Fan S. Noli: Në Shqipëri, çdo muhamedan ka në vetëdijen e tij se është pasardhës i paraardhësve të tij të krishterë/

– Telegram i Fan Nolit dërguar Sër Eric Drumondit, Sekretar i Përgjithshëm i Lidhjes së Kombeve, 16 Dhjetor 1913- /

AVNI SPAHIU, autori i librit Fan Noli’s American Years, sjell një përmbledhje të telegrameve dhe letërkëmbimeve ku shfaqet zotësia diplomatike dhe forca argumentuese e tij në momente shumë të vështira për vendin. Edhe pse kanë kaluar më shumë se 100 vjetësh, përmbajtja është aktuale dhe taktikat dhe manovrat e qeverisë greke janë të njëjta.
“Në Shqipëri, çdo muhamedan ka në vetëdijen e tij se është pasardhës i paraardhësve të tij të krishterë. Për nga shpirti, zakonet dhe traditat ai është i krishterë më i mirë se sa serbi dhe greku. Fanatizmi i tij nuk ka ekzistuar kurrë pos në imagjinatën e të huajve dashakeqës dhe të keqinformuar. Interesat për avancimin e fesë së krishterë në një vend që krenohet si vend ku ka lindur Skënderbeu, kampioni i Krishtërimit, shërbehen më mirë duke këmbëngulur më pak në tiparet që ndajnë dhe më shumë mbi faktet që i bashkojnë tëkrishterët dhe muhamedanët e së njëjtës kombësi.”

KONCENTRIM I FORCAVE GREKE NË SHQIPËRI

Telegram i Fan Nolit dërguar Sër Eric Drumondit, Sekretar i Përgjithshëm i Lidhjes së Kombeve, Palais Luxemburg, Paris, për t’u qarkulluar tek anëtarët e Këshillit, dërguar më 16 dhjetor 1913
Jam njoftuar nga Qeveria ime se grekët po koncentrojnë trupa të rregullt dhe të parregullt përgjatë kufirit jugor të Shqipërisë me qëllimin e qartë të nxitjes së trazirave për të krijuar kështu pretekst për të invaduar dhe pushtuar me anë të forcës krahinat e Gjirokastrës dhe të Korçës, të ashtuquajtur Epiri Veriori. Këto krahina i takojnë me të drejtë Shqipërisë sipas vendimit të Konferencës së Londrës të vitit 1913 që nuk është kundërshtua asnjëherë nga fuqitë nënshkruese. Banorët e tyre, të cilët me përjashtim të një pakice të parëndësishme greke, janë shqiptarë të pastër kanë manifestuar edhe një herë vendosmërinë e tyre për të mbetur shqiptarë në zgjedhjet parlamentare që u bënë këtë muaj.

Në emër të drejtësisë, paqes dhe moralitetit ndërkombëtar, ftoj Këshillit të Lidhjes qëtë parandalojë agresionin e pajustifikueshëm grek, që pa dyshim do të provokojë ndërlikime serioze në dritën e faktit se populli shqiptar – është fuqimisht i vendosur t’i kundërvihet invadimit të territorit të tyre kombëtar deri në fundin e hidhur.

Peshkop Noli

Delegat i Shqipërisë

Hotel Marini, Romë

***

Letra dhe Memorandumi i Nolit dërguar SHTZ Arthur J. Balfour

Sekretar i Shtetit i Punëve të Jashtme

Londër, Angli

më 29 nëntor 1918

Shkëlqesia Juaj,

Ju lus të pranoni memorandumin e bashkëngjitur të Kishës Shqiptare Ortodokse të

Amerikës që përfaqëson zërin e të gjithë shqiptarëve pavarësisht besimit, si këtu, ashtu edhenë vendin tonë të vjetër.

Të bindur se ju do të përdorin ndikimin tuaj të lartë në emër të Shqipërisë, mbes,Shkëlqesia Juaj, shërbëtori juaj më i përulur,

Fan S. Noli

***

MEMORANDUM

Të nënshkruarit, përfaqësues të Kishës Ortodokse Shqiptare në Shtetet e Bashkuara,kanë nderit t’i paraqesin me respekt për konsideratë Konferencës Ambasadoriale këtë deklaratë:

Jemi vënë në dijeni se në pjesë të ndryshme të Shqipërisë, tani të pushtuara nga ushtritë greke dhe serbe, shqiptarët ortodoksë i janë nënshtruar një presioni për të nënshkruar deklarata “entuziaste”; në të cilat ata janë të detyruar të mohojnë kombësinë e tyre dhe të mirëpresin copëtimin e vendit të tyre.

Të gjithë ata që janë të njohur me ndjenjat e popullit shqiptar, më një anë, dhe me metodat serbe dhe greke, në anën tjetër, mund të hetojnë me lehtësi kuptimin e vërtetë dhe vlerën e deklaratave të tilla. Një rast i vetëm mund të ilustrojë këto veprime të njohura ballkanike:

Disa banorë ortodoksë të Korçës, një qytet në mes të Shqipërisë, i kanë adresuar Sekretarive të Jashtme të Fuqive (të Mëdha) një memorandum ku ata deklarojnë se, si “grekë Shqipfolës” ata kërkojnë pushtimin e përhershëm të krahinës së tyre nga ana e Greqisë. Po të ketë edhe të vërtetën më të vogël në këtë deklaratë, si mund të shpjegohen atëherë faktet në vazhdim:

1. Vendi ku u hap shkolla e parë kombëtare shqipe është Korça.

2. Shtypshkronja e parë kombëtare e Shqipërisë u themelua në Korçë. Disa ngaprijësit më të shquar të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare vinin nga Korça.

