Dr. Bledar Kurti
Vepra Ambasadorët (1533) nga artisti gjerman Hans Holbein i Riu është një nga tablotë më të ndërthurura me simbolika dhe mesazhe të mprehta. Kjo tablo është një portret i dyfishtë i dy ambasadorëve francezë në oborrin e mbretit të Anglisë, Henry VIII. Në të majtë është Jean de Dinteville, ambasador francez në Angli në vitin 1533. Në të djathtë qëndron miku i tij, Georges de Selve, peshkop i Lavaur, i cili vihej shpeshherë në shërbim si ambasador për Perandorin, Republikën e Venedikut dhe Selinë e Shenjtë. Kjo tablo paraqet dy burra të rinj, të edukuar dhe të fuqishëm, por të cilët nuk donin të ishin aty dhe nuk do preferonin aspak të gjendeshin në kontekstin historik që po kalonte Anglia, Franca, Vatikani, e mbarë Evropa.
Jean de Dinteville, figura kryesore, nĂ« tĂ« majtĂ«, shpaloset plot fisnikĂ«ri, me njĂ« veshje aristokrate tĂ« zezĂ« e tĂ« kuqe, e me njĂ« gĂ«zof tĂ« bardhĂ« mbi rrobĂ«n e tij, duke imponuar autoritet, force e pushtet. Supet dhe busti i tij duken mĂ« tĂ« mĂ«dha sesa duhet dhe kjo Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« e qĂ«llimshme, pasi ishte ai qĂ« e porositi kĂ«tĂ« vepĂ«r, dhe roli i tij nĂ« tablo Ă«shtĂ« tĂ« transmetojĂ« mesazhin e njeriut tĂ« aksionit. Ai mban nĂ« dorĂ«n e djathtĂ« njĂ« thikĂ« tĂ« artĂ«, nĂ« tĂ« cilĂ«n Ă«shtĂ« gdhendur AET. SV Ă/ 29 (ai Ă«shtĂ« 29), duke na treguar moshĂ«n e ambasadorit kur u realizua kjo tablo. MĂ«ndafshi i kuq i kĂ«mishĂ«s dhe gĂ«zofi i bardhĂ« janĂ« pikturuar me njĂ« delikatesĂ«dhe mjeshtĂ«ri tĂ« rrallĂ«. NĂ« kapelen e tij tĂ« zezĂ« gjendet njĂ« spilĂ« me imazhin e njĂ«kafke, dhe nĂ« hijen e kĂ«mbĂ«s sĂ« tij tĂ« djathtĂ« dallohet, me vĂ«shtirĂ«si pĂ«r shkak tĂ«zbehjes sĂ« kohĂ«s, edhe firma e artistit.
E gjithë ana e majtë e tablosë simbolizon vita activa, jetën aktive, e shpalosur me Jean de Dinteville, i cili me këmbën përpara, supet e zgjeruara dhe me thikën në dorë tregon aksion, ndërsa në të djathtë vërejmë vita contemplativa, jetën medituese, peshkopin Georges de Selve, i cili në një pozë të tërhequr, me veshje të shtrenjtë por të thjeshtë, ka mbështetur krahun mbi libër, në faqet e së cilit dallohet AETAT/IS SV à 25 (mosha e tij është 25) duke dokumentuar kështu edhe moshën e peshkopit.
Por pëveç ndarjes vertikale në dy aspekte e natyra, tabloja është e ndarë në katër nivele horizontale. Dy prej tyre janë në qendër të veprës të shpalosura qartë tek rafti mbi të cilin janë mbështetur dy figurat, e ku gjenden një seri objektesh që na tregojnë për kontekstin historik por edhe qëllimin e misionit të dy ambasadorëve francezë në Londër. Në raftin e poshtëm dallohen objekte të cilat mund të çkodohen si tokësore ndërsa në raftin e sipërm janë objektet qiellore.
