Shkruan: Zeno Jahaj/

Java është e Kadaresë, domethënë e Shqiptarëve: Juria e Stokholmit do të ketë në dorë të tregohet e drejtë në peshoren e vitit për në dhënien e Çmimit Nobël për letërsinë, ku, një ndër tre kandidatët e mundshëm është edhe Ismail Kadaré.

Çmimi Nobël është një ankth jo i vogël për botën dhe ajo tashmë ka folur. Instituti i një vendi Ballkanik shkruan me këtë rast se Kadaré është zë unik në letërsi. Një studjuese tjetër – edhe kjo nga një vend Ballkanik shkruan: “Unë do të duhej t’a urreja Kadarenë, sepse unë jam Maqedonase dhe ai është Shqiptar dhe dy popujt tanë kanë qenë armiq në shekuj dhe shkuan në luftë një dyzinë vitesh më parë…Por  Kadareja duhet të jetë fitues i Çmimit Nobël për Letërsinë për vitin 2013 sepse ai zgjedh të ndriçojë mendimin për gjëra që nuk janë komode si për atë, edhe për ne.” Ndërsa pak kohë më parë, një revistë e një vendi tjetër fqinj e cilësonte Kadarenë një nga shkrimtarët më të njohur të botës sot: “Ka gati dyzet vjet që e keni fituar këtë status, sidomos në Perëndim, por, kohët e fundit, edhe në vendet e ish-Lindjes. Kritika botërore është treguar bujare me ju. Krahasimet me Homerin, Danten, Kafkën nuk mungojnë. Ka vlerësime tepër të larta për veprën tuaj, për rolin emancipues të saj.”

Pas shkrimit të paradokohshëm të revistës prestigjioze amerikane “World Literature today” “Pse Kadaré duhet ta fitoje Çmimin ‘Nobel’ për letërsinë më 2013’, një gazetë e përtej oqeanit “La tercera” e Kilit e rendit atë në treshen më të diskutueshme për Çmimin e Madh.

Por çuditërisht Shqipëria hesht edhe kur mund e duhet të flasë. Shqiptarët mund të dëgjohen, se edhe të tjerët dëgjohen jo pak:  dy grekë, një serbo-kroato-boshnjak, nje bullgar e një rumun e kanë fituar këtë titull. Një Shqiptar, jo. Nënë Tereza, Themeluese e Misionarëve të Bamirësisë, në statistikat e Stokholmit rezulton e lindur në Uskub, Perandoria Otomane, tani Skopje, Republika e Maqedonisë e, për këtë arësye, çmimi njihet se i ka shkuar atij vendi!

Si me mallkim, shqiptarët gërmojnë vetëm në të pabërat për të mos iu dhënë zë vlerave, kontributeve dhe personaliteteve shqiptare që kanë hyrë në historinë tonë kombëtare dhe në atë Europiane e më gjerë, duke u renditur si të tillë në pasuritë shpirtërore të Europës. Harrojmë se kur nuk e bëjmë ne këtë zë, kur mendojmë se na bën më mirë modestia, apo kur e vuajmë si kompleks faji ndonjë përzgjedhje të gabuar politike të aplikuar përgjatë hstorisë, atëherë vlerat tona, në rastin më të mirë, humbasin, ndërsa, në rastin më të të keq, shpërdorohen e deformohen, përqeshen e fyhen derisa, më në fund, të tjerët i përdorin si kapital politik për defaktorizimin e Shqipërisë e të shqiptarëve.

Një libër me “letra intime” të Nënës Terezë, në të cilat ajo, gjoja, e paska mohuar Zotin dhe Krishtin, shpallet best-seller në Europë! Heshtën dhe heshtin ende politikanët, akademikët e klerikët shqiptarë për këtë fushatë kundër shenjtërimit të Nënës Terezës.  

Një makineri e tërë errësirëprodhuese – e mbështetur çuditërisht edhe nga shqiptarë, që Ismail Kadaresë – simbolit kombëtar të letrave shqipe, të mos i jepet çmimi Nobël!

Pse ky inat për të zhbërë vetveten, emrat, lavditë, kujtimet, vlerat, historitë, gurët, perënditë që na i ka rikrijuar aq nobelisht Kadareja? Pse duhet t’i kujtojmë botës se Kadareja lindi, u rrit dhe mbijetoi nën diktaturë komuniste? Edhe Aleksandar Solženjicin, u rrit e mbijetoi nën diktaturë komuniste, por rusët nuk ia kujtuan këtë. Edhe Czesław Miłosz u rrit e mbijetoi nën diktaturë komuniste, por polakët nuk ia kujtuan këtë. Edhe Jaroslav Seifert u rrit e mbijetoi nën diktaturë komuniste, por çekët nuk ia kujtuan këtë. Edhe Gao Xingjian u rrit e mbijetoi nën diktaturë komuniste, por as kinezët nuk ia kujtuan këtë.

Ne nuk jemi një vend e një popull aq i vogël, as i humbur diku në fund të globit që të mos e kemi një Nobelist! Shkrimtari Vidiadhar Surajprasad Naipaul është nga Trinidad-Tobagoja, një shtet sa çereku i Shqipërisë zyrtare në popullsi e në sipërfaqe, por bashkatdhetarët indiano-afrikanë të shkrimtarit arritën deri në Stokholmin e krahut tjetër të globit për të fituar një Nobelist! A nuk ndjehemi të gjithë të çmuar kur shohim se shkrimtarë, publicistë dhe autoritete me zë në forumet e letrave europiane shprehin çudinë se pse tkurret Stokholmi ndaj kalibrit të jashtëzakonshëm të këtij shekulli, shkrimtarit universal me traditë narracioni që e ka origjinën nga Homeri?

Natyrisht Juria e Stokholmit është një mision, një institucion, një lloj selie e shenjtë. Të Premten datë 11 Tetor, Juria e Stokholmit do të shpallë fituesit e Çmimit Nobel për vitin 2013. Ajo duhet të bëjë misionin dhe misioni tashmë i ka shkuar Kadaresë: E gjithë vepra e tij është misionare, domethënë jo vetëm Shqiptare.

Por Juria e Stokholmit e bën edhe gjeopolitikën. Dy grekë, një serbo-kroato-boshnjak, nje bullgar e një rumun janë tashmë nobelistë, por mund të ndjeheshin më mirë nëse do të kishin arritur shkallën e emancipimit të Kadaresë: “Në Ballkanin e tkurrur, të sotëm… janë tre popuj që e mbajnë veten dhe, me sa duket, ashtu janë vërtet, si më të pashmangshmit: shqiptarët, sllavët dhe grekët. Nuk janë vetëm tre popuj bashkë në zonat e veta, por janë tri qytetërime, me tri kultura, me tri gjuhë (madje secila me alfabetin e vet: latin, cirilik dhe grek). Ballkanet nuk mund të përfytyrohen, qoftë dhe pa njërin prej këtyre përbërësve. Të ngulur prej shekujsh në këtë rajon të Europës, ekzistenca e asnjërit prej tyre nuk mund të kushtëzohet prej tjetrit. Në rast ndërlikimesh, me hir apo me pahir, jemi të detyruar të merremi vesh.”

Shqipëria, qeveria, ambasadat, institutet, shqiptarët, miqtë, mund të bëjnë të tyren. Natyrisht që Çmimi Nobël është meritë, por ai është edhe gjeopolitikë e pse jo, edhe politikë e lobing. Një vend “peshohet” edhe me numrin e çmimeve Nobël që i kanë shkuar. Çmimi Nobël për Kadarenë është edhe një Çmim i Shqipërisë për në Europën e Bashkuar.