Nga Gëzim Llojdia

1.

Shuheshin,diku binin yje nga kashta e kumtrit,por yllësia e Vaces ,ndriste nëpër udhë të hënës. Mërgimi i përhershëm i Vaces drejt qiellit është një rrugë e detyrueshme që kryhet e do të kryhet nga njerëzimi me dhimbje e trishtim. Përse e detyrueshme: Përgjigje  sepse orbitalja  ngrehur e jetës një ditë  përfundon mision e kësaj jete

:” Të Zotit janë Lindja dhe Perëndimi edhe ngado,që kthehemi aty është ana e Zotit .” Kuptueshëm, besoj.

Për Vace Zelën  ka mbetur i shkruar slogani:”këngëtare e madhe”.Në përndritjen të magjisë së zërit të saj shkëlqente bukuria e pazakontë . Vacja kishte zë të çuditshëm kristal,të qelibartë,të kthjelltë .Nëse  skalitësi i thellësive,Sokrati me thënien :..bërjen e shpirtit sa më të mirë,të ishte e mundur”,për Vacen duhet thënë”:bërjen e zërit sa më të mirë të ishte e mundur”.Kështu epoka e Vaces u përmbyll me shtegëtimin e shpirtit,drejt qiejve të Zotit.

Gjuhë poetësh është kjo:Po shpirti,që s’vdes/S’ma mbrëm’ e mëngjes/ku ka fluturuar/Se vdekja s’e zë dot…

2.

Kur më thanë disa  të rinj se çfarë po lexonja në forumet online,u thashë :U shkëputë nga jeta  shpirti i Vace Zelës…..Habia e tyre sikundër edhe krejt brezit të sotëm ishte :Kush është kjo Vace Zela, kaq e dëgjuar qenka, ndërkohë  që këngët e saj si kishin dëgjuar,ose kujt rryme muzikore  i përket Vacja etj ,etj.

Në të vërtetë koha kur Vacja arriti të ngjit  lartësitë e këngës i përket një regjimi tjetër. Pyetja e këtyre nëse regjimi do të ishte tjetër soji, a do të bëhej Vacja  dhe a do të marshonte nëpër gjithë ato brerore për të arritur në atë farë maje, e quaj piedestal kënge. Edhe Vacja si të gjithë shqiptarët u ngjiz në këtë tokë dhe u rrit në këtë tokë ,jetoi e këndoi në këtë tokë pra ajo ,ishte një nga shqiptarët që regjimi nuk e hodhi në pluhur të harresës. Kishte zërin,sigurisht që kishte edhe të tjerë që kishin zë dhe vesh muzike, por nga një festival kënge në vitet ‘ 70 ,ikën nga kjo pjesë shumë artistë ,fotot e tyre u fshinë nga shtypi i kohës,këngët e tyre i fshinë, shiritat i dogjën,emrat e tyre ua hoqën nga festivalet dhe ndokush bëri edhe  burg për një këngë a diçka tjetër.

Në atë kohë kishte edhe ndriçime të tjera të cilët ikën për në asgjëkund ose i hoqën përdhunshëm. Mirëpo  si Vacja edhe Ema,Liljana,Luani, ashtu si Kadare,Agolli, në letra  mbijetuan falë fatit dhe regjimit. Ne brezi i asaj kohe pëlqenin këngët që këndonte Liljana, Ema,Irma,Luani,Kozmai,Anita të cilët shpesh merrnin vendet dytë,tretë, dhe Vacja mbante vendin  e parë. Por në mëndje kam të skalitur një këngë të Zija Saracit.Për detin më dukej quhej kënga  e cila shoqërohej nga një tekst i shkëlqyer që thoshte:”gjithmonë për detin kam qenë kureshtar … dhe një zë melodioz të afronte me këngën të bënte njishë me të.Shprehjet:”Thuhet se muzika është melhem për shpirtin!kështu shkruhet te këngë për meditim . Duke vijuar:Dhe vërtetë, provat e dokumentuara tregojnë se magjia e tingujve të bashkërenduar e në harmoni, jo vetëm që krijon ndjesi të këndshëm shpirtërore dhe balancon ritmin psiko-fizik, por është e preferuar edhe si terapi tejet e suksesshme në shërimin e shumë sëmundjeve si dhe mjet mjaft efikas e ndikues në forcimin dhe zhvillimin e imagjinatës kreative.Ndikimi i tingujve muzikore tek qenia njeri, është një dukuri e njohur që nga lashtësia. Pothuajse nga të gjitha kulturat e lashta njihet mënyra e të provokuarit të ndjenjave të caktuara por edhe të klimës së mirë shpirtërore, e shëruese përmes ritmeve të lloj-llojshme.

