Universiteti i Bufalo SH.B.A në lagunën e Nartës do të studjoi mënyrën e përhapjes së komuniteteve më të hershme bujqësore në Evropë dhe reagimi për efektet e ndryshimet klimatike që kanë ndodhur 8,200 vjet më parë/
Nga Gëzim Llojdia/
1.
Universiteti i Bufalo në Neë Jork SH.B.A do të fillojë në verë gjatë periudhës 30 qershor – 4 gusht, 2014, një program veror të quajtur : “ Árkeologjia në Shqipëri” i përqëndruar në lagunën e Nartës të gjirit të Vlorës.Universiteti Bufalo njihet në shtetin amerikan me më shumë se 375 programe, me degë si arkitekturë dhe planifikim, arte dhe shkenca,mjekësia dentare,arsim,inxhinieri dhe shkenca të zbatuara,ligj-drejtësi,mjekësia dhe shkencave biomedical, farmaci dhe shkenca farmaceutike shëndeti publik dhe shëndeti professional, punë sociale ka gjithçka që nevojitet për të arritur qëllimet akademike dhe profesionale .
2.
Vendzgjedhja e kryerjes të shkollës së verës është Laguna e Nartes mjedis i larmishm një zonë ligatinore pranë Vlorës , Shqipëri shkruan në programin që u paraqitet kandidateve ,Universiteti i Bufalo. Laguna është vendosur në një vend strategjik , ashtu siç është demonstruar nga afërsia gjeografike me një nga rrugët më të famshëm të antikitetit,Via Egnatia -dikur lidhte Romën me Konstandinopojën . Vetëm pak kilometra në veri , është Apollonia e lashtë , një koloni e themeluar në shekullin e 6 pes . Tre Faqet e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s , Berati , Butrinti dhe Gjirokastër janë gjetur në afërsi si zona përreth vendit është shumë e larmishme në ekologjinë e saj ,variacioni kulturor ,
Monumentet historike.Afërsia me Greqi dhe Italinë ka dhënë rajonit atmosferë multi – kulturore , i patejkalueshëm nga çdo tjetër në Europe .Vlora është qyteti i tretë më i madh në Shqipëri . Një qytet legjendar.Pamje e maleve të larta, plotëson panoramën e qytet në lindje dhe jug, të Shqipërisë.Shpallja e pavarësisë nga( Perandoria osmane) u shpall për herë të parë në Vlorë , e cila pak kohë u bë selia e qeverisë së parë shqiptare. Afërsia me Italinë e Greqinë , ka dhënë cilësi multikulturore,të dukshme sidomos në aktivitetet e përditshme dhe kuzhinë . Gjiri i Vlorës shënon kufirin në mes deteve Adriatik dhe Jon , duke e bërë qytetin një nga zonat më turistike të Shqipërisë .
3.
Programi i ditëve të punës që ky universitet prestigjioz ka ndërmarë dhe do të kryej në verën e këtij viti në lagunën e Nartës është një program akademik.(UB) Universiteti i Bufalos, Arkeologjia në programin veror , në lagunën e Nartës, ka për qëllim të hetojë mënyrën e përhapjes së komuniteteve më të hershme bujqësore në Evropë dhe reagimi i këtyre fermerëve të hershëm për efektet e ndryshimet klimatike që kanë ndodhur 8,200 vjet më parë .
Hulumtimi dhe gërmimet në të Lagunës së Nartës do pajisë studentët me një kuptim të hollësishëm të germimeve arkeologjike.
Metoda dhe teori , një përvojë të dorës së parë të gërmimit modern dhe metodologjia e sondazhit .Studentët do të fitojnë një total mbi 6 kredi të suksesshëm.Arkeologjia , e cila ofron një fushë intensive dhe arkeologjike të dobishme dhe përvojë laborator universitare dhe pasuniversitare për studentët të interesuar për arkeologjinë dhe përbëhet nga veprimtarit e përditshme sic janë: gërmimet , leksione mbrëmje dhe udhëtime javore në terren në pikat kryesore kulturore të rajonit . Programi përbëhet nga prezantime , seminare dhe diskutimet me specialistë vendorë dhe ndërkombëtarë dhe përfshin të gjitha aspektet e arkeologjisë , antropologjisë dhe historisë . Studentët do të ekspozohen, si studiues dhe student nga Shqipëria dhe vendet e saj fqinje ,të Ballkanit të tilla si Greqia, Maqedonia , Serbia dhe Kosova , do të jenë ftuar të marrin pjesë në këtë veprimtari vërtetë ndërkombëtare dhe multi – kulturore .
