Prof. Begzad Baliu/
Ditë më parë, studiuesi Ernest Marku ma dhuroi njërën prej veprave të tij, me titull Libri i Fishtës (Lezhë, 2020, f. 440). Që në fillim më bëri përshtypje titulli i librit, një titull gati biblik e megjithatë libër personal, referencial e orientues, njëkohësisht. Në kulturën shqiptare janë disa monumente të trashëgimisë materiale dhe disa vlera të trashëgimisë shpirtërore, me njohjen, vlerësimin dhe ridimensionimin shpirtëror të të cilave merren të gjitha brezat, pavarësisht se për ato monumente dhe për ato vlera shpirtërore nuk e kanë të njëjtin perceptim. Kështu mund të thuhet për kështjellat iliro-romake dhe mitet antike/mesjetare, për këngët e eposit dhe për letërsinë shqipe të shkrimeve dhe veprave të para, për Skënderbeun dhe veprat kushtuar bëmave të tij, për letërsinë e Rilindjes Kombëtare dhe për rolin e gjuhës si përcaktuese themelore e formimit të identitetit kombëtar.
Referenca të tilla mund të gjesh edhe në kohën tonë, për të mos thënë për shekujt e fundit. Shkrimtarët Jeronim de Rada, Naim Frashëri dhe Gjergj Fishta janë krijuesit dhe mendimtarët, jeta, bëmat, mendimet dhe vepra e të cilëve nuk ju takojnë vetëm kohës së tyre po edhe kohës sonë, për të thënë, të gjitha kohëve dhe më tej, të gjithë krijuesve dhe studiuesve, të gjithë intelektualëve.
A është kjo arsye që veprat e tyre i kanë lexuesit e të gjitha kohëve dhe do të duhej të kishin studiuesit e të gjitha kohëve. Për shkak se vepra kombëtare, arsimore, identitare, gjuhësore, kulturore e artistike e De Radës, Naim Frashërit dhe Gjergj Fishtës, qëndrojnë në themelet e identitetit dhe transformimit të gjuhës, kulturës e identitetit kombëtar, secili nga ne do të duhej të kishim së paku nga një vepër për së paku njërin prej tyre. Nuk e marr me mend një arbëresh që nuk ka shkruar një tekst për De Radën, një studiues që nuk ka shkruar një vepër për Naim Frashërin dhe një kritik që nuk ka lënë qoftë edhe në dorëshkrim për Gjergj Fishtën. Të shkruash një vepër për njërin prej tyre do të thotë të kesh lënë këtë botë në paqe, duke i kryer detyrat dhe obligimet personale.
Nuk është e thënë të bësh një enciklopedi për De Radën edhe pse Enciklopedinë e meriton, as të gjesh vëllimin tjetër të panjohur të Serafinës, mjafton të kesh gjetur dhe regjistruar nga një i moshuar një këngë nga variantet e shumta të Milosaos ashtu sikur u gjetën dhe regjistruan poezitë e Zef Sermbes dhe të bësh një studim krahasues për to; nuk është e thënë të gjesh një vepër të panjohur të Naim Frashërit, mjafton të kesh gjetur një letër të panjohur të tij me Jani Vreton dhe të kuptosh se disa nga neologjizmat e regjistruara në veprat didaktike të Naim Frashërit nuk janë të tij po të Jani Vretos; nuk është e thënë të gjesh një version të panjohur të Lahutës së Malcis, madje as të ndonjërës prej këngëve të saj. Mjafton të gjesh tre nga lahutarët e Kosovës a këngëtarët e këngëve historike të kohës sonë dhe të regjistrosh, të krahasosh e të studiosh ndikimin e këngëve të Lahutës në jetën e popullit shqiptar, në Kosovë, përkatësisht në ish-Jugosllavi, ku jo vepra e Fishtës dhe Fishta (sikur thuhet shpesh në studimet tona), po revista Hylli i Dritës, të cilën e drejtonte Fishta, ishte e ndaluar, për shkak të dy artikujve të botuar aty pas vrasjes së At Shtjefën Gjeçovit nga sigurimi serb.
Vepra e Ernest Markut Libri i Fishtës (për të cilën gjerësisht do të shkruaj një rast tjetër), nuk është as monografi historike, as sintezë letrare, as paraqitje publicistike e madje as vëllim dokumentar, e megjithatë i ka të gjitha brenda saj. Është një lexim personal i veprës letrare, një përplotësim i disa prej veçorive të jetës së tij. Prandaj brenda saj janë përfshirë tekste sikur është ligjërata e Konferencës së Paqes (1919) që ka marrë vlerat e një dokumenti historik, përzgjedhja e vlerësimeve të veprës së tij nga bashkëkohës të Fishtës dhe bashkëkohës tanë, ndërlidhja e ngjarjeve historike dhe personaliteteve të kohës me veprën letrare të tij etj. Një kapitull më vete paraqet Pasqyra e veprës letrare, një lexim tipik dhe një përvojë perceptimi edhe për lexuesit e interpretuesit e tjerë. Studiuesi Ernest Marku me veprën e tij Libri i Fishtës e ka kryer misionin e tij shkencor dhe obligimin e tij kombëtar. Studiuesi Ernest Marku i ka kryer obligimet kombëtare të kësaj bote! Lum si Ai!