• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Portretizimi i Isa Boletinit sipas gazetës “Fremdenblatt”(1916)

January 27, 2023 by s p

Kur filloj lufta ballkanike, edhe Isa, nga Komiteti Qendror Shqiptar e kuptoi shpejtë kërcënimin e një pushtimi të Shqipërisë nga Serbët dhe Malazezët, dhe ai telegrafoi Konstandinopojë për armë dhe municion, dhe do të ishte i gatshëm deri në ardhjen e trupave të rregullta me 10.000 trupa të mbronte territorin kundër depërtimit të serbëve dhe malazezëve.”

Sylë UKSHINI

Fillimi i shekullit 19 për krejt Evropën, sidomos për botën shqiptare, është një epokë e kthesave dhe e transformimeve të mëdha. Po shembej Perandoria Osmane me me këtë edhe një rend që kishte mbizotëruar për 500 vjet në këto anë. Në territoret shqiptare po shtoheshin kryengritjet shqiptare për autonomi. Në mesin e shumë prijësve shqiptarë në rol të veçantë luajti Isa Boletini, i cili, megjithatë kufizimet e tij, mbetet një luftëtar i madh që bëri emër edhe jashtë krahinave shqiptare, një njeri i guximshëm që luftoi sa kundër xhonturqve, pastaj kundër pushtuesve serb, aq edhe duke iu gjetur pranë Ismail Qemailit, pricit gjerman të Shqipërisë, Wilhelm Widit, dhe duke shpresuar se një ditë kauza e tij do të triumfojë, pa e ditur kurrë se ky rrugëtim do të jetë i gjatë, me plotë sakrifica të shumë brezave, gati një shekull, periudhë kjo kur emri dhe karizma e tij u bë forcë mobilizuese.

Isa Boletini si luftëtar i rryer, i cili kërkonte që të gjente interesin më të përshtatshëm midis balancave të Fuqive të Mëdha dhe atyre ballkanike, ku ai llogariste se një aleancë e mundshme midis shqiptarëve dhe austro-hungarezëve për ta hequr qafe pushtimin serb e malazias. Në të kaluarën, veçanërisht gjatë luftërave ballkanike, ai bëri aleancë edhe me serbët, duke shpresuar se kjo ishte edhe interes të dy popujve fqinj dhe në funksion të ruajtjes së status quosë politike në Ballkan dhe me këtë edhe të Perandorisë Osmane. Mirëpo, më në fund, pas shpërthimit luftëtarëve ballkanike dhe pushtimit serb të Kosovës, do ta kuptojë se Serbia mbështetej tek shqiptarët vetëm kur duhej të luftonte për interesat e veta në raport me Perandorinë Osmane dhe Austro-Hungarisë. Kjo do të bëjë që Isa Boletini përfundimisht të bëhet rival i përjetshëm i Serbisë dhe Malit të Zi dhe në të njëjtën kohë bie në krahët e Austro-Hungarisë, tek mbështetja e së cilës ai shihte të vetmin vendin aleat për të fituar lirinë personale dhe të atdheut të tij.

See Insights and Ads

Boost post

Like

Comment

Share

Filed Under: Histori Tagged With: syle ukshini

Nderim 179 vjetorit të lindjes dhe 104 vjetorit të vdekjes së Themeluesit të shtetit të pavarur shqiptar, Ismail Qemal Vlora

January 25, 2023 by s p

83 Delegatët e Kuvendit Kombëtar të Vlorës, që shpalli Pavarësinë e Shqipërisë

MSc. Albert HABAZAJ

përgjegjës i Bibliotekës Shkencore “Nermin Vlora Falaschi”, 

Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë

Sot është një ditë e shënuar për tërë bashkëkombasit sepse sot ne nderojmë dhe respektojmë një nga figurat më madhore pas Kryeheroit Gjergj Kastriot Skënderbeut. Ismail Qemal bej Vlora (Vlorë, 24.01.1844 – Peruxhia, Itali, 26.01.1919) është një figurë emblematike, ai që shpalli Pavarësinë kombëtare dhe themeloi shtetin demokratik shqiptar. Universiteti ynë, mban emrin e ndritur të Ismail Qemalit, prandaj edhe Qendra Albanologjike e Biblioteka shkencore e Universitetit “Ismail Qemali”, në bashkëpunim me Shoqatën Atdhetare – Kulturore “Labëria”- “Nderi i Kombit”, si dhe deputetët Vullnet Sina e dr. Pranvera Resulaj, në këtë ditë të shënuar menduan të organizojnë këtë ceremoni nën titullin “Nderim Themeluesit të shtetit të pavarur shqiptar!”

Edhe pse kanë kaluar një shekull e ca, figura poliedrike e Ismail Qemalit frymëzon shqiptarët në dritësimin e kombit dhe udhët e vështira për integrimin europian. Është e veçantë këtu të citoj fjalët e tij në intervistën e dhënë më 1 Maj 1900 me shqiptarët e Egjiptit, ku thotë: “Shqiptarët e kanë vendin e tyre në gjirin e popujve të Europës”. Me këtë vizon të qartë politik dhe diplomatik, ai punoi në tërë fillimshekullin e XX, duke mëkuar tek shqiptarët frymën e Rilindjes Kombëtare. Lufta çlirimtare me kryengritjet e mëdha 1911-1912 në tërë trojet shqiptare, kulmuan me aksionin e shpalljes së Pavarësisë shqiptare, që u kurorëzua nga shteti i tij, 1912-1914, i cili vendosi gurë themeli në jetën shqiptare.

Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë dhe shoqata “Labëria” përherë kanë bërë kujdes, që jo vetëm ta përkujtojnë këtë figurë të madhe të kombit, por edhe ta ringjallin atë, pasi mesazhet e tij edhe sot i shërbejnë çështjes së madhe të integrimit europian.

Me këtë rast falënderoj deputetët e Parlamentit shqiptar Vullnet Sina e Pranvera Resulaj, rektorin e Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë, prof.dr. Roland Zisi, kryetarin e shoqatës “Labëria”, dega Vlorë Ahmet Demaj dhe të gjithë juve të nderuar pjesëmarrës në këtë veprimtari domethënëse e simbolike për Paharrimin e Shenjtorit të Flamurit Kombëtar.

E ku më mirë se në Bibliotekën shkencore të Universitetit që mban emrin e Tij shkon përurimi i librit kushtuar Plakut të Bardhë dhe firmëtarëve të Deklaratës epokale të Pavarësisë?! Duke lexuar librin e prof.dr. Bardhosh Gaçe “Ata që shpallën Pavarësinë Kombëtare”, një vepër e rrallë historiografike, universiteti ynë i bën një shërbim të veçantë kësaj ngjarjeje historike.

Më lejoni të kujtoj vetëm një cast se Shpallja e Pavarësisë kishte 83 delegatë, nga të cilët 74 me universitet dhe vetëm 9 delegatë me shkollë të mesme. Ata ishin juristë, ekonomistë, ushtarakë, mësues, klerikë, astronomë me përvojë në drejtimin e shtetit. 

Ndër delegatët, Senatin dhe Qeverinë e Ismail Qemalit përfshiheshin përfaqësues të të katër komuniteteve fetare: katolikë, muhamedanë, ortodoksë e bektashinj.

Edhe ky është një mesazh i veçantë, pasi Nënkryetar i Qeverisë ishte Dom Nikollë Kaçorri dhe Kryetar Senati Myfti Vehbi Dibra. Kjo ishte Shqipëria e të gjithëve, Shqipëria e Ismail Qemalit.

Monografia “Ata që shpallën Pavarësinë Kombëtare” me 391 faqe, me dokumente origjinale, të panjohura deri më sot e që shohin dritën e botimit për herë të parë, me faksimile, fotografi, portrete, shkrime, gjykime etj., shikon dritën e botimit falë deputetit bujar të Vlorës në Parlamentin shqiptar, z. Vullnet Sina. Ky libër është botimi i tretë i plotësuar i albanologut të njohur prof.dr. Bardhosh Gaçe, ndërkohë, nuk mendoj se mund të jetë botim shterues për Pavarësinë Kombëtare nga ky studiues me vullnet balzakian. Nëse tre skulptorët e mëdhenj Kristaq Rama, Muntaz Dhrami e Shaban Hadëri, realizuan në bronz Monumentin e Pavarësisë në Sheshin e Flamurit, Vlorë, 17 m të lartë, në vitin 1972; nëse meraku i madh i themeluesit të skulpturës shqiptare Odhise Paskali, shprehur autorit, ishte që monumenti të kishte formën e një obelisku, ku të gdhendeshin tërë fytyrat e atyre që Shpallën Pavarësinë dhe themeluan shtetin shqiptar e përbri tyre të ishin firmat e tyre si në aktin historik, prof. Gaçe na ka dhënë një monument shkronjor, një ansambël monumental me gërma të arta, që shquan për vlera të veçanta historike, kulturore e shkencore.

Autori, tekstin që na dhuron sot në nderim të Dy Ditëve të Shenjtorit të Flamurit të Kombit shqiptar, e quan me modesti libër publicistiko-historik. Ky libër e tejkalon këtë klasifikim dhe është Enciklopedia e Pavarësisë Kombëtare, kësaj faqeje të ndritur të historisë shqiptare, që u shkrua dhe u shpall nga 83 apostujt e shqiptarizmës në Kuvendin Kombëtar të Vlorës, që u mblodh në qytetin e Vlorës më 28 Nëntor 1912 dhe zhvilloi punimet me 7 mbledhje historike deri më 7 Dhjetor 1912, nën drejtimin e Ismail Qemal Bej Vlorës, këtij personaliteti të shquar të politikës dhe diplomacisë shqiptare.

Në këtë enciklopedi, autori na njeh me profilin e 83 delegatëve të Kuvendit Kombëtar të Vlorës, që shpalli Pavarësinë e Shqipërisë:

“Sipas saktësimeve të mëtejshme që bëmë në procesverbalin e Kuvendit Kombëtar të botuar në gazetën “Përlindja e Shqipniës” të Qeverisë së Vlorës, botimit “Dokumente historike” të Lef Nosit, gjurmimeve të Teki Selenicës dhe materialeve të Arkivit Qendror të Shtetit, në Kuvendin e Vlorës morën pjesë këta delegatë:

Berati [përfaqësuar me 4 delegatë, shën. im: A. H]:

Sami Vrioni

Iljaz Vrioni

Raq Tutulani

Babë Dudë Karbunara

Skrapari [përfaqësuar me 1 delegat, shën. im: A. H]:

Xhelal Koprencka

Mallakastra [me 1 delegat]:

Hajredin Cakrani

Lushnja [me 3 delegatë]:

Qemal Bej Mullai

Ferid Vokopola

Nebi Sefa

Dibra [me 2 delegatë]:

Myfti Vehbi Dibra

Sherif Lëngu

Ohri dhe Struga [me 6 delegatë]:

Zyhdi bej Ohri

Dr. H. Myrteza [Myrteza Ali Struga]

Nuri Sojlliu

Hamdi bej Ohri

Mustafa Baruti

Dervish Hima

Mati [me 3 delegatë]:

Ahmet Miftar Beu [Ahmet Zogu]

Riza Bej [Çela]

Kurt Bej [Aga Kadiu]

Durrësi [me 4 delegatë]:

Abaz Efendi Çelkupa

Mustafa Agë Hanxhiu

Jahja Ballhysa

Dom Nikollë Kaçorri

Tirana [me 2 delegatë]:

Abdi bej Toptani

Murat bej Toptani

Shijaku [me 3 delegatë]:

Xhelal Deliallisi

Ymer bej Deliallisi

Ibrahim Efendiu

Kruja [me 1 delegat]:

Mustafa Kruja

Elbasani [me 4 delegatë]:

Shefqet Daiu

Lef Nosi

Qemal Karaosmani

Dervish bej Biçaku

Peqini [me 1 delegat]:

Mahmut Kaziu

Gramsh-Tomorricë [me 1 delegat]:

Ismail Qemali

Gjirokastra [me 7 delegatë]:

Azis Efendi Gjirokastra

Elmas Boçe

Veli Harxhi

Myfyd Libohova

Petro Goga

Jani Papadhopulli

Hysen Hoxha

Përmeti [me 2 delegatë]:

Veli bej Këlcyra

Syrja bej Vlora

Tepelena [me 3 delegatë]:

Fehim bej Mezhgorani

Kristo Meksi

Aristidh Ruçi

Çamëria [me 4 delegatë]:

Veli Gerra

Jakup Veiseli

Rexhep Demi

Azis Tahir Ajdonati

Delvina [me 1 delegat]:

Avni bej Delvina

Korça [me 3 delegatë]:

Pandeli Cale

Thanas Floqi

Spiro Ilo

Pogradeci [me 1 delegat]:

Hajdar Blloshmi

Kosova [me 11 delegatë]:

Rexhep bej Mitrovica

Bedri Pejani

Sali Gjuka

Mitat Frashëri

Mehmet Pashë Deralla 

Isa Boletini

Riza Bej Gjakova

Hajdin Draga

Dervish bej Ipeku

Zeejnel Begolli

Qerim Begolli 

Shkodra [me 1 delegat]:

Luigj Gurakuqi

Vlora [me 6 delegatë]:

Ismail Qemali

Zihni Abaz Kanina

Aristidh Ruci

Qazim Kokoshi

Jani Minga

Eqerem bej Vlora

Kolonia Shqiptare e Bukureshtit [me 4 delegatë, 4 Dhimitër]:

Dhimitër Zografi

Dhimitër Mborja

Dhimitër Berati

Dhimitër Ilo

Ndrisin sot dhe gjithë jetën do të ndrisin ndër shqiptarë Fjalët e Arta që u shkruan e u gdhendën në faqet e gazetës “Përlindja e Shqipniës”, sipas procesverbalit hyjnor për ne të atyre burrave të rëndë të kombit atë mbasdite lavdimadhe të 28 Nëntorit 1912: “Të gjithë delegatët me një zë i pëlqyen fjalët e z. Ismail Qemal Beut dhe vendosën që: Shqipëria të bëhet që sot më vete, e lirë, e mosvarme nën një Qeveri të Përkohshme. Të përplasura duarsh të panumërta e papushim, e pritën këtë vendim. Mbledhja u dërgua për të nesërmen dhe delegatët dolën jashtë të përshëndeti Flamurin që u ngrit në orën 25:30 pas dreke”.

Ky vendim i asaj dite ka hyrë në Historinë e Popullit shqiptar si Akti i shpalljes së Pavarësisë Kombëtare.

Ata që shpallën Pavarësinë për kombin shqiptar janë apostuj të shqiptarizmës, Shenjtorët e Pavarësisë së Shqipërisë.

Vlorë, e martë, 24 janar 2023, ora 17:00

Filed Under: Histori

Emri i tij i vërtetë: Nëntor 28!

January 24, 2023 by s p

Bujar Leskaj/

104 vite më parë, në 24 janar 1919 kaloi në përjetësi, për të hyrë dhe qëndruar në altarin e pavdekshmërisë të kujtesës sonë kombëtare, personaliteti më i shquar shtetëror, diplomatik dhe shoqëror i lëvizjes kombëtare shqiptare, Babai i Pavarësisë, Themeluesi i shtetit shqiptar në 28 Nëntor 1912 dhe figura më e dashur e karizmatike e shqiptarëve, Ismail Qemal Vlora.

Ismail Qemal Vlora lindi në 24 janar 1844 në Vlorë në familjen e madhe të Vlorajve. Mbiemri i tij Vlora flet shumë për vendlindjen e tij, për qytetin, familjen e tij patriotike, formimin dhe atdhedashurinë.

Politikan, konsekuent i bindjeve të tij liberale dhe tejet përparimtare, të cilat buronin nga shkollimi i tij, njohuritë e gjera që zotëronte për Evropën Perëndimore, njohjen e organizimit shtetëror, sistemit ekonomik, filozofisë politike dhe qytetërimit evropian; si edhe kultura e tij e jashtëzakonshme politike e historike.

Biografia dhe veprimtaria e tij politike e diplomatike janë të mahnitshme. Ismail Qemali shkëlqeu me të gjithë bagazhin e tij si mendimtar, politikan dhe dijetar.

