Nga Anton Çefa/

“Tipike për shqiptarin është individualizma, vetmimi, uni-primitiv. Historia, mënyra e rrojtjes së gjermësotme, e ka ndaluar shqiptarin të mendojë përgjithësisht për shoqëri dhhe për komb. Individualizma ka qenë tepër e fortë në shpirtin e tij: vetëhen dhe kasollën i ka pandehur qendra e botës dhe strumbullar të gjithësisë.  Un-i ka qenë pika në të cilën mblidhesh bota e tërë. . . . Ky mentalitet i trashëguar . . . na ndalon të mendojmë dhe të kuptojmë se lumturia individuale vjen prej lumturisë së përbashkët dhe se lumturia e përbashkët, kërkon punim të përbashkët.”

***

“Shqipëria, ashtu si të gjitha vendet e tjera ballkanike, është habitat i një populli me pasione të forta politike dhe gati për veprim.”

***

“S’është vetëm varfëri e vendit që e shtyn shqiptarin të arratiset në vende të huaj: është më tepër fryma e tij aventureske. Gjer më dje venin trimat për një mexhitkë në muaj dhe linin ështërat e tyre në Jemen, në Gjirit a në Mosull. Sot kemi kurbete të tjera, Rumani, Bullgari, Amerikë, Misir . . . dhe duke ikur ne, vendi mbetet i shkretë. Kur kthehemi nga kurbeti, më nuk e pëlqejmë Shqipërinë, se u mësuam në Bukuresht, në Misir, në Nju Jork dhe harrojmë, s’duam të mejtohemi se vendi ynë vetëm me përpjekjet tona mund të zhvillohet e të zbukurohet si ato.”

***

“Shqiptarët nuk shkrihen kaq thjeshtë në popullsitë midis të cilave ata vendosen.  Për këtë dëshmojnë kolonitë e shumta, të cilat kanë ruajtur gjuhën e tyre, zakonet dhe doket. Do të përmendja sidomos kolonitë e vogla të Asma Keuz (ishulli i Marmarasë), shtatë fshatra pranë Adrinopojës, tre fshatra në Besarabi, Borgo Erico, pranë Zarës (Dalmaci). Kam njohur njerëz nga këto lokalitete dhe jemi marrë vesh shumë mirë në shqip.”

***

“Këtë kujtim të origjinës, këtë lidhkë të besës së të parëve, arbëreshët e kanë mbajtur të gjallë dhe të fortë, kanë qenë madhështorë të kujtojnë se janë bijtë e Shqipërisë; s’e kanë harruar se gjaku, i cili rrjedh në rrembat e tyre, është tërë ai gjak që ziente në kraharor të heroit Kastriot.”

***

“Karakteri i shqiptarit nuk është i prirur ndaj armiqësisë; vëzhgimet që kam bërë, më detyrojnë më tepër të pranoj se ka më shumë shpirtmadhësi sesa në cilindo popull fqinj. Gjatë revoltave të tyre kundër turqve, gjatë grindjeve të tyre me grekët dhe serbët, shqiptarët kanë treguar bujari e zemërgjerësi, të cilën gjithmonë kundërshtarët e tyre e kanë shpërblyer me tradhti dhe mizori të ftohtë.”

***

“Autori i këtyre rreshtave (thotë Mid’hati për vete, në veprën “Shqiptarët në vend të tyre dhe jashtë”, botuar në vitin 1919. A. Ç.), ka kaluar shtatë vjet më parë nga Gjakova në Mirditë, nëpërmjet Urës së Vezirit përmbi Drin. Në mes të urës, takoi një shqiptar rreth të pesëdhjetave, që po vinte kaluar drejt nesh, mbasi ishte lajmëruar se një i huaj po kalonte në afërsi të shtëpisë së tij. Dashamirësi ynë na ftoi për ta kaluar natën në shtëpinë e vet ose, të paktën, të hanim një kafshatë bukë me atë. Ne ishim me ngut dhe nuk dëshironim të humbnim kohë, por ai nguli këmbë dhe na tha: ‘Në rast se ju nuk pranoni të jeni miqtë e mi kur kaloni fare pranë shtëpisë sime, unë nuk do të kem asnjëherë nderin t’ju pres në shtëpi, sepse ju me siguri nuk do të kini rastin që të kaloni përsëri nga kjo rrugë’. Ne u detyruam të pranonim ftesën.

***

Është e njëjta ndjenjë që e bën shqiptarin të mos pranojë ryshfet, sepse jo vetëm që miku nuk duhet të paguajë kurrë, por është një gjë akoma më e rrallë që një shqiptar të pranojë shpërblim për shërbimin e tij, kur atë e ka bërë për respekt ose për miqësi.”