Vendi i Ilirëve të lashte ka qenë pika e kontaktit në mes qytetërimeve/
Nga Gezim Llojdia/
1-Me hirin e ftohtè tè kujtimeve mund tè mbulohen,tri pika kontakti. Shqipëria e sotme ,thotë Sandro Caranzano te:” Albania:vendi i ilirëve të lashtë, ka luajtur një rol strategjik në kohët e lashta dhe ka qenë pika e kontaktit në mes qytetërimit ilir, grekë dhe romake. Durrësi, Apollonia, Butrinti, Finiqi, Bylisi dhe Shkodra kanë të fshehur një trashëgimi arkeologjike me vlerë të madhe ende të panjohur.
Po sipa këtij artikulli thuhet se:”Rekord i vjetër i emrit të Shqipërisë është gjetur, megjithatë, tashmë në një dokument historik të shkruar nga historiani bizantin Michael Attaleiates rreth shekullit të dhjetë. Para erës sonë,për sa i përket periudhës Së mëparshme, burimet e shkruara kanë heshture prandaj është e përshtatshme për reagime nga arkeologjia.
Kemi disa teza që hedhartikullshkruesi italian.Në territorin malor të Shqipërisë gjatë periudhës së hekurit u pushtua nga fiset ilire etnike, ndërsa bregu detar dhe rrethina e tij ka qenë objekt i një kolonizimit progresiv dhe të ngadalshëm nga grekët,thotë ky autor.Sipas shumicës së arkeologëve, paraardhësit e shqiptarëve duhen kërkuar pikërisht midis fiseve aktuale lashta Ilire, që populluan rajonin nga kohra e lashta.
2.-Cfarë i afron më shumë artikulshkresit italianë me të kaluarën e lasstë të vendit tonë?Faktori ryesor ka qenë se rrugët gjeografike mes lindjes dhe perëndimit kalonin përmes këtij territori.Kështu duke shqyrtuar edhe këtë autor që thotë:Nuk ka dyshim të veçantë se pozita gjeografike e Shqipërisë, vendosur në mes të Lindjes dhe Perëndimit, dhe në mes të zonave të latinishtes dhe zona greko-folëse, ka ndikuar vendosmërisht ne historinë e vendit. Dy përplasjet e mëdha si lufta midis Cezarit dhe Pompeut, dhe midis Oktavian, Antoni dhe Kleopatra u zhvillua, j çuditërisht, në det ngjitur me bregdetin aktual shqiptar.Historiani Appian i Aleksandrisë (shekulli i dytë AD) e përshkruan me hollësi të madhe zbarkimin e Cezarit dhe veteranëve të tij besnikë në Gjirin e Peleste dhe marshimet e detyruar në male Acroceraun, gjatë natës, në një përpjekje për të marrë anën papritur Pompey duke e rrethuar në Durrës. Shkëmbim i erdhi në Pharsalus në Maqedoni, ku Pompey u mund, dhe një turmë e madhe aristokratike me të dhe parimet orientale – kryesisht clientes që u ishin bashkuar fraksionit të tij.Beteja e Actium mes Oktavianit dhe Mark Antonit u bë njëqind kilometra në jug të kufirit greko-shqiptar, por kjo pak rëndësi, sepse e tillë ka ekzistuar në antikitetit. Fitorja mbi Pompey, u paraqit në Romë si një fitore e kulturës romake kërcënuar nga teokracisë egjiptian të Ptolemies.Rezultatet e këtyre përleshjeve ishin reflektime radikale në botën e lashtë, dhe shumë studiues janë të bindur në qoftë se rezultatet kanë qenë të ndryshme, bota në të cilën jetojmë nuk do të jetë e njëjtë.
3.-Më pas, Shqipëria ishte vendi i migrimeve sllave, e gjeti veten edhe një herë në qendër të vëmendjes në mesjetë gjatë periudhës ethshëm pas rënies së Kostandinopojës në duart e Muslimit (1453). Giorgio Castriota Skënderbeu – heroi kombëtar shqiptar – kujtohet për kundërshtimin në përparimin drejt perëndimit të Portës së Lartë. Emri i tij është vendosur shpesh së bashku me atë të Huniadit të Hungarisë dhe të krerëve vllehe (Mbrojtja e mostrave krishterimit), dhe shqiptarët janë të bindur se roli i luajtur nga Ky lider është nënvlerësuar padrejtësisht nga publiku perëndimor.
4.Autorët e lashtë raportojnë emrat e komuniteteve të shumta ilire që jetonin në Shqipëri: më të rëndësishme ishin në mesin e Tesprotët, të chaonians, e Taulantit, Partini, të Amantini dhe Labeati.Ky citim i përket thotë S. Caranzano .Kjo nuk është e lehtë për të plotësoni një “hartë” të epokës së hekurit, sepse, luftërat dhe ngjarjet politike kanë çuar në ndryshime të shpeshta të kufijve dhe disa komunitete kanë përfunduan duke u zhytur nga fqinjët e saj më të fuqishme,shprehet autori italian.
Në përgjithësi, mund të thuhet se zonat e brendshme malore, të pakontestuar nga prania e fiseve ilire, ndërsa bregdeti është vizituar disa herë nga njerëzit shpesh të ardhur nga vende të largëta në kërkim të burimeve bujqësore dhe minerale ose, më thjesht, për të kryer tregti.