Histori – Dielli

142 VJETORI I PROTESTËS TË KOMITET TË SHKODRËS, KUNDËR LËSHIMIT TË HOTIT E GRUDËS MALIT TË ZI

May 24, 2022 by s p

NDUE BACAJ

Në mbeshtetje të protestave, kerkesave, memorandumeve e peticioneve të krenëve e popullsisë të Hotit , Grudes ,Trieshit , Kojës , Kelmendit , Kastratit, Shkrelit e më gjërë , që kerkonin të mbronin trojet shqiptare të Malesisë Madhe nga aneksimi i Malit Zi , ju ishte bashkuar edhe Komiteti i Lidhjes Kombëtare Shqiptare Shkodër (ose dega e Lidhjes së Prizrenit Shkodër). Ky komitet i cili kishte si rezidencë shtepinë e Pjeter Gurakuqit, (babait të Luigj Gurakuqit), herë pas here mbështeste qëndresën e Maleve dhe Bajraqeve të Malesisë së Madhe, si në luftë me pendë dhe në luftë me pushkë. Për një nga këto kohë plotë afsh atdhetarie bënë fjalë edhe protesta e datës 18 maj 1880 , e cila ka në themel mbeshtetjen diplomatike , por edhe qëndresën luftarake, nëse kjo çeshtje e pa drejtë nuk zgjidhet nga Fuqitë e Europes plakë, që e kishin ngatërruar me kongresin e Berlinit, në këtë kohë kur edhe pushtuesi turko-osman ishte ligështuar si mos me keq, dhe nuk ishte në gjendje të mbrojë trojet që mbante të pushtuara prej shekujsh..

PROTESTA E KOMITETIT TË SHKODRËS , DREJTUAR KOSUJVE TË FRANCËS, AUSTROHUNGARISË, ANGLISË E ITALISË ME REZIDENCË NË SHKODËR.

SHKODËR, 18 MAJ 1880 : “…Ne shqiptarët, besojmë plotesisht se marrëveshja per lëshimin territorial (për dhënien e Hotit e Grudës Malit Zi) , e cila shkelë keq të drejtat tona të shenjta dhe që është burim për një konflikt të menjëhershem e të pergjakshëm , të padenjë për kohë edhe më pak të qytetruara, do të jetë bërë në mënyrë të pavullnetshme nga qeveria osmane dhe nuk ka qënë kundërshtuar nga fuqitë ndermjetëse , sepse ka mundësi të kenë qënë keqinformuar për ndjejat që frymëzojnë këta popuj, aspiratat e të cilëve synojnë të ruajnë integritetin e vendit dhe karakterin e tyre kombëtar , që tash katër shekuj nuk e kanë ndryshuar kurrë. Shqipëria, atdheu ynë i dashur dhe i pafat , i cili ka shkruar faqe të lavdishme në historinë e kombeve , nuk do as të shitet e as të shkëmbehet, dhe as nuk do të durojë kurrë një pushtim të huaj dhe aq më tepër atë sllav, sepse ndryshojmë shumë prej sllavëve per nga kombësia , gjuha , karakteri , zakonet , veshjet dhe traditat. Ne nuk dëshirojmë tjetër veçse të jemi shqiptar, nuk duam veçse tërsinë e vendit tonë , të atdheut tonë , që sikundër për ne është i dashur për të gjithë popujt e qytetruar të botës , të cilëve u lutemi , duke i bërë thirrje drejtësisë tyre , dhe duke kërkuar të kuptojnë fatin e rëndë që na kërcënon , të mos lejojnë të bëhet mbi kurrizin tonë një poshtersi kaq e madhe. Ky ka qënë dhe është qellimi ynë i shenjtë. Ndjeja , frika se mos po humbet kombësia, që kur u mor vesh lajmi i zi i lëshimit të trojeve të Hotit e Grudes, i gjithë populli i Shqipërisë ,me një unanimitet si kurrë ndonjeherë ,vendosën më mirë të pranojnë vdekjen, për të cilen janë përgaditur , sesa t’i lëshojnë edhe një pellembë tokë qeverisë malazeze. Ky vendim u zbatua në fakt, sepse 10 mijë luftëtarë u bashkuan si një trup i vetëm dhe u gjetën në krye të një jave të rrjeshtuar ndër kufijtë , për të ndaluar vershimin që armiku u perpoq të bënte me forcën e armëve , dhe me një numër të madh ushtarësh , të cilët akoma po kërcenojnë tek portat tona. Ne , është mirë ta përsërisim atë që ka qënë thënë në manifestin e parë të bërë nga krerët e Hotit e të Grudes (me 21 shtator 1879 N.B.) ; nuk kemi ndërmend tjetër veçse t’i përmbahemi , rreptësisht traktatit të Berlinit dhe të qendrojmë vetëm në mbrojtje , sepse siç nuk duam të pushtohemi prej të tjerve, nuk duam të bëhemi pushtues. Por siç po ndodh kundër çdo qellimi të mirë tonit , kjo gjendje e paqëndrueshme dhe e pavendosur e punëve nuk mund të zgjasë më shumë, qoftë sepse Shqipëria , duke pasur parasysh gjendjen kritike ekonomike në të cilën rënkon nuk është në gjendje të mbajë për shumë kohë një ushtri, qoftë sepse per shkak të qëndrimit kërcënues që vazhdon të mbajë kundër nesh Mali i Zi , kombi nuk mund të përmbahet më pa e bërë të sigurt tersinë e vet kombëtare ; kështu që për çdo ngjarje ose për një përleshje të përgjakshme, përgjegjësia le të bjerë mbi qeverinë malazeze , që është shkaktarja e drejtë-perdrejtë e kësaj pune, mbasi kerkon t’i leshohet një territor që nuk është i saj dhe që nuk i perket sipas të drejtës së kombësisë. Duke parashtruar sa u tha më lartë , u lutemi nxehtësisht , zoterinjëve konsuj (të Francës , Austrohungarisë , Anglisë e Italisë N.B.) që kanë qënderim këtu (në Shkodër) të marrin shënim për vendosmerinë tonë dhe t’ua njoftojnë sa më parë fuqive që ata kaq denjesisht perfaqesojnë . Ne shpresojmë në mënyrë të patundur se ato do ta marrin parasysh si duhet, dhe për të sqaruar mbi gjendjen e vertet të çeshtjes , jo vetem do të pengojnë derdhjen e gjakut shqiptare , që do ti therrasë hakmarrjes qiellit dhe të gjithë botës , por do të marrin masa që edhe Shqipërisë të mos i mohohet dhe t’i njihen ato të drejta që për të gjithë popujt e tjerë kanë qënë të respektuara në menyren dhe formen më të mirë. Me kaq , të nënshkruarit , antarë të Komitetit Shqiptar kanë nderin të tregohen me nderim të thellë..:

Daut Shukri efendiu , Selim Reçaj Efendiu , Sulejman beu , Haxhi Haki , Ahmet agë Çoba , E’them agë Kazazi , Hasan beu , Brahim efendiu , Haxhi Hysejn Drishti , Muhamet Bektashi , Ahmet Haxhi , Ademi , Sali agë Doçi , Nikoll Gjush Serreqi , Simon Simoni , Mark Naraçi , Gjon Muzhani ,Filip Suma dhe Andon Shiroka . Në mbrojtje të Hotit dhe Grudës , pranë degës të lidhjes Prizrenit Shkodër ishte formuar shtabi ushtarak të cilin e kryesonte koloneli i karierës Hodo Sokoli … ndërsa nga Malesia bënin pjesë nga Hoti , Dedë Gjon Luli (që ishte edhe zevendëskomandanti i ushtrisë vullnetare) dhe Ismail Marku , nga Gruda Smajl Martini e Baca Kurti , nga Kelmendi Nikë Lekë Pepa dhe Ujk Gila , kurse nga Kastrati Shaban Elezi dhe Gjon Deda…

Siç shihet të gjithë antarët e Komitetit të lidhjes Shqiptare (Shkodër) ishin në unanimitet të plotë per tu dalur zot trojeve shqiptare , si ata të besimit musliman, dhe ata të besimit katolik , gjë e cila shfuqizon ndonjë tendencë që kerkonte t’a paraqesë Lidhjen e Prizrenit apo, Degen e saj në Shkodër (me emrin Komitet…) si organizëm të krijuar nga perandoria turke-osmane për qellimet e saja, kur në fakte ishte krijuar nga shqiptarët patriot pa dallime krahine , feje dhe ideje , por me një qellim të shenjtë , mbrojtjen e trojeve etnike shqiptare nga “klyshët” e Rusisë në Ballkan (serbo-malazezët).. Edhe pse shqiptarët në ato kohë kishin pak miq e shumë armiq me luftën e tyre me pendë e pushkë bënë të mundur të mos ndodhte krejt ashtu siç ishte planifikuar zi e ma zi për shumë troje shqiptare që edhe sot një pjesë e këtyre trojeve vuajnë padrejtësinë e atyre kohëve të Europës plakë, që kishte forcën por jo të drejten…

REFERENCAT : 1.Akte te Rilindjes Kombetare Shqiptare 1878 – 1912 , faqe 100-101 , perg.nga Stefanaq Pollo dhe Selami Pulaha, botim i Akademise se Shkencave…Instituti i Historise (1978 ).

2.Mr.Gjergj Nikprelaj, Dedë Gjo’Luli, mbrojtës i trojeve shqiptare, në një cep të Ilirisë, fq.85, perg. për botim dhe redaktua nga Anton Kolë Berishaj, Art Club, Ulqin 2007.

3.Xhafer Belegu “Lidhja e Prizrenit” fq.89-91, Tiranë 1939.

CHARLES C. HART, AMBASADORI I SH.B.A-VE NË TIRANË, PËR THE CHICAGO TRIBUNE (1929) : “JU SHPJEGOI RËNDËSINË E DËRGIMIT TË NJË AMERIKANI NË VENDIN E MBRETIT ZOG…”

May 23, 2022 by s p

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 22 Maj 2022

“The Chicago Tribune” ka botuar, të mërkurën e 17 prillit 1929, në faqen n°2, rrëfimin e ambasadorit amerikan asokohe në Shqipëri në lidhje me mënyrën se si duhej thirrur mbreti Zog dhe me rëndësinë e prezencës së amerikanëve në mbretërinë shqiptare, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Monarku shqiptar mund të jetë Zogu për disa, por ai preferon Zog – është më dinjitoz

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Mbreti Zogu i Shqipërisë nuk është më Mbreti Zogu. Ai është tani e tutje Mbreti Zog dhe z. Charles C. Hart, i dërguar i jashtëzakonshëm dhe ministër Fuqiplotë në Mbretërinë Ballkanike, thotë se e gjithë bota ende po e thërret Zogun me emrin e gabuar.

“Ai ka qenë Mbreti Zogu”, shpjegoi zoti Hart, i cili mbërriti në Paris dje me Leviathan, për një gazetar të Tribunës, “por një emër kaq i zakonshëm nuk i shkonte më kur u bë monark. Zog, nga ana tjetër, është i dalluar dhe mjaft i pazakontë. Shtypi i Europës dhe i Shteteve të Bashkuara e merr parasysh me dashamirësi.”

Zoti Hart është kthyer jashtë shtetit pas dy muajsh pushime në vendlindje dhe është nisur drejt Tiranës për të rifilluar detyrën si ministër i SHBA-ve.

“Natyrisht që ju do të pyesni veten se çfarë nevoje ka në një vend të jashtëzakonshëm si Shqipëria për një të dërguar amerikan,” tha zoti Hart duke parashikuar një pyetje të qartë. “Unë do t’ju them. Shkollat amerikane, metodat amerikane të biznesit dhe përparimi amerikan janë rend i ditës në vendin e vogël të Mbretit Zog. Shumë shqiptarë të emigruar në Shtetet e Bashkuara janë kthyer për të vazhduar biznesin e tyre në atdhe. Në fakt ne kemi një koloni të lulëzuar shqiptaro-amerikane në Tiranë”.

Punë magjepse.

Kërkimet e mëtejshme nxorën faktin se shqiptarët nuk i harrojnë kurrë familjet. “Ka raste të regjistruara,” tha zoti Hart, “ku të rinjtë shqiptarë janë kthyer nga Amerika për t’u martuar me vajzat me të cilat ishin fejuar në foshnjëri dhe nuk i kanë parë kurrë. Të tjerë kthehen për të marrë nënat, baballarët, motrat apo vëllezërit e tyre. Shumë të tjerë kalojnë disa vite në Amerikë dhe më pas kthehen përgjithmonë në shtëpi.”

Zoti Hart thotë se është “ndoshta i vetmi njeri në shërbimin diplomatik të SHBA-ve që mund të gëzojë një post në Shqipëri. Një punë e tillë ka më shumë interes, emocione dhe përgjithësisht aspekte shumëngjyrëshe se pothuajse çdo profesion tjetër në botë. Për gjashtëmbëdhjetë vjet isha në lojën e gazetave dhe kur u zbeha prej tyre, u sigurova që të zgjidhja diçka për të cilën mund të mbaja në mendjen time.”

Ai do të niset së shpejti nga Parisi për në Tiranë, i shoqëruar nga zonja Hart.

