Themelimi – Dielli

BUTRINTI-ZANAFILLAT, THEMELIMI, PËRKATESIA ETNIKE

September 16, 2014 by dgreca

Nga Kozma TAHO/
Butrinti është qyteti më i lashtë dhe i vetmi nga qytetet iliro epirote i përmendur nga Hekateu i Miletit, i cili është identifikuar dhe zbuluar deri në ditët e sotme. Ai përfshihet ne Arkadinë e lashtë, në kërthizën e saj. Pikërisht atje ku janë aktruar bëmat më të shumta te asaj që bota akademike e pranon për mitologjinë greko-helene.
Gjurmë të jetës në Butrint, thonë arkeologët, dallohen qysh në periudhën e bronzit te vonë, rreth shek. XII p.e.s. Madje ata shtojn se : –“ Sipas te dhënave arkeologjike Butroti i shek. XIIp.Kr., kur ndodhi eksodi(i supozuar) Trojan, ishte nje fshat i thjeshtë peshkatarësh, i vendosur ne pjesën me të lartë të kodrës dhe i pa rrethuar me mur “ (Prof.N.Ceka “Butroti” fq 20 ). Kam mendimin se arkeologjia nuk paraqitet e saktë në datimin e disa objekteve dhe materialeve arkeologjik lidhur këto me pozicionin e tij në këtë trevë të tejetlashtë të pëlqyer e banuar prej njeriut.
Në burimet historike, ai është regjistruar qysh në shek. e VI p.e.s., pikërisht nga Hekateu i Miletit , historian dhe gjeograf greko – helen, visitor i trojeve Iliro – Epirote. Hekateu e cilëson atë si një qytet ( polis ) të trojeve dhe popujve Kaon , duke ja bashkëngjitur qyteteve iliro- epirote , dhe aspak qyteteve koloni helene. Nuk ka vënd për të diskutuar apo hamendësuar nëse ishte kështjell apo akropol , mbasi mugojnë kërkim zbulimet në këtë fushë.
Legjendat e thurura rreth zanafillave dhe themelimit të tij i referohen kalimit te supozuar të refugjatëve trojan nën udheheqjen e Eneut për tu hedhur ne Gadishullin Italik.
Butrinti nuk u shkatrrua nga barbaria romake e Paul Emilit. Genocidi i ushtuar prej tij , i pa shëmbullt, e në kohe paqe, rëndoj mbi qytetet dhe popujt Molosë dhe Thesprotë. Atë nuk e shkatrruan as vërrshimet barbaro vandale, sllavo avare në Ballkan. Ai u shua ndal ngadal nën veprimin e forcave të natyres , tërmetet dhe uljet e trojeve nen nivelin e ujrave të liqenit. Prandaj poshte rrënojave të tij ruhen shtresëzime qytetërimesh të cilat nuk dihen ende se sa depërtojne në lashtësi . Arkeologjia e deri sotme vazhdonë të gërmojë jashtë rrethimit të pare dhe të dytë të tij , zone kjo që tregon ndikim të qytetërimit grek;gjithsesi e datuar rreth shekullit të IV p.e.s., dhe romak, datuar në shekullin e I të erës sonë Referuar qeramikave të zbuluara, arkeologet mendojnë se Butrinti i mbas shekullit VII p.e.s. tregon mardhenie me Korkyrën, Korinthin , Athinën e me ishujt e Egjeut . Por kjo nuk do të thotë se Butrinti është një themelim i mbas shekullit të VII p.e.s. Asnjë nga gjetjet dhe asnjë nga burimet,qofshin ato historike , legjendare, mitologjike apo gojëdhenat popullore nuk mund ta vërtetojnë nje gjë të tillë. Me keq ardhje vrejm se disa autor i kanë trajtuar në mënyrë krejtësisht të gabuar disa nga elementët arkeologjik duke i lidhur ato me zanafillat , themelimin dhe përkatësin etnike të tij .Me poshtë po paraqesim disa të dhëna që hedhin poshtë çka eshte folur e shkruar në lidhje me zanafillat , themelimin dhe perkatesn etnike të Butrintit.

RRETH THEMELIMIT LEGJENDAR TË BUTRINTIT
Stefan Bizantini ,autor i shek VI të erës sonë lidhur me Butrintin na ka përcjell këtë shënim :”–Buthrotos, gadishull pranë Korkyres. Është edhe qytet.Disa thonë se emrin e mori nga themeluesi; të tjerë tregojnë legjendën se emrin ja dha Heleni kur , duke lundruar nga Troja për në perëndim, bëri fli për zbritjen e tij në Epir. Kau që po pregatitesh për fli, kur po e thernin i shpëtoj thikës dhe iku me të shpejtë përmes detit, hyri në një gji dhe doli në breg të një toke të pa banuar ( kishte një plagë në lëkurë ) dhe atje ra e ngordhi. Atëhere Heleni e mori si orakull dhe i vuri emrin Buthrotos, siç thotë Teukri nga Kyziku. “ (A SH SH “ Iliret dhe Iliria te autoret antik” fq 417 )
Shënimi i më sipërm i Stefan Bizantinit , mbështetur në veprat e autorëve më të hershëm greko romak ende në qarkullim në kohën e tij , na jepin mundësin të konkludojm si më poshtë.
A – Gadishulli të cilin sot e emërtojm Ksamil, deri në shekullin e VI të erës sonë vazndonte të emërtohej Gadishulli Buthrotos.
B –Në qoftë se themelues dhe emërtues të Butrintit kan qënë trojanët dhe Heleni , biri i mbretit Priam të Trojës, atëhere duhet, pa diskutim, të pranojmë se emri i Butrintit vjen nga gjuha e trojanëve. Këta, sipas Homerit dhe qindra autorëve te tjerë, ishin Dardan – Teukër e Pellazgë, dhe flisnin pellazgisht dhe jo greqisht( në qoftë se greqishtja flitej në atë kohë ) Pellazgë sipas qindar autorëve, ( listën e te cilëve mund ta gjeni ne veprën e Prof. Dhimiter Pilikes “ Pellazgët Origjina Jonë e Mohuar “ fq. 166—168 , te cilët i referohen Tempullit të lashtë të Dodonës ), ishin edhe popujt e Epirit. Kështu pra mund te themi se emri i Butrintit vjen, jo nga gjuha e vjetër greke por nga ajo pellazge , domethene epirote. Ne qoftë se provohet se fjala greke “δoνζ” e lexuar” bous “ e që do të thot dem ( ka ) është e njëjtë me atë të gjuhës trojano- pellazge; atëhere duhet të biem dakort , se helenët flisnin të njëjtën gjuhë me pellazgët ; pra “ ishin pellazgë ne zhvillimet e tyre” siç na thotë studiuesi arvanitas Aristidh Kola . Në një shkrim tjetë ne do të sjellim aegumente bindëse rreth prejardhjes së emrit të Butrintit, i cili gjithësesi nuk vjen nga gjuha greke.
C – Autor të tjer sikurse Euripidi ne” Andromarka “ , Dionisi i Halikarnasit në “ Historia e vjeter e Romës “ dhe Virgjili në “Eneida “ kur tregojne ardhjen e trojanëve në Epir e paraqesin Butrintin të themeluar më parë,madje edhe Sarandën nën emrin Ankizmi . Nuk po ndalem këtu për të treguar se Kodër Butrinti nuk ka qënë e pa banuar në këtë kohë. Këtë tashmë e ka vërtetuar arkeologjia. Shiko gjetjet arkeologjike.
D – Autor të sotëm pretendojnë se këto legjenda ; “ në fakt përfaqësojnë sajime të periudhes së Mbretërisë Molose të shek. IV- III p. Kr., të cilat synonin të argumentonin prejardhjen homerike të mbretërve vëndës, të konsideruar si “barbar “ nga helenet “ (Prof. N, Ceka “Butroti “ fq 20 ) Mendoj se autorët që mbështesin këtë , janë krejtësisht të gabuar. Përse? Sepse :
1 – Butrinti nuk ka qënë qytet nën Mbretërinë e Moloseve të paktën gjer në vitin 360 p.e.s. Ai ka qënë një qytet- port i popujve e trojeve Kaone. Ashtu si e cilëson edhe Hekateu. Perkatësi që ka vazhduar deri sa është shuar. Parë në këtë kuadër nuk kishte asnje arsye që Mbretërit Molosë ta lartësonin atë me prejardhje dhe themelim hyjnor e Trojan , kur mund ta bënin këtë fare mire per një qytet të Mollosisë. Butrinti është bashkuar me Mbretërin Molose në vitin 360 p.e.s. kur në Lidhjen Molose u përfshinë edhe popujt Kaonë e Thesprotë .