Te AI bashkohen në një: Njeriu, Shtetari, Pavdekësia!

Politikan e diplomat e bindje e me sjellje ai ishte dhe mbeti demokrat liberal. Marrëveshja ishte mjeti i tij politik. Toleranca ishte mënyra e sjelljes së tij, humanizmi ishte etika e tij. Liberalizmi ishte koncepti i tij për shtetin dhe shoqërinë. Mbrojtës i të drejtave të njeriut, që ushtronte pushtetin si pushtet të ndërgjegjes.

Gjykimi i tij i qartë, ndershmëria dhe qëndrueshmëria, sjellja e përmbajtur dhe kurajo e gykimit e bënin sipëror dhe magjepsës personalitetin e tij. Ismail Qemali ishte zotëruesi i situatave dhe zotëri i kohës në të cilën jetoi.

Kryevepra e tij ngelet Themelimi i Shtetit shqiptar, sepse Ismail Qemal Vlora kurrë nuk do t’i keqpërdorte ndjenjat kombëtare për qëllime politike dhe bëri atë që pakkush mund ta bënte: Shpalli Pavarësinë!

Ismail Qemal Vlora është i pari politikan shqiptar, që vuri mbi egoizmin Shqipërinë, që mbi keqkuptimin vuri mirësinë, tolerancën e dashurinë; themeloi debatin publik dhe institucionin e dorëheqjes edhe pse nuk meritonte të dorëhiqej.

Emri i Ismail Qemalit është shkruar me gërma të arta në kujtesën tonë kolektive, si Babai i Pavarësisë dhe Themeluesi i shtetit shqiptar. Ai është protagonisti kryesor që bëri përpjekje kolosale politike dhe diplomatike nëpër kancelaritë e Evropës, për të siguruar mbështetjen për shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë.

Veprimtaria e tij atdhetare do të ndërpritet pabesisht. Në Peruxhia, në 24 janar 1919, Plaku i Urtë ndërron jetë (dyshohet i helmuar), në pritje të bisedimeve me qeverinë italiane, për të mbrojtur kufijtë e Shqipërisë.

Emri i Ismail Qemal Vlorës në historinë e popullit shqiptar mbetet përgjithmonë i shënuar si Ati i Kombit.

Për kryeveprën e tij, Shpalljen e Pavarësisë në 28 nëntor 1912, populli këndon: Emri i tij i vërtetë është Nëntor 28!

Filed Under: Histori

LA TURQUIE (1910) / SUKSESI I SHFAQJES SHQIPTARE “GOLFO” NË THÉÂTRE DES VARIÉTÉS (KOSTANDINOPOJË) NËN PRANINË E DERVISH BEJ HIMËS DHE FEHIM BEJ ZAVALANIT

January 23, 2023 by s p



Nga Aurenc Bebja*, Francë – 22 Janar 2023

“La Turquie” ka botuar, të hënën e 7 marsit 1910, në faqen n°2, një shkrim në lidhje me suksesin e shfaqjes shqiptare “Golfo” në Théâtre des Variétés (Kostandinopojë) asokohe nën praninë e Dervish bej Himës dhe Fehim bej Zavalanit, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Teatër shqiptar

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Shfaqja shqiptare “Golfo” e së shtunës mbrëma në “Théâtre des Variétés” tërhoqi një turmë të konsiderueshme shqiptarësh; të pasur e të varfër, të mëdhenj e të vegjël, deputetë e fshatarë, myslimanë e të krishterë, të gjithë të vëllazëruar në shpërthimin e entuziazmit më të lartë patriotik.

Këtë e vuri në dukje, në një improvizim brilant, gjatë “entr’acte-it”, Dervish bej Hima, drejtori simpatik i gazetës “Shqipëtari”, i cili renditi përfitimet e panumërta që do të rrjedhin nga ky solidaritet vëllazëror në realizimin e veprës qytetëruese.

Fjalimi i tij u duartrokit për një kohë të gjatë, si ai i bashkatdhetarit të tij që e pasoi, Fehim bej Zavalani, president i klubit shqiptar të Manastirit.

Shfaqja e luajtur nga të rinjtë shqiptarë pati shumë sukses; nuk e prisnim një interpretim kaq të mirë nga këta artistë të improvizuar.

Vallet dhe këngët shqiptare u duartrokitën pa masë.

Filed Under: Histori Tagged With: Aurenc Bebja

AKTI DIPLOMATIK I VITIT 1451 I DALUR NGA KANCELARIA E SKENDERBUT- JO AUTOGRAF – SI BURIM I RËNDËSISHËM PËR DIPLOMACINË E SKENDERBEUT

January 22, 2023 by s p

Ilustrimi 1 dokumenti i leshuar nga kancelaria e Skenderbeut, 8 gusht 1451
Ilustrimi 2 ana verso e dokumentit se bashku me daten, vendodhjen aktuale dhe filigranes

