“Në politikë, nëse do që të thuhet diçka kërkoja një burri, por nëse do që ajo të bëhet, kërkoja një gruaje.”  M.Thatcher/

SHKRUAN:EUGJEN MERLIKA/

Më 17 prill, në kishën Saint Paul të Londrës, në prani të 2000 të ftuarve nga e gjithë bota, zhvillohet ceremonia përshpirtëse e përcjelljes së “Zonjës së Hekurt”, Margaret Thatcher, ish Kryeministres së Mbretërisë së Bashkuar (1979 – 1990), që ndrroi jetë më 8 prill në banesën e saj në Londër, e goditur nga një iktus, mbas disa vitesh gjëndjeje shëndetësore jo të mirë, si pasojë e një sëmundjeje të sistemit nervor.

“Është me të vërtetë një ditë e trishtuar për Vendin tonë. Kemi humbur një udhëheqëse të madhe, një kryeministre të madhe dhe një britanike të madhe. Besoj se do të quhet kryetari më i madh i qeverisë që Vendi ka patur.” Kështu u shpreh kryeministri i sotëm i Mbretërisë së Bashkuar David Cameron, duke i u referuar një gruaje që kishte qeverisur një Vend që kishte patur si Kryetarë qeverije njerëz si Gladstoni, Disraeli, Lloyd George, Winston Churcill, Toni Blair etj. Janë fjalë që rihapin një diskutim që ka filluar në të largëtin vit 1975, kur 49-vjeçarja Margaret Roberts Thatcher, u ngjit në postin e kryetares së partisë konservatore angleze. Fakti që ende sot vazhdojnë diskutimet mbi rolin e asaj gruaje në historinë e Anglisë e të botës, është tregues i një personaliteti të jashtzakonshëm në jetën politike Perëndimore, në një periudhë ndryshimesh epokale, si ajo e viteve 80 të shekullit të shkuar.

Kjo “revolucionare” konservatore që, në ndryshim nga të gjithë shtetarët bashkëkohës, pati aftësinë t’i japë një epoke emrin e saj, kishte lindur në një familje të thjeshtë të një bakalli që tregëtonte mallrat koloniale. Kishte studjuar kimi dhe ishte futur në moshën 23 vjeçare në jetën politike. Trashëgoi edukatën serioze të një familje që hyn në numurin e atyre që përbëjnë shtyllën kurrizore të një kombi e, për të cilën, disa vlera marrin rëndësi absolute e nuk mund të jenë subjekte relativizmi. Në moshën 33-vjeçare zgjidhet deputete në Westminster e fillon kariera e saj shtetërore në kabinetet e Macmillan-it, Alex Douglas-Houme e të Edward Heath-it, në këtë të fundit në dikasterin e arsimit. Por Meggi kishte synime më të larta, jo të një kariere vetiake, por të një ndryshimi rrënjësor të filozofisë politike të Vendit të saj e madje edhe të vetë atij. Në këtë synim madhor ajo ka një kurajë të rrallë që t’i bëjë Vendit të saj një diagnozë shkencore e të pamëshirshme, të cilën asnjë koleg politikan nuk e kishte bërë : Anglia e kishte fituar luftën, por fitorja nuk ndryshonte shumë nga humbja. Më 1945, e varfëruar dhe e drobitur, ajo kishte pushuar së qëni një fuqi e madhe, duhej të bëhej diçka tjetër.

Kjo diçka tjetër ishte shprehje e një tjetër mendësie, e të tjera parimeve, e të tjera kritereve të përballimit të problemeve. Kjo tërësi ndryshimesh në botkuptimin e saj, që do të bëhej me shumë mundim edhe botkuptimi i një partie, i një Vendi, i një epoke që u quajt “liberizëm” dhe vetë kjo e fundit “teçerizëm”. Për kohën ishte një ideologji revolucionare që u fut në trupin e një partie të mësuar me një tradicionalizëm, që bazohej në mirëkuptimin dhe në miratimin. “Teçerizmi ishte, para së gjithash, një ideologji e liberalizmit, donte të zvogëlonte rolin e Shtetit në shoqëri dhe në ekonomi e të përforconte rolin e tregjeve e të individëve. Por ishte dhe ideologjia e mundësive, e vetë-sendërtimit, e meritokracisë.” Kështu e përcakton politologu i njohur Bill Emmoth mendimin zotërues të Margaret Thatcher. Me këtë bagazh ideor ajo fitoi zgjedhjet në majin e vitit 1979, duke u ngarkuar me detyrën e kryeministrit të Mbretërisë së Bashkuar.

