Shkruan Elidon Lekë Nika prej Iballes Pukës/*
Fisi i lashtĂ« i Thaqit, pasardhĂ«s tĂ« fisit tĂ« BrigjĂ«ve tĂ« lashtĂ«sisĂ« si pjesĂ«mĂąrrĂ«s nĂ« LuftĂ«n e TrojĂ«s e gjithashtu vazhdimĂ«si (pasardhĂ«s) tĂ« PirustĂ«ve metalpunues e tĂ« pathyeshĂ«m qĂ« jetuen kryesisht nâmalet e PukĂ«s sĂ« sotme, bregut Drinit.
đ·HERALDIKA e THAQIT. nga Vittorio Gifra, 2014.
(Shkrimi Ăą gegnisht, se gegnĂźsht foli ThaqnjĂąni At Gjergj Fishta, At Shtjefen Gjeçovi dhe Imzot GaspĂ«r Thaçi. TetĂąn me prejardhje nĂ« PrĂȘgjeç tĂ« Iballes.)
Sâpari nji sqarim: na nĂ« PukĂ« e shqiptojmĂ« Thaqi e jo Thaçi. Pra me âQâ e jo me âĂâ, prandaj nâshkrim do e gjeni nĂ« kĂ«tĂ« trajtĂ«: THAQI.
Ky shkrim do ketĂ« nji qasje ndryshe nga ajo çfarĂ« jemi mĂ«sue tĂ« lexojmĂ« pĂ«r Thaqin. …Pra, tĂ« njĂ«jtat kallxime tĂ« pĂ«rsĂ«ritshme, bajate e deri diku tĂ« rĂ«ndomta qĂ« nuk kallxojnĂ« lodhje apo pĂ«rkushtim tĂ« autorĂ«ve pĂ«rkatĂ«s tĂ« cilĂ«t mĂąrrin pĂ«rsipĂ«r e shkruejnĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« fis antik e qĂ« na e nxjerrin 50, 200, apo 500-600 vjeçar. Jo-njĂąni vlla hangĂ«r mish thiu, tjetri jo, e kĂ«so gjĂąnash bajate.
Shkrimi do përqëndrohet tek gjeneza, lashtësia dhe identifikimi i Thaqit me fiset antike prej nga rrjedh, autoktonia, vijimësia-pra geni i pandryshueshëm i popullsisë thaqnjùne, zhvillimi-shtrirja, dokë, zakone, besim, etj.
Fisi i THAQIT ka 4 vllazni: Buqa (Buqgjeqajt); PrĂȘndi (PrĂȘndgjeqajt/PrĂȘgjeqt); Gega (GegĂ«gjeqajt); Doda (DodĂ«gjeqajt). PĂ«rqĂ«ndrimi hapĂ«sinor e krahinor mĂą i madh i kĂ«tij fisi Ăąsht Puka dhe epiqendra historike e tij Ăąsht IBALLJA.
Prej PrĂȘgjeçit vjen edhe trungu jem, i cili te PrĂȘndi mbĂ«rrin nĂ« 13 breza, tĂ« cilĂ«t breza po i bĂ kĂ«tu tâu ia fillu prej te im bir, Troiylli. 1) Troiyll Elidoni, 2) Elidon Leka, 3) LekĂ« Marashi, 4) Marash Nika, 5) NikĂ« Zeqiri, 6) Zeqir Uka, 7) UkĂ« Mema, 8) MemĂ« Hysa, 9) HysĂ« Basha, 10) BashĂ« Arifi, 11) Arif Biba, 12) BibĂ« PrĂȘndi, 13) PrĂȘnd Gjeçi, 14) Gjeç Gjoni, 15) Gjon PrĂȘndi, 16) PrĂȘâ Biba, 17) Bib Loli, 18) Lol Bitri, 19) BitĂ«r Bushati, 20) Bushat Cili, 21) Cil Vili, 22) Vil Kola, 23) KolĂ« Palushi, 24) Palush Pjetri, 25) PjetĂ«r Leci, 26) Lec Alia, 27) Ali Begu, 28) Beg Piruni, 29) Pirun Mula, 30) MulĂ« Daka, 31) DakĂ« Ndreu, 32) Ndre Pogu, 33) Pog Murri, 34) Murr Deti.
Sa për me e cek, sepse vlen, asnji fis tjetër të cilët mbajnë paraardhës real apo fiktiv MURR DETIN, nuk i çojnë brezat kaq shumë në numër sa Thaqi. Berisha, Shala, etj., i numërojnë diku 18-20 breza deri tek Murr Deti.
*Tek Bushati lidhena me dinastinĂ« ThaqnjĂąne tĂ« Bushatllijve tĂ« ShkodrĂ«s, por nuk do zgjatena kĂ«tu…
Nuk jam as i pari e as i fundit që ka shkrue apo do shkruajë apo do përmbledhë mù mirë me thùnë (pasi unë nuk jam historian), fakte e të dhùna historike rreth Iballes e fisit zùmadh të Thaqit të cilat bashkë jùnë NJI.
KĂ«tĂ« pĂ«rmbledhje do e bĂąj prej dashnie e krenarie qĂ« kam pĂ«r Iballen teme ku lĂȘva, e fisin zĂąmadh tâcilit unĂ« i pĂ«rkas: THAQIT.
Përmbledhja do jetë me ato njohuri që unë kam nga studimet e shumta mbi Iballen dhe Thaqin e normalisht që do bazohet në autorë të ndryshëm, historianë, albanologë, studiues, harta, libra shqipe e të huej, etj.
âą ĂKA ĂSHT FISI?
âGjak e fis janĂ« tĂ« tĂąn ata qĂ« brez mbas brezi i pĂ«rkasin nji kryeati tĂ« vetĂ«m prej kohĂ«sh qĂ« sâmbahen mend.â – NikollĂ« Gazulli.
NikollĂ« Gazulli shprehet se: âPĂ«r shka mujta me diktue unĂ«, sâka familje nĂ« PrefekturĂ« tĂ« ShkodrĂ«s, nĂ« KosovĂ«, LumĂ« e DibĂ«r, qi mos ta dijĂ« fisin kĂși pĂ«rketâ.
Po ashtu Bernadin Palaj thotĂ« se: âAi qi sânjeh fisin e vet, nuk Ăą shqiptar.â
Atëhere, mos me njoftë fisin ku ti përket, i takon mos me njoftë baben as gjyshin e as babgjyshin, sepse tetùn këta rrjedhin prej atij KRYEATI të përbashkët. Mos me njoftë fisin tùnd, nuk njeh gjakun prej nga buron (ti). Krahina ndërrohet; dikush lind në Pukë, dikush Shkodër, Tropojë, Mirditë, Korçë apo Kosovë, Amerikë e Kinë por fisi ùsht NJI!
Pra, ùsht i pandryshueshëm. Krahina e vendi ndryshohet, GJAKU E FISI JO!!!
FISI I THAQIT.
(LashtĂ«sia, historia, etimologjia, prejardhja e rrugĂ«timi, gojĂ«dhĂąna, etj.)  Fisi i Thaqit Ăąsht nji ndĂ«r 12 fiset e KanĂ»nit tĂ« Lek Dukagjinit, e madje shpesh herĂ« nga disa studiues e historianĂ«, sidomos ata tĂ« KosovĂ«s, Thaqi haset si fisi kryesor i KanĂ»nit Lekâs.
âFisi mbi tĂ« cilin e pĂ«r tĂ« cilin na do tĂ« bisedojmĂ« kĂ«tu Ăąsht nga mĂą tĂ« kulluemit, nga ma tĂ« fortit e tĂ« shĂ«ndoshtit, nga mĂą bukĂ« dhĂąnĂ«sit e bujarĂ«t dhe nga mĂą trimat e armĂ«s dhe tĂ« çfaqunit tĂ« mendimeve tĂ« arĂ«syeshme.â Âč
Dokumentet shtetnore gjithashtu edhe ato kishtare, dihet se sidomos në zonën e Iballes, janë djegë, stërdjegë e përrzhitë, kjo nga luftërat e shumëta që Iballja zhvilloi vit për vit kundër osmanëve.
KĂ«tĂ« e vĂ«rteton edhe Frang Bardhi kur thotĂ«: âKĂ«to pak katunde tĂ« vogla t’Iballes kurrĂ« nuk ka mujtĂ« t’i shtrojĂ« nĂ«n tiraninĂ« turke, megjithĂ«se, pothuajse vjet pĂ«r vjet ka dĂ«rgue sanxhakĂ«t e vezirĂ«t e vet tash me 5-mijĂ«, tash me 6-mijĂ«, tash me 10-mijĂ« ushtarĂ« pĂ«r tĂ« muejt me ja shtrue furisĂ© sĂ« vet dhe kurr nuk ka mujtĂ« me u bĂąmĂ« atyne ndonjĂ« dĂąm, veçse me ua rrĂ«nue ato kishĂ«t e tyne dhe me ua kall shtĂ«pitĂ«, qĂ« me qĂ«llim Iballsit i kanĂ« bĂąmĂ« me pak vleftĂ«, dmth tĂ« mblueme me byk, pa mur, pa pullaz, pa asnjĂ« stoli pĂ«r shkak se pĂ«rherĂ« nĂ« gjendje lufte me osmanĂ«t.â ÂČ
Do tĂ« na interesonte pĂ«r momentin sa i kaherĂ«shem Ăąsht fisi âThaqâ si dhe toponimi âThaqâ qĂ« deri mĂ« sot nuk ka marrĂ« pĂ«rgjigje tĂ« saktĂ«. MĂą poshtĂ« po citojmĂ«: âŠ.O Zot çfarĂ« Ă«shtĂ« kjo mrekulli qĂ« po ndĂ«rton princi nĂ« Butrintin tonĂ«!!?? – Tha njĂ« ditĂ« njĂ« plak duke kaluar mĂ« nipin pĂ«r dore pranĂ« vend punimeve, ku po ndĂ«rtohej pirgu (Obelisku) qĂ« kishte lĂ«shuar shtat rreth 50 m i lartĂ«. Rojtari qĂ« qĂ«lloi  dhe e dĂ«gjoi pytjen e plakut duke buzĂ«qeshur i tha: Xhaxha, punĂ«t e shtetit i din vetĂ«m Zoti dhe Princi, e ti ec mĂ« nipin pĂ«r dore e shiko punĂ«n tĂ«nde. O Zot, o Zot tha plaku me vete njeriu nuk guxon tĂ« mendojĂ« as tĂ« flasi mĂ« veten. Eja nipash eja mĂ« shpejt.. e tĂ«rheq gjyshi pĂ«r dore Dritanin e vogĂ«l tĂ« habitur qĂ« tĂ« iknin sa mĂ« parĂ« nga rrethimi (rrethorja) e punimeve. Por roja nuk e kishte mĂ« tĂ« keq, ai i foli plakut mĂ« tepĂ«r nga kĂ«rshĂ«ria qĂ« tĂ« nisĂ« bisedĂ«n mĂ« tĂ«. Ky ishte njĂ« plak simpatik mĂ« mjekĂ«r e flokĂ« tĂ« bardha si bora, mĂ« tirçe zhguni tĂ« zi e shokĂ« (brez) kuq e zi dhe mĂ« qeleshe tĂ« bardhĂ« si bora. RojĂ«s nuk ju durua pa e pyetur plakun. Nga tĂ« patĂ«m o gjysh? – Nga Dardania iu pĂ«rgjigj plaku. Aaa ! Po nga cili fis jeni xhaxha? I fisit tĂ« âThaqitâ pĂ«rgjigjet mĂ« zĂ« tĂ« lartĂ« plaku. Edhe nipashi a ? – U mahit (bani shaka) rojtari. I gjakut tim Ă«shtĂ« ia kthen mĂ« gjithĂ« mend plaku dhe e shpejtoi hapin. Princ Loriku ka jetuar 300-400 vjet para Krishtit.Âł
Pra, toponimi âThaqâ na del qĂ« para 2400 vjetĂ«sh.
