NGA GËZIM LLOJDIA/
1. Vuno
Vuno gjëndet , përgjatë rrugës midis Himarës dhe Dhërmiut. I pozicionuar në kodër 300 metra .Vunoi është një ndër shtatë fshatrata e Himarës .Banesat vëndase bërë nga guri dhe rrugicat e katundit prej këtij matëriali solid, prej më shumë se dy shekuj jetë gjënden sipër udhës dhe përkarshi detit.Shumë udhëtar të huaj kanë pyetuyr shpesh se cafrë gjuhe përdorin banorët .Gjuha e përdorur në këtë katund të bregut është dialekti lokal është një tosk jugore e, më saktësisht një dialekt i nën Labërishtes .Ka një të dhënë që kanë qenë rreth 2000 banorë por aktualisht janë katandisur pak.Në një reportazh të Dargoit, që shkruante për shoferët e Dhërmiut, thoshte se fshati përpara se të vec këmbën ën Vuno ka pasur 600 shoferë,të zgjuar apo dhërmiasit.
2.Krahina Himarë
Në krahinën e Himarë bëjnë pjese qyteti i Himares se bashku me fshatrat Palas, Gjilek, Dhermi, Iliaz, Vuno, Qeparo, Kudhes, Piluri. Krahina e Himares shtrihet përgjatë bregdetit te detit Jon, duke filluar nga veriu ne Llogora e deri ne lumen e Borshit ne Jug. Nga veri- lindja, lindja dhe jug-lindja rrethohet nga vargmali i Akroceraunit me majën me te larte atë te Çikës me lartësi 2045m mbi nivelin e detit. Ne krahinën e Himarës rrjedhin përrenjtë e Ksarrollakos, të Polopotamo, të Gjipes,të Vishes dhe të Qeparoit, të cilët në periudha shume të nxehta te vitit mund dhe te shterojnë. Gjiret kryesore ne det janë ato te Spilese dhe te Panormit (Porto-Palermos).
Burimet e shkruara, dëshmojnë se Himara ne lashtësi ishte vendi i fisit të Kaoneve, fisi rëndësishme i Epirit,krahas Molloseve dhe Thesproteve. Fiset Kaone zotëronin Epirin para mollosëve. Plini (referon se emri Kaoni, vinte nga kaonet e bregdetit te Akrokerauneve, ku ndodheshin fortesat Himaira, poshtë se cilës ndodhej burimi i ujit mbretëror, e me tej Meandria(qyteti antik ne Borsh), Kestrina etj.
3.Kalaja e Ilias në fshatin Vuno
Me këtë emërtim është shpallur monument culture.Bronxi i Hershem dhe i Mesem(2100-1500) shkruan J.Koci.Në kohsn e bronxit dhe Hekurit ts Hershëm(banorët e Kaonisë jetonin në fortifikime, por nuk braktiset edhe shpella e Spilese.Germimet arkeologjike ne fortifikimet Kukum, Ngura eKaros ne Qeparo, Kalane e Himare, Sopot e Badhra, në Borsh, sondazhet dhe vrojtimet siperfaqesor ne 12fortifikime te tjere dhane material te pasur arkeologjik.Në këtë kohe fortifikimet ishin vendosur mbi kodra teuleta(100 m.l.), pereth gjireve Panorme, fortifikimetKukum dhe Almeridha dhe Gjipese (Iljasit), kalate, Cipidhe KastriaMajat e kodrave, qarkoheshin me mure te uleta, megjatësi 160 m, trashësi 2,5 m e lartësi rreth 1m.,ndërtuar me gure te pa regullt me teknike tethate(kseroledh).
4. Vunoi njihet si fshati i shumë kishave
Rajoni i Vlorës është shumë e pasur me me kisha kishat ortodokse përgjatëRivierës , duke përfshirë kishëne Shën Mërisë (1783 er) dhe Kishën e Shën Spiridhonit ( 1778C ) në Vuno. Vunoi vet, njihet si fshati i shumë kishave.Një kishë me arkitekturë veneciane që mund të gjenden në plazh . Dy kishat e tjera, përkatësisht dedikuar për Shën Spiridon-së Kishës, Vuno (1778) dhe të Shën Mërisë (1783).