Nga kjo kohë na janë ruajtur katër akte diplomatike, një në origjinal, akti diplomatik i dalur nga kancelaria e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, por që nuk është autograf, që nuk është shkruar nga dora e tij, por e shkruar nga scribes të kacelarisë së tij diplomatike, për fisnikërinë e qytetit të Sienës dhe tre dokumentet tjera të përshkruara nga origjinali. – Akti diplomatik e ka shkruar sciribesi i Gjergj Kastriotit Skenderbeut, i cili gjatë hartimit të tij ka përdorur njëkohësisht gjuhët italiane e latine, duk e vështirësuar deridiku zbërthimin paleografik e diplomatik të aktit nga viti 1451. – Ky kat diplomatik për herë të parë është botuar nga Enrico Bulleti në vitin 1940, por me gabime e lëshime serioze. E kanë botuar edhe studiuesit shqiptar të cilët e kanë kopjuar tejshkronjëzmin e E. Bulletit duke filluar nga Kristo Frashëri e deri te i fundit Aurel Plasari, me të gjitha gabimet lëshimet dhe interpretimet e gabuara. – Poashtu thkesojmë se asnjë nga editorët e deritanishëm të këti ati diplomatik nuk kanë tejshkronjëzuar anën verso të aktit diplomatik nga viti 1451, dhe nuk e kanë përkthtyer asnjëher tekstin që shkruhet aty!

Dokumenti ruhet në signaturën: Archivio di Stato di Siena, Concistoro, vol. 1969, nr. 16.

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies

Budapest

Lënda burimore-dokumentare e pabotuar ose pjesërisht e botuar për ngjarje shumë të rëndësishme historike, personalitete të famshme të mesjetës dhe për familjet patronomike shqiptare nga periudha mesjetare, dhe në përgjithësi për mesjetën shqiptare, gjendet në shumë arkiva evropiane, por në sasi të konsiderueshme sidomos në arkivat italiane, ku për fat të mirë na janë ruajtur në disa raste edhe akte/dokumente origjinale, që për fat të keq, të tilla origjinale nuk gjenden në Shqipëri, për shkak të pushimit qindravjeqar osman.

Menjëher pas fitores madhështore ndaj Sulltan Muratit të II-të, në vitin 1450, Gjergj Kastrioti Skenderbeu përmes kanaleve diplomatike, diplomatëve të kohës, njerëzve të ditur shqiptar dhe me autoritet ndërkombëtar, kryesisht prelatëve kishtar, që në fillim të vitit 1451 filloi një aktivitet të dendur, duke njoftuar pothuajse të gjitha republikat, komunat, sundimtarët dhe princërit e Europës për këtë fitore, dhe njëkohësisht duke ju kërkuar mbështetje finaciare, ushtarake dhe tjetër, për betejat e ardhëshme me turqit, ku mbrohej jo vetëm Shqipëria, por edhe Europa. 

Nga kjo kohë na janë ruajtur katër akte diplomatike, një në origjinal, akti diplomatik i dalur nga kancelaria e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, por që nuk është autograf, që nuk është shkruar nga dora e tij, por e shkruar nga scribes të kacelarisë së tij diplomatike, për fisnikërinë e qytetit të Sienës dhe tre dokumentet tjera të përshkruara nga origjinali.

Akti diplomatik i 8 gushtit 1451 për herë të parë është botuar nga italiani Enrico Bulleti. Edhepse një specialist dhe paleograf i njohur, ai nuk ka arritur të bëj një editim profesional, korrekt në lartësi shkencore, sepse gjatë tejshkronjëzimit ka bërë gabime të shumta. Një pjesë e gabimeve janë për shkak se ai nuk e ka njohur toponiminë e mikrotoponiminë shqiptare si dhe as emrat e fisnikëve shqipëtar dhe shkaku tjetër është sepse nuk ka arritur të zbërthjes si duhet shkrimin e sciribesit  të Gjergj Kastriotit Skenderbeut, i cili gjatë hartimit të aktit diplomatik, ka përdorur gjuhët italiane dhe latine, duk e vështirësuar deridiku zbërthimin paleografik e diplomatik të aktit nga viti 1451.

Të gjithë studiuesit e tjerë që kanë botuar këtë dokument, e kanë kopjuar atë nga E. Bulleti, me tërë gabimet dhe lëshimet e bëra kur është botuar për herë të parë në vitin 1940. 

Gabimet janë të natyrave të ndryshme, duke filluar që nga shënimi i gabuar i signaturës / vendodhjes së dokumentit, shiko ilustrimin nr. 2 që botojmë ne, për të saktësuar dhe hequr këtë dilemë një herë e mirë, pastaj shkurtesat për E. Bulletin kanë qenë problematike (sikur edhe për të gjithë editorët shqiptar, duke filluar nga Kristo Frashëri e deri te i fundit Aurel Plasari, që siq thame e kanë kopjuar tejshkronjëzmin e E. Bulletit, ngase nuk kanë qenë në gjendje vetë të lexojnë faksimilet e dokumentit, për shkak të mos-përgaditjes porfesionale në fushat e palografisë latine dhe të diplomatikës), sepse ai lexon fjalët tjetër për tjetër, psh. shkurtesat për fjalët “Significove,” duhet të lexohet: Significatis; pastaj: “commo,” duhet të lexohet: comitis; pastaj fjala:“comm” duhe të lexohet: comune; e shumë të tjera. Gjatë tejshkonjëzimit E. Bulletit i kanë shpëtuar disa fjalë pa i lexuar fare, (natyrisht edhe editorëve shqiptarë ju ka ndodhur kjo gjë) si psh. fjala: “domino” në rreshtin e dytë; pastaj fjala: “morti,” në rreshtin e katër, për të vijuar me fjalën: “presente” në rreshtin e tetë, dy herë dhe po në këtë resht mungon leximi i fjalës: “quanto”… etj.

Poashtu thkesojmë se asnjë nga editorët e deritanishëm të këti ati diplomatik nuk kanë tejshkronjëzuar anën verso të aktit diplomatik nga viti 1451, dhe nuk e kanë përkthtyer asnjëher tekstin që shkruhet aty!