Gjatë kohës së tyre në Shqipëri, studentët do të jetojnë në një hotel të madh në Nartë, një fshat turistik në brigjet e detit Adriatik, jo shumë larg nga qytet i këndshëm i Vlorës. Guzhina shqiptare do ofrojnë 3 vakte në ditë. Cilësia e ushqimit është shquar, si rajon është i famshëm për llojet e gatimit
Në këtë shkollim vere do të pranohen studentët e diplomuar të regjistruar në SHBA të
Kolegjeve të akredituar apo universiteteve me interes në fushat si:antropologji, arkeologji, historia arti, kulturë ,studime të trashëgimisë, histori, studime muzeale, apo art.

Nga “”AREE PROTETTE APPULO ALBANESI”të dhëna studimeore për Lagunën e Nartës
Vendodhja:Laguna e Nartes eshte vendosur ne zonen Vlore-Myzeqe, ne pjesen jugore te deltes se Lumit te Vjoses. Ajo perfshin zonen nga Grykederdhja e Vjoses deri ne Kepin Triport. E gjithe zona prej Grykederdhjes se Vjoses, perfshire fshatrat Bishan, Novosela, Cerkovina, Panaja, Narta, karakterizohet nga dominimi i fushes bregdetare aluviale qe shtrihet gjate bregdetit te ulet ranor.
Pershkrimi i zones:Laguna e Nartes ka nje siperfaqe ujore rreth 42 km2, prej te ciles 14 km2 perdoren per prodhimin e kripes ne minieren e kripes se Skrofotines. Thellesia e lagunes shkon nga 0.70 m ne 1.50 m. Ky kompleks, qe eshte me i madh se vete Laguna e Nartes, perfshin tipe te ndryshme mjedisesh natyrore si dunat ranore te zhvilluara ne afersi te grykederdhjes se Lumit Vjosa, pylli Mesdhetar i pishave (Pishe Poro Vlore), shtreter te vjeter lumenjsh, ligatina te vogla bregdetare, kripore, toke kripore e pakultivuar dhe toke bujqesore ne lindje te zones.
Hidro-gjeomorfologjia:Procesi baze gjeomorfologjik eshte akumulimi dhe depozitimi i reres kryesisht nga brendesia dhe nga deti. Proceset hidro-gjeomorfologjike ne lagune jane te lidhura me rrjetin me te afert hidrografik, kontributin e materialeve solide te aluvionit te lumenjve te vegjel (kryesisht gjate periudhes se dimrit), dhe gerryerjes shkaktuar nga thyerja e valeve te Detit Adriatik.
Mjedisi ligatinor:Laguna e Nartes ka nje siperfaqe totale prej 4000 ha dhe thellesi maksimale prej 0.8 m. Aktualisht 1/3 e siperfaqes se pergjithshme eshte e okupuar nga pans kripe. Laguna e Nartes lidhet me detin nepermjet dy kanaleve artificiale, veriorit dhe jugorit. Ne pjesen Jug-perendimore te lagunes gjendet nje ishull i mbuluar me qeparisa, te cilet fshehin ne brendesi nje manastir te vogel dhe interesant.
Ne saje te nje shkembimi te ulet uji me Detin Adriatik, thellesise se vogel dhe avullimit intensive gjate stines se thate siperfaqa totale e lagunes peson nje reduktim prej 30%. Laguna e Nartes eshte nje nga lagunat e Shqiperise qe po peson nje degradim shume te shpejte ne saje te prurjeve shume te kufizuara te ujit te detit dhe ujerave te embla rrjedhimisht laguna eshte subjekt krizash te shpeshta distrofike. Llojet me te pasura te makro-zoobentos (gjallesa te thellesise ne nivel te pergjithshem) jane bivalvoret Cardium edule dhe krustacet si Gaforrja. Iktiofauna eshte e ngjashme me ate te Lagunes se Karavastase, por paraqet dominim te Ngjalave, Aterines, Celikut dhe llojeve te ndryshme te Qefullit. Laguna strehon nje avifauna interesante vecanerisht gjate periudhes se dimrit. Zogjte qe ndeshen me shpesh ne lagune jane: Pula e ujit, Cafka e përhime, Karabullaku i detit, Karabullaku i vogëi, Kredharaku i vogël, Kuqla qafëgjelbër, Rosa kërre, Kryekuqe e madhe, Marsakja, Bajza, Çafka e madhe e bardhe, Çafka e kuqërremtë, Laraska e detit, Qyrylyku këmbëqirizë, Pulëbardha kokëzezë, Pulëbardha e argjendte.
Mjedisi tokesor:Pyjet e kesaj zone jane mbjelle rreth 30-40 vjet me pare. Llojet dominante jane Pisha e egër dhe Pishë e butë, ndersa niveli i meposhtem i pyllit formohet kryesisht nga Mersina, Shqopa e egër, Xina dhe Dëllinja e kuqe. Bimet barishtore jane shume pak te perfaqesuara. Midis llojeve me te zakonshme jane Vulpia e tufëzuar, Shpargulli gjethemprehtë, Badhra verore. I nje interesi te vecante jane speciet endemike si Salepi shqiptar. Vegjetacioni kripedurues eshte kryesisht i pranishem gjate bregdetit Verior dhe Veri-Lindor te Lagunes se Nartes dhe ne kufi me grykederdhjen e Lumit Vjosa. Gjate periudhes se veres zona mbulohet nga vegjetacion (halofitik) kripedurues i formuar kryesisht nga Atroknemë shkurrëz, Atroknemë e rimtë, Ambruk, Fshesë e rëndomtë, Kulmak bregdetar, Xunkth i butë, Marinë e dalmacisë, Marinë e Hampeanit. Ky lloj vegjetacioni zevendesohet gradualisht nga shoqerime bimore te Kallamishtes, Shavarit gjethegjërë e Shavarit gjethengushtë gjate brigjeve te lumit, gjoleve me uje te kripur dhe atyre me uje te embel. Dunat ranore te kesaj zone perfaqesojne shembujt e vertete te dunave qe haseshin shpesh pergjate gjithe bregdetit Adriatik Shqiptar. Duke arritur ne disa pjese lartesine deri ne 4-5 m ato mbulohen nga nje bimesi tipike e dunave ranore te dominuara nga Amofilë e ranishteve qe i japin fizionomi kesaj bimesie.
Aktiviteti njerezor:Pervec nje aktiviteti te paket bujqesor ne tokat e bonifikuara ne zone jane praktikuar aktivitete te tjera si peshkimi, pylltaria, nxjerrja e kripes (Narta), gjuetia,etj. Zona e Nartes eshte gjithashtu e njohur per vreshtarine e saj dhe prodhimin e vererave te cilesise te larte.
Vlerat kulturore:Ne kete zone dhe rreth saj gjenden zona te ndryshme historike te tilla si Ishulli i Zvernecit ne Lagunen e Nartes me Manastirin e Shen Merise shek. 13-14 Pas Krishtit, dhe zona arkeologjike e fshatit te Nartes me ngulimet e hershme te Aulones (e pa germuar ende) dhe qyteti i Vlores.
Statusi aktual mbrojtje/ruajtje:
Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit te Ujerave, nepermjet Drejtorise se Sherbimeve Pyjore te Vlores eshte pergjegjese per administrimin e zones ligatinore te Nartes. Me vendim te Qeverise Nr. 680, date 22.10. 2004, zona ligatinore e Nartes (duke perfshire edhe lumin e Vjoses, sikunder dhe territoret rrethuese) jane percaktuar si Terren i Mbrojtur Ujor dhe Tokesor.