Shkruan:Mira SKENDERAJ/

    Këto ditë u botua libri me studime në fushën e gjuhësisë së krahasuar, në rumanisht, “Frazeologji rumuno-shqiptare” i studiueses, Dr. Renata Topçiu. Studimi është kurorëzimi i një pune disavjeçare i autores, i cili pason botimin e fjalorit akademik shqip-rumanisht, fjalor i përmasave të mëdha, me mbi 41.000 fjalë dhe rreth 50.000 shprehje frazeologjike, lokucione e proverba. Sipas studiueses, ka qenë ky fjalor akademik shtysa kryesore për të ndërmarrë një studim të gjerë krahasues mbi frazeologjinë e shqipes dhe rumanishtes. Vetë titulli i librit, i cili nuk specifikon një segment të veçantë të studimit të kësaj fushe, sugjeron faktin se kemi të bëjmë me një vështrim gjithëpërfshirës të frazeologjisë në terrenin e dy gjuhëve. Në parathënien e librit theksohet se studimi zgjeron problematikën studimore, duke përcaktuar disa drejtime kyçe: identifikimi i burimeve leksikore kryesore që kanë ushqyer thelbësisht frazeologjinë e shqipes dhe rumanishtes, krahasimi i tipologjive të formimit frazeologjik, me evidentimin e analogjive, por edhe të gjedheve specifike për secilën gjuhë, identifikimi i disa mekanizmave gramatikorë, funksionalë në fushën e frazeologjisë në dy gjuhët si dhe përqasja e mekanizmave stilistikorë që mundësojnë formimin frazeologjik. Interes të veçantë në këtë libër paraqesin vërejtjet gramatikore që lidhen me përkimet apo me mospërkimet gramatikore në dy gjuhët, vërejtje të sugjeruara nga studimi i mirëfillte i frazeologjisë. Disa dukuri gramatikore të përbashkëta për dy gjuhët që analizohen i atribuohen trashëgimisë së vjetër gjuhësore të shqipes e rumanishtes, shpesh paralatine. Po kështu, përpjekja për të motivuar historikisht, apo nga pikëpamja e kulturës popullore dhe psikologjisë kolektive, një sëre shprehjesh frazeologjike paralele, risjell fragmente, imazhe të një jete të lashtë, apo aspekte të strukturës etiko-morale të shqiptarëve, shpesh shumë të afërta apo identike me ato të rumunëve.

Në këtë mënyrë, autorja ka vendosur ballë për ballë të dy sisteme frazeologjike, duke synuar zbulimin e pikave të përbashkëta që kanë të bëjnë me përmbajtjen leksematike të njësive frazeologjike, me strukturat morfo-sintaksore, me tendecat stilistikore paralele etj, për të përcaktuar shkallën e afërsisë së këtyre sisteme.

Për rrjedhoje, hetimi shumëplanësh ka nxjerrë në pah jo vetëm një numër tepër të madh paralelesh frazeologjikë në shqip e rumanisht, takime tipologjike e strukturore, por edhe veçori e aspekte të përbashkëta të antropologjisë kulturore e të qytetërimeve përkatëse, që interferojnë, shpesh, me kulturat e tjera ballkanike e më gjerë.

Sipas autores, e cila mbështet në një parim të gjuhësisë së sotme europiane (M. Gross) se strukturat formale të togfjalëshave frazeologjikë nuk ndryshojnë nga ato të togfjalëshave të lirë”, konfrontimi i sistemeve frazeologjike të shqipes e rumanishtes, në fakt, vë përballë sistemet gjuhësore të këtyre gjuhëve. Rezultatet që dalin nga kjo përballje kontrastive mbështesin rezultatet e arritura deri me sot në fushën e marrëdhënieve gjuhësore midis shqipes e rumanishtes në fushë të leksikut, gramatikës, sintaksës, formimit të fjalëve, por edhe mund të kundërshtojnë konkluzione mbi aspekte të tjera.

Libri “Frazeologji rumuno-shqiptare” mbush një boshllëk të literaturës ekzistuese mbi marrëdhëniet gjuhësore shqiptaro-rumune në fushë të frazeologjisë, por ajo sjell, njëkohësisht, fakte të reja të përkimeve gjuhësore, kulturore, etnografike, mitologjike, historike e psikologjike midis dy popujve të lashtë të Ballkanit, shqiptarëve e rumunëve. Akademiku, gjuhëtari dhe albanologu rumun, Grigore Brancus, do të shprehej në parathënien e këtij libri se “Nga gjuhëtarët rumunë që kanë hetuar ngjashmëritë frazeologjike të rumanishtes dhe shqipes janë Sextil Puscariu, Al. Philippide, Pericle Papahagi, Al. Rosetii, Th Capidan, Gr. Brancus, Catalina Vatasescu etj., ndërsa ndër gjuhëtarët shqiptarë mund të kujtojmë Al. Xhuvanin, Eq. Çabej, Mahir Domi, Spiro Floqi, Emil Lafe, Jani Thomaj etj. Znj. Topçiu vazhdon me sukses punën e tyre. Kurse specialistja e gjuhës shqipe, znj. Catalina Vatasescu bashkëpunëtore e vjetër shkencore në Institutit të Studimeve të Europës jug-lindore pranë Akademisë së Shkencave të Rumanisë do të shprehej për këtë studim: “Studimi që na është paraqitur është rezultat i një aktiviteti shkencor intensiv. Bie në sy mënyra se si është menduar dhe janë zgjidhur shumë probleme të karakterit teorik si dhe vëmendja me të cilën është mbledhur një material gjuhësor mbresëlënës. Ky subjekt ka një shkallë të lartë vështirësie sepse bëhet fjalë një studim që krahason dy gjuhë. Autorja e punimit të doktoraturës është një njohëse e mrekullueshme e rumanishtes, jo vetëm e gjuhës shqipe, cilësi që del në pah, sidomos, në kapitullin e komenteve stilistike të disa njësive frazeologjike ekzistuese në dy gjuhët. Ky punim është i shkruar qartë, me një stil të ngjeshur dhe elokuent.”

Pritet që ky libër të përkthehet edhe në gjuhën shqipe, i cili , me siguri, do të zgjonte interesin jo vetëm të specialistët, por edhe për të gjithë ata që janë të interesuar për gjuhësinë dhe lashtësinë e gjuhës shqipe.