Një çështje mjaft e diskutuar në historigrafinë Skenderbegiane është edhe emri personit që e sjell aktin diplomatik në kancelarinë e fisnikërisë së Sienës me 13 shtator 1451, abbatit /kapelanit/ Lazër. Emri i tij është tërësisht shqiptar: Lazër dhe nuk ka të bëj fare me ato që shkruhen nga disa autorë shqiptar. Abbati Lazët, është prelat kishtar i besimit të krishterë /katolik/ perëndimor e jo i ritit lindor. 

Duket sjellur në vëmendje se më shumë se një herë studiues të huaj dhe të gjithë studiuesit, historianit dhe të tjerët shqiptar që kanë shkruar për këtë akt diplomatik, kanë theksuar prerazi se është akt diplomatik autograf i Gjergj Kastriotit Skenderbeut, gjë që është pohim i gabuar, jo i skatë dhe krejtësisht jo real. Na janë ruajtur akte të ngjajshme po në origjinal, që kanë dalur nga kancelaria e Gj. K. Skenderbeut për kancelarit perëndimore dhe të vendeve fqnje, janë krejtësisht identike përsa i prëket dorës së scribesit, pra është forma e njëtë paleografike, diplomatike me elemnte tjera. Gabime të tilla dhe jokompetente janë për shkak të mosnjohjes së paleografisë latine dhe diplomatikës së kohës nga ana e atyre që shkruajnë për gjëra të tilla që kërkojnë përgaditje të lartë profesionale, seriozitet të lartë shkencorë dhe përgjegjësi për ato që shkruajnë. Gabime të tilla më së shumti bëjnë ata që shkruajnë për gjëra të tilla dhe nuk janë fare profesionistë, nga fushat e medivistikës mesjtera shqiptare dhe europiane.

Ne në vijim sjellim dokumentin e tejshkronjëzuar në sipas origjinalit, duke e shoqëruar edhe me faksimile përkatëse cilësore si dhe me përkthim në gjuhën shqipe.

Tejshkronjëzimi i origjinalit

Magnifici nobiles et prudentes viri, post debitam recommendationem.

Significatis domino comitis comune quisto anno passato lo Imperatore Turchio con quartocento milia turchi si anno tenuto obisdiati una Tera la quale se clama Croya delle petrinecie de Albania et nolanno potuta pillar et factove grande bactaglia che di Cristiani intra pilliati et morti so’ in numero di sexantamilia. Et pertanto vuy commo fideli christiani et commune de grande auctoritate siati pregati et requesti da parte de lo omnipotente Dio et da nostra parte pregati stricta mente che per defensione nostra et dequista Terra de Croya degiati da quale che subsidio si commo parera et placera a vuy. Et super de zip digitati da fede et credenza ad Abbate Lazaro cappellano nostro presente portatore de la presente quanto a la propria nostra persona.

Scripta ad Croya die VIII mensis Augusti XIIII Indictione.

Vestre in omnibus beneplacitis Georgius Castrioti Dominus Albanie.

Presentata die XIII settembrio.

Nel recto: Magnificis nobilibus et prud │

entissimis viris Communis │

Civitatis Senarum Amicis │

carisimis.

Përkthimi në gjuhën shqipe

Fisnikë të madhërishëm dhe burra të urtë, pas përshëndetjeve që ju detyrohemi ju vë në dijeni se si vitin e kaluar perandori turk me katërqind mijë turq e mbajtën të rrethuar një vend që quhet Krujë (Croya), që i përket Shqipërisë, dhe nuk mundën ta marrin dhe u bë një betejë e madhe nga e cila të krishterë, midis robërve dhe të vrarëve, ishin gjashtëmbëdhjetëmijë. Prandaj juve, si të krishterë besnikë dhe komunë me autoritet të madh, jeni të lutur dhe të detyruar nga ana e Zotit të plotëfuqishëm dhe nga ana jonë të lutur nxehtësisht që për mbrojtjen tonë dhe të këtij vendi të Krujës denjoheni të jepni aq ndihmë sa tu duket me vend dhe sa tu pëlqejë juve. Dhe për këtë, denjohuni ti kini besë dhe besim abatit Lazër, kapelanit tonë, sjellësit të pranishëm të kësaj letre, si të ishte vetë personi ynë.

Shkruar në Krujë ditën e 8-të të muajit gusht, indikacioni XIV. 

Pas përshëndetjeve që ju detyrohemi. 

Gjergj Kastrioti, zoti i Shqipërisë.

Në rekto/ana e pasme e aktit diplomatik/:

Fisnikë të madhërishëm dhe burra të urtë, tëKomunës së Qytetit të dashur dhe miqësor të Sienës

Signatura/vendodhja e dokumentit dhe teksti origjinal

Në këtë akt diplomatik ka 15 rreshta tekst të shkruara nga dy duar të ndryshme. Në rreshtin e parët, lartë në fillim, vitin 1451 dhe poshtë, rreshtin e fundit e ka shkruar e njëjta dorë, dmth. scribesi i Komunës së Sienës, pasiqë ka pranuar aktin diplomatik më 13 shtator 1451. Dallimi vërehet edhe nga boja e pendës që ka përdorur scribesi. Pjesa tjetër e tekstit, 13 rreshta janë shkruar nga një dorë tjetër, përkatësisht dora e scribes-it të kancelarisë së Gjergj Kastritoit Skenderbeut. Boja e përdorur është e zezë. Shkrimi është humanistik kursiv gotik, me shkurtesa që praktikohehsin për kohën dhe ishin normale. Leximi paleografik i tekstit nuk është i vështirë për paleografët profesionistë, përkundër shkurtesave të shumta.

