Nga Asllan Bushati
Afganistani është një vend në Azinë Qëndrore që kufizohet me: Iranin, Pakistanin, Kinën, Taxhakistanin, Uzbekistanin e Turkmenistanin. Ka një sipërfaqe prej 652,230 kilometra katrore dhe një popullsi 30,5 milion banor. Pashtutë përbëjnë mbi 40 përqind të popullatës dhe së bashku me 5 milion Kuci janë entiteti shtetformues. Taxhikët përbëjnë 30 përqind, Hazartët 20 përqind (mongol dhe etni të tjera) dhe uzbekët (turqit) 7-8 përqind. Është vend i thyer me lartësi mesatare mbi nivelin e detit nga 250 deri në 7 mijë metra.
Talebanët janë të gjithë Pashtu, por jo të gjithë Pashtutë janë talebanë.Ata kanë qenë e vazhdojnë të jenë një nga krahët e armatosur më të fuqishë të Alkaidës dhe terrorizmit ndërkombëtarë. Duke qenë në fuqi në Afganistan dhe duke vepruar nën urdhërat e Osaman Bin Ladenit (kryeterroristit ndërkombëtar), më 11 shtator 2001 talebanët sulmuan SHBA-në: Pentagonin dhe Kullat binjake në NY. Që nga ajo kohë, Ushtria amerikane me aleatët e NATO-s janë të pranishme në Afganistan (pra 20 vjet), duke u përpjekur të frenojë e godas terrorizmin, por edhe me idenë për të ngritur një shtet funksional e të përgjegjshëm sipas modelit të vendeve perendimore.
Por në këto 20 vite Afganistani u bë një varr i madh që përfshiu brenda (deri në prill 2021) : 2448 ushtarakë amerikanë,3846 kontraktorë, 1144 ushtarakë të vendeve të tjera të NATO-s, 444 puntor të ndihmave, 72 gazetarë. Dhe nga ana tjetër: ushtarakë e policë afganë 66 mijë, civilë afganë 47,245, talebanë e luftëtar opozitarë pranë tyre 51,191.
Pas 20 vitesh lufte në një vend jo aleat, jo mik, (madje me psikozë armiqësore kundër SHBA-së e NATO-s), e ku u shpenzuan më shumë se 2 trilion dollar. U stërvitën e gatitën për luftë mbi 300 mijë ushtarakë e policë afganë, u paisën me teknikë e aparaturë modern amerikane të gjitha formacionet ushtarako-policore dhe që perspektiva për një shtetformin perendimor dukej e vakët, shtrohej një pyetje madhore politike e ushtarake: A ja vlen që të konsumohen më tej jetë njerzore, mjete monetare e materiale dhe energji të gjithanëshe duke vazhduar të qëndrohet në Afganistan apo të largohej prej andej?
Vendimi për tërheqje ishte më i miri nga të dy opsionet e mundëshme. Atë e deklaroi fillimisht ish Presidenti Donald Trump dhe e bëri realitet Presidenti aktual Joe Biden. Këtë opsion e përkrahën edhe udhëheqësit e NATO-s, të vendeve euroatlantike dhe shumica e demokracive botrore.
Por unë mendoj se si opsion është shumë i vonuar. E them këtë se pas asgjësimit të Osaman Bin Ladenit, ish Presidenti Obama pati mundësinë ta realizonte tërheqjen shumë kohë më parë, me faqe të bardhë e më me pak humbje njerzore e materiale. Humbi shansin, nuk e bëri ndoshta për arsye të zgjedhjeve të ardhëshme amerikane ose dhe nga pazotësie për të marrë mbi shpatulla një përgjegjësi të madhe historike.
Historia e luftrave dhe e arit ushtarak ka shumë shembuj të operacioneve të tërheqjes që janë bërë deri më sot. Ata si e kundërta e atyre mësymse që kanë në themel: në kohën më të shkurtër zgjerimin e hapsirës, ato të tërheqjes kanë synim lëshimin e hapsirës në dobi të kohës dhe nevojës për rigrupimit (përqëndrimit), tërheqje e deri në largim. Edhe operacionet mësymse edhe tërheqëse planifikohen në detaje në raportë me: kohën, vendin (hapsirën), forcat, mjetet, lëvizjet, manovrën, maskimin, sigurinë e krahëve e të shpinës, bashkveprimin me fqinjët (aleatët) etj.
Por si po realizohet operacioni aktual i tërheqjes nga Afganistani? Në gjykimin tim si ish ushtarak i lartë në Ushtrinë Shqiptare e tashmë në lirim (pension) e quaj: skandal, i shëmtuar,i rrëmujshëm, më i keqi i kohrave moderne etj. Pse?
Mendoj se ka disa faktorë janë dominues si: vlerësime të gabuara të zbulimit ushtarak për gjendjen në teren, mos koordinim, mungesë bashkveprimi në kohë e hapsirë në Ushtrinë Amerikane dhe me aleatët e NATO-s, ndërhyrja e politikës në veprimet teknike e operacionale ushtarake, bisedimet e njëanëshme me talebanët pa përfillur aleatët e tjerë jo Pashtu dhe aleatët e NATO-s, nënvleftësimi i veprimtarisë fermentuese kinezo- pakistaneze dhe asaj armiqësore iraniane etj.
Kam bindjen se bomba e madhe që u plasi në dorë kinezve me koronavirusin e dalë nga laboratori ushtarak i Uhanit (veprimtari akoma nën hetim), deklarimet e amerikanëve (dhe të tjerëve) për përgjegjësinë kineze para botës për pandeminë botrore, e kanë shtyrë shërbimin sekret ushtarak kinez të veprojë në teren për të minuar fuqinë, e vlerat amerikane. Kështu Kina përpiqet të largojë vemendjen nga koronavirusi dhe ta adresojë atë tek dështimi i operacionit tërheqjes së amerikanëve nga Afganistani.
Në ndihmë të kinezve e si një mashë në shërbim të tyre, ka vepruar në Afganistan edhe shërbimi sekret ushtarak pakistanez. Ai ka qenë dhe është i interesuar për largimin amerikan nga kjo hapsirë dhe zëvëndësimin e saj me hegjemoninë kinezo- pakistaneze. Por në këtë pikë ka edhe interesa të ngushta e të mirfillta pakistaneze për influencë në të ardhmen e Afganistanit, sepse në atë vend jetojnë më shumë se 4 milion afganë që nga koha e pushtimit sovjetik.
Nga të dhënat e shtypit, dhe situata konkrete brenda Afganistanit, del fare qartë e në pamshëri të plotë se 300 mijë trupa shtetrore afgane të stërvitura nga amerikanët, nuk bënë asnjë rezistencë për të kundërshtuar talebanët. Këto të fundit vazhduan të qetë, ku me qartësi, shpejtësi, ovacion e prudencë pushtuan pa asnjë pengesë të gjithë krahinat (Pashtu e jo Pashtu) përfshi edhe kryeqytetitin Kabul.
Në këtë rast pyetja shtrohet: pse entitetet jo Pashtru (ish bashkpunëtor të amerikanëve) nuk i rezistuan marrshimit taleban? Mendoj se ka disa arsye: Së pari, ata u ndjenë të tradhëtuar nga bisedimet e politikanëve e diplomatëve amerikanë vetëm për vetëm me talebanët (pa praninë e tyre) për gati një vit e gjysëm. Së dyti, fermentin e mos besimit ndaj amerikanëve e mbollën dhe e shumuan shërbimet sekrete kineze, pakistaneze dhe iraniane. Së treti, duket se ka patur marveshje të fshehtë midis palëve afgane për ti larguar amerikanët dhe NATO-n. Së katërti, ceshtje të besueshmërisë fetare. Së pesti, në sytë e tyre Kina shihet si liderja e së ardhmes së afërt në atë rajon e më gjërë etj.
Po cfarë pritet në të ardhmen e afërt nga këto zhvillime të rrëmujshme në Afganistan? Le të presim se si do ta shtrojnë e realizojnë qeverisjen e re talebanët, a do të jetë ajo gjithpërfshirëse ku në të të jenë edhe etnitë jo pashtru? Cfarë vendi do të zenë gratë dhe vajzat në arsim, shëndetësi, media etj. Amnestia e përgjithëshme do të jetë reale apo selective? A do të lejohet fjala e lirë në media, a do të lejohen demostatat dhe veprimtaritë në mbrojtje të interesave publike? A do të mirpërdorohet apo do të keq përdorohet gjithë ai arsenal ushtarak amerikan i dhënë për përdorim ish ushtrisë qeveritare afgane? A do të heqin dorë nga terrorizmi talebanët apo do të vazhdojnë si më parë?
Në pritje të qartësimit të sa më sipër, SHBA-ja, NATO-ja, G-7-ta dhe Këshilli Sigurimit të OKB-së, lypse të kenë planin reserve: që nga mos njohja, blokada ekonomike e në se situate eskalon për keq deri tek opsioni i përdorimit të luftës ajrore. Priremi të besojmë për më mirë. Por dimensioni i lidershipit botror amerikan, ka pësuar një goditje të fortë. Administrate Biden do të përballet me pasojat e keqmenaxhimit të operacionit të tërheqjes nga Afganistani. NATO-ja lypset të rishikojë vehtën në cdo aspekt të së ardhmes. Shpresa nuk ka humbur.
ASLLAN BUSHATI