Niveli tokësor nis me dyshemenë e vazhdon të shtjellohet me objektet e globit tokësor, një kompast, një mandolinë, çantë fyelli, dhe libri i hapur i himneve. Dyshemeja në pikturë është e përshkruar me saktësi dhe ajo është qendra e dyshemesë që gjendet në kishën e Westminster Abbey, në abacinë ku Kryepeshkopi kurorëzon Mbretin apo Mbretëreshën. Në dyshemenë e kishës shkruhej Spericus archetypum, globus hic monstrat macrocosmum (Ky top sferik tregon makrokozmosin).
Por dyshemeja e Westminster Abbey luan edhe një rol tjetër në tablo. Ajo na tregon se dy ambasadorët, kundër dëshirës së tyre ishin dërguar në Angli për shkak të martesës së mbretit anglez, Henry VIII me Anne Boleyn të zhvilluar në fshehtësi e jo në Westminster Abbey siç i takonte. Dhe ajo nuk ishte një martesë e zakontë, por një lidhje që do ndryshonte përgjithmonë historinë e botës.
Martesa e Henry VIII me Anne Boleyn ishte martesa e tij e dytĂ«. Gruaja e tij e parĂ« Catherine e Aragon-it, nuk i kishte lindur dot njĂ« fĂ«mijĂ« mashkull mbretit, ndaj Henry VIII kĂ«rkonte ta divorconte. Catherine kishte qenĂ« gruaja e vĂ«llait tĂ«Henry, dhe pasi ai vdiq, Henry duhej tĂ« martohej me tĂ« siç ishte tradita, por i shtyrĂ«nga paranoja se ai nuk kishte djalĂ« pasi ishte nĂ«n mallkimin e faktit qĂ« ishte martuar me gruan e tĂ« vĂ«llait, pĂ«r mĂ« tepĂ«r, shtyrĂ« edhe nga lidhjet e shumta dashurore qĂ« kishte me femra tĂ« tjera, ndĂ«r tĂ« cilat edhe Anne Boleyn, ai kĂ«rkonte tĂ« martohej sĂ«rish. Por, pĂ«r ta bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« atij i duhej qĂ« tĂ« merrte lejen e anullimit tĂ« martesĂ«s nga Papa Clement VII. Papa e refuzoi anullimin dhe Henry kokĂ«shkretĂ« vendosi tĂ« shkĂ«putej nga autoriteti i PapĂ«s dhe e shpalli veten si kreu i KishĂ«s sĂ« AnglisĂ«. Ndarja nga Roma do sillte pasoja tĂ« jashtĂ«zakonshme politike e fetare, dhe pĂ«r ironi, Henry jo vetĂ«m nuk bĂ«ri dot djalĂ« me Anne Boleyn, por vajza qĂ« lindi me tĂ« ishte Elizabeta I, mbretĂ«resha mĂ« e shquar nĂ« historinĂ« e AnglisĂ« e cila do ishte monarke e njĂ« Anglie protestante, dhe nĂ« pagĂ«zimin e saj mori pjesĂ« edhe Dinteville, ambasadori nĂ« tablo, i cili kishte shkuar nĂ« oborrin e Henry, me misionin pĂ«r ta ndaluar atĂ« tĂ« shkĂ«putej nga Kisha Katolike, e tâi rezistonte valĂ«s sĂ« Protestantizmit qĂ« kishte pĂ«rshkruar tĂ« gjithĂ« EvropĂ«n.
Gjatë krijimit të kësaj tabloje, vetë Holbein njihej nga afër me Anne Boleyn, pasi Henry e kishte punësuar atë të krijonte bizhuteri për gruan e tij të ardhshme. Fati i Anne ishte tragjik pasi tri vite pas martesës Henry e dënoi atë me vdekje me prerje koke.
