e sundimit, pra ky nuk mund të përfytyrohej i ndarë nga pasurimi i kastës. Këtij synimi i shërbente e gjithë veprimtaria qeveritare, por dhe ajo opozitare. Kjo prirje ishte në përputhje me projektin e demokraturës, që vazhdonte të merrte formë në mëndjet e drejtuesve të dy partive kryesore, të kryeministrit Berisha e të kryetarit të ri të socialistëve, Rama, t’ardhur në udhëheqje të partisë, mbas dorëheqjes së Fatos Nanos. Ky i fundit ndoshta pati një ndriçim “hyjnor” në mëndje, duke vendosur atë akt, mbas gjithë mashtrimeve, nëpërmjet të cilëve e fitoi pushtetin dhe e mbajti për disa vite me rradhë. Ndër ta nuk duhet harruar tjetërsimi i përfundimit të votimit në referendumin për rivendosjen e mbretërisë, e cila me shumë gjasë, kishte fituar me vota, por Komisioni zgjedhor komunikoi humbjen e saj. Ndoshta n’atë rast, nuk ishte vetëm nisma e Nanos për të ndryshuar në tavolinë përfundimin e votimit, por edhe “këshillat”që ai mori n’atë drejtim nga Evropa e ndokush tjetër, që nuk e dëshironin një ndryshim të tillë në Shqipëri.
Një nga hapat më të fuqishëm drejt demokraturës qe marrëveshja e tetorit 2008 për ndryshimet kushtetuese, e hartuar nga grupet e punës së qeverisë e t’Opozitës, të frymëzuar nga Berisha e Rama dhe e miratuar nga shumica e deputetëve. Kjo marrëveshje ndryshonte sistemin zgjedhor, duke i hequr votuesve mundësinë e zgjedhjes së deputetëve e duke i shtuar kompetencat e sekretarëve apo të kryetarëve të partive, si dikur në socializëm. Duket se kushtrimi i të parëve vazhdonte t’u bënte jehonë si ish sekretarit të partisë, ashtu edhe “rebelit” antikomunist të orëve të para, të cilëve mbas kaq vitesh thirrjeje për vlerat e demokracisë perëndimore, në të cilën ishin “konvertuar”, me marrëveshjen e tyre mbillnin farën e autoritarizmit partiak, që kishin jetuar në rininë e tyre.
Deri atëherë Shqipëria kishte patur një ligj zgjedhor, ndër më të mirët n’Evropë, që siguronte qeverishmërinë dhe përfaqësimin, një përzierje, mjaft të zgjuar të maxhoritarit me proporcionalin. Njëqind deputetë zgjidheshin drejt për së drejti nga ballafaqimi i votave, që merrnin qoftë edhe me zgjedhje të dyta, simbas modelit francez. Kjo i jepte mundësi votuesve të vendosnin emërimin e deputetit të tyre me votë të drejtpërdrejtë e të hapur. Por nga ana tjetër, për të ruajtur praninë e disa drejtuesve të partive në Kuvend, ligji parashikonte edhe emërimin e 40 deputetëve me ligjin proporcional në të cilin njerëzit vinin kryqin mbi simbolet e partive. Kjo gjë shmangëte të papritura të bujshme si fitorja e një inxhinjeri nga Shkodra kundër Ramiz Alisë në votimet e para. Nuk besoj se ishte i dobishëm ai ndryshim për demokracinë shqiptare. Sistemi që e zëvëndësoi i shërbente më së miri demokraturës.
Proporcionali rajonal me lista të mbyllura i jepte tw drejtwn e padiskutueshme kryetarwve tw partive të vendosnin vetë mbi përbërjen e Kuvendit, të mbanin shtrënguar frerët e partisë duke kërcënuar me mos kandidim cilindo që nuk do t’i qëndronte ngushtësisht shijeve e prirjeve të kryetarit, duke përqëndruar në duart e tij të gjithë pushtetin që mund të ushtronte partia. Ndoshta një dukuri e këtillë do të kishte patur përfundime të mira nëse në krye të partive do të ishin njerëz të zgjedhur, që vërtetonin teorinë e Platonit mbi “mëndjet e ndritura”, të paracaktuara për të drejtuar tufën. Por nuk ishte ky rasti i politikës shqiptare, në të cilën mbizotëronte jo shqetësimi për të zgjidhur problemet e Vendit, por etja e pashuar për pushtet a pasuri, që është kthyer në alfën e omegën e mendimit politik shtetëror.
Demokracitë më të rrënjosura, si ato angleze, gjermane, amerikane, franceze, austriake, zvicerane etj. kanë modele zgjedhore prej dhjetra e qindra vjetësh e nuk kanë ndjerë nevojën për t’i ndryshuar sa herë këmbehen partitë e ndryshme në pushtet. Nëse është marrë si model praktike sistemi italian nuk më duket se është një zgjedhje e mirë. Ligji zgjedhor nuk duhet të shohë interesat e menjëherëshme të atyre që kanë shumicën, por të jetë i palëvizshëm e i barabartë për të gjithë, përfshirë dhe forcat e reja që mund të dalin n’arenën politike.
Pasojat e marrëveshjes së 2008 qenë gjithënjë e më tepër rrënuese: u shtuan me tepri kundërshtitë që ndikuan në ndërprerjen e shpeshtë të vetë veprimtarisë shtetërore. Dalja nga Kuvendi u bë një metodë e zakonshme, me pasojë pezullimin e jetës ligjvënëse, e cila nga një detyrë parësore e secilit të zgjedhur kundrejt institucionit e vetë shtetit, kthehej në një mundësi vetiake të tij apo të kryetarit, simbas humorit, për t’a ushtruar apo mos e ushtruar atë. Kjo mendësi shtrembëruese e vetë parimeve më të thjeshta të jetës demokratike në Shqipëri ka marrë përmasa me të vërtetë shqetësuese. Kaq e thellë dhe e gjërë është kriza e sistemit shqiptar, sa që nuk ka asnjë organ kontrolli ligjëshmërie që të ushtrojë të drejtën e tij mbi “të zgjedhurit e popullit”, për t’u kujtuar atyre se vota që kanë marrë nuk është leje për të livadhisur lart e poshtë, simbas qejfit, por zotim tërësor për t’i shërbyer në çdo çast interesve kombëtare në çdo rrethanë e pavarësisht nga çdo lloj pakënaqësie që mund t’u lindë. Madje mendoj se duhet miratuar një ligj i veçantë, që t’i detyrojë deputetët apo të zgjedhurit në çfarëdo instancë të pushtetit, të sigurojnë praninë e tyre gjithmonë në forumet në të cilët marrin pjesë, me përjashtim të rasteve të detyrave shtetërore, të rasteve të jashtzakonëshme apo shëndetësore. Në të kundërt e në raste të përsëritura, ata duhet të përjashtohen nga pjesëmarrja në jetën politike, të mos kenë të drejtë kandidimi e të vazhdojnë jetën e qytetarëve të thjeshtë, të ndërgjegjësuar se besimi i marrë nga populli nuk duhet të shpërdorohet simbas dëshirës, se detyra e përfaqësuesit të popullit nuk është një privilegj i këndshëm, por një barrë e rëndë, një zotim i patjetërsueshëm.
