… Një Diasporë patriotike e nderuar…frymëzon dhe rrit një komb të fortë dhe të qytetëruar/Nga Alfons Grishaj/

Diaspora, kjo fjalë e përdorur për herë të parë nga izraelitët, pas shpërnguljes së pushtimit babilonas (mendohet se nga ana etimologjike rrjedh nga Greqishtja, “diaspeirein”, që do të thotë: “Të shpërndarë”, por ky shpjegim nuk është pranuar nga gjuhtarët izraelitë), u ndërkombëtarizua dhe përdoret dhe sot si definicioni i vetëm i pakicave të larguara nga shtetet amë.

Diasporat e kombeve të ndryshme kanë thënë gjithnjë fjalët e tyre në kohë  paqeje dhe ndryshimesh.  Amerika  është shteti model që u krijua nga diasporat e disa vendeve evropiane,  dhe  sot ajo gëzon statusin e shtetit më të fuqishëm në botë. Civilizimi dhe shtetet e fuqishme ekonomike janë  dadot që  rrisin diasporat.

Disa shtete si Amerika, Spanja, Gjermania, Italia, Australia, Anglia, Franca etj,  kanë një përqindje të madhe emigrantësh, të cilët kanë krijuar diasporat e tyre. Komunitetet  në emigrim kanë qenë dhe janë udhërrëfimi i ruajtjes vlerave kombëtare, patriotike, gjuhësore etj. Konstatoj se, disa diaspora  të kombeve të ndryshme kanë filluar të veniten, asimilohen në konglomeratin e etnive. Shpresoj që kjo mos ndodhë me kombin tonë.

Shqiptarëve të larguar nga atdheu, iu desh të bënin dy përpjekje, atë të rritjes mirëqënies, por dhe rritjen e ndërgjegjes kombëtare,  veçanërisht, frymëzimi për ruajtjen e kufijve të Shqipërisë. Me punën e tyre, ata ndërtuan një imazh të mirë, por historibërësit mbeten emigrantët e dekadës së parë, të dytë dhe të tretë të shekullit XX në  Amerikë, me në krye  Fan S. Nolin dhe Faik Konicën.

Tradita e emigrimit të shqiptarëve:

Thjesht, pa hyrë në histori dhe detaje, tradita jonë e emigrimit i ka fillesat e veta në kohërat e vështira të rreziqeve historike si rrjedhojë e vërshimit shkatërrimtar osman në territoret tona dhe ka vazhduar përgjatë shekujve me valë të ndryshme, por mund të thuhet se edhe vetë prirja natyrale për të emigruar për një jetë më të mirë e ka shkakun patjetër edhe sot e kësaj dite te rrethanat politike. Disa etapa kanë pasur përmasat e eksodeve e si të tilla mund të shënohen:

1- Emigrimi pas vdekjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeu.

2- Emigrimet gjatë pushtimit pesëshekullor osman (rreth shtatë të tilla)

3- Emigrimet “për probleme ekonomike” në fund të shekullit XIX dhe gjatë dy dekadave të para të shekullit XX (Rumani, Egjipt, SH. B. A).

4- Ikja e emigrantëve të Shqipërisë për probleme politike pas luftës së Dytë Botërore, nga instalimi komunist në Shqipëri.

5- Largimi i pareshtur i malësorëve dhe dardanëve nga represionet politike të Serbisë.

6- Eksodi i ambasadave më 1990 dhe ai me anije drejt Italisë në mars 1991.

7- Eksodi Dardan nga makina kriminale Serbe gjatë luftës 1989-1999. Ky ishte dhe emigrimi më i madh dhe më i dhimbshëm në historinë e popullit shqiptar që nga koha e Skënderbeut.

Çështja e diasporës politike gjatë periudhës së komunizmit

Periudha e komunizmit është një periudhë e vështirë për vetë misionin historik të diasporës. Lufta e klasave i dha efektet e veta edhe larg atdheut. Përgjatë pesë dekadave (V-VI-VII-VIII-IX të shek.XX), pati një ndarje të dhimbshme, por parimore, mes nacionalistëve dhe enveristëve. Enveristët mbanin flamurin e huazuar me yll, kurse nacionalistët mbanin flamurin kombëtar. Njëfarë mënyre, të dyja palët ruajtën gjuhën, por jo zakonet, sepse u ndanë në bindjet e tyre: kult dhe tradicion. Kulti kishtë të bënte me huazimin komunist nihilist, kurse tradicioni me vazhdimësinë e gjeneracioneve të universit kombëtar .

Ndërhyrjet për të përçarë Diasporën nga jugosllavët e komunistët shqiptarë ishin evidente. Jugosllavët përdorën gjithë arsenalin e tyre propagandistik demonial, sa shqiptarëve të përkëdhelur, në kuadër të “Bashkim Vëllazërimit” u shpërndanin “Mirënjohje” e “Dekorata”.

Komunistët shqiptarë nuk mbeten prapa komunistëve jugosllavë. Ata dërguan “emisarë”  si Cufo Mullai me shokë. Megjithëse, Cufos desh i shkoi koka nga tre patriotë (…)-(…)-(…), ai nuk reshti aktrimin banal të spiunit vocrrak. Mullaj njihej që në Greqi si hafije, por falë historisë së babait, arriti të depërtone tek Legaliteti i Belgjikës. Si zakonisht, minjtë janë nuhatës ideal të vrimave të vogla për të penetruar ose shpëtuar…Pas kësaj, minjtë (Heronjtë e heshtur) fryhen tek sera e tyre, duke stisur gënjeshtra, si p.sh: “Korbat Ranë në Kurth”,  “Mërgata e Qyqeve”… dhe fallsiteti vazhdon dhe në ditët tona si një “dokument autentik”. Siç kam theksuar dhe në shkrimet e tjera, shumica e njerëzve tanë janë përrallorë dhe si të tillë kanë dëshirë t’u besojnë më tepër gënjeshtrave se sa të vërtetave. Mbase kjo… nga tradita e “legjendave” të huaja gojore… mbase dhe  përrallave me lubi e katallaj Kulturat e kazanit rus dhe distinktivat Mao, zbehën identitetin, duke  krijuar letërsinë Lej Feniste, e cila miun e bënte dragua dhe dragoin mi. Pra, kjo letërsi me erë na serviret dhe sot si zbulim dhe fakt?! Oh, mjerim intelektual…barsolinë  kungulli e fukarenjëve në tru!

Megjithatë, fryma tradicionale triumfoi si e vetmja rrugë për të fituar terrenin e humbur. Brezi nacionalist nuk ndryshoi, por ndryshoi brezi i indoktrinuar që  kuptoi se, me rregjimin diktatorial kishin humbur shumë. Kjo fitore u takon padyshim patriotëve të ndershëm që bashkëpunuan ngushtë me udhëheqësit shpirtërorë,  të cilët i kthyen qendrat fetare në streha nacionalizmi për të ruajtur  vlerat e larta të qytetërimit shqiptar.

Në ndihmë të emigrantëve të vjetër erdhën emigrantët e Shqipërisë, të cilët kishin qëllim për ta çuar dhe zhvilluar më tej kulturën dhe traditën. Angazhimi i tyre solli një frymë të re balancuese dhe integruese. Por, shpejt sëmundja proserbe dhe enveriste u përpoq ta ndalonte avancimin e të ardhurve nga Shqipëria, të cilët të etur për liri e përparim, moderuan balancat. Zhvillimet e emigrimit të ri rritën emrin e Shqipërisë në botë, por dhe nga ana ekonomike u bënë garanci për familjet që vuajtën nga impakti i tokës së djegur. Megjithatë shtetet e Shqipërisë dhe Dardanisë nuk çmuan asnjëherë kontributin e emigracionit si rregullator ekonomik dhe ruajtës të vlerave etno-kulturore, dhe aq më pak kontributin politik në shkatërrimin e Jugosllavisë dhe zhvillimin e demokracisë në Shqipëri.