Nga Vacja ruaj në kujtesë kthjelltësinë e zërit të saj te :”Valsi i lumturisë” si një nga këngët e ardhur prej zërit të saj të paharrueshëm.

3.

Sa dete i duhen pëllumbave  me përshkua për të ardhë  drejt e në tokën e shpirtit tonë?Ndonëse fëmijë atëherë ishte festivali i këngës ,festivali i 11, e dëgjonin në radio,ndërsa fytyrat e tyre i ndiqnim  tek revista.

-Ç’u bë me Sherif Merdanin dhe këngën e Nënës, që nuk e harrojmë dot. Pse u zhduk Alida Hisku? Një zhbirim me kujdes,nxjerr në sipërfaqe plasaritjet e kohës. E mbani mëndë A.Hiskun tek :”Buka e duarve tona”,çfarë performance, drita jote në errësirë ishte reale dhe ti pagove efektet e saj.

-Çfarë bëri Alida, përveç bukurisë që i dha skenës, …shpirtin e saj  i ka dhënë këngës. Kur ndriçimi i atij vegimi që solli Alida,befasisht muzgu mbërtheu udhëheqjen.

Errësira,fillon atje ku drita ka përfunduar. Errësira nuk guxon të shfaqet përpara dritës. Errësira,simbolikisht ka lindje emrin : perëndimi. Kurrsesi perëndimin e diellit tonë.

-Ç’u bë Alida,pyesnin të rinj, të tunduar nga ajo bukuri që shprehej në atë skenë të zymtë?Alida pavarësisht ngjarjeve, që u sajuan apo u përjetuan  iku dhe u thye përgjithmonë. Alida iku sepse ishte një  jehonë në shkretëtirë. Alida iku nga kënga, por jeton diku jashtë vendit,në mos gaboj në Gjermani e martuar. Ndërsa Vacja iku por jeton në atë brezë që e njohu dhe adhuroj.

4.

Një pyetje më gërryen  përbrenda:”Si shpjegohet që yjet shqiptarë të para viteve ’90 të cilët nuk linin skenë,fshatë,qytet, ,shtet pa gjezdisur çuditërisht humbën nga sytë e publikut,kur liria u dha me pashë. Kështu ngjau me Vacen me Alidën dhe me të tjera artistë shqiptarë. A mos vallë ishte regjimi ai,që ua ndërtoi karrierën madje ditën kur u hap liria ato firuan?Vacja ishte rreth 50 vjeç në vitet ‘90 Alida  shumë më pak ,Luani,Liljana,Ema gjithashtu,Bashkimi, etj nuk bënë më karriere tek tuk ndonjë koncert si zë i vetëm në shkretëtirë,sigurisht ata mbetën me repertorët çfarë kishin  koleksionuar para viteve ’90.i  gëzoheshin asaj kohe sepse kjo kohë ishte e vështirë që të siguronte të ardhura,karrierë,famë ngase aso kohe sistemi vet,  ti sillte një herësh të gjitha,madje brenda natës. Për të mos u paragjykuar shkrova lartë vlerësimin tim për Vacen prandaj në këtë vijueshmëri po shtroj problemin se sistemi,  që të mat vlerat  është ekonomia  e tregut sa i aftë je të jetosh me këngën tënde,mjaftë këngëtare shqiptare sot kanë në llogarit e tyre bankare, miliona të arkëtuara nga koncertet  brenda dhe jashtë vendit ,ato jetojnë ,bëjnë karriere me këngën edhe ushtrojnë pasionin e tyre por edhe jetojnë  jetën me të ardhurat që u sjell muzika etj,janë bërë të dashura për publikun ,këngët e tyre kërkohen,pëlqehen dhe adhurohen nga mijëra shqiptarë. Nuk po flasim për muzikën turbofolk, por për këngëtarë të vërtetë. A nuk ishte Bujar Qamili që këndoi edhe në atë sistem edhe në këtë kohë ai është ndër më të kërkuarit, këngëtar i muzikës qytetare shkodrane?Nuk po rri të numërojë këngëtarët e sotëm por po them se nëse arrin të  të ushqej letërsia,merru me letërsi,nëse të ushqen muzika merru me muzikë,nëse të ushqen piktura merru me pikturë e kështu me radhë sepse koha është e tillë që nuk të jep kohë për të bërë një punë tjetër dhe për tu marrë ndërkaq me një pasionin tënd. Ekonomia tregut të mat me spango,thonë lebërit ,që do të thotë të tregon sa vlen në të vërtetë.