Emërtimi i objektit Vendndodhja Viti i shpalljes monument kulture
Kisha e shën Spiridhonit Vuno, Vlorë 1963
Kisha e Shën Mëhillit Vuno, Vlorë 1963
Kisha e Mesodhisë Vuno, Vlorë 1963
Kisha e Shën Sotirës Vuno, Vlorë 1979
Ka qarkulluar një lëgjendë për këtë të fundit në fshatë,se banorët e breshërit fshatit nga qyteti i Shkodrës u shpërnguënl në Vuno , ku ata ndërtuan kishën e Shën Mërisë. Kisha ruhet ende edhe në një pikë të spikatur të fshatit, i quajtur Scutara. Kjo kishë si fillesë ishte katolike, më u shndërrua në besimin ortodoks.
5.Legjenda
St Kosmas Aitolos i barabartë me Apostujt , erdhi në këtë fshat aty rreth viteve 1778 për të mësuar Krishtërimin Orthodhoks për popullin ,si dhe të krijojë një kishë e cila do të bashkonte të krishterët ortodoksë e shpërndarë , dhe për të ndërtuar një shkollë për edukimin e tyre.Kjo ishte dëshira e Shëjtit të ketë këtë kishë kushtuar Shën Spiridon Ëonderëorker , dhe për të gjithë të krishterët për ti mbledhur këtu çdo të dielë për Meshën Hyjnore . Pas këtij propozimi , populli u ankua te shenjti se nuk kanë fonde për të ndërtuar një kishë duke qenë të rënduar nga taksat e rënda të imponuara nga të gjithë të krishterët nga osmanët . Fr . Kosmas u tha njerëzve për të shkuar në det në Jali në mëngjes ku do të gjeni të gjitha materialet e nevojshme për të ndërtuar kishën . Ata e bënë këtë dhe u kthyen me materialet e nevojshme , dhe ndërmoriën detyrën me gëzim dhe bindje .Pranë kishës një shkollë është ndërtuar për edukimin e fëmijëve të fshatit , dhe një pemë selvi ishte mbjellë e cila ende qëndron sot .
6.Historia e shenjtit
Shën Spiridoni, Peshkopi i Trimythous gjithashtu e shkruar ndonjëherë Shën Spiridon një shenjt i nderuar në të dy traditat e krishtera të Lindjes dhe Perëndimit .
Spiridon ka lindur në Askeia ,në Qipro. Ai ka punuar si bari dhe ishte i njohur për devotshmërinë e tij të madhe . Ai u martua dhe pati një vajzë , Irene . Me vdekjen e gruas së tij , Spiridon hyri në një manastir , dhe vajzën e tyre , një manastir .Spiridon përfundimisht u bë peshkop i Trimythous , ose Tremithous ( sot quhet Tremetousia ) , në rrethin e Larnaka ( ndërsa tradita e Kishës së Lindjes nuk lejonkoordinimin e burrat e martuar që bashkëjetojnë me bashkëshortët e tyre të jetesës si Peshkopëve ,koordinimin e personat e ve është mjaft zakonshme ) . Ai mori pjesë në Këshillin e parë Ekumenik i Nikesë ( 325 ) , ku ai ishte i dobishëm në luftën kundër argumentet teologjike e Ariusit dhe ndjekësve të tij .Ai thuhet shndërroi një filozof pagan të krishterimit duke përdorur një copë balte për të ilustruar se si një njësi e vetme ( një pjesë e qeramikës ) do të mund të përbëhet nga tre subjekte të veçantë ( zjarri , uji dhe balte ) ; një metaforë për doktrinën e krishterë të Trinisë .