2 — Këto legjenda nuk janë aspak sajime apo krijime të popujve apo Mbretërve Molosë e Epirote . Ato janë shumë te hereshme dhe burojnë nga një fond epiko- heroiko- gojor ( ndoshta edhe i shkruar ) i popujve para greko- helen të cilët autorët helenë i kan quajtur Pellazgë. Ky fond epiko heroik është mbledhur e përpunuar nga autorët më të hershëm helen prej Homerit (shek. VIII p.e.s.) me” Iliadën “dhe “ Odisen “; per të vazhduar pastaj me autorë të tillë nga më të shquarit e qytetërimit helen sikurse Eskili (525 – 456 p.e.s. ) Pindari (518 -438 p.e.s. Euripidi (480 -406 p.e.s. ) e shumë të tjerë. E vërtetojnë këtë vepra te tilla si “Thesprotia”, “Telegonia “, “Nostroi “,Kypria “ etj. Shkruar në shek. VIII -VI p.e.s. Pa dyshim , meqënse ato lartësonin prejardhjen hyjnore të popujve dhe prijsave e mbretërve Epirot , janë kërkuar për tu luajtur edhe në skenat e teatrove më modern, më të bukurit e më të mëdhejt e atyre moteve , të qyteteve Epirote . Pra kalimi i trojanëve nëpër Epir, edhe në qoftë se vërtetohet, nuk ka të bëj me themelimin e Butrintit . Shtojmë se në sajimin e legjendave duhet të kenë patur ndikim edhe veprat e Apolodorit , “Kronikat “dhe “Mbi Perëndit “ . Thuhet se ne këto vepra Apolodori pat përmbledhur te gjitha kronikat që i referoheshin Akilit dhe birit të tij Pirro Neoptolemit,dhe pa dyshim dhe popujve hyjnor Epirot.

3—Basorelievi i vendosur në Portën e Luanit, llogjikisht nuk mund të lidhet me emrin e Butrintit edhe pse është marr nga një faltore shumë e vjetër e vendosur mu përballë hyrjes kryesore të qytetit.( sipas arkeologëve ). Datimi i te cilës është ende i pa saktë. Kam mendimin se ky basoreliev tregon një ngjashmeri të jashtzakonëshme me ato të gjetura në Kretë dhe Mikenë. Ja vëlen të ristudiohet. Po në këtë tempull janë gjetur nga Ekspedita Italiane edhe disa qeramike me mbishkrime përkushtimore, fatin e të cilave nuk e dim.
MITOLOGJIA HELENE PER BUTRINTIN DHE PARATOKEN E TIJ.
Mitologjia, e cila në qarqet akademike e sigurisht me gjërë , njihet për Greko- Helene, në variantet e shumta të saj paraqitet e aktruar ne trojet e Arkadisë se lashtë e kryesishtë në kërthizën e saj e cila rrethqarkon vargmalet e Pindit; të konsideruar hyjnor e të banuara nga popullsit Pellazgo- Epirote po ashtu hyjnore. ( Shiko Homerin “Iliada “ XVI 293 – 297 )Në këto male të Ballkanit Veriperëndimor – shkruan Aristidh Kola ( “Gjuha e Perëndive fq 57 ) është qendra e botës Pellazgjike dhe epiqendra e saj fetare…” Nga gjurmim hulumtimet e kujdesëshme në bëmat e saj shikojmë se në të është përfshirë edhe Butrinti e paratoka e tij. Po ashtu këto troje, edhe pas një kohe kaq të gjatë, gëlojnë nga emra gjeografiko – mitologjikë që lidhen me bëmat dhe prezencën e herojve mitologjik, madje shumë më herët se shfaqja e helenëve dhe qytetërimi i tyre. Këtu mendohet se lindi njeriu dhe fara njerezore (Hesiodi , Eskili etj. ) Janë trojet ku nderohej e besohej Toka Mëmë dhe Dielli Baba , prinderit e jetës. Ku Baba Tomori i Madh e i Ergjëdt konsiderohej asthtu si dhe sotë Mali i Shenjtë, seli e zotave. Këtu pranë lindi Zeusi (në stanet e Kronit në Palavli- Mitologjia Arbërore ), Mbret i perëndive dhe njeherësh i njerëzve. Pellazget i dhanë atij antributet e Tokës dhe Diellit, ndërtuan dhe faltoren- Orrakull, më te madhen e me te dëgjuarën e lashtësise në Dodone ,pran Janinës . Këtu pranë është Foenika- Finiqi vëndlindja e Kadmit, Feniksit , Kiliksit dhe e Europës , me të bukures fëmër vdektare. Pas saj u dashurua Zeusi, që do ta rrëmbej e do bashkohet me të në Kretë për të lënë pas dinastin mbretërore të këtij ishulli. Me tej janë malet e Vetëtimave ku farkëtoheshin rrufet, armet e Zeusit. Janë Gjiri i Reas, Dedaliut, Kepi Poseidonit etj. Pranë Dodonës kalon Akelou, lumi që ndante dy botët , të jetës e të vdekjes . Janë pallatet e Hadesit , Mbretit të përtej jetës e me dhjetra emra gjeografik që ndërtojnë mitologjinë. Çuditërishtë në disa nga variantet e shumta të saj nënkuptohet se në Butrint duhet të jenë varret e tri herojve mitologjik , dhe pikërishtë, të Kadmit , Medeas dhe Pirro Neoptolemit. Kadmi, Fenikas apo më sakt Foeniko – Finiqas, ishte i biri i Mbretit të Foenikës Agenorit. .Sipas mitologjisë në kërkim te motrës Ai do të vizitoj shumë vënde duke mësuar shumë gjëra të cilat do ti vëj në zbatim kur të vendoset në Beoti ku gjeti një popullsi Foenikase vendosur prej disa brezash. Ndër të tjerash, Ai do tju mësoj popullsive Pellazgo – Joniane edhe shkrimin nëpërmjet alfabetit Fenikas apo më saktë Foenikas . Ky alfabet nga autorët klasik do të emërtohet Pellazgë.(Diodori, Plini etj.) Dijetarët Helenë, referuar mitologjisë, përcjellin faktin se Kadmi në vitet e pleqërisë do të kthehet ne vëndlindje(Apollodori ) , dhe pikërisht në Butrint për të cilin mendohet se mundet të jetë edhe themelues i tij .Sipas studiusëve bëhet fjalë për shekullin e XIV-deri XVIIIp.e.s. Stefan Bizantini thotë se Buthrotasit i treguan edhe varrin e tij. Ku? Këtë e di Luigji Maria Ugolini , arkeologu që bëri kërkim zbulimet e para në Butrint dhe që i shkatrroj të gjthë varret e lashta madje edhe kockat i përcolli fshehtas në Romë . Medea,- E bija e Mbretit të Kolkidës, Ettit (Atit }, zotruesit të Bashkës së Artë. E dashuruar pas Jasonit, udhëheqësit të Ekspeditës së Argonautëve për rrëmbimin e Bashkës së Artë. Ajo do të ndihmoj dhe ndjek Ekspediten në kthimin e saj. Me ndërhyrjen e Mbretit Alkinout do të martohet me Jasonin në Ishullin e Feakasve ( Korfuzi i sotem ) Mbas shumë veprave nga më makabret do të vdes (sipas një variant mitologjik ) ne këtë Ishull dhe do te varroset në Buthrotin përball. Autorët antik e klasik pranojnë se Ekspedita e Argonautëve është bërë të paktën një brezni para Luftës Trojane. Pirro Neoptolemi, – I biri i Akilit të Madh. Pionier i Luftes Trojane. Parathënë se Troja nuk do të binte pa pjesmarrjen e tij. Një ndër Mbretërit më të mëdhej mitiko –legjendar të Epirit. Themeluesi i dinastisë Mbretërore Molose. Mitologjia, legjendat, gojëdhenat popullore Epirote, edhe pse të pa qarta e të shformuara per arsye te kohes , lënë të kuptohet se do të ketë qënë edhe themeluesi i Butrintit duke e pasur si kryeqender. Mitologjia thot se është vrarë në Tempullin e Delfit. Shtojmë se ky tempull nuk egzistonte në ato mote.Madje edhe Homeri që jetoj kater shekuj mbas Luftës Trojane nuk e njeh këtë tempull. Studiuesit thonë se në rrethinat e Delvinës duhet të ketë qënë nje tempull kushtuar Diellit ( Delfi ). Në qoftëse nuk gjëndet ne rrethinat e Palavlisë , mundësia me e madhe është të gjëndet në rrethinat e Diaporit, përball Butrintit. Ky emër permban rrënjën Di= Dia=Diau = Diell, Shtojme se mitologjia Arberore e mbledhur nga dijetari Dhrovianit Zoto Molosi e bënë shumë të lashtë egzistencën e Butrintit. Ajo thotë se : “Zoti (Zeusi)…. U lind jo në Dodonë, në pallatet e t’et, Kronit, por në Palavli, ku qe një stan i Kronit, edhe u ndihmua te arratiset nga limani i Butrintit …” Perllogaritjet tregojnë se behet fjalë për Mijëvjeçarin e tretë para Krishtit. Për më tepër rreth burimeve mitologjike do të bëjm fjalë në një shkrim tjetër ku do të paraqesim argumente rreth përkatësinë etnike te popullsisë rrënjëse të Fushë Mursisë, para tokë e Butrintit.
KËRKIM ZBULIMET ARKEOLOGJIKE , BUTRINTI DHE PARATOKA E TIJ.