Holbein e kuptonte fare mirĂ« realitetin e vĂ«shtirĂ« politik dhe fetar nĂ« tĂ« cilin gjendej kontinenti, dhe situatĂ«n nĂ« tĂ« cilĂ«n ndodheshin dy ambasadorĂ«t, ndaj edhe ai e shprehu atĂ« pĂ«rmes simbolikave tek objektet tokĂ«sore nĂ« raftin e poshtĂ«m. Mandolina ka njĂ« tel tĂ« kĂ«putur, e cila nĂ«nkupton shkĂ«putjen e AnglisĂ« dhe prishjen e harmonisĂ« evropiane. NdĂ«rsa fyellit i mungon njĂ« tub. Muzika Ă«shtĂ« simbol i harmonisĂ«. Harmonia, Ă«shtĂ« etimologjikisht njĂ« “bashkim” i elementĂ«ve tĂ« ndryshĂ«m. Ajo pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« treguar njĂ« lidhje midis elementeve tĂ« njĂ« sistemi dhe kĂ«sisoj Ă«shtĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« njĂ« koncept ontologjik qĂ« pĂ«rshkruan strukturat e qenieve dhe tĂ« universit, por edhe njĂ« koncept politiko-etik qĂ« pĂ«rfaqĂ«son rendin e njĂ« bashkimi, strukture apo shoqĂ«rie ideale. Dhe rendi kishtar e bashkĂ« me tĂ«edhe shoqĂ«ria ideale evropiane sipas katolikĂ«ve tashmĂ« po prishej, dhe me shkĂ«putjen e Henry VIII nga Roma, Protestantizmi po depĂ«rtonte edhe nĂ« Angli e madje po zgjerohej nĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« EvropĂ«s. Ndaj, edhe poshtĂ« mandolinĂ«s Holbein ka pikturuar librin luterian tĂ«himneve nĂ« tĂ« cilin shkruhet Veni Sancte Spiritus, njĂ« himn i Shpirtit tĂ« ShenjtĂ«, i cili tradicionalisht pĂ«rdorej si njĂ« thirrje e fortĂ« pĂ«r bashkimin e kishave. Ăndrra e pajtimit tĂ« shprehur nĂ« kĂ«tĂ« hollĂ«si tĂ« vogĂ«l nga dora e Holbein, sigurisht, nuk do tĂ« materializohej kurrĂ«.
NĂ« tĂ« majtĂ« dallohet njĂ« libĂ«r tjetĂ«r. Ai Ă«shtĂ« libri i Petrus Apianus, humanistit gjerman, i shquar pĂ«r studimet e tij nĂ« matematikĂ«. Libri Ă«shtĂ« paksa i hapur nga njĂ« vizore e nĂ« faqe arrihet tĂ« lexohet fjala dividirt, qĂ« do tĂ« thotĂ« âle tĂ« bĂ«het ndarja,â njĂ« referencĂ« e qartĂ« pĂ«r ndasinĂ« fetare qĂ« kishte zaptuar EvropĂ«n. Mbi librin e pĂ«rllogaritjeve gjendet globi tokĂ«sor, ku dallohet Anglia dhe Franca, por pĂ«r çudi, Holbein, duke qenĂ« se ishte gjerman, me sa duket nuk dinte mirĂ« anglisht, ose ndoshta aspak, kĂ«shtu qĂ« emrat Paris dhe Britania i ka shkruar sipas dĂ«gjimit, ndaj nĂ« glob ai ka shkruar Baris dhe Pritannia.
Në raftin e sipërm gjendet globi qiellor, i cili simbolizon inteligjencën dhe natyrën intelektuale të dy personazheve të tablosë. Krahas globit qiellor janë të pikturuara me saktësinë më të madhe disa mjete matëse si ora diellore e barinjve; ora diellore e ekuinokseve; një lartësimatës; një orë diellore polihedrale; dhe, turkuetë e cila përdorej për matjen e koordinatave të horizontit, ekuatorit, dhe eklipsit. Një nga orët diellore tregon datën 11 prill, e cila korrespondon me Ditën e Pashkës për vitin 1533.