Nga përvoja ime në 18 vite emigrim në Amerikë, nderimi i bërë Institucioneve Fetare në Michigan, ka qenë akti vlerësues më i sinqertë i iniciuar nga disa patriotë dhe mbështetur fuqishëm nga Ambasadori Galanxhi dhe Presidenti Nishani. Më pas, pati dhe disa nderime të goditura si, Vatra, Gazeta “Dielli” dhe disa personalitete. Me keqardhje mund të them se pjesa tjetër e dekorimeve shkoi në adresa të lehta, sepse nuk shkuan tek zemra e patriotizmit, por u stacionuan tek njerëzit me njohje personale apo të biznesit që arritjet i kishin në sektorin privat dhe jo në atë kombëtar. Shumë heroj të dekadave mbetën anonim. Subjektivizmi qorr i institucioneve të Shqipërise dhe Dardanisë, kërkonin “Emra të Mëdhenj”, duke nderuar njerëz të vegjël. Oh, mendësi anakronike! Stil i modernizuar nihilist, efikasitet qesharak deri në atë shkallë sa, “Nderi i Kombit” të emërtohei, “Nderi i Korbit”, ose të bëhei humori i ditës i të talentuarit humorist, Agron Llaka… Kjo ndodhi sepse informacioni njohës vilej nga persona zyrtarë që lidheshin me persona të tretë mbi bazën e  njohjes personale që nuk kishin asnjë lidhje me komunitetin e gjerë. Personat “këshilltarë” në të shumtën e rasteve ishin kalimtarë dhe aspak objektiv. Fatkeqësisht, ambasadat, që duhet të kryejnë rolin e evidentuesit të vlerave, mbetën të njëanshme dhe jo gjithëpërfshirëse. Në këtë këndvështrim, institucioni i ambasadës është i detyruar të ndjekë preferencat e ngushta të sahanit dhe jo  të tabanit.

Ministria e Diasporës, një institucion imprudent me në krye Majkon, bën propagandë partiake për të krijuar celula dhe testuar votat e emigracionit dhe as që i shkon në mendje  të krijojë një strategji integrimi dhe bashkëpunimi mbarkombëtar për të zvogëluar distancën midis subjekteve dhe preferencave. Natyrisht, njerëzit e vegjël janë të kufizuar në ndërgjegje dhe shpirt. Sikur dhe   këmborë të artë t’u varësh në qafë, rrugës e mbushin me sanë për të mos dëgjuar tingullin e mjetit që justifikon qëllimin e shpikjes. Ka biznesmenë patriotë, por ata janë të paktë, se vetë fjala biznesmen e ka definicionin tregtar. Sipas këtij termi komod, tregtari pabosht mund të jetë thjeshtë dhe “Tregtar Flamujsh”, prandaj shteti shqiptar dhe ai dardan duhet t’i klasifikojë dekorimet në fusha të ndryshme. Për shembull: nëse dikush shkëlqen në fushën e biznesit, le t’i jepet një dekoratë për suksesin në punë, por jo “Nderi i Kombit”! Nëqoftëse biznesmeni mbështet fuqishëm vendin e vet me ndihma, investime, donacione; frymëzon investitorë për të investuar në Shqipëri, propagandon dhe lobon në favor të atdheut, atëherë mund ta meritojë nderimin e lartë , si dekorimi i fundit  famullitarit-patriot Don Fran Kola, akorduar nga Kryeministri Haradinaj . Ose nderimi i patriotit Ekrem Bardha dhe patriotes  Donika Bardha, akorduar nga Presidenti Thaçi. Ekremin, për çeshtjen e Dardanisë do e llogarisja kontribuesin më të madh të gjitha kohrave, duke mos lënë prapa DioGuardin, dhe Gjokë Martini, që ka dhënë gjithçka për Kosovën, por që është harruar si shumë patriotë të mëdhenj!

Kalimthi po përmend dhe ca emra që lanë gjurmë në dekada që tashmë janë larguar nga kjo jetë, e që meritojnë të nderohen:

Imam Vehbi Ismaili, Baba Rexhepi, Petrit Butka, Llesh Grishaj, Mark Martini, Tajar Shaska, Arshi Pipa, Agim Karagjozi, Antoni Athanas, Njazi Bardha, Genc Kortça etj… Disa nga këta personalitete janë evidentuar, të tjerët janë harruar në atë botë.

Ka dhe personalite të kulturës dhe rigjenerimit tradicional, ardhur pas hapjes së kufinjve, të cilët me zgjuarsi e përkushtim i shërbejnë traditës duke ngritur institucione kulture dhe informacioni, organizata të reja rinie në shërbim të komunitetit, në ruajtjen e vlerave etno-kolturore.