Arkeologu i pare që e ka vizituar Butrntin ka qënë Qiriaku del Pizzicoli i Ankones.(1418 dhe 1435) Thuhet se pati vizatuar të tri muret rrethuse te tij, në atë kohë krejtesishtë të dukshëm, si dhe pati kopjuar e marrë disa mbishkrime , fati i të cilave gjithsesi nuk dihet.Nisur nga muri arkaik ai do të pranonte se Butrinti i përket një themelimi para Helen; sigurisht duke e lidhur këtë me ardhjen e helenëve në Korkyrë. Pesë shekuj më vonë, me kërkese të vet Benito Musolinit, Akademia e Kultures së Romës Fashiste , për qëllime të paracaktuara, do të dërgoj në Butrint nje Ekspedite kerkimore arkeologjike të udhehequr nga Prof. i Arkeologjise Luigji Maria Ugolini. Kjo Ekspeditë më e rëndësishmja dhe më e suksesëshmja , nxorri ne dritë ndër të tjera një qender kulturore të stilit helen, me nje vazhdimesi ende të pa zbuluar mirë të stilit romak, si dhe element të kohes bizantino mesjetare. Nderhyrjet e më vonëshme arkeologjike janë të pa mjaftushme për të ndryshuar përfundimet e Ekspedites Italiane. Pamvarsisht nga puna e mire e bërë deri me sot duhet të pranojmë se jemi shume larg për të gjykuar rreth problemit te zanafillave, themelimit dhe përkatësisë etnike të Butrintit. Përse? Së pari – sepse brënda rrethimit më të hershëm , murit arkaik , si qendra dhe pjesa me e lashtë e qytetit , ndërhyrjet janë shume të pakta, të vogla e të pa mjaftushme. Madje dhe shumë të dyshimta.Së dyti – Materialet arkeologjik që kanë gjetur dhe publikuar arkeologët në Butrint dhe paratokën e tij flasin për zanafilla dhe themelim shumë më të hershëm te tij. Ndaj kur thuhet se Butrinti ështe një themelim i greko- helenëve të Korinthit dhe Korkyres mendoj se është nje hamëndësim i nxituar, madje i pa pranushëm . Me qëllim që të jemi më të qartë e të besushëm ndaj këtij problemi po sjellim më posht fotot e materialeve të publikuara nga Prof Dhimitër Çondi në librin “ Butrint ,History,Monuments and Museum “. Materiale këto që gjënden në muzeun e Butrintit.
1—Vegla prerëse prej strralli të periudhes së paleolitikut dhe mezolitikut te gjetura ne Kodër Kroin e Xarrës, në Kalivua, ne Shpellen e Konispolit, në Shën Mitër, në Diapor. Sipas kronologjisë arkeologjike këto vegla i përkasin periudhës paleolitike e mezolitike që datohet pre 120.000 deri 10.000 vjet p.e.s.
2—Poçeri e vegla prej balte dhe kockash të lëmuara të gjetura në Koder Butrint që datohen si të epokës së neolitikut ( 6500 – 2500 p.e.s. )
3— Enë të ndryshme prej balte datuar të periudhes 1800—1500 p.e.s.
4—Sëpatë guri e bronzi datuar te periudhes 1200—1000 p.e.s. – Mendoj se datimi i këtushem duhet te rishikohet.

Shenimet në fotot jane të Prof. DH . Çondit.
Butrinti dhe paratoka e tij përfshihen në trojet më të herëshme Iliro Epirote të pëlqyera e banuara prej njeriut. Kodër –Kroi i Xarrës referuar disa veglave grryerse e prerëse prej strralli përcaktohet si një vëndë banim i paleolitit të mesëm, për deri 100.000 vite me parë. Shpellae Shën Mërisë në Mile rezulton e banuar qysh 40.000 vite me parë. Shpella e Konispolit , e studiuar e datuar me karbon radioaktiv , rezulton e banuar të paktën 28.000 vite me parë e me një vazhdimësi të pa ndërprerë deri ne Epokën e Bronzit te Vonë. Koder Butrinti , Çuka e Ajtoit, Kalivoi, Diapori rezultojn po ashtu të banuara të pakten qysh 5.000 vite p.e.s. Kështu që kur bëhet fjalë per zanafillat dhe themelimin e këtyre qendrave do te jetë me e drejtë të përqëndrohemi e të shprehemi për aq sa na lejojnë materialet arkeologjike të zbuluara . Hamëndësimet per historira ,protohistorira e prehistorira janë jo vetem te pa verteta , te pasakta por edhe anti shkencore.
RRETH DATIMIT TË MUREVE RRETHUES
Datimi i mureve rrethues prehistorik dhe poligonal te akropolit te Butrintit, përbëjnë pa dyshim hamëndësime krejtësisht të pa bazuara e te pa sakta , sa dhe kontradiktore te arkeologëve e studiuesve që janë marr me to. GJ. Karaiskaj ne “5000 vjet fortifikime në Shqiperi “ fq 61 , pranon një datim të murit prehistorik ( muri që rrethon akropolin e vogël o, 7 ha) “ rreth shek të V ose fillimit të shek. të IV p.e.s., ndërsa murin poligonal….. “ nga fundi i shek. IV dhe fillimi i shek III p.e.s. Butrinti u rrethua –vazhdon Ai – me një rreth të ri muresh duke e zgjeruar mjaft teritorin e mbrojtur nga të gjitha anët e fortifikimit të vjetër (murit prehistorik ) duke i lënë këtij të fundit funksionin e akropolit.” (pra akropol dhe jo kështjell ) Me poshtë GJ .Karaiskaj shkruan :” L.M.Ugolini e daton këtë periudhë ndertimore (murin poligonal ) para fundit të shek. V p.e.s. ( L’Akropoli di Butrinto—Roma 1942 -26 –44 ); ndërsa N.Ceka para gjysmës së pare të shek. IV p.e.s., kur datohet sipas tij, me siguri muri i Amantias . – Por në fakt –shton Karaiskaj—muri poligonal i akropolit vjen pas një faze të murit prehistorik, i cili për disa arsye teknike, si kthesa këndëdrejte të linjës së mureve, përpunimi i përcipët i i gurëve dhe së fundi duke u mbështetur në vet materialin arkeologjik më të hershëm të zbuluar në Butrint, datohet në shek. e VI—V p.e.s., prandaj nuk do të ishte i pranueshëm mendimi për një rindërtim masiv të mureve të akropolit menjëher pas ndërtimit fillestar të tij (prehistorikut )” Të gjitha keto datime krejtësishtë të pa sakta e të argumentuara kanë si boshte përcaktues atë që shkruan Prof. N.Ceka se: “ Butrinti i shek. VII—V p.Kr.ishte një emporion , një pike fortifikimi nën kontrollin e Korkyrës që shërbente për tegëtine me vëndësit Kaonë, por edhe për shfrytezimin e pasurisë se liqenit.” ( N. Ceka Butroti fq 22 ) Tham më lartë se Qiriaku i Ankonës ,Vizitor i vitit 1435 si dhe A. Nanaj bashkpuntor me Prof. N. Cekën dhe K. Hatzis(arkeologe Greke ) që gërmuan në Akropolin e Butrintit , ndajnë mendimin se Akropoli i Butrintit është një ndërtim para helen , gjë që vërtetohet edhe nga gjetjet arkeologjike edhe pse janë të pakta. Po ashtu regjistrimi dhe rekomandimi i historianit dhe gjeografit greko—helen , Hekateut te Miletit verteton faktin se Butrinti i gjysmes së shek VI p.e.s. ishte një qytet (polis sikundër edhe Durrsi e Apollonia ) i trojeve dhe popujve epiroto –kaone. Është e tepët të kujtojme se Hekateu nuk mund të cilësonte qytet nje koder me kasolle kashte. Po ashtu Herodoti (konsideruar babai i historiesë) edhe muret rrethuese te Athinës ,të emertuar Pelargikon thotë se i kane ndertuar Pellazgët, para helen , për të cilët shton se : “Helenët mësuan nga pellazgët artin e punimit të bronzit, të ndërtimit të qyteteve dhe fortifikimeve “ Romakët këto mure i quajtën Aiakid . Duke na e bër të qartë se kush ishin mjeshtrit e ndërtimit të tyre. Është fakt por edhe fat i madh qe Butrinti në trojet më të lashta të tij është ende i virgjër ne germimet arkeologjike dhe do ta thot fjalën e vete rreth themelimit të tij . Me gjër rreth kesaj teme do të flasim ne një shkrim tjetër.
DY FJALË RRETH PROBLEMEVE ETNOGJENETIKE
Mund të them me bindje të plotë se mungesa e tyre përben një anashkalim të ndergjegjshëm e te qëllimshem në të gjithë histori dhe parahistori shpikësit e Butrintit . Nje nga studiuesit më të zëshëm të trojeve Ballkanike e më gjërë përsa i përket fushes së antropologjise E. Pitard do të konkludoj se :–
 “ Pellazgët ishin në pjesën më të madhe BAKICEFALË ndërsa greket e vjetër DOLIKOCEFALË. “
 “ Shqiptarët i përkasin në pjesën më të madhe një grupi njerëzor, karakteristika kafkore e të cilit është BRAKICEFALIA.”
 “ Tek këta – (Shqiptarët ) …..disa autorë duan të shohin pasardhësit e pellazgëve të vjetër “
 “ Epiri ( ku bën pjesë edhe Butrinti –Shenimi im ) Banohet nga njerëz me kokë të shkurtër e të gjërë, çka është një nga shënjat specifike të “races shqiptare. “
Luigji Maria Ugolini zbuloj në Butrint me dhjetra varre te lashtë. Ai jo vetem që i hapi pa pjesmarrjen e antropologeve por, edhe nuk e dekumentoj përmbajtjen e materialeve arkeologjik të tyre .Dhe jo vetëm kaq , por edhe vetë eshtrat e varreve i përcolli për në Romë, fshehtas qeverisë shqiptare. A nuk e dinë këtë histori e parahistori shkruesit e Butrintit ? ( Shikoni për këtë raportimin e z. Sotir Kolea bërë Ministrit të Arsimit Qershor 1930 ) Edhe sot Akademia e Shkencave të Shqiperise e institucionet përgjegjës heshtin e nuk bëjnë detyrën kur keqbërës shkatrrojnë varre tumulor të tilla si të Bajkajt, nga me te vjetrit e vendit tone. A nuk e dine vallë rëndësin e tyre këta autor dhe bashkë me ta Akademia e Shkencave të Shqiperisë ? Ne trojet e shqipërisë janë zbuluar me dhjetra varre . Studiuesit na thonë edhe për sëmundjet qe dallojn në këto skelete , por gjithsesi harrojnë të na thonë se në cilin tip antropologjik bëjnë pjesë. Mungesa e këtyre studimeve i ka hapur rrugën keqpërdorimeve historike apo protohistorike rreth zanafillave , themelimit dhe përkatësisë etnike të Butrintit.
MBISHKRIMET E BUTRINTIT
Në rrënojat e Butrintit ndër të tjera arkeologet kanë zbuluar edhe shumë mbishkrime. Ato janë kryesisht të skalitura në gur, por edhe në fragmente qeramike. Jane kryesisht me alfabetin grek , por ka edhe me ate latin . Për dekriptimin , leximin dhe përkthimin e tyre kanë punuar shume autor , midis tyre edhe epigrafisti i shquar europian L. Robert. Me gjithë këtë deri më sot nuk kemi ndonje punim të plot duke paraqitur kështu veshtiresi ne kryerjen e kësaj pune. Prof. P.Kabane dhe Prof. Faik Drini thon se i kanë dekriptuar , lexuar e përkthyer. Nuk më ka rënë ende në dorë punimi i tyre. Por të gjithë ata që kan punuar me to janë të mendimit se :–
a)—Ato janë shkruar në gjuhën e vjetër greke .
b)—Se janë kryeisht akte e dekrete për lirim skllevërish
c )—gjënden midis tyre edhe mbishkrime përkushtimore .
d )—Se të gjithë këto mbishkrime i përkasin periudhës së mbas shek. IV p.e.s. E vertetuar kjo edhe nga datimet e objekteve ku janë gjetur.
Çfar mësojme nga keto mbishkrime, gjithmon sipas studiuesve.
a )—Emrat e rreth gjashtëdhjet fiseve të konionit te prasaibeve, nëndarje administrative e Kaonëve Epirot. ( pergamët ,ateargët,, kartonët etj –shiko Prof N. Ceka “ Butroti “ fq24 )
b )—Emrat e nënpunësve të konionit të prasaibëve dhe përkimin e tyre me ndërtimin shtetëror fisnor të Iliro –Epirotëve. ( po aty. ) Shtojmë se këta emra janë të fondit Iliro Epirot.
c )—Pozicionin herarkik të priftit të faltores së asklepit , i cili kishte një rol të rëndësishem ne jeten shoqërore qytetare. (po aty )
d )—Pozicioni dhe te drejtat e gruas që tregojne qart se kemi te bëjmë me ndërtimin shoqeror Iliro Epirot dhe aspak me atë Greko Helene. (Prof. H. Ceka “ Ne Kerkim te Historisë Ilire “ fq 272; Intervist me Prof Faik Drinin “ Turizmi “ 29. 12 . 2008)
e )—Në keto mbishkrime janë pikasur rreth tetë emra te muajve te vitit që i përkasin kalendarit Epirot të Bunimës. Shënojm me këtë rrast se këto emra janë të huaja për gjuhën greke ; ato mund të zbërthehen vetëm nëpërmjet gjuhës shqipe . (shiko Prof. Dh. Pilika “pellazgët Origjina Jonë e Mohuar “fq360 ) Eshtë më se e qartë se popujt që përdorin kalendar të ndryshëm nuk mund të jenë të njëjtë.
f )—Këto mbishkrime , mbi bazën e datimeve të objekteve ku janë gjetur, shkojnë e shumta në fillimet e shek. IIIp.e.s. Eshtë e tepërt te shenojme se në këtë periudhë Epiri dhe bashkë me të edhe Butrinti ishin plotësisht dhe krejtësisht e në mënyrë të pa diskutushme nën kontrollin e plotë të Mbretërive apo lidhjeve të popujve Epirot. Rikujtojme se Hekateu i Miletit e ka perjashtuar Butrintin si Koloni greko helene qysh rreth viteve 515 p.e.s. kur Ai e vizitoj atë.Ne qoftë se Butrinti do të ishte koloni helene, Hekateu do të na e kishte thënë sikurse na e tha për Dursin dhe Apoloninë . Po ashtu Ai nuk kishte ndonje arsye tju rekomandonte tregëtarëve grek të benin tregëti me nje qytet grek( në qoftë se do ishte i till ) te ditur fare mirë prej tyre. Tuqididi e përfshin Butrintin jashtë ndikimit greko helen kur bën fjalë për strehimin e Themistokliut rreth vitit 470 p.e.s. e tjr.
Lidhur me mbishkrimet e Butrintit dhe te te gjithë qyteteve të epirit Prof H. Ceka do të shkruaj :–“ ….” mund të thuhet pra, me plot bindje, se epirotet jo vetëm nuk kishin prejardhje greke, por as proçesi i helenizimit te tyre nuk shkoi tek ata kurrë aq larg dhe u kufizua kryesishtë në përdorimin e gjuhës greke ne dokumentet mbishkrimore, si dhe në pasurimin e kultures vëndase me element të kulturës më të përparuar greke . “ ( Po aty fq 274 ) Prof H . Ceka i përket atyre arkeologeve që besojnë se Butrinti ka qënë koloni e heleneve .
PARATOKA E BUTRINTIT. ÇUKA E AJTOIT
Përball Butrintit natyra ka vendosur një kodër – piramidë, madheshtore shumë të bukur. Ne vëndasit e emertojmë atë Çuka e Ajtoit ( vëndi apo foleja e shqiponjes.) Stërgjyshërit tanë projektuan e ndërtuan në trupin e saj një qytet , emrin e të cilit nuk e kemi trashëguar. Qyteti ashtu si të gjithë qytetet e tjerë te epirit eshte rrethuar me mure pellazgjik dhe mbyllë një sipërfaqe gjashtë herë më të madhe se sa muri arkaik i Butrintit, megjithse janë ndërtime të njëkohëshme . Arkeologet , të huajt e të vendit e kane vizituar , madje dhe e kanë gërvishur truallin e tij , dhe duan të na thone se këto rrënoja i përkasin Pergamit të Prasaibëve Kaon . Gjithsesi kjo nuk mund të jetë e vërtet sepse këto troje i përkisnin Kestrinëve Threspotë. Tashmë kjo është vërtetuar plotësishtë. Eshtë pikërishtë lumi i Pavllos që e ka pas ndarë paratokën e Butrintit midis tyre, duke qëne edhe kufiri ndares midis Thesprotëve e Kaonëve. Pamvarsisht se emrin e qytetit nuk e kemi trashëguar, ne vëndasit kemi ruajtur një emër shumë interesant që të kujton emrin e tij , atë të burimeve të ujit që ndodhen pranë tij . Ne i emertojmë ato ” Burimet e Kamares “. Stefan Bizantini , që me sa duket duhet t’i ket vizituar këto troje , do të shkruaj : – ‘’ KAMMANIA—Krahinë e Thesprotise, më vonë u quajt Kestrinë, nëpër të cilën rrjedh KADMI , Lumi i Kestrinës, e themeloj Kestrini i biri i Helenit të Priamit. – Banorët Kammanoi . “ (A SH SH” Ilirët dhe Iliria tek Autoret Antik” fq419 ) Ky shënim kaq i përmbledhur i Stefan Bizantinit na kujton jo vetem emrin prehistorik të këtij qyteti por hap edhe horizonte të gjëra studimore. Po ashtu S. Bizantini, referuar shkrimeve të autorëve antik e klasik greko helen, do i lidh këto troje me Kadmin ,
Vëllaj i tij , Feniksi, në kërkim te motrës Europa, do të përfundoj ne brigjet perëndimore te Azise se Vogel ( Libanit dhe Sirisë së sotme ) , ku sipas mitologjisë do të themeloj Fenikinë , duke len pas Fenikasit , detaret e shquar të lashtesisë. Keshtu pra Lumi i Pavllos së sotëm i quajtur nga Virgjili Simoent , nga Apolodori eshte quajtur Seelent ndersa ne kohen e Homerit Selloj , rreth të cilit banonin Sellët , priftërinjtë e tempullit te Zeusit Dodonian – (Homeri Iliada XVI 293 297 GJ. Shllaku) Me herët ka marr emrin e krahines, Lumi i Kestrines , dhe akoma me herët ka mbajtur emir e Kadmit . Edhe udhëtari e gjeografi greko helen Skylaksi ( shek. VI –V p.e.s. ), kur ben fjalë për këto troje i lidh me një nga bëmat e kryeheroit të mitologjisë se pranuar për greko helene, Herakliut , birit të Zeusit dhe Alkmenës Pellazgë. “ Ne krahinën e Kastridës –shkruan Ai –, ndodhet një fushë që quhet Erythea—ketu thuhet se kishte ardhur Geryoni dhe kishte kullotur Qetë. “ (A SH SH “ Ilirët dhe Iliria te Autoret Antik “ fq 36 ) Kanë kaluar me shumë se njeqindë breza dhe ne vëndësit vazhdojme ta emërtojmë pjesën jug lindore të kësaj fushe me emrin “ Mallathrea.” Shtoj me këtë rrast se janë me dhjetra emra gjeografiko mitologjik që vazdojn të përcillen pa ndërprer në këto troje e që do përbëjne lëndën e nje shkrimi tjetër , ku do të bëjmë fjalë për prejardhjen e popullsisë së këtyre trojeve .