Trajtimi delikat që artisti i bëri veshjeve dhe detajet e përpikta në çdo objekt të tablosë bëjnë kontrast me trajtimin e shpejtë dhe të shkujdesshëm që vërehet tek perdja jeshile në sfond. Motivet e saj janë të thjeshta dhe perdja duket e sheshtë. Hijet duket se janë shtuar në fund për të treguar palat, megjithatë ky trajtim mund të ketë qenë i qëllimshëm në mënyrë që shikuesi të përqendrohej më shumë tek detajet e objekteve dhe figurave parësore. Dhe, në fakt, e kuptojmë që ka funksionuar më së miri.
Tani vijmë tek kafka që gjendet në plan të parë të tablosë.
Ajo Ă«shtĂ« e pikturuar pĂ«r tâu parĂ« nga ana e djathtĂ« e tablosĂ«. Dhe kjo na le tĂ« kuptojmĂ« se vepra ishte caktuar tĂ« varej nĂ« njĂ« mur pĂ«rbri shkallĂ«ve, dhe u konceptua qĂ« teksa shikuesi tĂ« ngjiste shkallĂ«t ai tĂ« pĂ«rballej me imazhin e vdekjes. Kafka Ă«shtĂ« e pikturuar sipas perspektivĂ«s anamorfike, kjo njĂ« shpikje e Rilindjes. Imazhet anamorfike shĂ«rbenin si gjĂ«za dhe lojra pĂ«r ta pĂ«rfshirĂ« shikuesin nĂ« njĂ«vepĂ«r arti e pĂ«r tĂ« pĂ«rthithur mĂ« mirĂ« mesazhin qĂ« jep ajo. Kafka shĂ«rben si njĂ« momento mori, qĂ« do tĂ« thotĂ« âmos harro se njĂ« ditĂ« do tĂ« vdesĂ«sh.â Momento mori ishte njĂ« koncept mesjetar. PĂ«r shkak tĂ« sĂ«mundjeve tĂ« mĂ«dha dhe murtajĂ«s qĂ« pllakoste vazhdimisht popujt e EvropĂ«s dhe mĂ« gjerĂ«, vdekja ishte reale dhe e prekshme ngado. NjerĂ«zit e pĂ«rdornin kafkĂ«n si kujtesĂ« se vdekja ishte shumĂ« pranĂ« tyre, ndaj ata nuk duhet tĂ« jepeshin pa fre ndaj kĂ«naqĂ«sive tokĂ«sore por tĂ« luftonin pĂ«r shpĂ«timin e tyre, duke besuar tek PerĂ«ndia, pasi mund tĂ« pĂ«rballeshin me tĂ« nĂ« jetĂ«n e pĂ«rtejme nga momenti nĂ« moment.
Por pas mesazhit të vdekjes, tokës, dhe qiellit, ai shpalos edhe një nivel tjetër në tablo. Niveli i katërt gjendet në këndin e sipërm në të majtë të tablosë. Pas perdes jeshile fshihet një kryq i argjentë. Ai është niveli i shpëtimit. Si një mesazh për shikuesin, ambasadorët, mbretërit, dhe popujt evropianë të përfshirë nëkonflikte fetare, përmes atij kryqi të fshehur pas perdes ai tregon se shpëtimi gjendet tek Jezus Krishti. Ai e ka pikturuar Krishtin në kryq, me kurorën me gjemba në kokë dhe këmbët e duart e gozhduara, por vetëm gjysma e trupit arrin tëshihet ndërsa pjesa tjetër fshihet pas perdes, si një ftesë e nxitje për katolikë e protestantë, mbretër e intelektualë, të shikojnë përtej perdes së dijes dhe ndasive tokësore, dhe të hedhin sytë për nga kryqi, e ta shohin Krishtin e plotë si rruga e vetme e shpëtimit të kontinentit, e globit dhe e çdo njeriu.