Kjo metodë u bë e njohur historikisht n’Itali në vitin 1924, mbas vrasjes së deputetit socialist Matteotti nga fashistët, por mbeti në histori si një dukuri që nuk solli asnjë dobi, veç dobësimit të Opozitës demokratike kundër fashiste. Zbatimi tek neve në vitet kur PS mëtonte hapjen e kutive të votimit, u pasua nga dukuri të mëvonëshme, gjithmonë të Opozitave të secilës ngjyrë, duke arritur majën me vitin 2019, në të cilën Opozita PD – LSI, së bashku me parti të tjera të spektrit të djathtë, vendosën njëzëri daljen jashtë sistemit e protestat popullore në rrugët e Tiranës për muaj me rradhë. Rezultati i këtyre vendimeve qe një prishje e plotë barazpeshash institucionale në dobi të PS e kryeministrit Rama, që nuk u tund nga “istikami”, por në mungesë kundërshtarësh institucionalë që ishin kthyer në qytetarë të thjeshtë, pa asnjë farë peshe ligjore, mori në dorë të gjitha levat e shtetit. Marrëzia e asaj politike çoroditi edhe kryetarin e shtetit e i dha mundësi shumicës në pushtet të merrte gjithë pushtetin lokal, mbasi u braktisën zgjedhjet në afatin kushtetues. Madje pati edhe përpjekje qesharake të presidentit për të caktuar datë tjetër e cila kaloi si një ditë e zakonshme kalendarike.
Ndërkaq kryeministri dhe partia e tij, që u paditën hapur madje nga një e përditëshme e njohur e shtypit gjerman për tjetërsimin e përfundimit të votimeve kuvendore të vitit 2017 e për ato vendore në Dibër, duke vazhduar ecjen drejt demokraturës, njohën si të ligjshëm një votim kombëtar për autoritetet vendore, në të cilin votuan zyrtarisht vetëm 18 % e votuesve!!! Nuk besoj të ketë asnjë sistem në botë që të arrijë në të tilla pozita qesharake e poshtëruese si ato në të cilat është zhytur Shqipëria e viteve 2019 – 2020. Rastësia e sjell që, pikërisht në këtë periudhë, Vendi i ynë të ketë kryesinë e rradhës të Organizatës për sigurinë e bashkëpunimin n’Evropë (OSBE). Si e tillë atij i takoi të jetë në vijën e parë si përfaqësues i vullnetit botëror në zgjidhjen e një problemi të ndërlikuar, si ai i tjetërsimit të përfundimit të votimeve presidenciale në Bjellorusi.
Nuk e marr me mënd se me çfarë autoriteti kryeministri i ynë mund të ndërpretojë vullnetin evropian e botëror për respektimin e të drejtave e lirive të bjellorusëve kur në Vendin e tij pranohet nga të gjitjë se votat vidhen sa herë që votohet e që ato quhen të vlefshme edhe atëherë kur më shumë se 80 % e zgjedhësve nuk paraqiten fare para kutive të votimit. Sigurisht përgjegjësia kryesore bie mbi Opozitën që vendosi të bojkotojë zgjedhjet, që në pjesën dërmuese të tyre u zhvilluan me vetëm një kandidat, kthim klasik në të shkuarën enveriste kur ekzistonin vetëm kandidatët e frontit demokratik, kësaj rradhe të partisë socialiste. Por një klasë politike serioze duhet të dijë të shmangë paçavure të tilla e të gjejë rrugën e pranueshme për të nderuar pritmëritë kushtetuese. Fatkeqësisht termi “serioz”është fshirë nga fjalori i botës së sotme politike shqiptare e ky është një nga treguesit më shqetësues me të cilin ballafaqohemi si shoqëri.
Më 5 qershor 2020, mbas më shumë se dy vjet rrahjeje uji në havan nga përfaqësuesit e pushtetit që, jo rastësisht, ka zgjedhur për kryetar një të përfolur të vjedhjeve zgjedhore e atyre të Opozitës “rrugore”e “sheshore” e një parlamentareje me një mbiemër të kumbueshëm në historinë e kronikën e viteve të para pas komuniste, të gjithë të caktuar, edhe me bekimin SHBA – BE, të sillnin “normalitetin” në jetën shqiptare nëpërmjet reformës zgjedhore, u shënua një risi, një marrëveshje e tryezës politike. Por, si vërtetim i mungesës së seriozitetit, që theksova më sipër, kjo marrëveshje u desh të nënëshkruhej në ndërtesën e ambasadës amerikane, mbas disa orësh përpjekjesh të ambasadores për të gjetur një ujdi.
Shtator 2020
* VIJON