Gjeti një Vend në prag të falimentimit, me plehrat që mbushnin rrugët, me korentin elektrik të racionuar, me një papunësi të jashtzakonëshme, me një javë pune të katandisur në tri ditë. Britania dilte nga një dimër tensionesh shoqërore, me një popull të lodhur nga grevat pa kufi, nga bllokimi i shërbimeve, nga plotfuqia e Tred Unions-eve që bënin ligjin, me një sistem ndihmash shtetërore që kishin asfiksuar financat e kultivuar parazitizmin, duke zbehur vullnetin për punë të qytetarëve. Ishin të gjitha këto pasoja të qeverisjes laburiste simbas mendësisë stataliste, për të cilin individët dhe nismat e tyre duhet të njëjtësoheshin me planet e Qeverisë dhe faktorin shoqëror.

Për shtetaren as pesëdhjetëvjeçare, që merrte mbi supe drejtimin e ish perandorisë më të madhe të botës, kjo gjëndje ishte e papranueshme. Nga mësimet e Shën Françeskut huazoi një koncept, të cilin e ktheu në një projekt, që bëhet lejt-motiv i punës së saj. “Aty ku është gabimi të sillet e vërteta, ku është dyshimi të sillet besimi, ku është dëshpërimi të sillet shpresa. Forcat e gabimit, të dyshimit e të dëshpërimit janë kaq të fuqizuara në shoqërinë britanike, sa që thyerja e tyre nuk do të jetë e mundur pa disa masa mospajtimi.”

          Zaret ishin hedhur dhe ajo, në mbledhjen e parë të Qeverisë, bën të njohur planin e saj të ndryshimeve. Përballë kishte një përkrahës dhe 17 kundërshtarë, që “revolucionin” e saj e quanin të pasendërtueshëm e, madje, të dëmshëm. Vërejtjeve të tyre i u përgjigj me një frazë lapidare : “Zonja nuk kthehet mbrapsht!”

          “Iluzioni i fundit që ndërhyrja e Shtetit do të kishte sjellë harmoninë dhe solidaritetin shoqëror, apo në gjuhën e konservatorëve “një komb të bashkuar”, u shemb në një klimë të përgjithëshme pakënaqësie, në të cilën të vdekurit mbeteshin pa u varrosur, të sëmurë rëndë nuk pranoheshin nga spitalet sepse nuk i lejonin rojet e sindikatave, dhe humori shoqëror mbizotërues ishte i një zilie sherrtare e i një armiqësie pa shkak. Të shërohej sëmundja e Anglisë me socializmin ishte sikur të kërkohej të shërohej leuçemia nëpërmjet shushunjave.” Shkruan Ajo në librin e saj “Vitet e Dawning Street”. Me një vullnet dhe energji të pashoqe punoi  për zbatimin e projektit tepër ambicioz, atë të ndryshimit të Mbretërisë së Bashkuar, në bazë të të cilit ishte parimi “të tërhiqeshin kufijtë e Shtetit”, duke u mbështetur në dy shtylla kryesore të mendimit të ri : privatizimet dhe liberalizimet.

Deri atëherë në politikën botërore termi privatizim ishte i panjohur, me Margaret Thatcher u bë politikë për t’u zbatuar në Britaninë e Madhe e, më pas, për t’u eksportuar në çdo kontinent. Gjatë viteve 80 qeveria angleze privatizoi trasportet, industrinë e çelikut, gazin, telefoninë, ujin, industrinë e naftës e dhjetra ndërmarrje të kontrolluara nga Shteti u shitën. U hap kështu epoka globale e privatizimeve, që përfshiu Indinë, Amerikën Latine, Evropën Perëndimore e, mbas 1989, edhe atë Lindore së bashku me Rusinë. Në këtë proçes të madh revolucionarizimi të Shtetit u zhvillua edhe ndeshja me Trade-Unions, që ishin fortesat më të fuqishme të statalizmit, një ndeshje që përfundoi me fitoren e rendit të ri që ishte shprehje e nismës së lirë të individëve, e rentabilitetit ekonomik, e një shoqërie në të cilën Shteti duhet të bënte vetëm atë që nuk ishte në gjëndje t’a kryente qytetari i vetëm. Në betejën e gjatë të Kryeministres me Sindikatat mbeti proverbiale një shprehje e saj : “Të kesh mundur nazistët për t’u mundur nga Sindikatat është jo vetëm marrëzi, por diçka qesharake.” Në atë vazhdë u ndërprenë pagesat për ndërmarrjet në humbje, me falimentimin e industrisë automobilistike, që u përtëri nëpërmjet kapitaleve të huaja që hynë në Angli. Në këtë kuadër lindi dhe tregu financiar  ndërkombëtar në Londër, i famshmi City. Liberalizimit të tij mjaft ekonomistë e shtetarë të së majtës sot i veshin përgjegjësinë e krizës ekonomike të viteve të fundit, nuk di sa mund të jetë i bazuar ky gjykim.

Një tjetër fushë e veprimit të qeverisë ishte shkurtimi i shpenzimeve të Shtetit. Kështu vetëm në administratën shtetërore, nëpërmjet këtyre shifrave, mund të kuptohet prirja për të patur një Shtet të lehtë e funksional. Më 1961 numuri i nëpunësve ishte 640000 (më i ulti i mbas luftës. Më 1979, mbas qeverisjes së Kallaghan-it kishte arritur në 732000. Në vitin 1983 zbriti në 630000. Një tjetër tregues i suksesit të politikës qeveritare vërehet në numurin e orëve të grevave : 30 milion më 1979, 2 milion më 1986.Reformat kishin mjaft kundërshtime, por anglezët e kuptuan se ishin rruga më e mirë për të siguruar zhvillimin e Vendit e prandaj i dhanë votbesimin tri herë rradhazi Qeverisë Thatcher

Personaliteti i Zonjës Thatcher spikati edhe në politikën  ndërkombëtare. E nderuar më shumë në SH.B.A. e në ish Commonwealth-in britanik e më pak në Evropën kontinentale, për prirjet e saj nacionaliste e qëndrimin e vendosur antikomunist e jo shumë miqësor ndaj institucioneve të Bashkimit (“Evropa është dera nga hyhet në socializëm”), Kryeministreja angleze shpaloste profilin e një shtetari, për të cilën nuk reshtën kurrë vlerësimet në të gjitha nivelet, si politike ashtu edhe mediatike. Ronald Reagani e quante “burri më i mirë i Anglisë”, Henry Kissinger “një drejtuese me bindje të forta e një personalitet të jashtzakonshëm”, James Bakeri “Meggi ka ndryshuar rrjedhën e historisë”, ndërsa Gorbaçovi shprehet për Të : “Ka qenë një politikane e madhe dhe një njeri i shkëlqyer. Fjala e saj kishte një peshë të madhe.” Nancy Reagan, bashkëshortja e Presidentit të SH.B.A. i cilëson kështu marredhëniet Reagan-Thetcher : “…Politikisht ishin dy zemra binjake, të përkushtuara për lirinë e për t’i dhënë fund komunizmit.” Në lidhje me këtë vështrim të veprimtarisë politike të Zonjës Thatcher po sjell një bisedë të Saj me ish Kryeministrin sovjetik Aleksej Kosigin, në një ndalim në Moskë të aeroplanit , që e çonte në Tokio në mbledhjen e G7, në vitin 1982. Kosigini, që ishte në një mbledhje me kryeministrat e Vendeve socialiste, ndërpreu takimin dhe shkoi në aeroportin Vnukovo për të pritur kolegen angleze. Ndërmjet argumentave të bisedimit Zonja e hekurt ngriti problemin e qindra mijra vietnamitëve të jugut që largoheshin me varka për të arritur në brigjet e Vëndeve të tjera aziatike jo komuniste. Shumë prej tyre vdisnin në det dhe Anglia kishte mobilizuar flotën për të shpëtuar mjaft prej tyre e për t’i zbarkuar në Singapor apo Hongkong. Ja si përcjell bisedën vetë Kryeministreja e Britanisë së madhe :