Sa më shpejt që Spiridon ka mbaruar së foluri ,copë e thyer është e thënë të ketë në mënyrë të mrekullueshme të shpërthente në flakë , uji pikoi në tokë , dhe vetëm pluhur mbetur në dorën e tij ( llogari tjera të kësaj ngjarje të thonë se kjo ishte një tullë ai e mbajti në dorën e tij ) .Pas këshillit , Shën Spiridon kthye në dioqezën e tij në Tremithous . Ai më vonë ra në disfavor gjatë përndjekjeve të perandorit Maximinus , por vdiq në mënyrë paqësore në pleqëri . Biografia e tij është regjistruar nga autor biografish shenjtorësh Simeon Metaphrastes dhe historianëve kishtarë , Sozomen dhe Sokrati Scholasticus.
Shën Spiridoni ëhstëmjaft i repektuar në Bulgari,për këtë rast radio bullgare ka bërë edhe këtë koment:Shën Spiridoni, kujtimi i të cilit respektohet më 12 dhjetor, jetonte në shekullin IV në ishullin Qipro. Që nga fëmijëria u bë bari dhe siç lexohet në jetëshkrim, ishte “me natyrë të thjeshtë, me zemër të përulur dhe me jetë plotë bamirësi”. Duke arritur moshën madhore ai u martua, por pak më pas mbeti vejan. Ja përse ai vendosi t’u kushtojë jetën atyre që kanë nevojë – ushqente të varfëritë dhe jetimët, strehonte njerëzit që kishin nevojë. Zoti i dhuroi atij talentin të mjekojë sëmundje të ndryshme në mënyrë çudibërëse. Kështu te ai filluan të vijnë të sëmurë nga vende të afërta dhe të largëta. Lavdia e tij u përhap anë e mbanë botës. Gjatë sundimit të perandorit Konstantin, Shën Spiridoni u emërua episkop i qytetit Trimitunt në ishullin Qipro. Megjithëqë zinte këtë post të lartë, shenjtori mbeti një njeri i thjeshtë, i përulur dhe i qetë. Ai vazhdonte t’u ndihmojë të gjithë atyre që kishin nevojë, punonte bashkë me njerëzit e zakonshëm në fushë dhe gjithnjë mbante me veten kërrabën e bariut dhe kësulën e thurur prej degëza të shelgut. Pikërisht me këtë kësulë filluan të rikrijojnë shenjtorin edhe në ikonat. Dalëngadalë ajo u shndërrua në një atribut të tij të dallueshëm, për më tepër, se vet emri i tij në greqishten do të thotë “shporrtë e rrumbullakët e punuar me thupra”.

7.Kisha e Shën Spiridhonit
Në Listën e Monumenteve të Kulturës të Shqipërisë (Objekte fetare me statusin Monument Kulture) i referohet një monument në Shqipëri e cila është njohur nga Qeveria e Shqipërisë dhe Ministria e Kulturës si një monument kombëtar të trashëgimisë fetare dhe një e cila është parë si e rëndësi të lartë për kulturën fetare të kombit. Këto monumente kulturore përfshijnë vendet e kultit, duke përfshirë xhamitë, kishat dhe manastiret. Kisha e shën Spiridhonit Vuno, Vlorë shpallur monument culture në vitin 1963.
Kisha e Shën Spiridhonit sipa të dhënave të studiuesve daton në vitin 1778. Kisha e Shën Spiridhonit në Vuno bën pjesë në nëngrupin e bazilikave me tavan të rrafshë, dhe ka përmasa të brendshme 19.80 x 11.40 m. Ajo përbëhet nga salla qendrore dhe hajati që ndodhet në pjesën perëndimore.Ajo ndahet me dy arkada mbi kolona guri, me tre nefe gjatësore.
Catia e kësaj kishe që prej datës 3 maj u rrëzua duke sjell dëmtime kryesisht në afreske.Burimet thonë se kisha u restaurua nga Kisha Ortodokse mirëpo nuk pati ftain që të restaurohej me fondet e shtetit që u akorduan por që nuk u vunë në zbatim.