âRrĂąnjĂ«t e ThaqĂ«ve janĂ« thellĂ« nĂ« tĂ« kaluemĂ«n e largĂ«t, nĂ« lashtĂ«sinĂ« e formimit tĂ« fiseve tĂ« popullit tonĂ«. Fisi i Thaqit ishte nga gegĂ«t e ShqipnisĂ« veriore tĂ« DardanisĂ« sĂ« lashtĂ«.â Prof. Bedri Pejani e shikon mĂą ndyshe çështjen. Ai mendon sĂ« ThaqĂ«t bashkĂ« me fiset e tjera u dyndĂ«n nga Dalmacia dhe BosnjĂ«-Hercegovina gjatĂ« dhe mbas kryengritjes sĂ« Ilirve kundĂ«r romakĂ«ve nĂ«n prijĂ«sit ilir âBATOâ i DesidiatĂ«ve dhe i DasaretĂ«ve nĂ« vitet 6 dhe 9 tĂ« erĂ«s sĂ« re.âââŽ
âFisi i Vokshit, qĂ« nĂ« tĂ« vertetĂ« nuk Ăąsht fis, por nĂ«nfis ose njĂ« vllazni e fisit Thaq. Fisi i Thaqit kishte zĂ«nĂ« vend nĂ« Barbullush, ZadrimĂ«, Bushat, LezhĂ« dhe njĂ« pjesĂ« e madhe bregut tĂ« lumit tĂ« Drinit dhe nĂ« PostrripĂ«. NĂ« migrimin e parĂ« Vokshi u nda prej Thaqit dhe u vendos nĂ« PostrripĂ« nĂ« katundin VorfĂ«. NĂ« migrimin e dytĂ« qĂ« fillon prej viteve 40-50 mbas Krishtit, fisi Voksh pĂ«rveç vendeve qĂ« pĂ«rmendĂ«m mĂ« sipĂ«r, tani futet nĂ« anĂ«n jugore tĂ« Drinit deri afĂ«r Vaut-Spas (PukĂ«) dhe kĂ«shtu themelon katundin IBALLE si qendĂ«r tĂ« vetĂ«n. KĂ«shtu Vokshi i ndihmuar prej fistarve tĂ« Thaqit kalon nĂ«pĂ«r IballĂ« dhe zbret nĂ« Drin duke e kaluar atĂ«.ââ”
Po kështu e thotë edhe Prof. Dr. Shevqet Sahit Canhasi që e përmendëm mù sipër.
Versionin e Franz Nopcsa-s nuk po e përmendi hiç, sepse të njùjten gjù që autorët e mùsipërm thonë, përmend edhe Nopcsa, por nuk e nis nga lashtësia udhëtimin e këtij fisi legjendar, por e nis direkt nga Anamali i Malësisë së Madhe çka na kurrë nuk e kemi ndigjue prej të parëve tonë.
TĂ« shumtĂ« janĂ« ata autorĂ«, albanologĂ«, studiues e historianĂ« qĂ« Thaqin e lidhin me MaqedoninĂ« e lashtĂ« dhe ThrakinĂ« (kujto Murr Deti tek brezat e mi… Deti i murrĂ«m/Deti i Zi), lidhje tĂ« cilat do mundohem tâi pĂ«rcjell kĂ«tu. Popullsia thrakase e Thrakia janĂ« pellazgĂ«, pĂ«r tâmos thĂąnĂ« bash zemra.. apo vetĂ« pellazgjia. Gjakun e njĂ«jtĂ« tĂ« popullsisĂ« tonĂ« pellazge: thrako-ilire-dardane-maqedone-epirjote-dalmate, etj., nuk mund tâa cungojmĂ« me hartĂ«n shqipfolĂ«se tĂ« sotmen, POR, me atĂ« çka ishim nĂ« lashtĂ«si, pra, para se tĂ« fillojnĂ« dyndjet prej tĂąna anĂ«vet. E kjo pĂ«rban nji hartĂ« nga Sllovenia e Kroacia e deri aty ku fillon Azia e VogĂ«l (nĂ« TurqinĂ« e sotme) apo mĂą thjesht me e thĂąnĂ«, bash aty ku ish TROJA e vjetĂ«r. (shih hartĂ«n)
đ·HartĂ« e lashtĂ«sisĂ« ku dallohet qartĂ« ndĂ«rthurja Iliri-Maqedoni-Thraki. TĂ« tĂąn popuj PellazgĂ« = Pellazgji.
Të dhùnat dhe teoritë që e lidhin fisin e Thaqit me Maqedoninë e lashtë e cila dikur shtrihej deri në Dri e Adriatik, e që dikur ishin krejtësisht nji popullsi pellazge, deri në Thraki e madje Azi të Vogël (Trojë), janë disa:
Simbas shumicĂ«s sĂ« historianĂ«ve, arkeologĂ«ve, dokumenteve apo librave, tĂ« huej e shqiptarĂ«, po tĂ« lexojmĂ« e thellohemi, thuhet se popullsia e shqiptarĂ«ve tĂ« sotshĂ«m nuk Ăąsht gjĂą tjetĂ«r <<…Veçse mbetĂ«zat e fiseve Thrako-Ilire.>> – At Shtjefen Gjeçovi / âTrashĂ«gimi trako-ilire.â
TĂ« njĂąjten gjĂą pohon me vĂ«ndosmĂ«ri edhe NikollĂ« Gazulli ku thotĂ«: âKush i thotĂ« vedit se din diçka, fiset shqiptare i njehĂ« mbetĂ«zat e trungut tĂ« madh iliro-thrak. MakedonĂ«t e Epirasit si me fis si me ĂȘmĂ«na njerĂ«zish pĂ«rpiqen me ilirĂ« e thrakĂ«.â
Ekziston nji kompleksitet i mĂądh (nĂ« shumicĂ«n e njerĂ«zve prej pĂĄdijes) qĂ« na, shqiptarĂ«t e sotĂ«m tĂ« quhena ThrakĂ« apo le tĂ« themi edhe thrako-ilirĂ«. Dmth, simbas ndjenjave dhe formimit tĂ« shumicĂ«s dĂ«rmuese, na jena ILIRĂ edhe pikĂ«. Nuk dinĂ« e as NUK donĂ« me ditĂ« mĂą thellĂ«, pavarsisht se tĂ« dhĂąnat historike kallxojnĂ« qĂ« sidomos Gegnia e fiset e saj mĂą shumĂ« anojmĂ« nga thrakĂ«t sesa ilirĂ«t. Pra, ne sâjena as mĂą tĂ« mençur se historianĂ«t e lashtĂ«sisĂ« si Straboni, Tukiditi, etj., e as ata mĂą tĂ« vonĂ«. E as mĂą tĂ« mençur se Gjeçovi apo Gazulli, etj., qĂ« i kushtuen tĂąn jetĂ«n kulturĂ«s, origjinĂ«s e dokĂ«ve tĂ« origjinĂ«s e rracĂ«s tonĂ« thrako-iliro-shqiptare. âShqiptarĂ«t janĂ« teprica tĂ« popullsive ilire e thrakeâ –Â Cvijq (albanolog kroat).
âTĂ« drejtat mĂą tĂ« hershme u pĂ«rkasin, pa dyshim, shqiptarĂ«vet, tue qenĂ« se ata janĂ« pasardhĂ«sit e drejtpĂ«rdrejtshĂ«m tĂ« TrakĂ«ve e tâIlirĂ«vet.â
âKur ilirĂ«t erdhen prej veriu, ata, nĂ« ShqipninĂ« e sotme gjeten fise e popullsi thrakeâ â Hueppe(albanolog).
âBashkĂ«zĂąnimi pra i auktorĂ«ve tĂ« çdo kombi pĂ«rkah xĂąnĂąfillja ilire a trako-ilire e shqiptarĂ«ve Ăąsht i plotĂ«, e sâmund tĂ« ndryshej. Pse? 1. NĂ« njenâ anĂ« shqiptarĂ«t na dalin para si nji popull nĂ« vehte, me shenja fisnike tĂ« veçanta, me gjuhĂ« tĂ« veten, me dokĂ«, me tradita tĂ« ndryshme nga fĂ«qinjt e nĂ« luftĂ« gjithmonĂ« me ta. NâanĂ« tjetĂ«r, historija qi na kallxon ardhjen e kalimin e sa e sa popujve ndĂ«r kĂ«to skajĂ© tĂ« Ballkanit, nuk na thotĂ« gjĂą pĂ«r ardhjen e popullit shqiptar. Pranija e tij pra sâka spjegim tjetĂ«r veçse tue thĂąnĂ« se ky komb ishte ndĂ«r kĂ«to vende qysh herĂ«t, qysh para se historija tĂ« fillojĂ« me regjistrue dyndjet barbare, dmth. qysh nĂ« kohĂ«n e romano-ilire. E mbasi historjakĂ«t e popullsitĂ« e atĂ«hershme tĂ« kĂ«tyne vendeve i qujshin ilirĂ« kah perendimi e trakĂ« kah lindja, nuk mbetet veçse tĂ« thomi se shqiptarĂ«t janĂ« pasardhĂ«sit e Iliro-TrakĂ«ve. Gjuha shqipe paraqet me aq pĂ«rkime me ilirishten e trakishten, sidomos ndĂ«r vokalizma e ndĂ«r mbrapashtesa, sa me i a mbushĂ« menden edhe dijetarĂ«ve si Mayer, Pederson, Holger, Kretschmer, Jokl, Ribezzo, Tagliavini, etj., se shqipja Ăąsht vjanimi i trako-ilirishtes.â – At ShtjefĂ«n Gjeçovi (XĂąnĂąfilla e ShqiptarĂ«vet).
đ·HartĂ« ku dallohet se Maqedonia e LashtĂ« hynte deri nĂ« Dri. PukĂ«, LezhĂ«, Mat, etj. merreshin me MaqedoninĂ«, ndĂ«rsa Iliria apo ilirĂ«t janĂ« diku te Kroacia e sotme.
đ·Fisi pirust i SkirtonĂ«ve (Skirtari/Skyptari/Shkyptari) nĂ« PukĂ«n e sotme. Maqedonia dhe Dardania qĂ« shtrihen deri nĂ« Dri.
Pra, kuptohet thjesht se etnitë e mëdha jùnë ato Thrake dhe Ilire.
Maqedon, dardan, epirjot, dalmat, etj., janë tùna nùndegë të këtyne dy trungjeve të mëdhaja.
Po qysh lidhet Thaqi me origjinën thrake apo thrako-ilire?!
Apo, mĂą mirĂ« me thĂąnĂ« qysh lidhet fisi i Thaqit me fisin e BRIGJĂVE (FrigjĂ«/BrigjĂ«) qĂ« jetuen nĂ« MaqedoninĂ« e LashtĂ« dhe ThrakinĂ« e dikurshme? KĂ«tĂ« na e shpjegon gjuhĂ«tari i pĂ«rsosun dhe i madh, Dom NikollĂ« Gazulli, i cili me shkrimet e tij edhe mâka shty tĂ« thellohem mĂą shumĂ«.
âFisi i Thaqit nĂ« Iballe, ruen nji gojĂ«dhĂąnĂ« qi tregon se janĂ« tĂ« bijtĂ« e GJĂBALES.
JanĂ« pasardhĂ«s tĂ« Murr Detit, sipas brezave e gjithashtu gojĂ«dhĂąnave, por tĂ«tĂąn janĂ« tĂ« bijtĂ« e GjĂbales. Populli qĂ« besonte kĂ«tĂ« HyjneshĂ«? …E tue e lidhĂ« me hyjnin pagane: KybĂ©le nderue nĂ« Frygi (nga FrigjĂ«t).. me kaq fisi i Thaqit mĂ« lidhet me makedon.â âKabashĂ«t lidhen me thrakĂ« njashtĂ» sikursĂ© edhe BerishĂ«.â âĂmĂ«ni THAQ Ăąsht nĂ« veri i vetĂ«mi ĂȘmĂ«n fisi e i kurrnji katundit a lagjes, a nierit.ââ¶..âKallxojnĂ« se kur hĂźnĂ« Turqit sĂ« pari nĂ« ShkodĂ«r, pos armĂ«sh e mishit, lypshin edhe çikat mĂą tĂ« mirat. I erdh rradha Thaqit. KĂ«ta ishin shumĂ« vllazen e kishin edhe nji motĂ«r. NjĂąni vĂ«llazĂ«nish, i hijshĂ«m fĂ«tyret (Thaqi janĂ« nĂ« zĂą pĂ«r pashĂ tâburrnimĂźt) .. u vesh si çikĂ«, mshefi nĂ« gjĂź nji thikĂ« tĂ« mprehtĂ«, hĂźn te komandari turk, e ther, e vret e kthehet megjith fisin nĂ« Dukagjin (PukĂ«). NĂ« kĂ«t gojĂ«dhĂąnĂ« pĂ«rsĂ«ritet shka na kallxon Herodoti nĂ« libĂ«r tĂ« vet Terzikore: Aleksandri, i biri i AmyntĂ«s, Mbretit tĂ« MakedonisĂ«, ther tĂ« dĂ«rguemit e generalit persjan Megabizit, pse kĂ«ta deshten me u dhunue gratĂ«.ââ·
Simbas Herodotit, Frigjët në fillim quheshin Brigjë dhe fillimisht jetonin në Maqedoni. Maqedonia shtrihej deri në Dri e Adriatik po nuk e kalonte Drinin, pra linte jashtë Shkodrën.(Kushtojini vëmendje këtu.)