Në verso, janë shënuar 5 rreshta. Teksti është i shkruar në vertikalisht, dmth., këta të 5 rreshtat, janë shkruar nga e njëjta dorë e scribes-it që ka shkruar edhe aktin diplomatik e Gjergj Kastriotit Skenderbeut.

Akti diplomatik origjinal, në të majtë lartë, ka një vulë të Arkivit të qytetit të Sienës, e cila është e kohëve moderne dhe ka bojë të zezë. 

Me laps plumbi, në verso, paksa nga e majta, lartë është shënuar signatura/vend-ndodhja e dokumentit me një shkrim të kohëve të sotme: Consistoro 1969, nr. 16, dhe krejtë në të djathë, lartë, po me laps plumbi  është shënuar data: 8 agosto 1451.

Vula dhe dimensionet e aktit diplomatik origjinal

Akti diplomatik është i dëmtuar në të dy këndet poshtë, majtas e djathtas, ku ka qenë vula prej dyllit të kuq. Vula tani nuk ekziston, vërehen vetëm gjurmët e vulës. Nga koha apo përdorimet e pakujdesshme ajo është thyer dhe ka humbur, siq ndodh zakonisht me këtë lloj vulash. Sipas gjurmëve të vulës në letër, dimensionet e vulës kanë qenë:

Horizontalisht= 4.2cm

Vertikalisht = 4.5cm

Është e dukshme që letra është prerë nga një tërsi më e madhe /mund të jetë prerë nga një tabak/, që kishte dimensione tjera. Prerja është jo e rregullt, kështu që kemi dimensione jo të rregullta, që dallojnë nga lartë poshtë. Dokumenti origjinal ka këto dimensine:

Lartë:

Horizntalisht = 22.3cm

Vertikalisht = 15.4 cm

Poshtë:

Horizontalisht = 21. 3cm

Vertikalisht = 15.4 cm

Është fakt i njohur se dimensionet e letrës gjatë procesit të prodhimit nuk janë absolute, por ndryshojnë për shkak se gjatë tharjes dhe përpunimit të shtresave të saj me ngjitës, ato mund të lëvizin, përkatësisht të tkurren deri në 3 cm nga dimensioni normal. Te prodhimi arab i letrës, janë të njohura nëntë dimensione të vogla nga 14 x 21.3 cm deri te prodhimi “gjigand” i ashtuquajturi “Tumara” ose i “Bagdadit” që kishte dimensione maksimale 73.3 x 109.9 cm. Dimensionet e letrës në Evropë gjatë shekujve nuk kanë ndryshime të tilla ekstreme. Ato janë kryesisht brenda kufijve “normal” dhe deri në shek. XVIII, nuk kishte dimensione më të vogla se 23 x 35 cm dhe jo më të mëdha se 50 x 74 cm. Si ilustrim po përmendim rastin e prodhimit të letrës në Borgo Polese, paralagje e Bolonjës në Itali, ku na janë ruajtur katër lloje dimensionesh të letrës që ka përdorur shtypshkronja e njohur “Merlani” deri në fund të shek. XV. Këto dimensione na janë ruajtur në një pllakë mermeri gri, në të cilën janë gdhendur katër katërkëndësha ku në çdonjërën janë të shënuara këto dimensione së bashku me emrin përkatës të dimensionit: a) Imperial (perandorak) 50 x 74 cm; b) Realle (mbretëror) 44, 5 x 61,5 cm; Mecane (i mesëm) 34,5 x 51,5 cm dhe Recute (i voglë) 31,5 x 45 cm. Specialistët mendojnë se dimensioni Mecane (i mesëm) është më i lashti dhe në dimensionet e tjera Realle (mbretëror) dhe Recute (i vogël) ndeshim “vetëm” në vitin 1310 për herë të parë. Ndërsa dimensioni Imperial (perandorak) ndeshet në vitin 1379, por në përdorim shumë të kufizuar, dimensioni i Mecane (i mesëm) për herë të parë dëshmohet në vitin 1390. 

Për ne shqiptarët ka rëndësi Venediku, ku dimensionet e letrës ishin ato të lashtat edhe në fund të shekullit XV, dhe fillim të shekullit XVI, ato ishin 32 x 44 cm me shenjën filigranes në këndet e djathta të letrës. Në këtë kuadër, theksojmë p.sh. në Francë, me 18 shtator të vitit 1741, janë të rregjistuara në “Conseil d’Etat” 53 lloje dimensionesh, 25,7 x 35,8 cm minimali dhe 67 x 98,8 cm maksimali. Edhe për vendet e tjera europiane prodhuese të letrës, kemi pothuajse dimensione të njëjta pa ndryshime të theksuara.

Akti diplomatik origjinal dhe shenjat ujit – filigranes

Letra e aktit diplomatik ka qenë e thyer dhe e palosur, fillimisht në mes, e pastaj edhe dy herë majtas e djathtas. Letra është e thjeshtë, gjysëm kartoni, e trashë. Në anën e majtë, lartë, në letër është shenja e filigranes/ujit, e cila vërehet qartë dhe është prodhim venedikas nga viti 1450. Te një përfundim i tillë kemi ardhur duke krahasuar dokumente tjera të kësaj periudhe dhe nga katalogjet e specialzuiura për filigranes që janë botuar kohëve të fundit.