3. Tubimi masiv i 20 mijë njerëzve për të protestuar kundër miratimit të një alfabeti arab për gjuhën shqipe i mbajt në Korçë (Times, 1910).

5. Përpjekja e parë serioze për themelimin e Kishës Kombëtare Ortodokse Shqiptare, të ndryshme nga kisha e pastër politike e Patriarkatit, filloi në Korçë nga Lidhja Ortodokse Shqiptare.

6. Kryengritja e parë në Shqipërinë e Mesme kundër politikës antishqiptare të Turqve të Rinj filloi në Korçë.

7. Gazetat kombëtare, si dhe shoqatat e Shteteve të Bashkuara janë mbajtur kryesisht nga kontributet vullnetare nga imigrantë nga Korça dhe krahina e saj.

Vetëm ky fakt i fundit, një shfaqje e shkëlqyer dhe spontane e patriotizmit shqiptar në një vend të lirë, meriton të krahasohet me manifestimet e detyrueshme dhe të nxitura të njerëzve që janë të gatshëm të nënshkruajnë nën kërcënimin e bajonetave vrastare. e njëjta gjë mund të thuhet për deklaratën e ngjashme të banorëve shqiptarë të banorëve ortodoksë shqiptarë të Durrësit në favor të Serbisë.

Këta shembuj mund të shumëzohen pafundësisht, por mjafton një për të hedhur dritë mbi metodat mashtruese të grekëve dhe të serbëve.

Shqiptarët ortodoksë të Shteteve të Bashkuara, që përfaqësojnë mijëra familje, janë të bindur se Fuqitë do t;i përgjigjen me vlerën e njëjtë dashurisë së shtirur të shqiptarëve ortodoksë për serbët dhe grekët. Në rrethanat ekzistuese, është gjëja më e lehtë në botë që Greqia dhe Serbia t’i bindin shqiptarët ortodokë që jetojnë në Shqipëri që të nënshkruajnë çfarëdo letre të çfarëdo qëllimi. Kundruall këtij zelli të detyrueshëm për armiqtë e kombit tonë duhet vënë krahasimin e nacionalizmit spontan dhe këmbëngulës të shqiptarëve ortodoksë të Shteteve të Bashkuara, të cilët me paratë dhe gjakun e tyre kanë bërë aq shumë luftëra për lirinë e Shqipërisë.

Ndër manifestimet e tjera kombëtare të shqiptarëve të Shteteve të Bashkuara është themeluar Kisha Ortodokse Shqiptare, nën Sinodin rus. Klerikët, kapelat dhe zyrat botuese e kësaj Kishe, me një kosto prej mijëra dollarësh në vit, mbështeten kryekëput nga shqiptarët ortodoksë të Shteteve të Bashkuara, që janë vëllezërit dhe bijtë të po atyre njerëzve të cilët Greqia dhe Serbia po i detyron të deklarohen si serbë dhe grekë.

Në përfundim, ju lus që të shtoni edhe një fjalë (nga që nuk meriton një diskutim serioz) lidhur me pretendimet e njohura greke dhe serbe, se shqiptarët ortodoksë janë armiqësorë ndaj bashkatdhetarëve të tyre muhamedanë. Në Shtetet e Bashkuara, ku shqiptarët ortodoksë përbëjnë shumicën dërmuese dhe shqiptarët muhamedanë një pakicë jo të konsiderueshme.

Prijësi i tyre, i zgjedhur me votën e lirë, është muhamedan. Madje edhe në malet e egra të Shqipërisë Veriore ka shembuj të malësorëve muhamedanë që i janë besnikë prijësve roman- katolikë dhe e kundërta.

Në Shqipëri, çdo muhamedan ka në vetëdijen e tij se është pasardhës i paraardhësve të tij të krishterë. Për nga shpirti, zakonet dhe traditat ai është i krishterë më i mirë se sa serbi dhe greku. Fanatizmi i tij nuk ka ekzistuar kurrë pos në imagjinatën e të huajve dashakeqës dhe të keqinformuar. Interesat për avancimin e fesë së krishterë në një vend që krenohet si vend ku ka lindur Skënderbeu, kampioni i Krishterimit, shërbehen më mirë duke këmbëngulur më pak në tiparet që ndajnë dhe më shumë mbi faktet që i bashkojnë të krishterët dhe muhamedanët e së njëjtës kombësi. Një dëshmi e fundit e mungesës së çfarëdo fanatizmi nga ana e muhamedanëve shqiptare është ajo se në mesin e tyre mund të gjenden përkrahësit më të vendosur të zgjedhjes së një princi të krishterë për fronin shqiptar.

Ajo që u intereson shqiptarëve të të gjitha besimeve është një administratë efikase dhe e fuqishme në një Shqipëri të bashkuar të qeverisur nga një princ europian.

Fan S. Noli, BA, Harvard University

Kryeprift i Kishës Shqiptare Ortodokse të Shteteve të Bashkuara

(E dergoi per Gazeten DIELLI ne SHBA)