MĂą mbas duket se ata u pĂ«rhapĂ«n nĂ«pĂ«r Thraki e deri Frigji (Azia e VogĂ«l sot/Troja e lashtĂ«), gjithkund duke jetue brigjeve tĂ« liqĂȘjve (psh. Ohri) apo deteve (psh. Deti i Zi) dhe lumenjĂ«ve (psh. Brigjeve tĂ« Drinit).
âEdhe PeonĂ«t edhe FrigjĂ«t, tĂ« cilĂ«t mĂą parĂ« nĂ« Maqedoni quheshin me ĂȘmĂ«nin BRIGJĂ (breg dhe bregorĂ«t) ishin po ashtu tĂ« ardhun nga Evropa nĂ« TrojĂ« (AzinĂ« e VogĂ«l-Frigji). BrigjĂ«t, nga Maqedonia, kur erdhen nĂ« TrojĂ« (Azi tĂ« VogĂ«l) aty e moren ĂȘmĂ«nin FrigjĂ« dhe popullonin nji pjesĂ« tâmadhe tĂ« ThrakisĂ«, i cili vend mĂą vonĂ« do quhej Maqedoni.ââž
AsnjĂ«herĂ« nuk janĂ« gjetĂ« prova (fakte, dokumente, tĂ« dhĂąna arkeologjike) qĂ« tĂ« dĂ«shmojnĂ« se BrigjĂ«t tĂ« kenĂ« banue mĂą parĂ« nĂ« Azi tĂ« VogĂ«l, por e kundĂ«rta ka ndodhĂ«, se ata nâfakt nga Thrakia (Maqedonia) janĂ« vĂ«ndosĂ« nĂ« Azi tĂ« VogĂ«l (TrojĂ«).âč
Pra, thĂąnĂ« shkurt, ashtu sikurse BrigjĂ«t, edhe FrigjĂ«t, TeukrĂ«t, DardanĂ«t, dhe TrojanĂ«t, ishin vllazen dhe popullsi e nji origjine tĂ« njĂąjtĂ«, e kjo do tĂ« thotĂ« se kĂ«to fise popullore i pĂ«rkisnin nji familje tĂ« madhe tĂ« popujve PELLAZGĂ, tĂ« cilĂ«t quheshin me ĂȘmĂ«nin THRAKAS.Âčâ°
TĂ« tĂąn autorĂ«t e huej gjermanofonĂ«, frankofonĂ« e italofonĂ«, kanĂ« ardhĂ« nĂ« nji pĂ«rfundim tĂ« njĂąjtĂ« e tĂ« vĂ«rtetĂ« shkencor, se shqiptarĂ«t e sotĂ«m janĂ« pasardhĂ«s tĂ« thrako-ilirĂ«ve, por kjo dihet se edhe ilirĂ«t edhe thrakĂ«t/thrakasit ishin popull pellazg.ÂčÂč
NĂ« librin me titull: âHerodots Geschichte – Frankfurt 1790â shĂ«nohet se FrigjĂ«t (BrigjĂ«t) ishin popullsi thrako-ilire, tĂ« cilĂ«t dikur banonin jo larg MaqedonisĂ«. Nji pjesĂ« (pra jo krejt) e kĂ«tij populli, ishin shpĂ«rngulĂ« pĂ«r nâAzinĂ« e VogĂ«l (TrojĂ«) e atje quhej popullsi frigje. TĂ« parĂ«t e FrigjĂ«ve tĂ« AzisĂ« VogĂ«l ishin nga Thrakia dhe quheshin me ĂȘmĂ«nin BrigjĂ«. GrekĂ«t i qujshin Thrakasit me ĂȘmĂ«nin âThirrasâ dhe âTheirrisâ. Autori Petro Katanesih nĂ« librin me titull: âDe Istro eiusque ad colis, Comentatio in qua Autochtones Illyri ex genere Thracioâ shkruan se fjala âthrakasâ rrjedh nga fjala âthirraâ (therrĂ«) dhe ishin tĂ« bijtĂ« e Japetit.ÂčÂČ
Japeti ishte i biri i Qiellit (VrĂąnit) dhe TokĂ«s. (Kujto bĂšnĂ« âPashĂĄ TokĂ« e QÄ«llâ. – ShĂ«nimi im E.L.N)
BrigjĂ«t apo FrigjĂ«t ishin popullsi ilire (thrako-ilire) nga malet e Sharrit. Shteti Trojan mĂą parĂ« u quejt Frigjia e VogĂ«l e cila ish e banume nga pellazgĂ«, tĂ« cilĂ«t erdhĂ«n nga Samothraka, Thraki. BrigjĂ«t (FrigjĂ«t) mbaheshin si popullsia mĂą e vjetĂ«r e botĂ«s rreth tyne.âÂčÂł
ThashĂ« qĂ« tĂ« kushtohej vĂ«mendje kĂ«tu, sepse: Edhe sot e kĂ«so dite, territori i fisit tĂ« Thaqit nĂ« PukĂ« ka nji pseudonim tĂ« vetin, pikĂ«risht me ĂȘmĂ«nin âBRIGJĂâ!
Nuk Ăąsht mahĂ!
J. Von Hahn, albanolog, shprehet se: âShpati qi sheh nga lumi Drin mban ĂȘmĂ«nin BRIGJA, (nji formĂ« shumĂ«si e fjalĂ«s âbregâ nĂ« kuptimin âkodĂ«râ. Ai banohet nga fisi Thaqi qĂ« numĂ«ron 5700 pjesĂ«tarĂ«, fisi mĂą i madh nĂ« PukĂ«, tĂ« tĂąn katolikĂ«, i ndamĂ« nĂ« dy bajrakĂ«: Iballe e Bugjon.â
Pra, lumi Drin lag shume vende e krahina, por BRIGJA apo BRIGJET quhet vetem vendi çka lag në territorin e Thaqit.
Simbas IliadĂ«s sĂ« Homerit, kush e ka lexue, dihet qĂ« BrigjĂ«t (apo FrigjĂ«t), morĂ«n pjesĂ« nĂ« Luften e TrojĂ«s si aleatĂ« tĂ« ngushtĂ« tĂ« TrojanĂ«ve kundĂ«r Akejve. Pra, kallxohet qartĂ« qĂ« ThaqjĂąnĂ«t morĂ«n pjesĂ« nĂ« luftĂ«n e TrojĂ«s, Ăąni pse atĂ«here quheshim BRIGJE (pasi edhe sot si pseudonim, kĂ«t ĂȘmĂ«n kena.) Edhe Hekuba, gruaja e mbretit trojan Priamit, ishte nji princeshĂ« frigjiane (brigjĂ«se). KĂ«to fakte janĂ« shumĂ« lehtĂ« me u vĂ«rtetue kush dĂ«shiron me lexue sadopak.
âVĂ«llau i HekubĂ«s, quhej Asi, i cili qeveriste mbi vendin e quejtun Arisbe. Simbas shĂ«nimeve tĂ« Eurupidit, Hekuba-grueja e Priamit (mbretit fundit tĂ« TrojĂ«s) ishte bija e Kiseut i cili ishte mbret nĂ« Thraki (tek BrigjĂ«t). Mbas rĂąnjes sĂ« TrojĂ«s, nji pjesĂ« e TrojanĂ«ve mbesin nĂ«pĂ«r malet e tyne, nji pjesĂ« shkon nĂ« Thraki prapĂ« e nji pjesĂ« e tyne shkon nĂ« Epir (ShqipnĂź). ÂčâŽ
Pra, siç u tha nga Gazulli pak  mĂą nelt, ĂȘmĂ«nat e fiseve tona lidhen ngushtĂ« me kĂ«to fise thrako-maqedonase.
âPopujt e lashtĂ«sisĂ« ĂȘmĂ«nat e e vendeve tĂ« tyne i vendosnin simbas ndonji ĂȘmĂ«ni tĂ« Zotave tĂ« tyne apo herojve. KĂ«shtu ndodh edhe me nji pjesĂ« tĂ« MaqedonisĂ« e banueme me popullsi thrako-ilire ku udhĂ«hoqi Oresti, quhej âOrestiaâ (Arest / Orestium).Âčâ”
Kujto kĂ«tu ĂȘmĂ«nin DUKAGJIN qĂ« muer Puka nĂ« mesjetĂ« nga dinastia e famshme e DukagjinĂ«ve qĂ« prejardhjen e kanĂ« nga fshati Dukagjin i Malziut tĂ« PukĂ«s. Gjithashtu edhe ĂȘmĂ«ni i mĂąsipĂ«rm i heroit pellazg (thrako-ilir) âOrestiâ qĂ« u cek nĂ« librin e prof. dr. Eqrem Zenelaj, e gjejmĂ« nĂ« dy vende nĂ« PukĂ«: ArĂ«sti (FushĂ« ArrĂ«zi) dhe Arsti (Arst-MiliskĂĄ).
Kjo vĂ«rtetohet nga autorĂ« e huej e shqiptarĂ« tĂ« cilĂ«t thonĂ« se: âNĂ« çdo vend ku ka pasĂ« popullsi pellazge (thrakase) aty e gjejmĂ« edhe ĂȘmĂ«nin dhe nderimin pĂ«r âOrestinâ. KĂĄhdo qĂ« kĂ«to popullsi lĂ«vizen, muren me veti ĂȘmĂ«nat e Zotave, herojve, vendeve e besimeve tĂ« tyne.â
Disa ndĂ«r kĂ«to ĂȘmna qĂ« duhen veçue, janĂ«: Gordioni, mbret i frigjĂ«ve. (Nyja e Gordionit  lidhet edhe me LekĂ«n e Madh tĂ« MaqedonisĂ« sĂ« LashtĂ«, por kĂ«tu nuk po ndalem). Mos tĂ« iu duken pĂ«rralla tetana kĂ«to, por studiojini dhe vĂ«rtetojini.
ĂmĂ«ni i dytĂ« Ăąsht Midha. Midha ishte i biri i Gordionit.
Mida (Midha) ish perendesha që çka prekte, e kthente në ar (flori). Midhë ka edhe sot qé mijëra vjet në Pukë. Pra, kena fshatin Midhë, që edhe banorët e këtuhit e njohin veten pasardhës të Murr Detit.
NikollĂ« Gazulli ùsht ai qĂ« ka gjetĂ« para kĂ»nd 80 vjetĂ«sh nĂ« MidhĂ« tĂ« PukĂ«s pikĂ«risht monedha me nĂąnshkrimin e Mbretit Gordion, tĂ« cilat asokohe ruheshin nĂ« muzeun e ShkodrĂ«s por edhe dergue nĂ«pĂ«r muzetĂ« jashtĂ« shtetit. Pra deri tash pikĂ«risht nĂ« PukĂ« vĂ«rtetohet edhe ĂȘmĂ«ni MidhĂ«Â edhe Gordion.
