Kremtimi i Festës së pavarësisë në Lushnje, 28 Nëntor 1925- /
Nga Shpend Sollaku Noé/
Ndoshta edhe jo aq prej rastit, por prej këmbënguljes. Dhe është një risjellje e rëndësishme, tronditëse, ndoshta pse e arritur në befasi. Pikërisht, në çastet kur ti mendon se je shkëputur tërësisht prej pjesës tjetër të botës që nuk quhet Park Kombëtar i Divjakës dhe Karavastasë, Mbërrin një mail me pak rreshta. Eshtë Hortensia Haxhiademi. Ajo shkruan rrallë, por kur e bën, nxjerr diamante prej baltës. Ka dërguar disa foto. Por që unë nuk arrij t’i hap. Jam brenda një pylli të virgjër. Kam një celular dhe një tablet me vete, por fusha e internetit është jo edhe aq e fortë. E shtyj ballafaqimin me atë mail në ditët pas kthimit në Itali.
Nënprefekti i Lushnjes, Et’hem Haxhiademi, në mes të dy xhandarëve lushnjarë, 1 shtator 1928
Sapo ndihem më mirë pas udhëtimit të kthimit in primis hap postën elektronike. Sigurisht që ai i Hortensias është i pari që lexoj. Të paparashikueshme emocionet që më dhuruan ato foto të të madhit gjysh të saj Et’hem Haxhiademi.
Janë dëshmi të rralla historike, për tragjedianin e madh, por, edhe sidomos, për Lushnjen. Në to risillen fakte të rëndësishme historike të qytetit myzeqar. Ato foto po i rendit ashtu si i dërgoi mbesa e poetit. Vetëm për të mos ngatërruar lexuesin, pse jo edhe kritikët letrare, historianët e letersisë apo edhe të asaj të përgjithshme. Eshtë një formalitet, pasi që të gjitha janë shumë të rëndësishme. Për Shqipërinë, për Lushnjen ku Haxhiademi punoi dhe ku shkroi një nga tragjeditë e tij më të mëdha; për Elbasanin ku lindi – qytetin vazhdimisht të përskuqur prej turpit që birin e tij të shquar e ka lënë ende me një varr të zbrazët; për të gjithë dashamirët e shumtë e të eturit për të vërteta historike.
Me këtë përcjellje të shkurtër po ju sjell dy prej këtyre fotove, ato që i kanë rezistuar më mirë zbehjes së kohës.
Njëra, që botohet për herë të parë, risjell festimin e Pavarësisë së Shqipërisë në Lushnje, më 28 Nëntor 1925. Foto e rëndësishme sipas meje, pasi fikson jo vetëm ditën e shënuar për kombin, por edhe mjaft personazhe të Lushnjes së atëhershme. Prej veshjes lihet të kuptohet niveli ekonomik e shoqëror i parisë së Lushnjes, serioziteti me të cilin festohej, besimi që përcillnin tek të tjerët. Rreth emrave të pjesëmarrsëve mbetet të bëhet një studim i plotë prej historianëve të specializur për atë periudhë historike.
Fotoja e dytë, edhe ajo botohet për herë të parë, risjell nënprefektin e Lushnjes, Et’hem Haxhiademi, në mes të dy xhandarëve lushnjarë. Fotoja është e 1 shtatorit të viti 1928. Vihet re në të eleganca e veshjes së poetit si dhe e uniformave të dy përfaqësuesve të tjerë të rendit. Në sfond shfaqet ndërtesa të cilën brezat e fundit e mbajnë mend si shtëpi kulture apo edhe bibliotekë, para se nihilistët me ngjyrë gjaku ta hidhin në erë me dinamit. Foto e denjë për muze në të gjithë vendet e qytetëruara. Në mos në atë të Lushnjes, të Elbasanit, të Tiranës; qoftë për dekorin tashmë të zhdukur, qoftë për praninë e tragjedianit të madh Et’hem Haxhiademi, që tragjedinë më të ngjethshme e përjetoi mbi lëkurën e tij.