Në raport me mësuesit dhe mësueset e gjuhës shqipe në Amerikë dhe më gjërë , qeveritë  tona janë shurdh-memecë. Mësuesit apo mësueset e gjuhës  së nënës, në mënyrë vullnetare u mësojnë fëmijëve shqipen pa asnjë përfitim. Siç e dimë të gjithë, parimisht dhe teorikisht  mësuesit janë njerëzit më të nderuar , praktikisht më pak të respektuar prej kastës  politike. Dhe pse mësuesit dhe mësueset  janë alfa dhe ura lidhëse midis vetëdijes dhe dijes, pjesa dërmuese e “politikanëve”, harrojnë hapat e para në shtegun e  njohjes. .

Në shekullin XXI pragmatistët nuk kanë kohë të tepërt për të humbur, vetëm mendimtarët e atdheut e justifikojnë atë.  Por,  nëse atdhetari punon për ruajtjen e vlerave kombëtare,  zhvillimin  e demokracisë dhe kultivimin e kulturës amtare, përse  shteti amë nuk ia njeh kontributin?! Qeveritarët e të dy shteteve tona duhet të dinë se, Diaspora nuk ka nevojë për vlerë monetare, por për evidentimin e vlerave si një element përbërës e stimul moral në ndërgjegjësimin e vazhdimësisë për të mos u asimiluar.

Jam i sigurtë se secili nga protagonistët në emigrim do bënte shumë më mirë detyrën e Kryeministrit, Presidentit, Kryetarit të Parlamentit, Ministrit apo Drejtorit se sa drejtuesit aktual në vendlindje. Mendërisht dhe shpirtërisht çdo emigrant është President apo Kryeminister. A e dini përse? Sepse emigrantët jetojnë me djersën e ballit, jetojnë me vlerat e larta të demokracisë, qytetërimit dhe zhvillimit, dhe… me dhimbjen dhe dashurinë për vendlindjen. Kurse disa udhëheqës qeverish e keqpërdorin vendlindjen si një money tree. Ata mjerisht, kanë mbetur tek qëllimi i kthyer në bonus, dhe ky qëllim nuk ka të bëjë fare me shtetin, po vetëm me xhepin. U sugjeroj qeveritarëve që, kur të vijnë në Diasporë, palltot  e rënda të megalomanisë t’i varin në gozhdat e zyrave… e të sillen kokëulur, sepse janë në borxh tri herë ndaj emigrantëve.

Sa për kujtesë: Diaspora ishte… është dhe do mbetet shërbyesja e Kombit, sepse i ka dhënë atdheut personalitetet më të mëdha të historisë saj: Gjergj Kastrioti, Marin Barleti, Gjon Buzuku, Nënë Terezën, Dora D’ Istria (Ku mbi treqind vajza shkodrane të “Shkollës së Femrave” themeluar nga Motrat Stigmatine, i dërguan si dhuratë një penë argjendi), Ismail Qemali, Faik Konica, Fan Noli, De Rada, Hasan Tahsini, Pashko Vasa, Naim e Sami Frashëri, Serembe, Martin Camaj e dhjetëra  emra të mëdhenj pa të cilët, Shqipëria do mbetej një qytetërim i harruar në pluhurat e bibliotekave të autorëve të huaj.

Dikur, studiuesit e huaj  botanistë apo biologë (fjalë që u përdor për herë të parë nga botanisti Karl Von Linne), merrnin farët dhe filizat e luleve apo pemëve të rralla nëpër botë për të krijuar  parajsën e kopshteve të bukura në tokën e tyre. Ndërsa  qeveritë tona, lulet e veta që përbëjnë rigjenerimin, vazhdimësinë dhe aromën e një Kombi i tresin në dhe të huaj. Ky është një krim, por që të minimizohet krimi në mëkat, duhet kujdesi  atëror i atdheut, që bisqet e thara të mbeten muzeale, kurse të njomat të ujiten që fara e tyre të mbillet kudo… në jetë të jetëve!

Mos harroni! Një Diasporë patriotike e nderuar…

frymëzon dhe rrit një komb të fortë dhe të qytetëruar.