KĂ«to shembuj nuk kanĂ« lidhje drejt pĂ«r sâdrejti me Iballen apo Thaqin, por ama Puka apo Pirusti i lashtĂ« apo Dukagjini i VjetĂ«r, duhet me u pĂĄ si nji âpuzzleâ ku çdo fshat apo copĂ« e kĂ«saj toke tĂ« lashtĂ«, e çdo fis, toponim e ĂȘmĂ«n, pĂ«rbĂąn nji mozaik tâmadh, tâlarmishĂ«m, KUPTIMPLOTĂ e jo tĂ« rastĂ«sishĂ«m historiko-kulturor.
âSibelaâ apo âKybeleâ qĂ« u pĂ«rmend mĂą nelt nga tĂ« dhĂąnat e NikollĂ« Gazullit, ishte Kryeperendesha e BrigjĂ«ve/FrigjĂ«ve.
âKybele-Sibaele, konsiderohej si perĂ«ndeshĂ« e tokĂ«s. Qysh nĂ« shek. XIX para erĂ«s sĂ« re e hasim kĂ«tĂ« ĂȘmĂ«n si Kybele…âÂčâ¶
Pra, ishte ânĂąnaâ, shĂȘjtnesha e popullit tĂ« BrigjĂ«ve/FrigjĂ«ve. Tash kujto mĂą nelt, ku gojĂ«dhĂąna pĂ«r fisin e Thaqit, thotĂ« sĂ« â…janĂ« tĂ« bijtĂ« e GjĂbales.â = Sibela= Sibaele = Kybele.
Kujto edhe se Kybele/Sibaele ùsht Kryeperëndesha e Brigjëve pra, ose Frigjëve e se tash Ibalea/Cybala/Sibaele/Kybele (pra Iballja) ùsht edhe kryeqëndra dhe epiqendra, fshati ùmë i Thaqit apo atyne që njihen si BRIGJET në Pukë.
PĂ«rsĂ«ri rikujtoni çka sapo u tha mĂą nelt, se: âPopujt e lashtĂ«sisĂ« ĂȘmĂ«nat e vendeve tĂ« tyne i vendosnin simbas ndonji ĂȘmĂ«ni tĂ« Zotave tĂ« tyne apo herojve.âÂčâ·
Pra, âIBALLEâ Ăąsht ĂȘmĂ«n PERĂNDIE – HYJNESHE PAGANE, qĂ« i njĂ«jti popull, me tĂ« njĂ«tin gen, fis e gjak, trashĂ«goi me mijĂ«ra vjet. Na vetĂ« ia ngjitĂ«m kĂ«t ĂȘmĂ«n prej nâkrye tâherĂ«s e nuk na e ngjiti apo dha kush.
Bile-bile, Iballja, Ăąsht edhe kryeqĂ«ndra e krejt atyne fshatrave e vendeve jo vetĂ«m thaqnjĂąne, por e tĂąn atyne qĂ« mbajnĂ« paraardhĂ«s konkret apo mitik, Murr Detin. Madje nĂ« harta, shpesh herĂ« tĂ« tĂąna kĂ«to fshatra (Berisha, Midha, Bugjoni, Fierza, Arsti, Truen, DardhĂ«, XĂąth, Sakat, Blerim, Kulumri, Flet, etj.) dalin nĂ«n nĂ«nshkrimin âIbali Popoliâ = Popujt e Iballes.
đ·IBALI POPOLI = POPUJT (katundet apo fiset) E IBALLES.
Tek nji numĂ«r i revistĂ«s prestigjoze âHylli i DritĂ«sâ, shkruhet: âPopujt e Iballes e mĂąrrin kĂ«t ĂȘmĂ«n prej katundit sâIballes qi Ăąsht qĂąndra e atyne fisevet e kjuhen â3 BajrakĂ«t e EpĂ«rmâ. Fisi qi zotnon kĂ«tu Ăąsht Thaqi mĂą i pari, e fisi i BerishĂ«s i dyti, pse mĂą i pakĂ«t.â
Pra, tĂ« bijtĂ« e GjĂbales/Kybele/Kybala/Sibaele… popujt qĂ« dikur nderuen PerĂ«ndeshĂ«n Kybelen/Sibaela? E qĂ« jetuan rreth Detit MurrĂ«m apo Murr Detit?
Lidhja dhe vijimĂ«sia prej genit Thrako-Ilir e deri tek Thaqi i sotĂ«m mund tĂ« mbĂ«shtetet edhe nĂ« ADN-nĂ« EV-13 qĂ« mâka dalĂ« mue pĂ«rsonalisht nĂ« analizat e ADN-sĂ« zhvillue kĂ«tu nĂ« AmerikĂ«, e tĂąn atyne qĂ« i pĂ«rkasin fisit Thaq nĂ« PukĂ« e mĂą gjĂąn.
NĂ« veprĂ«n e madhe âFjalori Klasik: ĂmĂ«nat e pĂ«rmendur nga autorĂ«t antikĂ«.â tĂ« botuem nĂ« vitin 1820 nĂ« LondĂ«r, disa ĂȘmĂ«na shpjegohen kĂ«shtu:
– PHRYGIA: Frigja, nji shtet nĂ« AzinĂ« e VogĂ«l i cili e muer ĂȘmĂ«nin nga BrigjĂ«t, nji komb apo etni nĂ« Thraki e Maqedoni, tĂ« cilĂ«t u ngulitĂ«n atje (pra nĂ« Azi tĂ« VogĂ«l pasi migruan nga Maqedonia).
– Cybele: (Sibaele/Kibela/Ibalea/Iballja): Ishte Kryehyjnesha e kĂ«tij populli/kĂ«saj etnie.
– Cybele: PerĂ«ndeshĂ«. NĂąna e PerĂ«ndive. E bija e Ceulus dhe Terra. (TokĂ«s e Qilles/Qiellit)
(VĂ«reni etimologjinĂ« kĂ«tu: pra, Cybela/Cybala/Sibela/Ibalea/Iballja ishte e bija e âCeulusâ, pra Qiellit dhe TokĂ«s (Terra).
Ceulus kuptohet qartĂ« qĂ« vjen nga fjala shqip âqiellâ, por kjo bĂąhet edhe mĂą e vertetueshme, sepse Ceulus nĂ« mitologji Ăąsht i barabartĂ« me Uranin (VrĂąni), i cili (Urani) gjithashtu Ăąsht PerĂ«ndia qĂ« pĂ«rsonifikon Qiellin. VrĂąni Ăąsht qielli sepse qielli vrĂąhet.. prej reve.
Pra, nĂ«se vutĂ« re, diku nga fillimi i shkrimit, edhe Japeti, ati i thrakĂ«ve e gjithashtu edhe Cybele (Sibaele/Kibela/Ibalea), nĂąnmadhja apo Kryeperendesha e BrigjĂ«ve (FrigjĂ«ve) po ashtu popullsi thrakase, tĂ« dy pra, rrjedhin apo janĂ« bijtĂ« e QIELLIT dhe TOKĂS. KĂ«tu kujto prapĂ« bĂšnĂ« (betimin) qĂ« bĂąjnĂ« ThaqnjĂąnĂ«t e pukjanĂ«t nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, qĂ« i dallon nga çdo krahinĂ« tjetĂ«r e ShqiptarisĂ«, bĂšja: âPashĂĄ TokĂ« e QÄ«llâ. Kjo bĂš padyshim qĂ« lidhet me prejardhjen, besimin, e trashĂ«giminĂ« tonĂ« thaqjane kulturore.
– Cybele: gruaja e Saturnit e cila adhurohej nga FrygĂ«t/BrigjĂ«t.
vijon.. âKĂ«saj PerĂ«ndeshe i kushtohen festimĂ« e festivale tepĂ«r tĂ« mĂ«dha, ku burrat kalonin nĂ« delir..â (e ka fjalĂ«n, se kĂ«tĂ« natĂ«, si nji natĂ« hyjnore, mĂą shumĂ« se netĂ«ve tĂ« tjera, burrat jepeshin apo i kushtoheshin mĂą fort grave e tyne…. mos tâu duket shaka apo banalitet, pasi Ăąsht e vĂ«rtetĂ« dhe do e shtjelloj mĂą poshtĂ«.)
– CybĂ©lus: nji mal nĂ« Frygi, ku PerĂ«ndesha Cybele/Sibaele adhurohej. BĂąheshin festa, flijime nĂ« kafshĂ«, karnavale, etj., pĂ«r hir tĂ« saj.
MeqĂ« jena kĂ«tu tek malet dhe adhurimi nĂ« male, dua tâpĂ«rmĂȘnd nji shpjegim interesant tĂ« prof. Kin GegĂ«s prej Berishe, i cili nga gjuhĂ«sia dhe etimologjia Ăąsht tepĂ«r i dijshĂ«m i cili thotĂ«: âUbaldo, festa e tre qirave.. (U bĂą lĂ© ty) (BalĂ« – rit i kryer nĂ« majen e malit Bales nĂ« IballĂ«, PukĂ«, ShqipĂ«ri), festime traditash teper tĂ« moçme pagane nga tĂ« cilat çdo gjĂ« rikujton RISHPALOSJEN e JETĂS dhe VIJIMIN e CIKLEVE TĂ SAJ.â – mbyll komentin prof. Kini.
Pra, ri-shihni çka shkruajta mĂą sipĂ«r, rreth adhurimit ndaj PerĂ«ndeshĂ«s Cybele/Sibaele nĂ« mal, festivaleve… dhe pĂ«rkushtimit tĂ« meshkujve pikĂ«risht nĂ« kĂ«tĂ« natĂ« mĂą shumĂ« se kurdo herĂ«.NĂ« asnjĂ« mĂ«nyrĂ« kjo qĂ« sapo thashĂ« nuk duhet tu duket banale apo qesharake, pasi nĂ« lashtĂ«si, problemi dhe preokupimi kryesor ishte ripĂ«rtĂ«ritja, shumimi, shtimi. KĂ«tu futet ripĂ«rtĂ«rimi nĂ« njerĂ«z, me u shtu e me bĂą fĂ«mijĂ«, pasi duhej krah pune dhe lufte; shtimi nĂ« kafshĂ« tĂ« ndryshme (bĂȘrrĂ©, dhĂȘnĂ« e dhĂ, etj.), pasi duhej tĂ« kishin me çfarĂ« me mbajtĂ« robt; dhe ripĂ«rtĂ«ritja nĂ« bujqĂ«si, edhe kjo pĂ«r nevojat jetĂ«sore.
Pra, rreth shtimit, shumimit dhe ripërtëritjes zhvilloheshin edhe kulte, zhvilloheshin edhe festa apo netë e ditë të caktueme që i kushtoheshin nji Perëndie apo Perëndeshe, në këtë rast edhe në malin Cybela tek Brigjët/Frygët dhe tek mali Bale në Iballe tek Thaqjanët.
Të njùjtën gjù pohon edhe profesor Kin Gega simbas shpjegimit të tij, thjesht kushtojini vëmendje.
Edhe ĂȘmĂ«nat janĂ« po me tĂ« njĂąjtat rrĂąnjĂ« kuptimore.. (Ubaldo=U bĂą lĂ© ty) dhe (Cybele/Sibela=Si bĂą lĂ©)
ĂfarĂ« Ăąsht shkrue deri tash, mund tĂ« thuhet se ka nji pĂ«rputhshmĂ«ri tĂ« tejplotĂ« nĂ« çdo ĂȘmĂ«n, rit, dokĂ«, zakone, etimologji, kulturĂ«, etj. Nuk munden tĂ« tĂąna kĂ«to çfarĂ« folĂ«m deri tash, tĂ« jenĂ« rastĂ«si.
Libri âFjalori Klasik: ĂmĂ«nat e pĂ«rmendur nga autorĂ«t antikĂ«.â vazhdon mĂą tej…:
âQytetet mĂą tĂ« shqueme tĂ« BrigjĂ«ve/FrygĂ«ve pĂ«rveç (1) TROJĂS, ishte edhe (2) LaodicĂ© (Ludrica?), (3) Herapoli dhe (4) Sinada. *Ludrica Ăąsht lagje e Iballes edhe sot me fis BerishĂ«.