Vajtojmë njeriun fisnik e patriot Dalip Grecën

May 18, 2022 by s p

Ing. Viktor Mark Daragjati/

Vajtojmë humbjen e ish-redaktorit të Diellit Dalip Greca, i cili u nda nga jeta papritur. Nuk kam qenë shpesh pranë tij, por e kam respektuar pa masë dhe e kam lexuar me interesë. Unë i gjykoj njerëzit nga veprat dhe fjalët e tyre. Mjaftoi një shprehje e shkurtër e tij për të kuptuar dhe vlerësuar patriotizmin e tij, sinqeritetin dhe besnikërinë e tij. Me rastin e prezantimit të kujtimeve të Kol Bib Mirakajt, ai më tha: “Në familjen tonë askush nga ne nuk e përkrahte komunizmin”.Dalip Greca ishte aq modest sa ishte i aftë. Ai ishte një punëtor i palodhur. Ai e donte punën e tij në shërbim të komunitetit shqiptaro-amerikan si redaktor i gazetës Dielli dhe si anëtar me ndikim i Vatrës. Ai ishte i respektuar nga diaspora e gjerë dhe në Shqipëri. Shkrimet e tij ishin të qarta, të rrjedhshme, asnjëherë përçarëse dhe megjithatë të drejtpërdrejta dhe të ndershme. Dalip Greca është shembull i gazetarisë së spikatur dhe objektive në një kohë kur servilizmi dhe partishmëria kanë kontaminuar një pjesë të madhe të shtypit shqiptar. Ndërsa të tjerët mund të meritojnë lëvdata për mbështetjen e organizatës Vatra në dekadat e fundit, si Agim Karagjozi dhe Gjon Leka, ishte kontributi i Dalip Grecës në Gazetën Dielli, gazetën më të vjetër shqiptare në botë, që i riktheu imazhin mbarëshqiptar Vatrës. përtej kufijve të Amerikës. Falenderojmë Dalip Grecën për angazhimin e tij altruist dhe të lavdërueshëm ndaj çështjes shqiptare. Ai na lë me një shembull të shkëlqyer të kontributit shoqërore, kulturore dhe politike që mund të arrijë gazetaria e ndershme. Puna e tij duhet të mblidhet në një libër për të shërbyer si një frymëzim i ndritshëm për të tjerët. Ngushëllimet e mia të sinqerta familjes, komunitetit Vatra dhe gjithë bashkëqytetarëve shqiptarë që e respektuan vëllanë tonë Dalip Greca.

KAFSHËT LUFTËTARE SI DHE NJERËZIT

May 14, 2022 by s p

Nga Prof. Asoc. Dr. Zaho GOLEMI/

(Elefandë, kuaj, qen, arinj, deve,.. pëllumba janë bërë padashur “luftëtarë” si dhe janë përfshirë në beteja të përgjakshme të “artit të shkatërrimit” të njerëzimit)

Luftrat janë një e keqe e njerëzimit, janë arti i shkatërrimit, që kanë lidur bashkë me shoqëritë njerëzore dhe janë bashkëshoqëruerse të tyre. Kafshët janë gjithashtu shërbëtore të njerëzimit edhe në situatë luftarake. Nuk janë të rralla rastet kur kafshët janë përfshirë në luftra bashkë me njerëzit, vecanërisht në kohët parahistorike e deri në ditët tona. Elefandët, kuajt, qentë, arinjtë janë bërë padashur “luftëtarë”, kanë luftuar bashkë me njerëzit, kanë qenë në front dhe në prapavijë. Këtu nuk e kemi fjalën për qentë e kufirit, të policisë dhe jo vetëm dhe as për qenin “Sadak”, qeni hero që shpëtoi shumë jetë në Thumanë dhe Durrës si mjeshtër i rrënojave të pallateve në tërmetin e 26.11.2019, as për qen heronj që kanë shpëtuar jetën e sa e sa foshnjave, apo për qentë e salloneve presidenciale kudo në botë. Fjala është për qenin hero të Luftës së Parë Botërore, për Rreshterin “Stabi”, një hero i vërtetë që kapërceu Atlantikun dhe ju gjend në kohë rreziku europianëve. Lufta e Parë Botërore apo Lufta e Madhe ishte lufta që përfshiu pothuajse gjithë botën, nga viti 1914 deri më 1918. Shtetet e Bashkuara i shpallën luftë Gjermanisë më 6.4.1917 dhe më 7.12.1917, i shpallën luftë Austro-Hungarisë. Në rrugëtimin luftarak në të dy luftrat botërore nuk munguan kafshët besnike të njerëzimit vecanërisht qeni dhe kali, por edhe kafshë-egërsira si ariu, që rriteshin mes njerëzve dhe imitonin ata sikurse ishte ariu “Wojtek”, qeni “Stubby” e deri tek historitë frymëzuese të qenit ushtarak “Kuno” gjatë një bastisje ka shpëtuar jetën e ushtarëve britanikë të cilët po luftonin al-Kaedën në Afganistan në gusht 2020. Qeni hero në momentin kur armiku po gjuante me armë zjarri ka dalë para plumbave dhe si pasojë e kësaj humbi të dyja këmbët e pasme. Qenit-hero pasi humbi këmbët në operacion luftarak ju porositën proteza duke bërë që të jetë qeni i parë ushtarak në Mbretërinë e Bashkuar që porositet diçka e tillë. Qeni Kuno, i trajnuar për të zbuluar eksplozivë dhe armë, ju dha medalja për trimëri në një ceremoni virtuale sepse në momentin e sulmimit ishin pozicionuar për të mbështetur forcat elitare të Shërbimit Special të Anijeve, ndërkohë që është “pensionuar”. Janë të njohur historikisht kali i Gjergj Kastriotit si simboli që ka shoqëruar heroin dhe sipas Barletit, ishte i bardhë, i një race të zgjedhur, që pas vdekjes së heroit, ai nuk pranoi t’i hipte njeri tjetër deri sa ngordhi, kali i Osmanit gazit, kali që kalëronte Napolon Bonoparti, “Marengo”, një kal i bukur arab që ka hyrë në histori si më i famshmi nga të gjithë si dhe qindra figura të gjeneralizmit botëror. Kuajt kanë parë betejat nga më të përgjakshmet të njerëzimit, prerje kokash, krime të përbindshme. Po kështu edhe elefandët me fizikun e tyre të fuqishëm janë shfrytëzuar nga njerëzit në kohë lufte, duke i vendosur në ballë të ushtrisë, si mburojë, ndërkohë që elefanti përdoret për të sulmuar ushtarët e armikut, prandaj ai është në formë heshte, sikurse mban pesha shumë të rënda bashkë me devetë. Dhjetra prijësa luftarakë në betejat e mëdha të historisë përdorën elefandë, kuaj e deve si dhe kafshë të tjera lufte. Këtu përfshihet edhe Pirrua i Epirit, Aleksandri, Hanibali etj. Faktikisht gjithë prijësat e fushatave luftarake kishin për shok të parë kalin të shpejtë dhe të fuqishëm, deri sa “u ra vlera” me daljen e makinave luftarake mororrike si dhe helikopterët si vëndkomanda lufte në ajër.

QENI HERO QË ERDHI NGA AMERIKA NË EUROPË

(Qeni rreshter “Stubby”, më i dekoruari në historinë e njerëzimit).

Më 11.11.1918, Gjermania nënshkroi një marrëveshje armëpushimi me aleatët, për përfundimin e LIB, që njihej si “lufta për t’i dhënë fund të gjitha luftërave”, ku ndërmjet mijëra historive të vërteta të fushëbetejave dallon historia e një qeni që bëri histori më vete gjatë Luftës së Parë Botërore. Ka qenë korriku i 1917-ës, kur ushtari 25 -vjeçar Robert Konroi (Conroy), stërvitej bashkë me shokët e tij të regjimentit në një bazë ushtarake të improvizuar në Yale të New Haven, në Connecticut të ShBA-së, në pritje për tu hedhur në frontet e Luftës së Parë Botërore në Europë. Por diku midis kazermave, gjeti një këlysh bisht cung të vogël e të uritur qeni me sytë e mëdhenj e trupi gjithë muskuj i pitbullit. Konroi ishte një dashamirës i kafshëve dhe si i tillë e mori këlyshin për të cilin koha tregoi se shpejt ai do të bëhej i njohur dhe i dashur për të gjithë ushtarët dhe oficerët e Regjimentit 102 të Këmbësorisë Amerikane. Efektivit të regjimentit ju shtua edhe një “ushtar”, duke i bërë shoqëri Robert Konroi.