Prof. DH.Çondi i cili ka me teper se njëzetë vjet që, ndjek e drejton zbulimet arkeologjike te Butintit, ndërmori së bashku me As/Prof. D. Hernandes të Universitetit Notre Dame të Amerikes , gërmime në thellësi gjashtë shtatë metra në zonën e forumit Romak, mbas të cilave do te deklaronte për gazetën Ballkan web se: “…..me gërmimet e reja në Butrint dalin në dritë dëshmi të reja të një qytetërimi të lashte……….. Me zbulimin e objekteve më të fundit në Butrint, vërtetohet me fakte konkrete se BUTRINTI KA NJË HISTORI MË TË HERËSHME ZHVILLIMI NGA AJO QË KEMI MËSUAR DERI MË SOT . “ ( Ballkan Web Qershor
2012 )
Për të krijuar një mendim me te qartë lidhur me paratokën e Butrintit po risjellë një përmbledhje të kërkim zbulimeve arkeologjike të kryera nga ekspedita e përbashkët Shqiptaro -Amerkane e drejtuar nga Prof. M Korkuti dhe Prof. K. Petroso (Universiteti i Austinit Texas Sh. B. A. ), përmbledhur nga Prof. N Ceka ( Iliret fq 19-20 )
“ Gjurmët më te herëshme të jetës njerëzore u vërtetuan në thellësinë 4.20 m nga niveli aktual i thellësisë së shpellës. Ato i takonin paleolitit të vonë ,në nje periudhë, e cila në bazë të analizave të C14 ne materialet organike të shtresës, u datua rreth 26.700 vjet më pare. Vegla pune prej strralli lokal, të punuara pa shumë mjeshtri, përfaqësonin materialin kryesor të përdorur nga një grup njerëzor që jetonin duke mbledhur prodhime të natyrës. Periudha e dytë e jetës në shpellë ishte zhvilluar ne epokën e mezolitit, rreth 12.000 vjet më pare, dhe përfaqësohej nga vegla të imta prej stralli të kuq, të punuar me retushim, që vertetonin një tip jetese të lidhur me gjuetinë e kafshëve të egra dhe përpunimim e lëkurëve të tyre. Epoka pasardhëse , neoliti, ishte përfaqësuar në shpellë në të tria periudhat e saj. Periudha e hershme tipizohej nga qeramika e tipit impreso, karakteristike për trevat rreth Adriatikut. Neoliti i mesëm qëndronte afër me stacionet bashkëkohës të Dunavecit në fushen e Korçës dhe të Cakranit në rrethin e Fierit, për qeramikën e tipit impreso dhe atë të pikturuar, si dhe për ritonet –enët e kultit me forma zoomorfe. Neoliti i vonë përfaqësohej nga qeramika e pikturuar me forma dhe motive shumë të afërta me ato të stacionit bashkëkohor të Maliqit në fushën e Korçës, një nga qendrat më të rëndësishme të qytetërimit neolitik jo vetëm në vëndin tone, por edhe në Ballkan. Rrezatimi kulturor i Maliqit mbeti përcaktues për grupet njerëzore që banuan pothuaj pa ndërprerje shpellën e Konispolit deri ne periudhen e hekurit duke e përfshirë këtë trevë në grupin kulturor jugor ilir. “
Po në Butrint, që ndodhet në të njëjtën trevë, nuk janë zbuluar vegla e qeramika te tilla ? Materialet muzeale të paraqitura tregojnë se po , dhe me bollëk, të mjaftushme për tu rishikuar. Kujtojm se në germimet në thellësi ne forumin romak nga Prof. Çondi dhe A/s Prof. Hernandesi, veç qeramikave u gjet edhe një parmënd druri. Kujt shekulli apo mijëvjeçari i takon kjo meqënse lehtesishtë mund të percaktohet ? Mos vallë është zhdukur edhe kjo sikurse shumë gjetje të tjera në Butrint? Kështu pra ,gjithçka eshtë përmbledhur në këtë shkrim na jep të drejtën të hedhim poshtë si krejtësisht të pa sakt gjithçka flitet rreth zanafillave , themelimit dhe përkatësisë etnike të Butrintit . Zanafillat , themelimi dhe përkatësia etnike e Butrintit ruhen ende te pa prekura në nëntokën e Kodër Butintit. Kur Kodër- Butrinti të dale ne dritë do të jetë koha per hartimin e zanafillave, themelimin dhe etnin e popullit që hodhi themelet e tij. Deri atehere eshte mire të mos sajohen e hamëndesohen historira të pa qëna.

NË SHTATË VJETORIN E THEMELIMIT TË LSHAKSH NË GJERMANI …!