(5) Cybele ose Cybala ose Sibaele: (Ibalea…Iballe) Nji qytet nĂ« Frygi, i ashtuquejtun prej PerĂ«ndeshĂ«s Cybele.â
âShpikja e fyellit dhe e punimeve tĂ« tjera qĂ«ndismtare (artit tĂ« tĂ« qĂ«ndisunit) i atribuohen kĂ«saj popullsie, BrigjĂ«ve/FrigjĂ«ve, qĂ« nga shumĂ« autorĂ« paraqiten si shumĂ« kryefortĂ«.ââ
Virgjili si tĂ« gjithĂ« popujt e tjerĂ« thrako-ilirĂ« dhe jo grekĂ«, thotĂ« se edhe kĂ«ta quheshin âbarbarĂ«â nga grekĂ«t.â
Pra, çka sâĂąsht grek, dihet qĂ« Ăąsht ilir.. thrako-ilir.. maqedono-epirjot.. thrako-dardan.. dardano-ilir.
Edhe gjuhën e kishin ndryshe nga grekët.
Duhet mos tĂ« kalojmĂ« nĂ« injorancĂ« apo idiotizĂ«m sikur disa autorĂ« pĂ«rtacĂ« shqipfolĂ«sa e tĂ« mendojmĂ« se Thaqi nĂ« kĂ«to anĂ« erdhâ para 5 vjetĂ«sh, 50 apo 500 vjetĂ«sh, por bĂąhet fjalĂ« pĂ«r vazhdimĂ«si tĂ« mirĂ«filltĂ«, pasi nĂ« atĂ« kohĂ« jetuen BrigjĂ«t e mandej vimĂ« tek PirustĂ«t qĂ« jetuen nĂ« shek. I mbas Krishtit e mbrapa… e deri tek Dukagjini i VjetĂ«r nĂ« mesjetĂ« e tek Puka e sotme. Gjithçka folĂ«m deri tash, vĂ«rteton se ka nji vazhdimĂ«si nĂ« njerĂ«z (nji gjak e fis) me tĂ« njĂ«jtat dokĂ«, ĂȘmĂ«na, zakone e kulturĂ«, qĂ« adhurojnĂ« e besojnĂ« njĂ«jtĂ«, e se sillen, pra kanĂ« nji kulturĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«.
Siç e citova mĂą nelt, Homeri nĂ« IliadĂ«, thotĂ« se Hekuba, gruaja e Priamit – mbretit tĂ« TrojĂ«s, ishte brigjase/frigjase. Kjo bĂąni qĂ« TrojanĂ«t tĂ« mbajnĂ« nji lidhje tepĂ«r tĂ« ngushtĂ« me BrigjĂ«t/FrigjĂ«t pĂ«rgjatĂ« tĂąn historisĂ« e BrigjĂ«t siç e thotĂ« Homeri, â..tĂ« luftojnĂ« me ENTUZIAZĂM kundĂ«r grekĂ«veâ.
QĂ« dikush mos tâgabojĂ« tâi quajnĂ« BrigjĂ«t/FrigjĂ«t aziatikĂ«, por pellazgĂ« thrako-ilirĂ«  e vĂ«rteton edhe gjuha qĂ« ata flisnin. Gjuha e tyne simbas Homerit ishte indoeuropiane. Pra, njisoj si shqipja e sotme. Edhe autorĂ«t Claude Brixhe dhe Elia Bolaris nĂ« veprat e tyne, thonĂ« se gjuha e BrigjĂ«ve padyshim qĂ« nuk i pĂ«rkiste gjuhĂ«ve anatolike por indoeuropiane. Kjo pra, sipas shumicĂ«s sĂ« studiuesĂ«ve dhe shkolltarĂ«ve, e vĂ«rteton se origjina e BrigjĂ«ve/FrigjĂ«ve ishte europiane, nga Maqedonia e lashtĂ«, tĂ« cilĂ«t emigruen nĂ« Anatoli (TrojĂ«), dhe jo anasjelltas.
BrigjĂ«t shpesh herĂ« na dalin nga historianĂ«t e antikitetit si popullsi edhe nĂ« DurrĂ«s e bile nga autori i mĂąvonĂ«, J. Wilkes nĂ« veprĂ«n e tij âIlirĂ«tâ (The Illyrians), shprehet se âBrigjĂ«t e rrethuen dhe zotnuen DurrĂ«sin dhe territoret pĂ«rrethâ. Pra, çdokund afĂ«r brigjeve tĂ« ujit…… det, liqe, lumenj…
Gjithçka folëm mù nelt, len me kuptue që nji degë pasardhëse e Brigjëve pra, ishte edhe ajo që sot njihet si Brigjet apo Thaqët në Pukë, bregut Drinit që përmendi mù nelt edhe J. Von Hahn.
Prandaj nĂ« kĂ«to anĂ« jena tĂ« lashtĂ«, autoktonĂ«, pasi dimĂ« qĂ« Maqedonia e lashtĂ« shtrihej deri nĂ« Dri here-herĂ«, edhe pse ndarjet administrative kanĂ« ndryshue vazhdimisht. Nuk jena tĂ« ardhun rishtaz sikur mundohen me na bĂą disa autorĂ« qĂ« nuk e lodhin veten tĂ« thellohen mĂą shumĂ« se 200-300 vjet, ose nga dashakeqĂ«sia ose nga pĂĄdija. KĂ«to toka janĂ« tonat me mijĂ«ra vjet. Ka pas migrime, vajtje e ardhje, por tokat kurrĂ« nuk i kena lĂ«shue pĂ«rfundimisht e lĂąnĂ« PA ZOT!!! Edhe diçka, e cila vlen.. PleqtĂ« tonĂ«, kurrĂ« nuk i kemi ndie, as kurrĂ« nuk mbajnĂ« mend tâkenĂ« ndie qĂ« dikush tjetĂ«r tĂ« ketĂ« jetue nĂ« tokat e ne ThaqjĂąnĂ«ve pĂ«rveç pirustĂ«ve tĂ« para 2000 vjetve.
Ky fakt, që jena moti këtyne anëve e BRIGJEVE (të Drinit) vërtetohet edhe në bazë të numrit të madh të popullsisë që Thaqi ka kryesisht në Pukë, por edhe në Mirditë, Shkodër, Zadrimë, Has e deri në Kosovë.
Kjo popullsi e kjo mbushje masive e fshatrave nuk bùhet as për 5 vjet, as për 50 vjet e madje as për 500 vjet. Këtu mund të bùhet nji matematikë e thjeshtë e brezave, numrit të tejmadh të fshatnave me përkatësi fisnore THAQ, e të nxjerrim rezultatet.
Pra, tĂąn kemi emigru, pĂ«rgjatĂ« krejt historisĂ« sĂ« njerĂ«zimit. Edhe unĂ« sot jetoj nĂ« AmerikĂ«, por gjaku dhe ADN e gjakut tem, mbetet shqiptar, ilir apo thrako-ilir, EV13: e cila mbizotĂ«non nĂ« veri tâShqipnĂźsĂ«. Prandaj, edhe lĂ«vizjet kanĂ« ndodhĂ«… largim-kthim-rikthim, etj., por, THAQI mbetet ai fis i lashtĂ« me rrĂąnjĂ« thrake (pellazge) apo thrako-ilire qĂ« ka ardhĂ« si gen i pandryshueshĂ«m deri sot, autokton, nĂ« toka shqiptarĂ«sh, thrakĂ«sh, ilirĂ«sh apo pellazgĂ«sh, pavarsisht a nĂ« Maqedoni, Dardani, Thraki, TrojĂ«, DurrĂ«s, apo BRIGJEVE TĂ DRINIT nĂ« PukĂ« ku edhe sot gjendet masivisht dhe mbetet origjina dhe pĂ«rqĂ«ndrimi mĂą i madh i fisit THAQ qĂ« i ka dhĂąnĂ« kombit BURRA BESE, PUSHKE, PENDE, MENDJE, ARTI, FLAMURI DHE KANUNI.
Pra, kaq përsa i përket lidhjes së Thaqit me Brigjët/Frigjët dhe genin Thrako-Iliro-PELLAZG.
MĂą tej tek vepra: âFjalori Klasik: ĂmĂ«nat e pĂ«rmendur nga autorĂ«t antikĂ«.ââ thuhet:
âPIRUS: ĂmĂ«n i nji kapiteni tĂ« ThrakĂ«ve gjatĂ« luftĂ« sĂ« TrojĂ«s (aleat i trojanĂ«ve).â
âPIRUSTĂ: Popull qĂ« mĂą vonĂ« pĂ«rmendet nĂ« Iliri. Shek. II para Krishtit.â
PIRUSTĂT
đ·Ku Ăą PukĂ«, Ăą Pirust.
KĂ«tu tash, mbasi jena tek PirustĂ«t, do argumentoj, qĂ« nâbazĂ« tĂ« tâdhĂąnave historike rezulton se fiset e PukĂ«s sĂ« sotme janĂ« popullsia kryesore Piruste.
E di se shumë-kush ka qef me ua ndërru vendshtrimjen dhe zemrën e tyne Pirustëve por ajo padyshim që mbetet Puka e sotme, ose thùnë ndryshi, bregu i majtë i lumit Drin.
Dikush i çon në Mal të Zi, dikush deri në Prishtinë e dikush deri në Mat.
AsgjĂą tĂ« keqe nuk ka nga ana dashamirĂ«se pĂ«r me e zmadhu ketâ fis por ama kur vjen puna tek tâdhĂąnat historike e ato hartografike atĂ«here puna ndĂ«rron krejtĂ«sisht e duhet tĂ« jena KORREKT!!!
PirustĂ«t nuk u shtrinĂ« nâMal tâZi edhe pse Mali i Zi ish popullsi shqiptare dikur, e as deri nâMat.
Deri nĂ« PrishtinĂ«…? Sâka tĂ« dhĂąna!
Zemra e Pirustit antik, pra përqëndrimi mù i mùdh, ùsht Puka e sotme me fiset e Thaqit, Berishës, Komanit, (pra zona e Komanit) dhe zona e Spasit.
âNĂ« lindje nga Liqeni i ShkodrĂ«s, afĂ«r Lumit Drin, FILLIMISHT, jetoi fisi Ilir i PirustĂ«ve, qĂ« mĂą pas, me kalimin e kohĂ«s migroi nĂ« rajone tĂ« ndryshme.” – Vladimir Pesic & Gordan Karaman: “Mjedisi i Liqenit tĂ« ShkodrĂ«s.”
đ·Pirustae, ekzaktĂ«sisht mbi PukĂ«n e sotme. Ana e majtĂ« e Drinit – Dukagjini i VjetĂ«r.
âPirustĂ«t, ishin nji fis, shpesh aleatĂ« me RomĂ«n qĂ« banonin luginĂ«n e Drinit.â – “LuftĂ«rat Galike tĂ« Ăezarit” botue nga Allen & Greenough’s Latin Series, nĂ« vitin e largĂ«t 1887.)
Fisi kryesor që mund të identifikohet sot nga ajo popullsi Piruste ùsht veçanërisht fisi i Thaqit që gjithnjù simbas të dhùnave historike, ùsht fisi kryesor i asaj popullsie apo fisi çka dikur quhej PIRUST.
Phrygians-Pryzh-Prush-Pirus-Prush-Prushtatët?
Sikur e cekĂ«m disa herĂ« mĂą sipĂ«r, zakonisht ĂȘmnat e tyne – vendet, fshatnat, familjet e fiset i merrnin nâbazĂ« tĂ« veçorive dhe karakteristikave dalluese etno-kulturore tĂ« tyne. NĂ« bazĂ« tĂ« PerĂ«ndive, herojve, kulturĂ«s, etj.
Pra, njerëzit e prushit: Prushtarët.
Po cilat janë të dhùnat që vërtetojnë se fisi i Thaqit ùsht gjeneza mù kryesore piruste?
Ăsht shumĂ« e thjeshtĂ«. Thjesht shih se kush i ka banue tokat e PirustĂ«ve me shekuj.
E ai fis kryesor nga bregu i Drinit (Brigje, siç citova mù nelt J. Von Hahn me 5700 banorë vetëm në rrethin e Pukës) e deri në bregun e lumit Fan e gjithashtu fshati Fan në Mirditë, janë shumica dërmuese Thaqnjùnë. As nuk janë suljotë, as Krasniqe, as Shkrel, as Kelmend.. por janë Thaqnjùnë pra.
Fshatra të cilat do i përmend mù poshtë.
Nga ajo popullsi e dikurshme e Pirustëve, sot rrjedh fisi i Thaqit.
Edhe simbas antropologëve A. Dhima (shqiptar) dhe C. Coon (amerikan), vazhdimësia e popullsisë së Pukës duket në tiparet antropologjike të arbërve të shek. VI-VIII gjetë nëpër vorrezat e Komanit me ato të banorëve të sotëm të Pukës në masën mbi 70%. Pra, nuk dulem faret, vijimësia e jetës dhe së njëjtës popullsi nëpër malet e Pukës, ùsht e qartë!!!
Fisi i Thaqit nĂ« PukĂ« e ruajti ĂȘmĂ«nin e tij mĂą fort, gjĂą qĂ« ndodh edhe sot ku tĂąn ndihen krenar pĂ«r fisin qysh nga Bugjoni, Gralishti, FierzĂ«, Arst-Miliska, Iballe, Mzi, XĂąth, Kulumri, Truen, Sakat, Blerim, Flet dhe Gojan.
KĂ«shtu shprehet Karl Patsch nĂ« veprĂ«n âGjĂ«ndja ekonomike e kulturore e Shqipnis nĂ« kohĂ«n e kaluemeâ pĂ«rkthyer prej Karl Gurakuqit, profesor nĂ« shkollĂ«n teknike, TiranĂ«:
âDashĂ»nĂźja e PirustĂ«vet pĂ«r gĂ«rmime malesh dhe zotsija e tyne nĂ« kĂ«tĂ« mjeshtri na kallxojnĂ« kjarisht se, se nĂ« viset e tyne nĂ« Shqipni gjindej ĂĄr i mjaftĂ«. Ky fis kishte ndĂȘjen e vet nĂ« hinterlandin e LezhĂ«s, e pĂ«rfshinte MalĂ«sinĂ« e sotme tĂ« LezhĂ«s, MirditĂ«n (Fandin)  e Dukagjinin (Ăąsht fjala pĂ«r PukĂ«n, pra Dukagjini i VjetĂ«r e jo DukagjinĂ«t tjerĂ«), deri nĂ« bashkimin e Drinavet nĂ« veri e deri nĂ« Drinin e Zi nĂ« lindje, tĂ« cillĂ«t formojshin kufinin natyror tĂ« PirustĂ«vet.â Pra, kĂ«tu nuk u pĂ«rmend as Mal i Zi, as PrishtinĂ« e as Mat, se krejt sâkanĂ« pasĂ« me kĂąnĂ« PirustĂ«.
Kjo dashûnß ndaj metalit, e për me mbajtë ar apo argjend nëpër trup vërtetohet edhe tek veshjet e grave të Pukës, tek Xhubleta e ngushtë. Gjithashtu, vërtetohet edhe prej raportit që na sjell Frang Bardhi gjate vizitës tij në Dukagjin (Pukë) më 1637, i cili shprehet ekzaktësisht kështu:
âTĂ« tĂąn mĂąshkujt, tĂ« mĂ«dhaj e tĂ« vegjĂ«l, mbajnĂ« vĂąthĂ«, kush argjĂąnti, kush argjĂąnti tĂ« praruem, si tĂ« jetĂ« gjendja dhe fuqia e tyne, dhe nga kjo njihen se janĂ« tĂ« krishtenĂ«, dhe tĂ« ndryshĂ«m prej turqve.â... Karl Patsch âGjĂ«ndja ekonomike e kulturore e Shqipnis nĂ« kohĂ«n e kaluemeâ vijon…
âGjatĂ« rrugĂ«vet themeloheshin qytete tĂ« reja ose zmĂądhoheshin tĂ« vjetrat: tĂ« cillat, nĂ« pjesĂ«n mĂą tĂ« madhe tĂ« tyne, jetojshin me mĂąrrĂ«dhĂąnje. KĂ«tu gjĂȘjshin jetesĂ«n karrocarĂ«, farktarĂ«, shalbĂąsa, pronarĂ« restaurantash, pĂȘmshitĂ«s, etj., etj. PĂ«rveç kĂ«saj, pĂ«r sigurimin e marrĂ«dhĂąnjevet, qeveria ngrehte kĂ«shtjelle, tĂ« cillat i ruente me garnizone tĂ« mdhaja e tĂ« vogla. Disa ndĂ«r kĂ«to kĂ«shtjelle janĂ« zbuluem si ajo nĂ« Iballe, ajo nĂ« PukĂ« mbrendĂ« (nĂ« qytet) dhe ajo nĂ« Vig tâMirditĂ«s.â..Kurse nĂ« MirditĂ«, me kalimin e kohĂ«s banorĂ«t e ruajtĂ«n ĂȘmĂ«nin e fisit vetĂ«m nĂ« kujtesen e tyne por ama u quajtĂ«n FandamĂądhi ose FandamdhĂ©j (qĂ« nĂ« shqipen e vjetĂ«r dmth autokton/anas: pra, ThaqjanĂ«t nĂ« kĂ«to katunde tĂ« Fanit janĂ« autoktonĂ«Â e jo tĂ« ardhun, siç disa kanĂ« dĂ«shirĂ« tâi bĂąjnĂ« disa). TĂ« tĂąna fshatrat e Fanit, pa dyshim, tĂ« tĂąna, origjinĂ«n dhe pĂ«rkatĂ«sinĂ« e tyne fisnore e dinĂ«.
KĂ«tu mund tâpĂ«rmendim: Thirra, Sangu, BishĂ«za/MishĂ«za, Sholthi, Molla e Kuqe, HebĂ«ja, FerrĂ«thi, Shtrungaja, Klosi, BisakĂ«t e Domgjoni, tĂ« cilĂ«t tĂ« tĂąn pa pĂ«rjashtim mbahen me fis THAQ.
FandamĂądhi pra, u quejt kjo popullsi AUTOKTONE-piruste-thaqjane me fis, qĂ« vetĂ« rrjedhat e historisĂ«, shkaktuan qĂ« tĂ« distancohen sado pak nga pjesa tjetĂ«r e fisit dhe jo se kĂ«ta muren ĂȘmĂ«nin nga lumi Fan, por nga autoktonia, sikur e tĂąn pjesa tjetĂ«r e Thaqit nĂ«pĂ«r PukĂ« e MirditĂ«. Pra, FandamĂądhi ishin ThaqjanĂ« nga çka pamĂ« nĂ« fshatrat mĂą sipĂ«r e jo fis tjetĂ«r. E si mund tĂ« jetĂ« Thaqi i ardhun rishtaz atĂ«here nĂ«pĂ«r PukĂ« e Fan kur pikĂ«risht kĂ«ta (thaqjanĂ«t) janĂ« FandamĂądhi e autoktonĂ«t nĂ« MirditĂ«? E se kĂ«ta mbizotĂ«nojnĂ« popullsinĂ« e Fanit..!! Popullsia e Thaqit as nĂ« PukĂ« e as nĂ« MirditĂ« nuk njeh tĂ« ketĂ« pasĂ« njerĂ«z e popullsi tjetĂ«r nĂ« tokat e tyne pĂ«rpara tyne. AtĂ«here pse mundohen aq shumĂ« tâna bĂąjnĂ« sa mĂą âtâriâ e sa mĂą vonĂ« tâardhun ? Na jem autoktonĂ« nĂ« kĂ«to toka e nuk njohim kĂąnd tjetĂ«r para nesh.
ĂmĂ«ni i lumit Fan nuk ka lidhje me emĂ«rtimin e popullsisĂ« si {Fandas}. Duhet sqarue dhe KUPTUE se lumi e muer ĂȘmĂ«nin prej popullsisĂ« e jo popullsia prej lumit. Se njeriu ĂȘmĂ«non lumejtĂ« e jo lumejtĂ« njerĂ«zit.
Qé si i sjell Gazulli këto fakte interesante:
Pra, nuk du, as nuk po ja hjeku MirditĂ«s sĂ« sotme kĂ«tâ pjesĂ«, por thjesht pĂ«r tĂ« nĂ«nvizue çka pĂ«rmban historia, duhet ditĂ« se lumi FanĂ« buron nĂ« malet e PukĂ«s. Gjithashtu edhe pĂ«r tĂ« kuptue qĂ« Fani nuk Ăąsht Mirdita e fisit (MorinĂ«: Orosh, Spaç apo Kuzhnen) por Ăąsht popullsi vendase thaqnjĂąne-piruste dhe jo e ardhun po sjell kĂ«tĂ« copĂ«z shkrim prej gjuhĂ«tarit NikollĂ« Gazulli.
âFandi nuk Ăąsht Merdita e fisit por i Ăąsht mbĂ«shtetĂ« MerditĂ«s. Lumi Fandi i Madh xĂȘn fill nĂ« bjeshkĂ« tĂ« DardhĂ«s sĂ« PukĂ«s, hin me nji herĂ« nĂ« Kryezi, i shtuem prej shumĂ« krojesh, prei Lumit tĂ« Zi, LejthizĂ«s, e LĂ«patit qi ulet prej QafĂ«s Malit, rrjedh FushĂ«s sâArstit, nĂ«pĂ«r ShâmijĂ«, ShkozĂ« e Gojan, e mandej bashkohet me vĂ«llan e vet Fandin e Vogel nĂ« katundin NdĂ«rfandĂ«na.â âFandamĂądhi: Fis ilir qĂ« e pat banimin, mbas goje sĂ« popullit, nĂ« PukĂ« e MerditĂ«.â
(Lexo me kujdes! Pukë e Merditë thotë Gazulli. Pra Thaqjanët e Pukës dhe Mirditës. Rreth lumit që buron në Pukë e shtrihet në Pukë e Mirditë.)
âŠ
â…Popull punĂ«tuer metalash: u gjetĂ«nĂ« shtonat e punueme ndĂ«n dhĂ© kĂ» grryejshinĂ« rĂȘmin e hekurin, e farkĂ«t kĂ» punuenĂ« shifĂ«n edhe sod nĂ« BjeshkĂ« tĂ« Kryeziut dhe tĂ« KĂ«rrabit PukĂ«s. KjenĂ« njerĂ«z shtatmĂ«dhaj, kersini i kĂąmbĂ«s sĂ« tyne mbĂ«rrijte nĂ« 70 qindĂ«sha metri. Vendi i tyne siç thamĂ« pĂ«rfshinte MerditĂ«n e PukĂ«n. Dmth tokĂ«n shka e rrjedhinĂ« lumĂ©jt Drini e Fandi, prandaj edhe nji pjesĂ« tĂ« LumĂ«s. Punimet e tyne janĂ« tĂ« dishĂ«mueme nĂ« sende tĂ« metalĂ«ta qi u gjetĂ«n nĂ« KodĂ«r-vorrezĂ« nĂ« Koman tĂ« PukĂ«s. Historia sâna i pĂ«rmend me kĂ«tĂ« ĂȘmĂ«n (FandamĂądhi) qi ndoshta u kje ngjitĂ« mĂą vonĂ« por me ĂȘmĂ«nin âPirustĂ«.ââ Prei FandamĂ«dhajsh ka mbetĂ«: 1) Shtangu i Konejvet tĂ« Fandit. 2) i dyti banues nĂ« PukĂ« e MerditĂ«. 3) Gjithçka shka ngjeti e kjuejnĂ« âKaurriâ. NĂ« PukĂ« kujto ShpellĂ«n e Kaurrit.Âčâž
Konejt e Fanit dihet botënisht që me fis jùnë 100% Berishë.
Pra, kujto se Thaçi e Berisha, nĂ« kĂ«to troje (nga Drini deri nâFanĂ«) janĂ« fiset mĂą tĂ« mĂ«dha, pavarsisht se shtrirja e tyne kap dy krahina: PukĂ« e MirditĂ«.
Prandaj kĂ«to fise janĂ« fiset kryesore PIRUSTE bashkĂ« me zonĂ«n e Komanit qĂ« ka nji qytetnim tâlashtĂ« e bashkĂ« me zonĂ«n e Spasit (apo Malziut) qĂ« Ăąsht edhe kufini i vjetĂ«r natyror i PukĂ«s lashtĂ«.
âPra, me pak fjalĂ«, ĂȘmĂ«nat âBarbar, Kaurri, FandamĂądhiâ, pĂ«r tĂ« diftue banorĂ«t e parĂ« tĂ« tokĂ«s shqiptare, sâduen me thĂąnĂ« tjetĂ«r veç se âtĂ« moçëmitâ.Âčâč
Lidhja e gjakut mes thaqjanëve të Pukës e Mirditës vërtetohet edhe se asnji thaqjan i Pukës nuk martohet me thaqjanët e Mirditës.
Kaq sa për Pirustët.
Përpilimi/shpjegimi i fjalës IBALLE.
Prapë, nga gjuhëtari i madh Nikollë Gazulli, vjen ky shpjegim.
âIballe-Iballja: katund e flamur (bajrak) nĂ« PukĂ«. Si toponym ĂȘmĂ«ni Iballe, gjindet edhe nĂ« PostrripĂ«. Krahasimi me illyrishten âSibalisâ ecĂ« pĂ«r arsye se ajo âSâ pĂ«rpara sâka vĂ«shtirĂ«si mbasi ĂȘmĂ«ni i nji fisit illyr shkruhet âVardae pĂ«r Sardeatesâ, âAnderba pĂ«r Sanderba/Sanderua), etj. Edhe nĂ« shqipen e sotme gjejmĂ« psh: i sĂąmet, i Ăąmet, pa u ndĂ«rrue kuptimi i fjalĂ«s. SkoçinĂ«=koçitĂ«; i skujmĂ«=i lĂ«kuqun. KĂ«tĂ« âSâ parashtesĂ« e gjejmĂ« edhe te Skodra (Shkodra) qĂ« mbas gjitha gjasash mbĂ«shef (fsheh) substantivin shqipe: Kodra. Dikush kujton se ĂȘmĂ«ni Iballe ka tĂ« bĂąjĂ« me ĂȘmĂ«nin e mĂąlit: Bale (aty afĂ«r, nĂ« Iballe) por kĂ«tij i thonĂ« zhvillim populluer. Nga ana tjetĂ«r njaqĂ« tĂ« shumĂ«ta janĂ« ngjasimet ndĂ«rmjet toponymevet tĂ« ShqipĂ«tarisĂ« e tĂ« Illyrishtes sa mos me mbetĂ« dyshim aspak qĂ« shumĂ« ĂȘmĂ«na i kemi trashĂ«gue prei so. (Prej IlirisĂ«).âÂČâ°
đ·IBALLJA ORĂMADHE!
NĂ« Iballe, me fis Thaq: PnĂźshi, Mushkaj e Cenaj, Buçaj, KodĂ«rbuçi, KodĂ«rmushku, NdĂ«rlymĂ«na, Shahin, Mirakaj, Gerja, Ăurku, etj.
Fis Toplane: Koprat (Pemataj, Vataj e Papaj, Maquta, Vilë.
Fis Berishe: Ludrica, Arapi.
Fis Kabashi: Zotnitë.
Lagjet pra: PnĂźshi, Arapi, Ăuku, Gerajt, Gojani, Illija (ĂȘmĂ«n illlyr), KodĂ«rbuçi, KodĂ«rmushku, Koprati, Maçuta, ZotĂ«nit, NdĂ«rlymĂ«na, ProzhĂ«mi, Qarrishta, Sapaçi, VĂąthĂ«zi dhe TepĂ«ja. BanorĂ«t quhen IballĂ«sa/IballĂ«sit.
Toponimet janĂ«: QytetĂ«za (çka kallxon ekzistencĂ«n nji qytezĂ« (kĂ«shtjelle) tĂ« lashtĂ«.); Brraka e QytetĂ«zĂ«s; Mali i QarramisĂ«; Qafa e QarramisĂ«; Podi i QarramisĂ«; Mj. e QopĂ©gut. Kroni i TplĂąnit; Kroni i Palajt; Kroni i DilĂ« Ukes; Hurdha e VogĂ«l; Hurdha e Madhe; Qarrishte; Maja e Bales; Shpati i DĂ«rrasavet; Krrut; Kneta; Fusha e Laçit; Prroni i Laçit; Kodra e KishĂ«s; Kisha e Thaqit (e vjetra) e cila daton tĂ« paktĂ«n qysh nga shek. V mbas Krishtit; Shpati i BojĂ«s; Qafa e Sharit; Bokat e Kopratit; ShalĂ«za e Gojanit; Livadhi i Agrushit; Maja e Artkatit; Kryethiu; Bjeshka e Arapit; Sula e Arapit; Podi i Gavigjes; Livadhet e Bugjonit; Kryeqzat; Qafa e Hysen Markut; Livadhi i Priftit; Kodra e Fratit (gjindet midis fushĂ«s sâIballes, kĂ» moti Turkija ka pasĂ« vra nji prift. KĂ«tu edhe Ăą kĂąnĂ« vorrue).; Podi i QorromisĂ«; PrĂȘgjeç; Guri i Gjergj UkĂ«s; Rrasa e Madhe; PjĂą; Podi i Brigjes (kujto BrigjĂ«t/FrigjĂ«t); Lumi i BosetĂ«s; Shala e VogĂ«l; Guri i XhudhisĂ«; Kisha e JeremisĂ« (truell); Kisha e ShâMasjanit (dikur famullitare); Ăąsht midis trojevet tĂ« KalasĂ« sĂ« LekĂ«s e asaj tĂ« PirustĂ«vet, (mĂą vonĂ« quhet Kalaja e SkandĂ«rbegut); Sofra e LekĂ«s (sofer guri pĂ«r 10 vetĂ«, shkĂąmb i gjallĂ«). Kisha e ShâLleshtrit (ShâLlezhdrit).
Rreshti i disa famullitarĂ«ve tĂ« Iballes: Dom Ndue Gega, mĂą i vjetri me tirqĂ« e xhurdi. Dom Gjon Naraci, Dom Shtjefen Naraçi, PatĂ«r DedĂ« Pasi, PatĂ«r Zef Mesi O.F.M., PatĂ«r Severin Lushaj, PatĂ«r Gjentil Biella, PatĂ«r Metod Mjekajsh, PatĂ«r Sebastian Hila, PatĂ«r Marjan PrĂȘla, PatĂ«r Ndue Topalli, PatĂ«r Gjon Dema, PatĂ«r Mati Prendushi, PatĂ«r Pal Dodaj, PatĂ«r Gjon Di Salvo, PatĂ«r Bernadin Llupi, PatĂ«r Loro Mileta, PatĂ«r NikollĂ« Kolej.
MĂąrrĂ« nga Gjon Karma âNdĂ«r malet tonaâ dhe nga Revista Hylli i DritĂ«s.
Për iballsit e Thaqnjùnët ùsht thùnë:
âIballja simbas disa historianĂ«ve tĂ« mesjetĂ«s, pĂ«rbĂąnte qĂ«ndren e dukagjinasĂ«ve tĂ« veriut dhe ishte njĂą ndĂ«r malĂ«sitĂ« kryesore nĂ« atĂ« çka quhej âMalĂ«sia e Dukagjinitâ (PukĂ«s). MalĂ«sia e Dukagjinit pĂ«rbĂąhej prej maleve PukĂ«-Iballe-Malzi.â – V. Hahnn.
đ·Puka si Dukagjini i VjetĂ«r e Iballja si kryeqĂ«ndra e Dukagjinit VjetĂ«r (PukĂ«s).
đ·Stili i flokĂ«ve qĂ« dukagjinasit e mesjetĂ«s (pukjanĂ«t) mbajshin. I njĂ«jti stil pak a shumĂ« qĂ« edhe Lek Dukagjini na paraqitet nĂ«pĂ«r portrete. NĂ« foto: MalsorĂ« t’Iballes.
âMalet e Thaqit dhe tĂ« BerishĂ«s ishin pronĂ« e familjes sĂ« famshme tĂ« DukagjinĂ«ve, ku tradita kallxon se kishin nji shtĂ«pi a kullĂ« e se ku ai vetĂ« (Leka) kish zhvillue beteja me rivalĂ«t e tijâ – At Giuseppe Valentini.
đ·Princi ynĂ«: LEK DUKAGJINI.
âFisi i Thaqit, Ăąsht nga mĂą tĂ« kulluemit, nga ma tĂ« fortit e tĂ« shĂ«ndoshtit, nga mĂą bukĂ« dhĂąnĂ«sit e bujarĂ«t dhe nga mĂą trimat e armĂ«s dhe tĂ« çfaqunit tĂ« mendimeve tĂ« arĂ«syeshme.â – Prof. Mehmet Vokshi, Fisi Voksh viti 1931 fq. 6.
đ·VnojmĂ« oroe, djaloshin nĂ« tĂ« djathtĂ«, i armatosun, pavarsisht se nĂ« moshe tĂ« vogĂ«l. KreshnikĂ« Iballje.
âFisi i panĂ«nshtruem i Thaqit dĂ«shmoi se sa vĂ«shtirĂ« ishte tĂ« nĂąnshtrohej ky fis nĂ« periudhĂ«n osmane. HerĂ« mbas here, pushteti turk i mbyllun nĂ« kalanĂ« e PukĂ«s, dĂ«rgonte ekspedita ndĂ«shkuese kundĂ«r tyne, me 8000-10.000 ushtarĂ«. MĂ« 1744 u rrafshuan me tokĂ« 105 shpi tĂ« familjeve tĂ« Iballes, e fisi u sistemua nĂ« rajonin e GjakovĂ«s. MirĂ«po, sâshpejti, ThaqĂ«t u kthyen nĂ« vendlindjen e tĂ« parĂ«ve (Iballe).
Rivendosjet e këtilla të ekspeditave ndëshkuese (ushtrive) turke rrallë paten sukses.⠖ Robert Elsie (albanolog).
đ·MalsorĂ« / LuftĂ«tarĂ« Iballje. VigĂąj…
âKĂ«to pak katunde tĂ« vogla tâIballes, kurrĂ« nuk ka mujtĂ« tâi shtrojĂ« nĂ«n tiraninĂ« e vet Turkia, megjithĂ«se, pothuejse vjet pĂ«r vjet ka dĂ«rgue sanxhakĂ«t e vezirĂ«t e vet tash me 5, tash me 6, tash me 10 mijĂ« ushtarĂ« pĂ«r tĂ« muejt me ja shtrue furisĂ« sĂ« vet dhe kurrĂ« nuk ka muejt me u bĂąmĂ« atyne ndonji dĂąm, veçse me ua rrĂ«nue ato kishat e tyne dhe me ua ndezĂ« shtĂ«pitĂ«, qi me qĂ«llim ata (iballsit) i kanĂ« bĂąmĂ« me pak vleftĂ«, sepse janĂ« vazhdimsisht nĂ« luftĂ« me turq.
Ata tĂ« Iballes i presin turqit, qi shkojnĂ« kundĂ«r tyne, ndĂ«r rrugĂ«t e vendet fort tĂ« ngushta dhe i vrasin e i plagosin. KĂ«shtu turqit… tĂ« thyem… vĂȘhen nĂ« ikje dhe malsorĂ«t i zhveshin (u marrin) petkash, armĂ«sh, kuajsh e çdo gjĂąje si triumfues.â
……
âNĂąn zotnimin e turkut nĂ« EvropĂ« nuk gjinden as nuk janĂ« kund burrat si kĂ«ta qi kaq trazim dhe kaq rrenim tâu kenĂ« sjellĂ« turqvĂ« sa kĂ«ta popuj tĂ« Dukagjinit (PukĂ«s) dhe prandaj besohet sĂ« nĂ« EvropĂ« nuk mund tĂ« gjnden burra armĂ«sh mĂą tĂ« mire sĂ« kĂ«ta kundĂ«r turkut sepse 100 kĂ«sish vlejnĂ« sa 1000 turq dhe jo fshehtas ose pĂ«r sĂ« largut me zjarr por ballĂ« pĂ«r ballĂ« dhe shpatĂ« pĂ«r shpatĂ«, nji i vetĂ«m shkon me guxim e futet nĂ« mes tĂ« 15-20 vetavĂ«.â – Ipeshkv Frang Bardhi. Iballe 1637.
âNĂ«pĂ«r popujt e PukĂ«s kalon pĂ«r Serbi njĂ« rrugĂ« e madhe e pĂ«rbashkĂ«t tregtare, kĂ«shtu prej rrugĂ«s ka marrĂ« emnin populli, sepse (Puka) nĂ« gjuhĂ«n shqipe (tĂ« cilĂ«n e flet Puka dhe tĂ« gjithĂ« popujt e vendet e sipĂ«rthanuna) don me thanĂ« rrugĂ«t e rrahun e pĂ«rbashkĂ«t. Ka shumĂ« kohĂ« qĂ« kjo rrugĂ« asht mbyllĂ« prej tĂ« krishtenĂ«ve shqiptarĂ«, qĂ« kanĂ« çue krye kundra turçvet, tu plaçkitun tregtarĂ«t turq, pĂ«rndryshej sasi e madhe mallnash do tĂ« vinte nga Serbia dhe do tĂ« dilte nga Shqipnia pĂ«r Serbi. KĂ«ta tĂ« krishtenĂ« kryengritĂ«s kanĂ« qenĂ« sidomos ata t’Iballes, tĂ« vendosun ndĂ«r vende e male shumĂ« tĂ« forta.â – Ipeshkv Frang Bardhi. Iballe 1637.
âNĂ« tetor 1610, Ahmet Beg Cucca [Ahmet bej Kuka] mblodhi 1500 njerĂ«z pĂ«r tĂ« kryer nji sulm tĂ« befasishĂ«m nĂ« Iballe, por meqenĂ«se kĂ«ta mĂ«suen paraprakisht pĂ«r sulmin, ata mblodhĂ«n thjesht 500 nga njerĂ«zit e tyne dhe e detyruen anmikun tĂ« futet nĂ« nji grykĂ« tĂ« ngushtĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ«, ku ata as nuk mund tĂ« iknin e as tĂ« luftonin. Ata ishin mbĂ«rthye atje tĂ« rrethuem nga burra qĂ« ose donin t’i vrisnin ose t’i zinin rob pĂ«r tĂ« tregue fitoren e tyne. KĂ«ta burra tĂ« guximshĂ«m tĂ« Iballes vranĂ« kaq shumĂ« ushtarĂ« tĂ« hutuem dhe tĂ« mundur, duke i plagosur fillimisht nga larg me shigjetat e tyne dhe mĂ« pas duke i sulmue nĂ« luftime trup me trup, sa qĂ« edhe sanxhak beu u vra. Pak prej ushtarĂ«ve osmanĂ« mbijetuen. Do tĂ« mbahet mend pĂ«rgjithmonĂ« se me atĂ« rast, njĂ« kalĂ« turk u ishte shitĂ« fitimtarĂ«ve pĂ«r dy bajoki [monedha papale] dhe njĂ« shpatĂ« tejet me vlerĂ« u shit pĂ«r njĂ« bajok. Burrat e Dukagjinit (PukĂ«s) kanĂ« fitore tĂ« tjera tĂ« shumta tĂ« tilla, tĂ« mjaftueshme pĂ«r tĂ« mbushĂ« nji libĂ«r me aventurat e tyne tĂ« lavdishme.â– PjetĂ«r Mazreku, viti 1633.
âMalsorĂ«t e Iballes e urrejnĂ« tiraninĂ« e turkut e nuk i paguejnĂ« taksĂ«. Turku kĂ«tu nuk ka shkelĂ« kurrĂ«.â – Gjergj Bardhi 1630.
âIballja Ăąsht e pĂ«rmendun nĂ« Shqipni jo vetĂ«m pĂ«r shkak tĂ« pozitĂ«s ndaj ShkodrĂ«s, Prizrenit dhe GjakovĂ«s, por edhe pĂ«r shkak tĂ« banorĂ«ve, tĂ« fuqishĂ«m dhe guximtar. Iballja Ăąsht “oaz” rrafshnaltĂ« nĂ« bjeshkĂ«t shqiptare. BanorĂ«t, janĂ« njerĂ«z tĂ« vlefshĂ«m dhe guximtarĂ«, dashamirĂ« tĂ« paqĂ«s, mirĂ«kuptimit vĂ«llazĂ«ror dhe arĂ«simit.â– P. Lovro Mihacevic, “Po Albaniji – dojmovi s puta”, Zagreb, Kroaci, 1911.
âMalsorĂ«t e Iballes janĂ« kĂąnĂ« edhe jĂąnĂ« gjallnikĂ« qĂ« kanĂ« jetue nĂ« rrasĂ« tĂ« gjallĂ«ââ – At Gjergj Fishta.
Fisi i Thaqit ka si festĂ« fisi qĂ« e feston me miq e bija e dashamirĂ« natĂ«n e madhe tĂ« SHâMASJANIT me datĂ« 19 janar.
ThonĂ« se tâparĂ«t tonĂ«, lodhĂ« nga bora e shumtĂ« dhe e pĂ«rhershme qĂ« binte nâmalet tona (edhe kah 2-3m), se mikun do e pritshe mirĂ«, nĂ« çfarĂ«do kohe, borĂ«-shi-brĂȘshen e gurĂ« nâraftĂ«.. u mblodhĂ«n e pleqnuen qĂ« festen e tyne midis dĂźmnĂźt, pra me 19 Janar, ta kalojshin nĂ« Gusht, se nĂ« Gusht nuk bjĂ© borĂ« e se do u lehtĂ«sohej puna e pritja. Ashtu u bĂą! ShâmĂąsjanin e kaluen me 19 Gusht, filluen pĂ«rgatitjet pĂ«r natĂ«n e madhe, e miq, bija e dashamirĂ« me ardhĂ«.. e tâfilloi me rÄ borĂ« qysh do Zoti vetĂ«, midis Gushtit. KĂ«tâ shĂȘj e murĂ«n si hyjnore thaqnjĂąnĂ«t e prapĂ« u mblodhen krent e fisit e pleqnuen qĂ« festen me e kalu prapĂ« me 19 Janar, qysh ish kĂąnĂ«, se borĂ« rÄ se rÄ pĂ«r ShâmĂąsjan edhe me 19 tâGushtit verĂ«s… Prandaj, ShâmĂąsjani gjithmonĂ« vjen me borĂ«.
đ·Kisha e THAQIT, IBALLE. NdĂ«rtue mbi rrĂ«nojat e KalasĂ« sĂ« PirustĂ«ve, mĂą vonĂ« Kalaja e Lek Dukagjinit e mĂą vonĂ« merr ĂȘmĂ«nin Kalaja e Skanderbegut.
Iballja ùsht ajo që zyrtarisht ka hapë shkollën e parë shqipe në Pukë e ndër të parat në veri qysh mbas pushtimit turk.
https://www.facebook.com/pellazg.ilir.pirust.arber.pukjanodukagjinas.pukjan/photos/a.625311374634222/834321347066556/
đ·DalĂ« para shkolle: MĂ«suesi i shkollĂ«s, malsore iballsa edhe prifti i fshatit me qenin e tij.
đ·Kol Bib Miraka bashkĂ« me Ernest Koliqin, me malsorĂ« iballsa e klerikĂ«.
Do burra tâmĂȘndjes, tâpĂȘndĂ«s, fesĂ« e Atdheut e tâfortĂ« e tâpĂ«rmendun ThaqnjĂąnĂ« tĂ« Iballes: At Gjergj Fishta, At Shtjefen Gjeçovi, Imzot GaspĂ«r Thaçi, PrĂȘlĂ« Mehmeti (pjesĂ«mĂąrrĂ«s ne Lidhjen e Prizrenit), BibĂ« Ndoja (prijĂ«s lufte, 1912), Sulejman Vokshi me origjinĂ« nga Iballja, Ramush Haradinaj me origjinĂ« nga Iballja, Kol Bib Miraka (ministĂ«r), Fran Miraka (martir), Anton Dukagjini, etj.
Tash edhe diçka përfundi, me e mbyll.
E di qĂ« dikuj ndoshta i pelqen ky shkrim, e dikujt jo, por kĂ«to janĂ« pĂ«rmbledhje qĂ« unĂ« pĂ«rsonalisht kam bĂą pĂ«r fisin e vendin tĂȘm nĂ« bazĂ« tĂ« tĂąna leximeve e studimeve qĂ« kam bĂą. Kush ka ndoj ankesĂ«, byrĂ«m…
Nuk po ja vnoj vulen kësaj teme dhe nëse dikush ka mù shumë informacion, apo informacion mù të saktë e të besueshëm, atëhere bùjini publike e mos i mbani në sirtar.
Ju përshëndes tùnve kush ta lexojnë.
Elidon Lekë Nikë THAQI-IBALLJA.
New York, Tetor, 2020.
Bibliografia:
1) Prof. Mehmet Vokshi, Fisi Voksh viti 1931 fq. 6.
2) Ipeshkv Frang Bardhi, relacion 1637.
3) Kadrush Sulejmani, UdhĂ«timet e Princ Lorikut tĂ« DardanisĂ«, âPĂ«r besĂ«lidhjen e fiseve dhe viseve Ilireâ faqe 34.
4) Prof.Bedri Pejani, Strategu xhenial âKrisobulatâ, bulat e arta, (Akt- dhurimet) Faqe 35-36; Prof. Dr.Shevqet Sahit Canhasi, Flakadani i LirisĂ«; Bajram Daklani, botim i revistĂ«s âDRITAâ TRELEBORG â SUEDIâ shtator 2017.
5) Prof. Mehmet Vokshi, Fisi -Voksh, viti 1931 faqe 28-30.
6) Nikollë Gazulli: Hylli i Dritës/Mars-Prill 1941. Fq. 178.
7) Hylli i DritĂ«s / Marc – MĂĄj 1941. Fq. 186.
8) Prof. Dr. Eqrem Zenelaj; âLufta e TrojĂ«s sipas Diktit tĂ« KretĂ«s dhe Darit tĂ« FrigjĂ«veâ. Fq 41-42. Botime Artini, PrishtinĂ«, 2019.
9) Prof. Dr. Eqrem Zenelaj; âLufta e TrojĂ«s sipas Diktit tĂ« KretĂ«s dhe Darit tĂ« FrigjĂ«veâ. Fq 42. Botime Artini, PrishtinĂ«, 2019.
10) Po aty.
11) Prof. Dr. Eqrem Zenelaj; âLufta e TrojĂ«s sipas Diktit tĂ« KretĂ«s dhe Darit tĂ« FrigjĂ«veâ. Fq 42-43. Botime Artini, PrishtinĂ«, 2019.
12) Prof. Dr. Eqrem Zenelaj; âLufta e TrojĂ«s sipas Diktit tĂ« KretĂ«s dhe Darit tĂ« FrigjĂ«veâ. Fq 43. Botime Artini, PrishtinĂ«, 2019.
13) Prof. Dr. Eqrem Zenelaj; âLufta e TrojĂ«s sipas Diktit tĂ« KretĂ«s dhe Darit tĂ« FrigjĂ«veâ. Fq 44. Botime Artini, PrishtinĂ«, 2019.
14) Prof. Dr. Eqrem Zenelaj; âLufta e TrojĂ«s sipas Diktit tĂ« KretĂ«s dhe Darit tĂ« FrigjĂ«ve.â Fq 69. Botime Artini, PrishtinĂ«, 2019.
15) Prof. Dr. Eqrem Zenelaj; âLufta e TrojĂ«s sipas Diktit tĂ« KretĂ«s dhe Darit tĂ« FrigjĂ«ve.â Fq 82. Botime Artini, PrishtinĂ«, 2019.
16) Prof. Dr. Eqrem Zenelaj; âLufta e TrojĂ«s sipas Diktit tĂ« KretĂ«s dhe Darit tĂ« FrigjĂ«ve.â Fq 40. Botime Artini, PrishtinĂ«, 2019.
17) Prof. Dr. Eqrem Zenelaj; âLufta e TrojĂ«s sipas Diktit tĂ« KretĂ«s dhe Darit tĂ« FrigjĂ«ve.â Fq 82. Botime Artini, PrishtinĂ«, 2019.
18) Nikollë Gazulli, Hylli i Dritës, fq. 181. Viti 1941.
19) Po aty. 20) Nikollë Gazulli: Hylli i Dritës 11-12, 1942. Fq. 426.
* Me kerkesen e autorit Kumtesa nuk I eshet nenshtruar redaktimit dhe korrektimit Letrar…