Meqënëse qeni ishte me bisht të shkurtër, ushtarët filluan ta thërrisnin këlyshin me emrin Stabi (Stubby), që në shqip nënkupton “cung” apo bishtprerë. Stabi u mësua me jetën e kazermës dhe me gjithë jetesën ushtarake, u njoh me alarmet, stërvitjet, mësoi si të përshëndeste ushtarakisht duke u ngritur mbi dy këmbët e pasme e të vinte putrën tek vetulla e djathtë. Ditët kalonin dhe erdhi koha që trupat të niseshin për në Europë, Regjimenti i 102 i Këmbësorisë ku bënte pjesë dhe Konroi, do të lundronte me anijen luftarake “S.S.Minesota”. U nisën bashkë me Stabin dhe pas disa ditësh, kur anija ishte larg në oqean, komandanti i Regjimentit ku ishte ushtar Konroit zbuloi se ushtarët e tij kishin edhe një qen me vete gjatë udhëtimit duke kaluar Atlantikun. Kjo e zemëroi shumë sa urdhëroi kapjen e menjëhershme të qen bishtprerit.

Urdhëri u zbatua por në momentin që komandanti po mendonte për ekzekutimin e tij, ai u habit sepse qeni përballë u ngrit mbi dy këmbët e pasme dhe nderoi ushtarakisht duke mbështetur putrën e djathtë mbi vetull, duke pritur urdhrin e ekzekutimit, apo të flakjes në oqean. Komandanti i Regjimentit nuk mundi t’i rezistonte një gjesti të tillë nderues edhe në prag ekzekutimi. Komandanti i dha leje të jetonte. Por me mbërritjen në Francë, regjimenti i Konroit, ju bashkua Divizionit të 26 të “Yankee” dhe u nis për në llogoret e luftës, duke u futur kështu në një periudhë prej tetë muajsh luftimesh të përgjakëshme. Bashkë me regjimentin luftonte dhe Stabi, një qen i vogël e i zgjuar, që nuk ishte thjeshtë një “luftëtar fronti”, por më shumë se një kafshë e thjeshtë, një thesar mbështetës në fushën e betejës luftarake. Stabi kishte mësuar shumë nga jeta intensive ushtarake, e ndjente instiktivisht kur jeta ishte në rrezik dhe i mbronte shokët e tij ushtarë të transheve me të njëjtën trimëri e vendosmëri, që çdo qen tjetër në botë do të mbronte të zotin e tij në rrethana të vështira lufte.

Stabi i përcillte me ulërima shokët e tij ushtarë të transheve që jepnin jetën me tmerr herë të copëtuar nga minat apo predhat e artilerisë e herë duke vjellë copa mushkërish si pasojë e sulmeve kimike të armiqve, armë kimike të sapozbuluara dhe të provuara për herë të parë në LIB. Në këtë situatë edhe Stabi u gjend përballë sulmit kimik me klorinë të gjermanëve. Ushtria e kishte kalitur dhe ai i mbijetoi sulmit kimik. Pas kësaj ngjarje Stabi u bë edhe më i ndjeshëm ndaj klorinës dhe një nuhatës e paralajmërues për ushtarët e tjerë të frontit sado larg që parapërgatitej hedhja e saj. Aftësitë e tij të reja u panë në një mëngjes herët, kur gjermanët, duke përfituar nga drejtimi i erës, filluan pa paralajmërim një sulm të ri kimik me klorinë mbi vendqëndrimet e ushtarëve amerikanë që ishin akoma në gjumë. Stabi u bë kështu një paralajmërues i rrezikut duke bërë zgjimin e amerikanëve duke lehur fort, duke kërcyer mbi shtretërit e ushtarëve dhe duke dhënë kështu alarmin e shpëtuar jetë të shumta. Kur ushtarët ishin të dërrmuar në luftime dhe të sfilitur nga lodhja kishte një “ushtar” vigjilent dhe i gatshëm gjithmonë. Ai ishte në kohë të mirë dhe të keqe, ditën dhe natën i gatshëm, në betejë dhe në pushimet e përkohshme të sulmeve. Qeni “Stabi” ishte shndruar në luftëtarë me kohë të plotë në betejë. Ai ishte zbulues dhe nuhatës i minave, futej në hapësirat midis transheve dhe kërkonte për ushtarë të vrarë e të plagosur. U shndrua në një sinjalizues tepër i saktë kur gjente ushtar amerikan ndërsa e lehura kërcënuese donte të thoshte se kishte gjetur një ushtar armik. Në një rast, në një prej betejave, identifikoi dhe një spiun gjerman të cilin e sulmoi dhe nuk ju nda derisa trupat amerikane e kapën atë.

Akti trimëror i Stabit bëri që gjenerali komandues i trupave amerikane të dekretonte urdhërin për dhënien Stabit të gradës “Rreshter”, e panjohur dhe e padëgjuar më parë, duke u bërë rasti i parë në historinë e luftrave që një qen të merrte një gradë ushtarake, që u përkiste rracës njerëzore. Athere si asnjëherë tjetër në historinë e ushtrisë amerikane, në Regjiment vjen urdhëri që “Rreshteri Stabi” të pajisej me një uniformë të veçantë të posaçme dhe në fakt kjo uniformë e “Stabi-it” ruhet edhe pas më shumë se një shekulli në Muzeun “Smithsonian” në Washington DC në kryeqendrën e SHBA-së. Fakt historik është se Rreshter Stabi, shërbeu denjësisht me kontribut të spikatur në 17-të beteja, derisa nga fundi i luftës, një granatë që shpërtheu afër tij e plagosi rëndë në gjoks dhe në këmbë. Rreshteri Stubby shkroi faqe lavdie në përdorimin e kafshëve në luftë, evitoi rreziqe në luftime, kurseu gjak nga “shokët” e luftës, nuhati dhe parandaloi helmimin me një re me gaz mustardë të verdhë-gjelbër mbështjell një qytet si një mjegull vdekjeprurëse, me mençuri u bë zbulues, që nuk njohu kurrë ankesa, por gjithmonë besnik i regjimentit ku shërbeu.

Përshkrimet e kohës ruhen dhe tregohen se si në spitalin ushtarak ku u mjekua, qeni i famshëm nga New Haven i Connecticut, pasi e kishte marrë pak vehten, ngrihej e shoqëronte gjithë dinjitet grupin e oficerëve mjekë, thua sikur ta dinte që ai ishte dhe vetë një i tillë, duke sjellë kurajo, optimizëm dhe gëzim tek të plagosurit e tjerë që mbushnin spitalin në ato ditë të fundit të LIB. Rreshteri Stabi u bë i njohur në të dy anët e Atlantikut. Gazetat e luftës e përmëndnin shpesh emrin e tij, gjë kjo që bëri që gratë e Chateau-Thierrey, një nga komunat franceze, ku në vitin 1918 u zhvilluan disa beteja të përgjakëshme midis amerikanëve e gjermanëve, t’i qepnin Rreshterit Stabi një pallto të veçantë kamoshi, tashmë e njohur në rrethet gazetareske të mbushur plot me dekorata e medalje “për trimëri në luftë”. Përfundimi i luftës bëri që luftëtari i frontit luftarak në Europë të kthehej fitimtar në shtëpinë e tij në SHBA, si një hero, por dhe me një medalje ari të akorduar nga organizata “Humane Society”, që kryesohej nga gjenerali John J. Pershing komandant i Përgjithshëm i Forcave Amerikane. Fama e Stabit pas lufte u rrit shumë dhe ai filloi të ishte shpesh e më shpesh një i ftuar i çuditshëm dhe i respektuar në aktivitete shumë të rëndësishme. U harrua i zoti i qenit, por qeni i tij kurrë. Ai u prit në audiencë nga tre presidentë të Shteteve të Bashkuara, nga Presidenti Wilson, Presidentët Harding dhe Presidenti Coolidge. Instuticionet dhe autoritet amerikane dhe jo vetëm për shërbimet e kryera, i dhanë dekorata, medalje, urdhëra e tituj nderi përfshi edhe anëtarësinë në Legjionin Amerikan të Nderit. Stabi u bë veteran lufte, u tërhoq nga shërbimi aktiv njëherësh me të zotin e tij, Konroin, i cili në vitin 1921 shkoi për të studiuar drejtësi në Universitetin Georgetoën të Washingtonit. Por student Konroin sin ë luftë edhe në paqe ishin bashkë. E mori qenin me vete si shokun e tij më të ngushtë. Dy veteranë lufte shkuan bashkë edhe në Universitet, bashkë me rreshter Stabi. Qeni besnik i rregjimentit, bashkëluftëtar në frontet e luftës në Europë, kur ishte vetëm 10 vjeç, më 16.3.1926, i pushon zemra në mënyrë të papritur, që nuk ishte një ngordhje por një vdekje e transmetuar nga gjithë media e politika amerikane e kohës, si vdekja e një heroi lufte. Gazeta prestigjioze e planetit “The New York Times” shkroi nekrologji të tillë, që zinte një hapësirë gazete dy herë më të madhe se sa lejohej për vdekjet e kryeministrave të vendeve miq të SHBA-së. Trupi me katër putra i rreshterit Stabi u ballsamos dhe sot ai qëndron në pavionin “Price of Freedom”/Çmimi i Lirisë të Muzeumit Kombëtar të Historisë së Natyrës në Washington DC të ShBA-ve, museu i famshëm që njihet në mbarë botën “Smithsonian National Museum of Natural History”. Skulptura, piktura, memoriale kushtuar rreshterit Stabi janë të përhapura dhe të njohura kudo. Stabi ka një memorial në Parkun Përkujtimor të Veteranëve të Middletown të Connecticut të SHBA, memorial përkujtimor për qentë e luftës në Filadelfia, ndërkohë që sa ishte gjallë Stabi ishte pjesë e paradave të fitores pas Luftës së parë Botërore. Edhe në Michigan ka një varrezë qensh që kanë shërbyer denjësisht në ushtri dhe në policinë amerikane. Brezat tashmë kanë mësuar për qenin hero të LIB, që në të vërtetë ka më shumë se 50 burime studimi për një qen hero, që u fut në luftë kur ishte një vjec rastësisht dhe ngeli “hero lufte”. Në Kansas City, në një rrugë që u kushtohet luftëtarëve që luftuan për Amerikën dhe lirinë e popujve europianë, që quhet “Walk of Honor”, çdo tullë e shtruar ka një emër veterani, gjen edhe një emër: “Rreshter Stabi”, qeni veteran i Luftës së Parë Botërore, qeni me gradën më të lartë se i zoti, fitues i medaljes “Purple Heart”, por meritoi dhe shumë medalje “Për trimëri”. Qeni ka emrin dhe në “Monumentin e Lirisë për Ushtarakët e Luftës së Parë Botërore, të dedikuar: “Sergeant Stubby, Hero Dog of WWI, A Brave Stray”, “qenit të luftës” si ikonë e Luftës së Parë Botërore, hero e mik i presidentëve, gjeneralëve e ushtarëve, i respektuar kudo dhe në institucionet ushtarake dhe akademike, i vizituar nga miliona njerëz në vit, subjekt legjendash si hero lufte për shërbimin me besnikëri ndaj njerëzve në betejë. (Botuar më parë në Alb-Spirit)

Letra e Papës Palit VI nga 17 janari i vitit 1968

May 6, 2022 by s p

Pergaditi: prof. dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies

Botimi i letrës së papës Pali VI, nga 17 janari i vitit 1968, është përkthyer shqip nga Hilushi (pseduonim i Ernest Koliqit) me një mjeshtri dhe stil të veçantë, në dialektin gegërisht. Po ashtu, nga Hilushi u shkrua edhe komenti në fund të letrës, i cili është shumë përmbajtësor, domethënës, me tone shprese sa edhe kritike. Letra, për herë të parë, është botuar latinisht në “L’Osservatore Romano”, Citta del Vaticano. Viti 108, nr. 13 (32.691), 18 janar 1968, f. 1-2, për t’u botuar pastaj në revistën “Shêjzat” [Le Pleiadi]. Romë. Viti XII, nr. 1-3, 1968, f. 9-12. Në fund sjellim edhe përshkrimin e përkthimit shqip të bërë nga Hilushi, të letrës së papës Pali VI, të botuar te “Shêjzat”.

Letra e Papës Palit VI nga 17 janari i vitit 1968

Bijvet t’anë të dashun

Zotnijve të tyne Kardinala

Massimiliano de Fürstenberg

Prefekt i Kongregacjonit

të Shèjtë për Kishat Lindore

dhe

Gregorio Pietro Agagianian

Prefekt i Kongregacjonit

të Shèjtë për Evangjelizimin e popujvet

Bij t’Anë të dashun,

shëndet e bekim apostullik

Me të kënaqun zêmre po u a sjellim fjalën Tanë Kryeparvet të dy Dikasterevet fetare nga të cilat mvaren Katholikët Shqiptarë e Arbëreshë, në rasën e Pesqindvjetorit të fatosit të tyne Gjergj Kastriotit Skanderbeg.

Skanderbegu âsht pinjolli famëmadh i njâj treve qi pat fatin të përfshihet ndër sajime apostullike të Shën Palit e ndoshta nga dora e tij muer të parën farë t’Ungjillit; pa ajo paraqitet nga historija porsi Kishë me hierarhí nga fillimi i shekuli IV.

Hierarhija shêjte e saj, ritit qoftë linduer qoftë prendimuer, mvarej nga patriarkata e Romës, e gjatë vargut të Konqilevet të mëdhaja Ekumenike, në bashkim me Selinë Romake, qe mbështetja e përhershme e orthodoksisë.

Nonse mâ vonë Ikonoklastët deshtën ta këpusin nga jurisdikcjoni patriarkuer i Romës, dhe u ternuen në tokë të saj fise barbare jo kristjane, Shqipnija prap se prap e mbajti fenë e vet të shëndoshë, dhe synimin e shpirtin të ngulun tek Roma. Dhe kësaj Selije Apostullike i u suell ndër çaste të rrezikshme, tue gjetun herë mbas here përkrahje shpirtnore dhe materiale.