December 24, 2013 by dgreca

Intervistë me shkas me Kryetarin e Lidhjes se Krijuesve ne Mergate, Z. Hasan QYQALLA/
Gjeografia e artistëve të diasporës së re shqiptare përfshinë shumë vende të botës dhe me krijimtarinë e tyre mund të përmbledhim shumë vepra të shkruara me vepra të bukura arti.Në këtë tablo,sot po flasim për Lidhjen e Shkrimtarëve Artistëve dhe Krijuesve shqiptarë në Gjermani,e cila në këtë ndërrim motmotesh është stolisur me një gjerdan të ndritshëm aktivitetesh kulturore dhe kombëtare.Krijuesit tanë jetën e tyre në mërgatë e nisën atyre viteve të nëntëdhjeta,ku më shumë se çdo gjë iu mungonte liria,atdheu, e në ato kohë stuhirash dhe ëndrrash të mëdha e nisën artin e tyre,i cili shpërtheu fuqishëm,në te shkëlqeu arti i atdhe -dashurisë i përkushtimit kombëtar, u bë këmbanë e lirisë që zgjoi ngritëjen e vetëdijes tek mërgimtarët për një qëllim të shenjtë. Këta njerëz të talentuar në art,zhvilluan prirëjet e veta në vendet ku u vendosën,ku përmes artit me përkushtim kombëtar,fjala e tyre e shkruar mori brum të fortë artistik,këmbanë e lirisë për të bashkuar veprimtarët mërgimtarë.Krijuesit tanë në Gjermani u organizuan në format që iu dha mundësia,në shoqata,klube,bashkësi,por shtatë vjet më parë aktivitetin e tyre e bashkuan duke themeluar Lidhjen e Shkrimtarëve Artistëve dhe Krijuesve shqiptarë në Gjermani(LSHAKSH)
Lidhja e Shkrimtarëve Aristëve dhe Krijuesve Shqiptar në Gjermani(LSHAKSH),daton nga dhjetori i vitit 2006.Shumë nga ne mendojnë se iu është dhënë një emërtim sa i gjatë,por ajo u themelua si një dritaree kulturës shqiptare,në vatrat e Europës dhe më gjërë.U emërtua Lidhja e Shkrimtarëve Artistëve dhe Krijuesve Shqiptar,nga se angazhohet të i tuboi rreth një sofre të përbashkët:Shkrimtarët,poetët,artistët, krijuesit e të gjitha zhanreve,piktorë,aktorë,gazetarë,këngëtarë,ku secili do të ketë mundësinë,të jep kontributin e vet,në afirmimin e krijimtarisë së tij,para sofrës së madhe të Europës dhe më gjërë,ku padrejt- ësisht nga dhuna e pushtetit sërb,u shpërndanë shumë shqiptarë në Europë dhe botë.Ne kemi ndier këtë përgjegjësi dhe nevojë për prezantimin e denjë të kulturës sonë,e cila duhet të jetë urë lidhëse me atdheun:Kontribut në themelimin e kësaj Lidhje kanë dhënë një varg krijuesish të njohur si:Martin Çuni,Hasan Qyqalla,Pal Sokoli,Avni Bellaina,Gonxhe Letmi-Begisholli,Seveme Fetiqi,Mentor Thaçi, Muhamet Luma,Liman Zogaj,Fran Tanushi,Neki Lulaj,Asllan Dibrani,e shumë,shumë krijues tjerë,të cilët nuk mund të i përmendim të gjithë në këtë shkrim të shkurtër.Në këtë fundviti të përvjetorit të shtatë të themelimit të LSH AKSH në Gjermani,do të bisedojmë për punën madhore të LSHAKSH në këta përvjetor me ish kryetarin e kësaj lidhje,si dhe kryetarin e Lidhjes së Krijuesve Shqiptar në Mërgim,zotëriun Hasan Qyqalla.Hasan Qyqalla shquhet ndër krijuesit aktivi cili veq intelegjencës që ka,ka dëshmuar me vepër në organizimet e LSHAKSH,se është gjithmonë aty ku e kërkon gjuha,kultura,arsimi,miqësia,ku e kërkon nderi i kombit dhe atdheut,andaj u zgjodh me pëlqimin njëzëri të mbarë LSHAKSH.LSHAKSH,përveq që ka shtruar sofrën kombëtare të dijes,kulturës,traditës e artit,në mes trojeve të Europës,ka mbajtur gjallë dhe sukseshëm bashkëpunimin edhe me krijuesit e hapësirës mbarëshqiptare në Kosovë,Shqipëri e gjetiu.Para se të nisim bisedën me këtë veprimtarë të madh,të ju njohim me një biografi të shkurtër të tij:

Hasan QYQALLA u lind më 8 janar 1961 në Bardh të Madh, komuna e Fushë Kosovës. Shkollën fillore e mbaroi në vendlindje, të mesmen në Prishtinë, ndërsa studimet në degën Letërsi dhe Gjuhë Shqipe i mbaroi në Fakultetin e Filologjisë në Prishtinë. Me shkrime merret që nga viti 1976, kur botoi poezin e parë në revistën “Shëndeti”! Ka botuar në shumë gazeta e revista të kohës. Herë pas here ka bashkëpunuar edhe me mediat vizuale. Që nga viti 1993 jeton dhe vepron në Brol, afër Bonit në Gjermani. Gjer më tani ka botuar dhjetëra vepra, si: ”Dua të vdes shqip” botuar nga “Spektri” , Prishtinë 2004; “Robi i Lirisë” botuar nga “Mërgimi A&B”, Biblioteka “Salloni poetik” Tiranë-Prishtinë-Gjenevë 2007,; “Prekja e ëndrrës” botuar në “Globus R”, Tiranë 2009, “Arkeologji e shpirtit” botuar nga “Shkëndija”, Prishtinë, “Meshari modern”, “Buzëqeshje e trishtë” të dyja botuar nga “ADA”, Tiranë, Antologjinë 100 poet, 100 poezi, “Një shekull dritë”, etj…, si dhe ka dy përmbledhje në shtyp, dhe një roman. Veprimtaria e Lidhjes së Shkrimtarëve, Artistëve e Krijuesve Shqiptarë në Gjermani është mjaft e ngjeshur dhe e begatë. Organizuam shumë promovime titujsh e autorë të rinjë letrar, pastaj organizuam hapje ekspozitash nëpër qytete të ndryshme. Manifestime poetike që u bënë tradicionale, si p.sh. Takimet ”Azem Shkreli”, ”Pavarësia e Kosovës”, pa harruar ”100-vjetorin e lindjes së Nënë Terezës”, nxjerrjen në dritë të revistës ”Muza Shqiptare”, botime të përbashkëta me krijues, etj… gjer tek Antologjia ”Trinom i Lirisë”, që botuam në 30-vjetorin e rënies së Jusuf e Bardhosh Gervallës dhe Kadri Zekës… Projekti ynë për t’ardhmen është bërë, ndërkaq e para është Regjistrimi i Shtëpisë sonë botuese, karshi kërkesave të nevojshme dhe ristrukturimi i krijuesve në nivel të mërgatës shqiptare për Europë…

Z. Qyqalla,shtatë vite punë me artistët në mërgim, kurorëzim i shumë sukseseve, ka kohë që ju jeni në ballë të këtyre nismave, padyshim se ka mund dhe sakrifica,vështërsi që kërkojnë punë me përkushtim, ju i keni përjetuar gjitha këto nën lëkurën tuaj dhe ia keni dalur me shumë sukses: Çfarë mund të na thoni për këtë,ku e gjetët tërë atë vullnet dhe energji?

H. Qyqalla: Fillimisht më lejoni t’ju FALENDEROJ që jam i përzgjedhuri juaj pikërisht në vigjjiljen e Festave të këtij fundviti. Tani, më kujtuat një thënje nga Robert F. Kendi i cili thot: “vetëm ata që kanë guxim të humbasin shumë nga vetja e tyre, të tillët, padyshim edhe fitojnë shumë”! Me këtë moto, nuk dua t’i atribuoj vetes sime, por kryekëput artit, si kryefjalë, si bërthamë e ne krijuesve në mërgatën tonë gjithandej. Kjo nënkupton se kemi të bëjmë me një strukturë sentimentale e të kristaltë të shoqërisë tonë, gjë që rezulton me ndihmesën dhe kontributin e çdo njërit veç e veç. Prandaj, edhe hapërimi ishte i përbashkët, drejt shtrirjes gjeografike, drejt parametrave të rinjë në horizont ishte vërtet sfid, por ngazëllyese karshi suksesit gjithësesi.
LSHAKSH,shënoi kthesa në zgjërimin e kulturës sonë.Tubimet e krijuesëve tanë,qëllimin e vet më fisnik e kishin afrimin e të rinjëve tanë të mërguar në këtë sofër të përbashkët artistike, stërvitjen e tyre për njohuri më të gjëra rreth kulturës, letërsisë, artit, traditës. Ky ishte dhe mbetët qëllimi më i shenjtë, të rinjët tanë të mërguar nëpër vende Europiane,të ndihen të pajisur me gjitha njohuritë shqiptare,të artit,traditës dhe kulturës tonë kombëtare. Organizimet e aktiviteteve, tubonin rreth vetës dashamirë të të gjitha zhanreve tö artit, të fjalës së shkruar, recitatorëve të rinjë, këngëtarëve e valltarëve, shkrimtarëve e poetöve të njohur, ju keni bashkëpunuar edhe me krijuesit tanë nëpër Europë: A keni vërejtur edhe në vendet tjera praninë e të rinjëve në masë,sikur në LSHAKSH?
H. Qyqalla: Parimisht arti ëshëe pjesë e jetës së çdo njeriu, pa dallim moshe a gjinie. Sipas retrovizualitetit të përditshmërisë dominon muzika si më e preferuara nga gjinitë tjera të artit, por që fare pak ngel prapa veçmas poezia. Segmenti ynë i dëshirueshëm është, që rinia jonë, pra brezi i tret siç njihet ndryshe, veç muzikës moderne, t’i qaset edhe vlerave të kulturës sonë, mendoj në muzikën, vallen, letërsinë,…etj. Këtë përballje me këtë armatë të tërë, besoj e kemi sfiduar dukshëm ne favor të kombëtares. Mbase, masovizimi i kësaj gjenerate reflekton jo vetem përcjellje pasive të vlerave tona të ndritshme kombëtare por janë edhe kultivues, gjithnjë kundruall prirjeve dhe pasionit të tyre. Padyshim edhe në vendet tjera duket një intensifikim më i theksuar por këtu në shtetin Gjerman, besoj se jemi për mburrje nëse shtrojmë paralelizmat. Megjithatë, kujtoj forma më e preferuar dhe më e frytëdhënëse, do ishte të vazhdojë bashkërendimi i aktiviteteve mes LSHAKSH dhe shkollave me mësim plotësues në gjuhën shqipe. Të organizohen aktivitete të nduarndurta, pse jo edhe të bollshme, që statistikat të jenë ende më të favorshme e të dobishme për gjeneratat e reja. Të rritesh paralelisht me dy gjuhë, me dy kultura besoj, do të thot shtohen frekuencat e intelegjecisë apo më konkretisht dyfishohet ajo.
-Atë botë kur u themelua LSHAKSH, sikur tek krijuesit dukej pak dritë në horizont, llogariteshin kushtet e vështira të punës, pa ndonjë qendër ku LSHAKSH do të zhvillonte aktivitetin e kësaj Lidhje Krijuesish të njihet edhe hapësira jonë kombëtare dhe mërgimtarët tanë nëpër botë, si ia dolët të arrini të gjitha këto?