“ I vura në dukje Kosiginit se Vietnami ishte një Vend komunist dhe një aleat besnik i B.S. dhe që ai vetë kishte një ndikim të madh mbi Qeverinë vietnamite. Kjo që po ndodhte ishte një katastrofë e një çnderim, jo vetëm për regjimin vietnamez, por për gjithë komunizmin. A s’mund të bënte asgjë për të ndaluar dukurinë. Fjalët e tij m’u përkthyen : “Mirë,  janë të gjithë të droguar ose kriminelë”.  Nuk shkoi më tutje. Çfarë? Pyeta. “Një milion njerëz ? Komunizmi është një e keqe e tillë në të cilën një milion njerëz duhet të drogohen apo të vjedhin për të jetuar ?”

          Nuk arrita të ndaloj lumin e mërgimtarëve të përndjekur, por munda të kundërshtoj, siç do të bëj gjithmonë, gënjeshtrat me të cilat komunistët justifikonin përndjekjet e tyre…..”

Ishte ky një nga përballimet e Margaret Thatcher-it me krerët e komunizmit në një mënyrë të guximshme e jo hipokrite e ky qëndrim nuk ishte ai i të gjithë drejtuesve të demokracive Perëndimore, që shpesh mbyllnin një sy, siç bëjnë edhe sot me Kinën, para shkeljeve të rënda të të drejtave të njeriut në ata Vende. Shqiptarët i mbajnë mënd mirë ende tufat me lule të ndonjerit prej përfaqësuesve të demokracive Perëndimore mbi varrin e Enver Hoxhës.

Këtyre vlerësimeve dua t’i shtoj edhe atë të një kundërshtari të vendosur të Zonjës Thatcher, Ken Livingston, Kryetar i bashkisë së Londrës, që Ajo e quante “një tiran komunist” : “E admiroj dhe e respektoj për pasionin e bindjeve të saj”, duke shtuar më poshtë : “Tragjedia për këtë Vend ishte se gjithshka në të cilën besonte ishte e gabuar.”

Koha vërtetoi se idetë dhe besimi i ish Kryeministres angleze ishin të drejta dhe e kryen funksionin e tyre. Një tjetër koleg i saj i së majtës, Toni Blair, e quante veten “bir të saj” sa i përket koncepteve të qeverisjes e të ekonomisë, ndërsa kujtimin e saj e nderojnë sot edhe persnalitetet më të mëdha të së majtës Perëndimore, si Barack Obama apo Francois Hollande.

Ne, shqiptarët, nuk kemi patur asnjë lidhje me këtë Zonjë të madhe. Duke vlerësuar e nderuar figurën, në filozofinë njerëzore e shtetdrejtuese të Saj mund të gjejmë pika takimi, edhe se në gjithë kujtimet e saj, nuk haset asnjëherë emri i Vendit tonë. Nacionalizmi, antikomunizmi e liberizmi janë koncepte e vlera në të cilat, një pjesë e mirë e shqiptarëve mund të gjejnë veten e përbëjnë një pasuri të vlefshme, për të gatuar fizionominë e një të djathte të vërtetë, për të cilën ka nevojë shoqëria shqiptare.

Një mësim të vlefshëm mund të nxjerrim edhe nga përfundimi i historianit, diplomatit e politologut italian Sergio Romano në lidhje me karjerën dhe përfundimin e Margaret Thatcher-it : “Na mëson se demokracitë e mira dijnë  t’i japin hapësirë reformatorëve të mëdhenj dhe dijnë t’i çojnë në shtëpi, kur bëhen më pak të dobishëm për Vendin.”

Më duket se është një mësim që duhet të marrë një vlerë, pothuaj ungjillore, për jetën tonë politike e aktorët e saj.

Prill 2013