I XV Qindvjet qe për kombin Shqiptar një nga përjudhat mâ të travajume, e njiherit edhe nga mâ të lavdíshmet të hisotrisë së tij, për luftat e pandâme që i u desht të përballojë kudrejt kërcnimit t’ushtrivet osmane pushtuese, të cilat, mbasi patën shtîm në dorë kryeqytetin e Perandorisë Byzantine, i mateshin drejt për së drejti Perëndimit. Qindresa e Shqiptarvet, gjatë një të katërt qindvjeti, u deftue /f. 9/ sa kambëngulëse aq edhe ngadhënjyese, sidomos nepër trimní e mbas udhëheqjes së kryeprisit të tyne Gjergj Kastriotit Skanderbeg, Pesëqindvjetori i Vdekjes së cilit përkujtohet po në këtë ditë 17 kallënduer 1968.

Me të madhin gëzim muerëm vesht se gjith sa janë gjakut shqiptar, si në Shqipní ashtu përjashta, pregatiteshin për kremtim të lulëzueshëm të këtij qindvjetori me nderim mâ të thellë se kurr ndaj fatosin e tyne kombëtar të madh e të paharrueshëm. Edhe kjo Selí Apostullike me gjithë zêmër po bashkohet në përkujtim të fytyrës bujare të Gjergj Kastritotit, birit besnik të Kishës, të cilin Parardhësit Tanë e mbuluen me kaq e të tilla lavde sa ndoshta kurrnjânit ndër fatosa t’asaj kohe nuk i drejtuen. E njimend ai gjatë njizetepesë vjetve dijti ta mprojë nga pushtimi atdhenë e vet, tue sigurue me at mproje një nga sektorët mâ të rreikshm të ballit mprojtës të Krishtënimit. Përandaj Parardhësi i Ynë Kalisti III përherë i nderueshëm, tue marrë para sýsh besnikinë ndaj Fenë e ndaj Selinë Apostullike, me të cilën Kryetrimi i madh siellte ushtarët e vet në luftim, mujte shkurt ta pikëzonte tue pohue se Ai “përmbi të gjithë princat katholikë pat meritime të nalta ndaj Fenë e besimin e krishtenë”[ Liber Brevium Callisti III, nr. 298 foglio 122].

Një mbas një, përandej, Papët që zunë këtë Selí në atë përjudhë të gjatë të luftës së tij të pandáme, s’ia kursyen ndihmën e tyne kohë mbas kohe e me dobí, madjè i dhanë mbështetje edhe përtej mase së mundësivet të veta.

Mbas vdekjes së fatosit, e mbas pushtimit t’Adheut nga zotnuesa të huej, shum Shqiptarë pëlqyen mâ mirë mërgimin me gjithë farëfis, sidomos pse në Vendlindje mâ nuk mujshin të gëzojnë lirinë e Fesë ballëhaptas. Disa kaluen në Greqí, ndërsa tjerë, me shumicë, erdhën n’Italí, veçanërisht në Kalabrí e në Siqilí, valë mbas vale, tue gjetun pritje miqësore n’ato vende bujare. Për ta s’la pa u kujdesuem me gjithë zêmër kjo Selí Apostullike, me veprim të vazhduem e të përkujdesëshëm, si e ipte koha, derisa tash vonë për ta ngrejti tri qendra juridike në vete, Lungro dhe Horën e Arbëreshëvet me ipeshkví, dhe Monastirin stavropegjik të Grottaferratës me Arhimandrit, posë Seminarit Papënuer arbëresh “Benedikti XV.”

Me admirim po shofim se këto Komunitete arbëreshe tash 400 vjet e mâ tepër ruejnë, posë gjuhës e traditavet, një kujtim të gjallë të të madhit Gjergj Kastriotit, nga bashkëluftëtarët e të cilit rrjedhin, e trimnitë e të cilit përjetësojnë ndër tregime e kangë popullore. Dhe bashkë me kujtimin ruejnë edhe Fenë e Tij, baras me përkushtinë ndaj këtë Selí Apostullike, për shërbim të cilës ata dhuruen njerëz të përmendun për dije e vërtyt, si, me të kënaqun po e kujtojmë, ndër ata që hypën mbi Kathedrën e Shën Pjetrit, Parardhësin Tanë Klementin XI, Albani, i cili mburrej për rrjedhën e tij të moçme shqiptare. Ata mandej që e ruejtën dhe ritin linduer, e bânë tue i u përshtatun njâj sajimi të dijshëm të Provanisë Hyjnore, që të përbâjshin një dëshmí të pandërpréme të katholicitetit të Kishës dhe, tue qindrue mes popullsísh latine, të bâjshin të njoftuna e të adhurueshme rite e tradita /f. 10/ të ndryshme më të cila stoliset e njâjta dhe e vetmja Kishë e Krishtit. Dhe Na, tue e mbështetun shpresën Tanë në të përtrîmet e tyne simbas Konqilit Ekumenik Vatikan, po shprehim urimet mâ të mirat që ata mund të gjêjnë rrugë të ré për veprimtarinë shpirtnore që dikur zhvillojshin në Shqipní, e që ato Kishna vendëse riti linduer të dijnë të marrin një pjesë edhe mâ me randësi në atë shpirt e në atë vepër ekumenike që frymëzon e vên në lëvizje Krishtënimin.

Porse kujtimi i Papës, ndërsa nuk i harron të gjith ata Shqiptarët e shumtë të mërguem me shumicë nepër botë, u siellet sidomos komunitetevet katholike të mbetuna në tokë shqiptare edhe mbas pushtimit otoman e mbas humbjes së pamvarisë kombëtare. Sadoqi të rrethuem nga elemente tjera besimesh, tue pám vëllazën të shtërnguem nga nevoja e nga shpata të ndahen nga feja e të parvet, ata qindruen heroikisht në besë të Krishtit dhe të Selisë Apostullike. Dhe kjo, si mujti mâ mirë, i mbështeti dhe i ndihmoi nepër veprim të Propagandës e të Kongregacjonit Linduer, nepër zell të priftënvet shqiptarë e arbëreshë e të rregulltarvet, si Franciskanët, Basiljanët, Jeziutt dhe Lazaristat. Mbajti dhe përforcoi hierarhinë kishtare, ftoi e rriti ndër institute të veta klerikët e tyne dhe ngrehi për ta në Shkodër nji Kelogjë Papënore.

Të shumta janë meritimet e këtyne bijve Tanë fort të dashun shqiptarë e arbëreshë, qoftë në lamë të shpirtit qoftë në atë të letërsisë e të kombësisë, përpara e mbas fitimit të Pamvarsisë Kombëtare në 1912, dhe s’ka kush që nuk i njeh.

Në âsht se atyne u shprehim në mënyrë të veçantë dashuninë Tanë atënore, po e bâjmë pse i kemi veshtrue hap për hap në këto vjett e mbrame ndër vështërsít e ndër mundimet e tyne nga shkaku i kufizimevet të padrejta që i vêhen lirisë së tyne fetare e të salvimit të bajtun sidomos prej Barijvet të tyne.