H. Qyqalla: Çdo fillim është i vështirë dhe përcjell me peripeti të vazhdueshme, kur kihen parasysh kushtet e rrethanat në të cilat veprojmë. Është vetem vullneti i çeliktë e i pathyeshëm i krijuesit, që nuk heziton të çaj shtigjet apo të trasoj trotuare te reja. Apo t’i referohem këtu fjalës së urtë kineze, se “betejën e fillon vetëm Ai që është këmbngulës ta fitoj ate”! Nisë nga sipërfaqja e shtetit Gjerman që ka shtrirje shumë të gjërë, vërtet kemi vështërsi, pastaj nuk kemi një lokacion të adresuar, pa harruar edhe ate se arti mund të krijohet edhe nga banesa…etj., ne ia dolëm që jo vetëm të organizohemi, por aktivitet tona kanë kanë pasë intenzitet të shtuar, volum (pjesëmarrës) por edhe vlera artistike. Mos të harrojmë se “çelësi” i aktiviteteve është Leku…! Sa për ilustrim do përmend Manifestimin tradicional poetik “Pavarësia e Kosovës” në Koblenz, me krijues të mërgatës sonë, pesë vite me rradhë, të gjitha shpenzimet i kemi bartë privatisht, kuptohet me disa sponzorime, si Z. Gani Krasniqi, Z. Ramiz Muharremi, Ilir Krasniqi, Sami Hyseni, Shoqatës “Stublla”, përkatësisht Z. Nikollë Xhoni,…etj. Takimet tradicionale “Azem Shkreli”, që organizohen me përkrahjen e mbështetjen e vet Familjes Shkreli, Takimet përkujtimore për vllëzërit Gërvalla e Kadri Zeka, në Heidelberg e Ludwigsburg, pastaj edhe promovimet e titujve e autorëve të rinjë, me mjete vetanake, me shtrirje në tërë Gjermanin. Ndërkaq vitet e fundit, kemi një bashkëpunim të knaqshëm me Ministrinë e Diasporës, e cila edhe na ka përkrahur e subvencionuar disa nga projektet tona dhe ato të përbashkëta.Këtu do Falenderoja publikisht Ministrin e Diasporës Z. Ibrahim Makolli, për mbështetjen dhe përkrahjen që na ofron. Megjithatë prioritet i prioriteteve do t’ishte sikur të siguronim një lokacion për ngritjen e një Qendre Kulturore Shqiptare, kuptohet me subvencione nga tre Qeveritë tona (Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë).
-Krijuesit e Lidhjes suaj kanë bërë një veprimtari të vrullshme, kanë begatuar letërsinë tonë me tituj të ndryshëm, keni organizuar promovime në mërgatë e atdhe, a do të na i përshkruani disa sosh?
H. Qyqalla: E kam thënë edhe më parë se çdo mërgimtar është një kapitull më vete, gjersa krijuesi (mërgimtar) është një roman i pambarim. Prandaj, pajtohem plotësisht me konstatimin tuaj kur thoni se krijimtaria në mërgim është begati e letërsisë sonë, apo vazhdimësi e periudhës së lulëzimit të Rilindjes sonë kombëtare. Narracioni shtjellohet nga shumë prizma, të shtyrë nga rrethana e faktor ku jetojnë e veprojnë, pastaj përshkruhet nga emocionaliteti i shprehjes, thellësia e burimit komunikativ, herë herë kontraverziv brenda vet – vetes, varësisht nga situatat e trajtimit, nga këndvështrimi i përkushtimit të ndjenjës së mallit e krenarisë, dhembjes e mrekullisë, të bukurës dhe të shëmtuarës,…etj. E apostrofuara është sinqeriteti i shprehjes, pa glorifikime dhe hiperbolizime të stërmadhuara, veç mishërimit me Lirinë, Heroin, Etninë, Dheun përkatsisht Tokën At – Mëmë. Kujtoj se, jo vetëm ka nevojë të shpalosen këto vlera të krijuesve të mërgatës sonë, por është imperativ i kohës lidhja shpirtërore, komunikimi magjik perms vargjeve, këmbimi i ndërsjellë kreativ me krijuesit nga trojet etnike. Prandaj erdhëm deri te kjo ide e organizimit të Takimeve poetike – letrare ku gjetëm gjuhën e përbashkët institucionale me M.D. e cila bëri përgatitjet teknike. Këtu, shfrytëzoj nga rasti të përshëndes, veç Ministrit Z. Makolli (i cili na mbështeti dhe kontribuoj në mbarëvajtjen), edhe Shefen e Kabinetit të Ministris së Diasporës, Z. Ardita Kika, Këshilltaren Z. Shukrie Ramadani, Prof. Dr. Zejnepe Alili – Rexhepi, ligjëruese në USHT si dhe poete nga Maqedonia,…etj. Nga ky Takim (më 5 gusht 2013, në Hotelin “Sirius” në Prishtinë), bazuar në vullnetin e shumë Shoqatave simotra dhe krijuesve individual ardhë jo vetëm nga Europa por nga Amerika, Kanadaja e Zelanda e Re, nxorrëm një DEKLARATË të përbashkët, drejt organizimit e intensifikimit të përbashkët nën një kulm. Më pastaj vazhduam aktivitetin me prezantimet tona në Prishtinë, Deçan, Junik, Rrëshen e Vushtrri ku u pritëm ngohtësisht, që shfrytëzoj nga rasti të përshëndes organizatorët dhe koordinatorët përzemërsisht.
Padyshim se letërsia është në shërbim të kombit, këtë e keni dëshmuar edhe në shënimet kombëtare ku janë vërejtur kryevepra të mëdha: _A do të na i numëronit disa nga këto shënime dhe përshtypëjet tuaja?
H. Qyqalla: Unë e kam thënë dhe qëndroj pranë thënjes se “Arti i prinë politikës (ndërkombëtarisht qëndron kjo që them)”, apo “aty ku flet Arti, politika heshtë”. Prandaj kulminative është afrimi dhe kooperimi me strukturat simotra të artit në përgjithësi, gjersa politikat aktuale kombëtare ende nuk kanë një platformë të qart. Bile, më vjen keq ta them publikisht, por edhe kombëtarja shitet për interesa të ngushta përsonale, klanore e partiake. Ndërkaq krijuesi (artisti) e sfidon të ultën, të shëmtuarën, antikombëtaren; politika përpiqet edhe ta nxjerrë si heroizëm. Derisa sa arti shkrinë çdo gjë nga vetja për interesa kombëtare të jet në shërbim të Atdheut, politika (e politikajë të pandërgjegjshëm) përpiqen të përfitojnë edhe nga fatkeqësia e Atdheut. Fundja, a ke dëgjuar ndonjëherë se një Krijues arti, ka trathëtuar Atdheun apo interesat kombëtare…!? E shihini ndryshimin ku është mes artit dhe politikës e theksuar veçanërisht tek mentalitetit i bashkëkombasëve tanë, që reflektim i hapur duket edhe klasa e sotme aktuale politike, jo vetëm politikat aktuale udhëheqëse Institucionale, por edhe ato opozitare! Model të njejtë por në rrethana më specifike është Shteti amë i Shqipërisë, pastaj mos të flasim për katandisjen kombëtare në Iliridë (Maqedoni)! Gjersa gjuha është shpirti i kombit, Krijuesi është brumi i kombit…!

Zotëri Qyqalla, ju jeni ndër veprimtarët më të dëshmuar të organizimeve, keni lidhur ura miqësie me aktivitetet e përbashkëta me mërgimtarët tanë në mbarë botën, si dhe krijues nga hapësira kombëtare, por edhe me kulturat e popujve ku mërgimtarët tanë janë të vendosur: Sa ishte e vështirë kjo?
H. Qyqalla: Nuk thuhet kot se “uji që nuk lëvizë edhe nuk pihet”! Kushtimisht e them, përkundër arritjeve moderne teknologjike të njohjes dhe komunikimit masiv me njrzë është e domosdoshme edhe lëvizja, afriaa, këmbimi i përvojave dhe mundësive si e ulja në bisedime sy më sy. Me këtë dua të them se çdo takim me krijuesit e mërgatës në mjediset ku isha, si p.sh. në Suedi, Austri, etj., ka qenë një përjetim i veçantë. Të jesh mesin e bashkëkombasëve krijues, intelektual, pedagog, do të thotë të jesh në vatrën e ngrohtë e të përzemërt kombetare vëllazërore. Dhe, kështu lindi edhe ideja e afrisë e bashkëpunimit e intensifikimit të aktiviteteve të përbashkëta, mbase pse jo edhe nën një pullaz të përbashkët. Ju bindëm filozofisë së përvojës nga më të ndriturit e letrave shqipe të kohës, Fan Nolit dhe Faik Konicës, pa pretendime identifikimi të përsonaliteteve të tyre, por të (mos)përvojës së tyre. Nuk thuhet së koti se “të urtët mësojnë nga gabimet e tjerëve”, apo jo!?