Filigranes është figurë, grafemë apo shenjë e dallueshme në letër, që duket qartë vetëm kur pas letrës vendosim një burim drite. Quhet shenjë uji sepse shenja në letër duket sikur ajo pjesë të jetë e lagur nga uji. Shenja krijohet me anë të fijeve të metalit të cilat ngjiten në letër dhe në momentin kur shtypet letra konturet e shenjës (gjurmës, fotografisë, gravurës, grafemës) dalin më të holla për shkak të shtypjes më të madhe që krijohet nga fija e metalit.

Për herë të parë filigranes janë përdorur në Bolonjë në vitin 1282, dhe qëllimi ishte që të letra e prodhuar aty të mos ngatërrohej me letrën e prodhuar gjetkë. Që nga paraqitja e parë e filigranes në vitin 1282, përdorimi i tyre është i pandërprerë si kur prodhimi i letrës bëhej në mënyrë manuale ashtu edhe me aplikimin e teknologjisë shkencore moderne.

Studimet e filigranes janë të ndara në tre kategori sipas specifikave të ngushta: a) sipas kriterit regjional, b) sipas ikonografisë së filigranes dhe c) sipas kronologjisë. 

a) Sipas kriterit të parë, atij regjional, elementi më i rëndësishëm është historia e prodhimit të letrës në vende të ndryshme, duke studiuar specifikat e veçanta të çdo vendi veç e veç si dhe elementet e përbashkëta me vende të ndryshe. Rezultate inkurajuese janë arritur veçanërisht në: Zvicrër, Itali, Francë, Poloni, Belgjikë, Holandë, Gjermani, Austri, Rusi, Hungari, Kroaci, etj. 

b) Sipas kriterit të dytë, atij ikonografik, del që studimi i filigranes është i pamundur nëse nuk analizohen dhe studiohen shenjat e veçanta në letër, p.sh. figurat e ndryshme të kafshëve, shpezëve, por edhe ato abstrakte dhe të tjera të veçanta, p.sh, çelsi, numrat, grafemat, etj. 

c) Kriteri i tretë, ai i kronologjisë, ka rëndësi parësore, sepse përmes tij mund të përcaktohet viti i futjes në përdorim të një shenje – filigranes të veçantë, duke gjetur pastaj, vendin, por edhe duke zbërthyer ikonën dalluese. Elementi i kronologjisë, përdoret shumë shpesh te datimi dhe përcaktimi i elementeve të tjera tek inkunabulat duke saktësuar vitin e botimit, përkatësisht të prodhimit të letrës, pastaj vendin e prodhimit ose edhe prodhuesin konkret, deri te i cili arrijmë përmes ikonës së caktuar, të cilën ai prodhues e ka përdorur në vitin e caktuar, gjatë prodhimit të letrës, si shenjë mbrojtëse për punën e tij dhe në anën tjetër si dëshmi cilësie dhe profesionalizmi.

Për studimin e filigranes në inkunabula është me rëndësi studimi i Heitz-it (1902-1903), i cili sjell shenja nga inkunabulat origjinale që ruhen në Strasburg si dhe nga ato që ruhen në Bazel (1904), duke aplikuar metodën kritike krahasuese dhe në duke ballafaquar të gjitha filigranes e njohura deri në atë kohë, qofshin ato në manuscripte, dokumenta apo inkunbaula të ngjajshme. Fjala filigranes në gjuhë të ndryshme ka këto kuptime: Watermark, angl.; Wasserzeichen, gjerm.; le filigrane, fren.; filigrani, ital.; filigranos, span.; vodjanoj znak, rus.; vodoznačka, çek.; vodeni znak, kroat.; znaki wodne, pol.; shenjat e ujit, shqip, etj).

Filed Under: Histori Tagged With: Musa Ahmeti

  • 1
  • 2
  • 3
  • …
  • 542
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • AT SHTJEFËN GJEÇOVI DHE DR. REXHEP KRASNIQI, APOSTUJ TË IDESË PËR BASHKIM KOMBËTAR
  • Marjan Cubi, për kombin, fenë dhe vendlindjen
  • Akademik Shaban Sinani: Dy popuj me fat të ngjashëm në histori
  • THE CHICAGO TRIBUNE (1922) / WOODROW WILSON : “NËSE MË JEPET MUNDËSIA NË TË ARDHMEN, DO T’I NDIHMOJ SËRISH SHQIPTARËT…”
  • SHQIPËRIA EUROPIANE MBRON HEBRENJTË NË FUNKSION TË LIRISË
  • KONGRESI KOMBËTAR I LUSHNJES (21-31 JANAR 1920) 
  • Një zbulim historik ballkanik
  • VATRA DHE SHOQATA E SHKRIMTARËVE SHQIPTARO-AMERIKANË PROMOVOJNË NESËR 4 VEPRA TË PROF. BESIM MUHADRIT
  • Që ATDHEU të mos jetë veç vend i dëshirës për të vdekur…
  • KAFE ME ISMAIL KADARENË
  • Kosova paraqet mundësi të shkëlqyeshme për investime
  • PARTIA NUK ËSHTË ATDHEU, O KOKËSHQOPE
  • 50 VJET VEPRA POETIKE KADARE
  • IT’S NOVEMBER 28TH
  • Një arritje për shqiptarët në Michigan

Kategoritë

Arkiv

Tags

alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Hazir Mehmeti Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT