PSE VAKSINA E ZHVILLUAR NGA KOMPANIA BIOTEKNOLOGJIKE MODERNA ËSHTË MË EFIKASE?/
-FLET PËR GAZETËN”DIELLI” MJEKU INTERNIST, I TRAJNUAR NË EPIDEMIOLOGJINË KLINIKE, ASISTENT PROFESOR NË MJEKSINË KLINIKE NË CORNELL UNIVERSITY –NEW YORK, DR.SKËNDER MURTEZANI-
Dr. Skënder Myrtezani, mjek internist, i trajnuar në epidemiologjinë klinike, asistent profesor në mjeksinë klinike në Cornell University – New York, në një rrëfim ekskluziv dhënë gazetarit Sokol Paja, për gazetën DIELLI, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, analizon vaksinat anti -Covid, situatën në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, gjëndjen në shtetin e New Yorkut, situatën e Shqipërisë, Kosovës e Maqedonisë së Veriut në përballje me pandeminë globale. Gjithashtu Profesor Murtezani shpjegon edhe fenomenin e vetvrasjes te individët e prekur nga Covid-19. Me doktor Skender Myrtezanin bashkëbisedoi gazetari i DIELLIT, Sokol Paja.
ERDHI VAKSINA E SHUMËPRITUR
Vaksinat kundër covid-19 janë në numër të madh, janë 58 vaksina sot që duan ta marrin rrugën e të arrijnë deri tek njeriu por nga një analizë që kam bërë, 2 vaksina janë më të mirat Moderna dhe Pfizer Biontech. Moderna për mua është një vaksinë më komplete sepse fillimi i bërjes së vaksinës është në Janar të këtij viti, i kanë bërë fazat në mënyrë shkencore dhe nën mbikqyrjen e Institutit Kombëtar të Shëndetësisë. Phizer e ka perdor bërë me të njëjten metodë, përdorimin e asaj pjese të virusit që është mRNA. Kjo është vaksinë gjenetike, pra ky “messenger” urdheron qelizën e gjalle të prodhojë proteinën që është e njëjtë me atë te virusit, dhe trupi ndërton antitrupa, pra e përgatit trupin tonë në rast se bie në kontakt me SARS COV 2 te fitoje luften me virusin ne kete rast SARS CoV 2 pa simptoma ose me shum pak simptoma. Vaksina e Oksfordit është e mirë por nuk e kam studiuar me detaje atë por vetëm vaksinat e Amerikës.
NJERËZIT TREMEBN, A KA EFEKTE ANËSORE TEK INDIVIDËT VAKSINA?
Janë tre faza qe fillojne pas fazes paraklinike në qelizat invitro dhe ne kafshe, ku studjohet nëse prodhojnë proteinë apo jo, pastaj prej studimit te aftesise se qelizave te prodhojne proteinen e Covid 19 in vitro, vazhdohet invivo por tek kafshet konkretisht tek numri me i madh i studimeve esht me majmunin Rhesus macaque ku ka treguar që mund të prodhohen antitrupa pra hapet rruga qe studimet te behen ne njerez. Vaksinë Moderna është aplikuar në 30 mijë vullnetarë, po ashtu edhe Phizer e ka aplikuar në 30 mijë vullnetarë ne fazen e tretë te studimit te efikasitetit te vakcines. Nga të dyja vaksinat nuk kemi asnjë rast vdekje, nuk kemi asnjë rast të ndonjë komplikimi serioz qe lene vaksinat gjate hulumtimeve klinike para se te dalin ne mbrojtje te publikut. Kur bëhet faza e tretë krahasohet vaksina me vaksinën e rrejshme që quhet placebo. Është parë që deri në fund të studimit te vakcines Moderna nga 30 mijë kanë gjetur 95 të sëmurë nga covid 19 ku 90 kanë qënë nga grupi placebo dhe 5 nga grupi që kanë marrë vaksinën e vërtete, por asnjëri nga këto të 5 nuk ka kaluar me sëmundje kritike. Pra duke mare vaksinen per Covid 19 edhe nëse e merr semundjen, nuk e merr atë formën që të merr jeten, pra ka efikasitet esht shum i larte. Un per vete dhe per familjen time e kisha mare njeren nga keto dy vakcina pa u menduar dy here. Mendohet, sipas dr. Faucit që diku në mars apo prill do fillohet aplikimi i vaksinës duke ndjekur prioritetet qe keto dite esht duke i percaktuar CDC (qendra për kontrollin e sëmundjeve NE Atlanta Gorgia), pra do ti ofrohet personelit mjekësor, punetoreve ne sherbim publik popullates qe jane banojne ne shtepite e pleqeve, grupeve më të rrezikuara dhe me rradhe. Shpresojmë që në shtator të arritet të vaksinohet e gjithë popullsia.
AMERIKA PËRBALLË COVID-19, SITUATA NË NEË YORK
Situata është e larmishme sot, Amerika është vendi i demokracisë, nuk është e lehtë të kalosh nga një kulturë s’me intereson asgjë,( I don’t care) apo (Dont tell me what to do” të kalosh tek kultura e re e pandemisë që kërkon sakrificë nga çdo njëri për ta fituar luftën. Kjo është gjendje e nje lufte biologjike por per fat te keq nuk është trajtuar si e tillë. Duhet trajtuar si luftë biologjike dhe çdo vend të ketë qëndrime, edukim të popullatës, marrje të masave që ta fitojmë betejën me virusin. Këtë sukses e kemi në Indokinë, Vietnam, Tajvan, Australi, Zelandë të Re. Problemi është se nuk kemi studiuar mjaft sesi penetron virusi. Deri tani e dimë që fillon tek hunda, tek goja, tani mendohet edhe tek sytë dhe duhet të mbajmë edhe syze ideja esht që mos ti japim rast CORONES 2 të shumohet. Problemi më i madh është që virusi do njeriun që të mbijetojë, në qoftëse ne nuk i japim rast ai do vdesë. Maska është e vetmja alternativë, tani CDC propozon maskë me dy shtresa, janë maska të reja dhe mendoj që çdo person që punon me industrinë e shëndetësisë duhet të kenë maska N95 ose M3. Amerika asnjëherë nuk ka qënë në top listen e vdekshmerise, por Amerika ka bërë testimet me numer me te madh ne bote, prandaj edhe vendët e tjera të kishin bërë aq testime do dilnin me shume raste pozitive. Nuk është me rendësi ne vendet me ekonomi te ulet të kapen sa me shume raste, por esht shum me rendesi mos të na ikin personat me simptoma që jane grupi qe transmetojnë virusin, ata dyhet te observohen nga qeveria ti izolohen dhe raster e kategorise kritike te transportohen në spital. Problemi në vendin tonë ka qënë tek kujdesi për ata me covid 19, duhej ne moment të izoloheshin per 3 jave pastaj te ritestohen sipas protokolit.
Situata sot ne NY, është më mirë se në çdo shtet tjetër te SHBA. NY pasi e pësoi DHE kishte vdekshmërinë më të madhe në botë, pasi nuk u morën masa që fillim ne janar shkurt prandaj marsi e prilli kanë qënë të kobshme per NY. Që nga mesi i marsit unë vazhdova ta promovoj fuqishëm përdorimin e maskës dhe të gjitha mjetet që kisha në dispozicion,qe mendoja se mund te stabilizojne sistemin e imunitetit qe te mos kalojme ne kategorine kritike te semmundjes po edhe po te kolojme te kemi gjasa te te mire te shpetojme. E kame filluar ne faqet e mija te facebook-ut e me vone prej ne 24 marsit me intervista dhe me materiale shtesë informative nga zyra ime ne Queens, i shpërndava masivisht me qëllim që qytetarët të ndërgjegjësohen për rrezikun e madh që kishim në horizont. Sot situata në New York është e shkëlqyer nëse iu referohemi shifrave të mëparshme. Por ky kohezion rrezikohet shumë nga lëvizjet masive të popullsisë për festa e raste, demonstrata kundër qeverisë apo pro qeverisë, festat e ndryshme që rrisin kontaktet mes njerëzve e të tjera si këto do na rrezikojnë shumë nëse nuk kihet një kujdes i madh. Në klinikën ku unë punoj ka disa shqiptarë të infektuar. U bëj thirrje që sidomos komunitetit tone të ketë kujdes të shtuar. Ata duhet të kuptojnë momentin, virusin, fuqinë e tmerrshme te virulences qe esht shkatërruese per trupine e njeriut i lus të jenë shum’ të kujdesshëm. Nuk bëhet shaka me këtë virus të tmerrshëm, jemi në gjendje lufte dhe ashtu duhet të sillemi, me kujdes ekstrem dhe jo me neglizhencë. Flitet kohët e fundit sipas studimeve se virusi mund të qëndrojë deri në 3 orë në ajër, ndaj duhet maska dhe distanca rigoroze dhe mbi të gjitha vetëdijësimi njerëzor për fuqinë shkatërruese të virusit.
SHQIPËRIA, KOSOVA E MAQEDONIA PËRBALLË COVID-19
Sjellja e bashkëkombasve tanë gjatë pandemisë ka qenë pak e tepruar ne aspektin e injorimit te masave mbrojtse. Qasja që kemi ndaj njëri-tjetrit dhe marrëdhëniet e ngrohta si shoqëri në vendet tona ka bërë që jo vetëm mos ta frenojmë virusin por ti japim një hov edhe më të fuqishëm shumimi. Vizitat e tepruara familjare, përqafimet, mos mbajtja e distances, mos mbajtja e maskës dhe neglizhenca ka bërë që situata të përcepitojë frikshëm në vendet tona sidomos sot që flasim Maqedonia është me keq se vendet tjera te Balkanit. Në qasjen ndaj virusin duhet të ndryshojmë kulturalisht. Është një domosdoshmëri. Duhet të kemi më shumë disiplinë. Në vendet tona maskat mbahen nën mjekër, në xhep, në makinë apo në dorë. Duhet një fushatë më e fuqishme mediatike dhe duhet më shumë edukim të popullatës me të gjitha mjetet e komunikimit masiv. Duhet një bashkëpunim më i madh mes mjekut, pacientit, institucioneve shtetërore, mediave e çdo indivi që është pjesë e zinxhirit të luftës kundër virusit global. Duhet të punohet fort që popullata të jetë e shëndoshë, ti parandalojmë që të mos sëmurën e të mos perfundojne në spital. Përhapja masive e sëmundjes na rrezikon kapacitete pritëse dhe na çon në kolaps te sistemit shendetsor. Në çdo spital shtetëror dhe privat duhet të ketë të paktën 2 kate të specializuar dhe të gatshëm për të luftuar Covid-19. Shtetet duhet të investojnë më shumë dhe duhet të kenë strukturë të fuqishme përballimi. Sot jemi në një luftë biologjike dhe qeveritë e sidomos partitë politike në vendin tonë duhet të jenë të bashkuara dhe të qëndrojnë në një front përballë të kësaj të keqe globale. Sot duhet të jemi të bashkuar. Vetëm kështu gjithmone do fitojmë ndaj së keqes.
PSE PO VETVRITEN NJERËZIT E PREKUR NGA COVID-19?
Vetvrasja në spitale dhe sidomos te pacientët e prekur me covid-19 nuk duhet të ndodhë në asnjë mënyrë. Është e turpshme. Aty ku vetvriten njerëz nuk ka menaxhim dhe nuk ka siguri. Nuk mundet që pacienti i sëmurë më covid të bëjë xhiro në katet e spitalit të planifikojë e shikojë me detaje se ku do të vetvritet. Ku janë strukturat spitalore? Çdo pacient që vjen në spital duhet lexuar dhe intervistuar me detaje se nëse ka shfaqje të problemeve të rënduara psikologjike a psikiatrike. Duhet shikuar dhe mbajtur nën vëzhgim çdo pacient që shfaq probleme. Psikiatri duhet të ndërhyjë menjëherë sapo merr informacionin nga infermieri nëse ka donjë depresion apo psikozë te pacientët. Çdo pacient që ka probleme duhet të mbikëqyret nga punonjësit e spitalit që të shikojë dhe sinjalizojë ndryshimet te ky individ. Në Amerikë quhet “one to one” pra çdo të sëmuri me tendence per vetevrasje vendoset që ta mbikqyrë një i shëndoshë, pjesë e ekipit ndihmës të spitalit do te benin pune te mire ne evitimin e vetvrasjeve. Përveç kësaj që thashë më lart, njerëzit vetvritën nga mungesa e besimit se do ta kalojnë virusin, nga frika e vdekjes, nga paniku që u shkakton virusi, humbja e shpresës, besimi te Zoti do te luante rol positiv. Problemi duhet parë ne kompleksitetin e saj. Në vendet tona 9 në 10 persona nuk duan më të jetojnë në atdheun e vet, duan te largohen ne perendim. Ka një depresion kolektiv. Në vendet tona Kosovë, Shqipëri, Maqedoni shoqëria është në një depresion te perhershem si pasojë e humbjes së shpresës dhe dëshirës për të gjetur pune qe do e mbaje nje familje dhe me perkushtim do te jetoj aty ku esht gurri i rende në vendin e tyre. Gjendja shoqërore është e rëndë. Situata është komplekse në vendet tona. Për tu kthyer të problemi, duhet që çdo mjek të ketë një kujdes të shtuar te pacientët që marrin ilaçe të forta apo që shfaqin simptome te depresionit, gjëndjen e rënduar apo shenja per ti bere dem vetes. Një gjë që duhet pasur parasysh është që edhe familja dhe spitali ti mbajë në kontakt të vahzdueshëm të sëmurët me depresion, biseda te shpeshta dhenja e kurajos dhe informimi i mjekut nese gjendja nuk permiresohet.. Ajo i çliron dhe i bën të ndjehen mirë pacvientet me gjendje psikiatrike. Ata nuk janë vetëm. Ata janë të gjithëpërfshirë dhe kurajo e miqëve e familjarëve i ndihmon shumë psikologjikisht të sëmurët. Morali i ulët dhe dëshpërimi, depresioni i thelle është fatal për të sëmurët Psiqiatrik.
KOHA QË MIQTË NDËRKOMBËTAR TI NDIHMOJNË SHQIPTARËT
Situata në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni nuk është ajo që secili nga ne duam. Njerëzit janë të lodhur nga qeverisjet e këqija, shpresa për ndërtim të vendit dhe mungesa e tregut të punës. Miqtë tanë ndërkombëtarë duhet ta ndihmojnë vendin tonë duke ndërtuar si fillim një industri të mjaftueshme që ajo fuqi punëtore ta gjejë vetveten në shtetin amë. Bashkimi Europian dhe Amerika duke pas bashkpunimin tone ne cdo sfere nuk e ka veshtire të ndërtojë një industri apo një sketor punësimi masiv për qytetarët e vendeve tona. Ka një shpopullim të frikshëm. Është e trishtueshme ku 9 në 10 perona duan ta braktisë vendin tonë. Po iku rinia, fuqia vitale e punësimit, vendi mbaron, plaket, shkatërrohet. Qoftë qeveritë, qoftë miqtë tanë ndërkombëtar duhet ta na ndiohmojnë. O sot o kurrë. Europa duhet ta ndryshojë qasjen ndaj shqiptarëve. Nuk është aspak e vështirë që Europa të ndërtojë dy industri të thjeshta me treg punësimi deri në 3 milion banorë në mënyrë që shqiptari të mos punojë në Europë por të qëndrojë në shtëpinë e tij duke u paguar njësoj si në Europë. Vendit tonë po i ikën pjesa më e mirë, më e përgatitur, më e aftë. Ky është një shkatërrim për shtetet dhe kombin tonë. Duhet një strategji mbarë kombëtare sesi të ndalojmë shpopullimin e vendit tonë, gjetjen e një tregu pune konkurues dhe mbi të gjitha njerëzit të ndërtojnë jetën dhe shpresën në vendin e tyre.