Muajin që lam pas, në Koblenz të Gjermanisë, u themelua Kuvendi i krijuesve të mërgatës mbarëshqiptare nga i cili doli Lidhja e Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë (LKSHM), ku kryetar u zgjodhët ju, për çka ju përgëzojmë; Ne mendojmë se inicues kryesor ishit ju dhe LSHAKSH, që bashkëpunuat me gjithë krijuesit në mbarë mërgatën. Keni përpiluar programin dhe statusin e saj dhe e keni miratuar. Tani po hyjmë për në vitin 2014, :A do të na shpjegoni pak për misionin që ka LKSHM, për këtë vit, pra vitin 2014?
H. Qyqalla: Atëher më lejoni edhe mua që në fillim t’ju Falenderoj për urimin tuaj. Dëshiroj edhe njëherë publikisht që përmes kësaj interviste (të parë si Kryetar i LKSHM), të falenderoj nga zemra gjithë delegatët, përfaqësuesit, krijuesit individual, si dhe Përsonalitet tona Qeveritare e Diplomatike si MeD, Z. Ibrahim Makolli, Diplomatët e Konsulatës në Frankfurt, Z. Fatmire Musliu, Z. Milazim Vllasaliu, Z. Besnik Miftaraj,… pastaj veprimtarin e çështjes kombëtare Z. Adem Demaçi, Deputeten në Parlamentin e Kosovës dhe Kryetaren e Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës, Z. Flora Brovina, Pedagogen në Universitaetin e Tetovës dhe poeten e nderuar Z. Dr. Zejnepe Alili – Rexhepi, Z. Dr. Murat Gecaj nga Tirana (i cili për shkaqe shëndetësore nuk mundi fizikisht të jet mesin tonë),…etj! Gjithnjë falë bashkëpunimit dhe kontributit të çdo njërit veç e veç, do apostrofoja gadishmërinë e Z. Hysen Ibrahimi, Z. Osman Ahmetgjekaj (Suedi), Z. Anton Marku e Z. Besim Xhelili (Austri), Z. Besnik Camaj (Zvicër), Z. Arqile Gjata (Greqi), dhe ndihmën e këshillimet e Z. Musa Jupolli e Z. Fakete Rexha (Francë), Z. Rita Saliu (ShBA), Z. Silva Terrnava (Zeland e Re), Z. Drita Nikoliqi – Binaj (Vojvodinë), Z. Shenida Bilalli (Kroaci), Z. Imri Trena e Z. Ismet Jonuzi (Norvegji), Z. Sadie Bejtullahu – Kryeziu (Britani e Madhe), Z. Valdete Berisha (Benelux), si edhe Dan Kosumi, Ragip Dragusha, Hazir Mehmeti, Martin Çuni, Seveme Fetiqi, Fran Tanushi, Mentor Thaqi, Muhamet Luma, Gonxhe Letmi – Begisholli, Shaban Cakolli, Pal Sokoli, Saranda Iseni, Sylë Bajrami, Avni Bellaina, Neki Lulaj, Sadete Zhitia, Hamza Halabaku,…etj.
Falë bashkëveprimit të frytshëm arritëm të përpilojmë STATUTIN dhe RREGULLOREN E PUNËS të Lidhjes së Krijuesve Shqiptarë në mërgatë. Gjithashtu, planifikuam që Takimi i rradhes të mbahet prap në Koblenz, në Mitingun poetik pranveror, pastaj në Suedi në Sesionin e tret shkencor, gjatë pushimeve verore në trojet tona etnike (ende nuk jemi përcaktuar për daten e saktë dhe vendin), dhe në vigjilje të Festave të Nëntorit do të takohemi në Austri ose Zvicër. Prioritet i veçantë do të jet regjistrimi dhe zyrtarizimi i Asociacionit tonë, pastaj nxjerrja e një Reviste 3 – 4 mujore,…etj! Shpresojmë në vazhdimësinë e bashkëpunimit institusional dhe mbështetjen e tyre padyshim. Dëshhira e vullneti egziston, por materja dikton!
Kohë më parë është emërua Ministria e Diasporës, prej atëhere ministri Z. Ibrahim Makolli, iu është përgjigjur gjitha aktiviteteve të LSHAKSH, gjithnjë i pranishëm, na ka përkrahur moralisht e materialisht, çka për krijuesit tanë është shumë domethënëse. Duke llogaritur sukseset e krijuesve, në kushtet e vështira të punës që bëjnë me forcat vetanake; A ka shenja se Ministria e Diasporës mund të hedh ndonjë hap, në mbështetje materiale?
H. Qyqalla: Tani, me sa kujtoj unë e përmendëm edhe më lartë përkrahjen dhe mbështetjen institucionale nga ana e MD, dhe përsonalisht Z. Ibrahim Makolli. E veçanta do ishte sikur të arrinim sa më parë të siguronim një lokacion, ku veç hapsirës për kultur, art e letërsi, pse mos të shfrytëzohej edhe ndonjë aneks i saj për perfaqësi Diplomatike apo Konsulore, mbase kërkesat për rregullimin e dokumentacionit të mërgitarëve dita ditës po shtohet. Prandaj, kujtoj hapja e një Qendre Kulturore diku në Dyseldorf (apo rrethinë), do kishte interes e funkcion të shumfishtë. Padyshim republika Nordrheinwestfalen është më numrin më të madh të të banorëve dhe ndër më të zhvilluarat gjithnjë edhe falë konfiguracionit që ka. Gjithashtu, sipas statistikave vendore këtu është edhe përqendrimi i mërgatës shqiptare. Natyrisht, nga kjoj Republikë bashkëkombasit tonë duhet të udhëtojnë për një dokument gjer në Frankfurt apo Berlin. Ndaj, kujtoj se është imperativ funkcional hapja e një Qendre të tillë në këtë mjedis, më tepër se vetëm dëshirë. Kërkesën tonë ia kemi drejtuar edhe Ministrit Z. Makolli, i cili e ka përkrahë dhe besoj në realizimin e shpejtë të synimeve tona.Këto dëshmi kujtoj mjaftojnë për bashkëpunimin e ndersjellë që kemi, me gjasa që të ketë shtrirje edhe më tej.
Pas zgjedhëjes suaj kryetar në LKSHM, si dhe disa ndihmësve tuaj nga kryesia, në LSHAKSH, është bërë zëvendsimi me kryesues të rinjë: Çfarë është mendimi juaj; keni bërë zgjedhje të cilat mund të ndjekin hapin, që LSHAKSH, të mos zbehë aktivitetin e saj, kur dihet se LSHKSH dhe LKSHM, duhet të jenë mishërisht të lidhura në mbarëvajtejen e aktiviteteve?
H. Qyqalla: Tani nuk dua të paragjykoj e parafrazoj. Më parë dua të shpresoj e besoj në angazhimin vetmohues, siç pretendojmë edhe në fushën e krijimtarisë sonë. Kujtoj që çdo freskim sjell energji të reja, kreativitet të ri, punë të frytshme, e cila mund të jetë shumë efektive në formën ekipore. Këto aftësi ogranizative e afirmative, sikur edhe pararendësi ynë Z. Martin Çuni, i posedon edhe i sapozgjedhuri Kryetar i LSHAKSH në Gjermani Z. Pal Sokoli (ndryshe edhe bashkëthemelues i LSHAKSH). Është një krijues, veprimtarë shumë dinamik dhe plot energji. E përgëzoj dhe uroj Z. Pal Sokoli, me dëshirën të qëndrojmë, siç thoni edhe ju, të mishëruar në binarët e artit, të koordinuar e akorduar mirë drejt artikulimit tonë më të zëshëm.Kjo është dhe mbetet motoja jonë e suksesit dhe modalitetit edhe për segmentet tjera të organizmave jo vetëm në mërgatë por edhe në trojet etnike.
Jemi në prag të festave, ku edhe pak ditë po nisim vitin e ri 2014, ne ju urojmë festën dhe ju dëshirojmë shëndet e shumë suksese: Cila do të ishte porosia juaj për krijuesit për vitin që po hyjmë?
H. Qyqalla: Krejt për fund krijuesve ju dëshiroj frymëzime e krijime të begata shpirtërore, letrare e artistike, të arrijnë suksese deri në piedestal. Të ruajmë kontinuitetin prej krijuesi, me porosinë e Piktorit tonë të mirënjohur me përmasa ndërkombëtare, Z. Gjelosh Gjokaj, kur thot se në pikturë nuk gjen (ka) hapsirë “ngjyra e zezë”!
Andaj n’emër të Lidhjes së Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë, n’emër të Kryesisë dhe n’emrin tim përsonal uroj gjithë bashkëkombasit, krijuesit në mërgatë FESTEN E KRISHTLINDJES DHE VITI I RI…1 GËZUAR 2014…! Shpirtëbardhësi e gjaku = Identiteti ynë kombëtar…!
Z.Hasan Qyqalla, ju falemnderojmë shumë për gatishmërinë dhe kohën që ndatë me ne,për të na njohur me punën e madhe të LSHAKSH në Gjermani,si dhe ju dëshirojmë shëndet e shumë të mbara.
H. Qyqalla: Ishta knaqësi për mua…! Ju lutem shumë.
Intrvistoi:Shaban Cakolli