Ta dijnë ata bijt Tanë zë dashun, të cilët u nënshtrohen cenimeve kaq të randa ndër pasuní mâ shêjte e mâ të paprekëshme qi i përkasin njeriut, se zêmra e Papës âsht me ta dhe për ta i lutet Zotit të gjithfuqishëm dhe zêmërdhimbëshëm, që t’i ngushëllojë e t’i trimërojë.

Kujtimi i Ynë u siellet edhe, me të dashun, të gjith Shqiptarvet jo katholikë, Orthodoksë e Myslimanë, mirë tue dijtun se të gjith të bashkuem ndër kujtime të traditavet hisotrike e lavdiplote t’atdheut, gjithmonë kanë këqyrë kah Selija Shêjte si kah mprojtsja e Kombit të tyne, dhe veçanërisht kanë tregue mirënjohje për përkrahjet e saj në kohë kritike të Pamvarsisë qyshë prej 1912 e tektej.

Me sigurí përtrîme po i thërrasim sot ndërhymjes amnore të Zojës së Këshillit të Mirë, e cila ç’prej kohës së vdekjes së Skanderbegut nderohet në Gjenacan, dhe njifet nga Shqiptarët porsi Zoja e Shkodrës.

Ndër kambët e Saja Na duem të bijmë ndër gjûj bashkë me Jue, të dashtun Bij t’Anë, tue e shkrî me zâne të katholikve shqiptarë zânin t’Onë lutës për të kërkue qi zêmrat e të gjithvet të zbuten e të hapen për të pranuem këshillet e Perendisë, dhe që e ardhëshmja e Kombit Shqiptar bujar të jetë e dênjë për të kaluemen e tij të lavdíshme e për atë misjon që Zoti në këtë shekull i ka shênjuem. /f. 11/.

Me kët urim Ju apim përzêmërsisht, Bij t’Anë të gjith Ipeshkvîjvet, Meshtarë e besnikë shqiptarë, n’atdhé e jashta atdheut, si peng të dashamirsís së veçantë t’Onë, Bekimin Apostullik.

Romë, pranë Shën Pjetrit, 17 kallënduer 1968, në të pestin Vjet të Pontifikatit t’Onë. /f. 12/.

Komenti nga Hilushi (Ernest Koliqi):

Kjo letër e thekëshme e Shêjtit At Pauli VI jemi të sigurtë se ka m’u pritë me mirnjohje së thellë nga çdo zêmër shqiptare pa kurrnji dallim besimi ase ideje. Në tê kumbon e lartë lavdija e Prîsit të Madh t’onë dh’e popullit qi Ai udhëhoq në nji varg të shkelqyeshëm fitoresh. Dridhet nëpër rrjeshta të saj nji kujdes i veçantë për Atdhén t’onë dhe nji dishir urimtar ditësh mâ ftabardha për në t’ardhëmën. Ati Shêjtë na porositë mos me dyshue në fatet e kombit e, për me na bindë, përmendë kalesën e lavdíshme, meritat qi fituen Shqiptarët tue mprojtë në XV qindjvet qytetnimin europjan. Përkujton me shprehje të larta çmimi Fatosin Komtar t’onë e na nxitë me ndjekë gjurmat e tija sidomos në flakim të ndiesíve vëllaznore.

Çdo fjalë e Papës zgjon jehonë të gjânë botnore. Me letër të Tij të 17 kallëndorit 1968, Pauli VI tërhoq vërejten e botës mbarë mbi meritat e motëshme të popullit shqiptar dhe mbi mjerimin e gjendjes së tij të sotshëme.

Pak janë ata të huej qi na përfillin, dikush na urren, shumica harron se ka nji komb shqiptar. Kemi nevojë për kuptim e mbështetje sepse shum paragjykime ushqejnë përgjithësisht të huejët mbi né dhe çashtjet t’ona. Prandej fjala lartushtuese e Papës së Romës, në rasën e Pesëqindvjetorit të Vdekjes së Gjergj Kastriotit Skanderbeg, tue i a kujtue botës qênjen t’onë dhe vuejtjet e padrejta qi na kanë mbulue, i sjell nji shërbim të pashoq Shqipnís e Shqiptarvet.

Me përkushtí mirnjohse i shprehim Shêjtnís të Ti Paulit VI falnderimin tonë e të shumicës së Shqiptarvet qi mendojnë e ndiejnë si na por gjinden në pamundësí, për rrethâna të dijtuna, me shfaqë lirisht mendimin edhe ndienjat e veta.

Shêjzat [Le Pleiadi]. Romë, /Kallënduer-Mars/, 1968, viti XII, nr. 1-3, f. 9-12.

*****

Un documento del Santo Padre su Giorgio Castriota Skanderbeg. /Nel Quinto Centario della morte/.

[f. 1] Nel quinto centario della morte di Giorgio Castriota Skanderbeg, Sua Santità ha inviato il chirografo che trascriviamo ai Cardinali Prefetti del la S. Congregatione per le Chiese Orientali e per la Evangelizzazione delle Genti.

Dilectis Filius Nostrus Maximiliano S. R. E. Card. De Furstenberg, Sacre Congragationis pro Ecclesus Orientalibus Praefecto, et Gregorio Petro S. R. E. Card. Agagianian, Sacre Congregationis pro Gentium Evangelizatione Praefecto.

Paulus PP. VI

Dilecti Filii Nostri,

Salutem

et Apostolicam Benedictionem.

Quinto revoluto saeculo ab obitu illius Georgii Castriotae, qui Skanderbeg est appellatus, Sacrorum Consiliorum Praefectos, quorum in dicione catholici homines sive Albanenses sive Nos alioqui ruvat.

Hic enim lectissimus eius terrae filius fuit cui feliciter contigit, ut digna apostolico Sancti Pauli ministerio haberetur ab eoque, sicuti fertur, sparso primitus Evangelii semine fecundaretur; cum reverea Ecclesia cum proprio sacerdotum ordine quarto iam menute saeculo post Ch n inibi constituta ostendatur.

Porro eius Episcopi, ii etiam qui ad orientales ritus pertinebant, patriarchali Romanae Sedis iuri fuerunt obnoxii, quacum inter maximorum Conciliorum Oecumenicorum seriem in fidei integritatem servandam assiduam semper operam impenderunt.

Haec postea regio per sacrarum imaginum ecersores a patriarchali Romae, quam diximus, iurisdictione seiuncta est; verum, quamvis exterarum impetu gentium, Christi doctrinam non profitentium, esset capta, firma tamen in sua fide permansit, oculis animisque incolarum in urbe Roma defixis Ad hanc enim Apostolicam Sedem in summis discriminibus confugere non omisit, indeque auxilium opemque in rebus sive temporalibus sive spiritualibus numquam non hausit.

Saeculo autem quinto decimo Albanesi nationi maximae aerumnae proptereaque uber gloriae materia enatae sunt, cum ei diuturum bellum contra irrumpentes Hosmanorum exercitus esset sustinendum, qui, domicilio Constantinopolitani Imperu occupato, ipsius Occidentis nationibus minabantur. Quibus tenaci invietaque fortitudine Albanensis quinque lustra obstiterunt, idque merito virtutique summi eorum ducis Georgii Skandrbeg est tribuendim, cuius quindem obitus commemoratio quinque post saecula in hunc diem incidit.

Quam ob rem magno animi Nostri gaudio didieimus, omnes Albanenses domi forisque saecularem huiusmodi memoriam esse celebraturos, egregia venerationis officia in suae patriae heroem, quem oblivisci nequeant, conderentes. Haec igitur Apostolica Sedes libenter cum iis suam laudem nobilissimi viri consociat, quem, fidelem Eclesiae filium, Summi Pontifices, Decessores Nostri, tam amplis verbis sunt procescuti, quae nullis forsitam eius aetatis viris tribuerint. Nam ipse qumque et viginti annos suam patriam ab hostibus servavit incolumem, itemque regionem tutatus est maiori periculo obnoxiam in fronte aciei, quae monumento atque defensioni christiano populo erat Quapropter ven rec. Decessor Noster Callistus III, singulare praesentum fidei Sedisque Apostolicae studium respiciens, quo impulsus dux praestantissimus suos ad certamen evocabat, recte effecit coegitque, eum “ultra omnes catholicos principes de fide et religione christiana optime meritum” fuisse (Liber Brevium Callisti III, n. 298, f. 122).

Ceteri vero Pontifices, qui deinde deinceps ad Beati Petri Cathedram ascenderunt longum per tempus, quo continua ipse bella gessit, tantum afuit ut certum firmumque auxilium ei denegarent, ut etiam validius quam pro suis viribus ei faverent.

Post tanti viri mortem, cum exterae gentes patria essent potitae, plurimi Albanenses exsulatum abire quam ibi manere maluerunt, ea potissimum de causa, quod nullam fere facultatem suae fidei libere profitendae haberent. Alii itaque se in Graeciam contulerunt, alii vero plurimi, varia demigrantes aetate, Italiam ac praesentim Bruttium atque Siciliam attigerunt, ubi benigno liberalique hospitio excepti sunt. Quibus omnibus adesse atque consulere Apostolica haec Sedes numquam praetermisit, assiduo providoque studio pro temporum opportunitate in eos collato. Quod aperte declaratur proximorum Decessorum Nostrorum praescriptis, qui tres ecclesiasticas provincias, Lungrensem scilicet et Planensem et B. Mariae Crzptoeferatae, totidem traditas Pastoribus, constituerunt, praetereaque Pontificium Seminarium ruventibus ad sacerdotium informandis condiderunt, a Decessore Nostro Benedicto XV appellatum.

Equidem Nos haud mediocri admiratione hosce Albanensium coetus conspicimus non solum patriam linguam moresque servare, sed memoriam etiam ac recordationem illius Georgii, utpote cuius commilitionibus ipsi progenitis sint eiusque gesta sive narrando sive canendo redintegrare soleant. Neque ignoramus eos tanti viri fidem pietatemque in Apostolicam Sedem semper retinuisse, cuius ministeriis viros dedisse tam doctrina quam virtute clarissimos: quos inter refere placet ipsum Decessorem Nostrum Clementem XI, ex Albana gente, qui de antiquo Albanensi ortu honeste gloriabatur. Qui vero ex iis in consuetudine orientalis ritus permanserunt, ii sane providenti Dei consilio paruisse putandi sunt, ut nempe constans ederent catholicae Ecclesiae testimonium, interque Latinos populos conversantes, famam gratiamque variis ritibus et usibus conciliarent, quibus una eademque Chirsti Eclesia insigni tamquam veste exorantur. Quam ob causam firma spe ducimur optimisque omnibus expetimus ad fore, ut ii, hac aetate quae Oecumenicum Concilium Vaticanum II subsequitur, ita studio sese renovandi ducantur, ut traditam sedulitatem industriamque ad animorum salitem pertinentes, in Albanensi terra magis magisque incitent, atque hae Orientalis Ecclesiae, oecumenico spiritu imbutae, ea fortiter suscipiant incepta, quae universam Christianorum familiam alunt atque exercent.

Attamen, si plurimos haud /f. 2/ oblivisimur profugos, qui huc illuc per terrarum orbem demigrarunt, Nostras potissimum cogitatones ad eas catholicorum referimus communitates, quae in Albanensi terra tum etiam remanserunt, cum patria a Turcis est ocupata suamque libertatem amisit. Eae enim, quamvis cum populis non christianis vel cum fratribus, qui vel vi vel necessitate erant religionem, coniunctius viverent, catholicam fidem invicta constantia retinuerunt, usque ad vitae imoendium tum Chirsto tum Apostolicae huic Sedi obsequentes. Haec autem, quantum facere potuit, eas sustentavit adiuvitque opera sive Sacrarum Congregationum Fidei propagandae Ecclesiaeque orientali praepositarum, sive impigrorum sacerdotum Albanesium, sive denique religiosorum Ordinum sodalium, ut Francisalium, Basilianorum, Ignatianorum, Vicentianorum; neque solum sacram Ecclesiae hierachiam servavit atque confirmavit, sed sacerdotii, etiam candidatos in propria Instituta recepit Pontificiumque Seminarium urbe Scodra fundavit.

Quae vero merita hi dilecti fili, vel sede vel natione Albanenses, cum de religione tum de litteris patriisque rebus, et ante et post adeptam anno millesimo nontesimo duodecimo patriae suae libertatem, sibi collegerunt, ea multa omnibusque pernota sunt.

Quodsi his ipsis potissimum paternae Nostrae benevolentae caritatem significare gaudemus, id ea de causa facimus, quod trepido animo, novissimis hisce annis, ad eorum difficultates casusque adversos respeximus, cum inique religiosa eorum lbertas coerceretur ipsique Pastores acerba vexatione afficerentur.

Noverint igitur iidem dilectissimi filli, qui talia perpessi sunt ob sanctum inviolabileque humani nominis patrimonium, paterno Nos animo sibi propius adesse, itemque omnipotenti, ut ipsos soletur et erigat.

Nostra demum amanti cogitatione ceteros Albanenses incatholicos complectimur, sive Orthodoxos sive Mahumedanos, quippe quos omnes sciamus, uno quasi consilio insignium vetustorumque patriae suae morum memores, ad Romanam hanc Sedem tamquam ad suam patronam semper respestasse eiusque beneficia iam und a recuperata libertate ad hoc usque tempus libenter agnovisse.

In hisce ergo adiunctis redintegrata fiducia maternam opem Derparae Mariae Virginis a Bono Consilio impioramus, quam antiquitus, post ipsius Georgii mortem, Genestani multa pietate excultam Albanenses ut Beatam Virginem Scodrensem pernoscunt.

Itaque sacris eius genibus una vobiscum, Dilecti Fili Nostri, advoluti, catholicorum Albanensium voci Nostram adiungimus vocem, id enixe petentes, ut omnium animi divinis consilis obtemperent futuraque tempora nobilissimae Albanensium nationis ut egregiis factis superioris aetatis, ita numeri, quod simmus Deus eidem in mundo exsequendim commisit, gloriose congruant Quorum in auspicium vobis, Dilecti Fili Nostri, cunctisque sacrorum Antistitibus, sacerdotibus fidelibusque Albanensibus, sive domi sive foris sunt, Apostolicam Benedictionem, singularis benevolentiae Nostrae testem, peramanter impertimus.

Datum Romae, apus Sanctum Petrum, die XVII mensis Ianuarii anno MCMLXVIII, Pontificatus Nostri quinto.

Paulus PP. VI.

Pergaditi: prof. dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies