Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for December 2013

Lëvizjet Ilire pansllaviste !

by

Nga Fahri XHARRA/

Jo vetëm ne ishim të fjetur deri në shekullin 19-të . I tërë Ballkani flinte . Por ne, më shumë apo më së shumti. Dhe ne  , kurrësesi të zgjohemi , jemi ende në gjumin e dimrit. Ose jemi nën dozën e madhe të ”somniferëve ”( barërave për gjumë)  dhe as se si të të dalim nga gjumi i arushave edhe pse pranvera  , besa edhe vera për ne ka dalur. Kësaj here dua tç flas për sllavët e Ballkanit që kur filluan të zgjohen , dhe u zgjuan me një bindje të gabuar . Meqë rrethanat historike iu kishin mundësuar të ” instalohen”në tokat ilire , harruan se nga vijnë dhe menduan se janë ilir. Ata kishin frigë nga identiteti i tyre prej ardhacaku. dhe papritmas u ” bënë” Ilir.

Na ishte mjë rilindas slovak Jan Kollar dhe me ndikimin e tij ia pat filluar ndjenja e bashkimit të sllavëve- pansllavizmit.Kurse ” ilirizmi” u muarr nga historiografia”humanistike”, dhe donte të tregonta që Sllavët  janë popull”autokton ” (thonjëzat fxh)  në këtë vend ,( aty ku janë sot fxh). Dhe kështu në vend të jugosllavizmit

(„južnoslavenski.“) lindi termi Ilirizëm. Sipas këtij farë Kollarit :”Sllavët janë një popull me katër dialekte : rusisht, çekisht , polonisht dhe ilirisht.”

Por levizja ilire ishte shënim i rilindjes kombëtare kroate në gjysmën e shek 19-të, dhee lidhur dhe e thirrur sipa idesë ilire.Qëllimi themelor i lëvizjës ishte zgjimi i vetëdijes kombëtare kroate . ”Kroatët u zgjuan dhe e vazhduan dhe e mbrojtën me xhelozi ndjenjën kroate.  Por, shqiptarët se shpesh harrohemi?”(fxh)

Udhëheqës i lëvizjes ilire ishte Ludevit Gaj-i i cili që me 1835 e publikoi numrin e parë të gazetës  letrare Horvate ( Horvate ) : „Danica Horvatzka, Slavonzka y Dalmatinzka“

(Hylli i Dritës se  Horvatisë (Kroacisë) Slavonisë dhe Dalmacisë ” , në të cilin ishin botura shkrime atdhetarie , dhe ngritje kombëtare , kurse një vit pas e riemëroi gazetën në : Novine Ilirske  . ( Gazeta Ilire). Me përhapjen e idesë për ilirizëm u themeluan edhe ”leximorët ilire ” dhe si e tillë e para Leximore Ilire u hap në Zgreb. Serbët edhe pse ishin nën protektoratin turk ata që më 1826 e kishin themeluar Amzën Serbe ( Matica Srpska) . Në këtë kohë ne ende mendonim turqisht. Sipas shembullit serb u hapen  Amëza Çeke 1831, Amëza Slovake 1863 , Amëza Sllovene 1864 , me qëllim të ringjalljës së vetëdijes kombëtare. dhe ndërgjegjës kulturore. Ne shqiptarët ende në ditën e sotit nuk e kemi  ” ”Amëzen Shqiptare” !

Kroacia edhe pse e vonuar , por prap me 1842 e hapi Amëzen Ilire e cila deri më 1850 veproi në kuadër të Leximores Ilire në Zagreb. . Levizja Ilire u shua , kur oborri mbretëror i Vjenës , nga friga e ngritjes së sllavëve te Jugut  , e ndaloi përdorimin e emrit ilir. Mirepo , levizjet vazhduan , por me emërtime  komëtare si ajo kroate , e sllovene. Ngritja kombëtare nuk heshti , nuk u zbeh por për kundrazi u forcua.

”Edhe pse  emri ILIR u ndalua në fillimin e vitit 1843, të menduarit ilir vazhdoi edhe më vonë  duke mos e ndryshuar programin e tyre kulturor dhe letrar. Emërtimi     rrjedhi nga përceptimi i gabuar se popujt sllav të jugut ishin pas ardhësit e ilirëve  , banorëve te parë Ballkanit.     Qëllimi kryesor i lëvizjes ilire ishte futja e gjuhës  dhe shkrimit të përbashkët  për të gjithë sllavët e jugut ( Ilirët)         ,dhe forcimin e gjuhës së përbashkët letrare ,(Stančić, Nikša. Gajeva “Još Horvatska ni propala” iz 1832-33. : ideologija Ljudevita Gaja u pripremnom razdoblju hrvatskog narodnog preporoda, Zagreb 1989.) . E ne sot e kundërshtojmë gjuhën tonë letrare.  Me të vërtetë jami asa të vetzbërthimit!

Levizje Ilire edhe tek Sllovenët i kishte të flaktit e vet, dhe më i  rëndësishmi ishte Stanko Vraz. Por , por sllovenët e hudhen poshtë tezën e gjuhës së përbashkët që në vitet 1830 dhe ato 1840. . Serbët janë lojtarët më të mirë në kësi  rasti rasti . Tek ata në atë kohë nuk pati sukses lëvizja ilire . Pas  ndalimit të ilirizmit tek sllavët nga  AustroHumgaria  , serbët  e filluan botimin e gazetes ” Branisllav” (1844) duke mos treguar  aspak interesim për idetë ilire. Një Zot e di se ku e kishin mendjen?

Por me fitimin e pavarësisë së ndihmuar nga vet turqit ,Serbia duke e ditur qart se kush janë trashëgimtarët e ilirëve ata e filluan spastrimin  e tokave të pushtuara  . Bëhej bartja e Shqiptarëve në Turqi. Bëhej shpërngulja .vrasja dhe likuidimi i një populli të tërë me prejardhje ilire ( Populli shqiptar , për ata që nuk  e dinë ende)

. Serbët sot na befasojnë me trillime historike dhe  tek ata është ngjallur një ndjenjë fantome  që ata janë pas ardhës të një historijeje shumë të lashtë. Tmerr dhe në të njëjten kohë qesharake. Por Europa po iu lejon: ata janë së pari pellazgë , ilir , romak , kelt , etrusk , grekët e vjetër  dhe të rinj ,dhe me ata ka filluar çdo gjë në këtë botë.

Tani ka filluar një lëvizje e re Ilire, jo nga shqiptarët por nga serbët dhe boshnjakët e Sanxhakut : duke e  harruar një gjë parësore që për të qenë ilir ,së pari duhesh të jeshë Shqiptar.

BABA ARSHIU I TEQESË SË DETROITIT

by

Nga Gëzim Llojdia/

1.

Kur hyja në zonën e Kudhës-Gërhotit,është një zonë tipike labe që shtrihet  në gjithësinë në krahun e  fshatrave të lumit të Vjosës, që kanë përkarshi Αoos ose Vjosa( emër për bukuroshet shqiptare e kosovare) përpara një mal hijerëndë të quajtur Tartar ,që ka të pranishme  dëborën ,mirëpo në pranverë mbuluar nga bari i i njomë,krejt rracat e gurit. Pra kur hyje në këtë zonë shushuritje në luginë quhej Vjosë, dhe  që niset  nga malet e Pindit, në lindje të Janinës, me  burimin  në malin Mavrovouni me një gjatësi  272 km, prej të cilave 80 km në territorin e Greqisë, kurse rreth 192 km në territorin të Shqipërisë me  prurje  rreth 200m³/s. Kjo zonë si ndarje administrative kakomunën Sevaster e cila përfshinë :fshatrat Sevaster,Glombas ,Dushkarak, Shkozë, Mazhar,Plocë,Lezhan,Amonicë.Komuna Sevaster disponon këto të dhëna gjeografike e demografike. Sipërfaqja km 90.7.

2.

Pyetja se cili ishte religjioni fetar që besojnë  banorët  e kësaj  treve në  perëndi,mirëpo gishti i tyre tregues ishte drejtuar nga Kurora,pra kurora e malit ku gjendet Turbja e dervishitbektashi Baba Hamza Kurora, dua të shpjegoj se në këtë zonë është qytetet antik i Amantias që ka pasur një tempull kushtuar kultit të Aforditës:Ne Amanti ka qene i përhapur edhe kulti i Afrodites, e cila në këtë qytet mban epitetin Pandamos, si perëndeshë e dashurisë se lire dhe e hetereve. Deri tani nuk është zbuluar ndonjë paraqitje skulpturale e Afrodites. Ne rrënojat e Ploces është zbuluar një pllake e vogël guri, një kushtim votiv Afrodites Pandemia nga ana e Aristos, bijës se Aleksandërit, për vete e për te bijtë. Afro­dita Pandamos ka pasur ne qytet një tempull të saj, për këtë bën fjalë mbishkrimi i përmendur me sipër. Me kultin e Afrodites lidhen edhe disa figura të vogla bronzi.Pra tyrbja në kurorë ritet që ata ndjekini  përkasin kryesisht një tarikati fetar që mendohet se është uji më i distiluar ndër rrugët që në themel si cështje bazike kanë  shpirtin.

3.

Zona  përveç  tyrbes  në Kurorë të Malit,duhet thënë se ka edhe një numër teqesh dhe tyrbe që janë në vijimësi deri në Tepelenë. Dhe arsye mbetet e njëjtë ,dervishët  udhëtuan nëpër vendet të cilat kanë pasur  një udhë kalimi   siç njihet kjo zonë prej  kohëve të antikitetit. Nëpër këto udhë, kaluan jo vetëm dervishët,por më parë se ata ,nëpër ato udhë ecën murgjit. Sepse edhe  krishterimi në Iliri erdhi nga apostujt e Krishtit,njëri ndër është Shën Pali.

Tartar Bazaj në botimin e tij”Shkoza dhe Baba Arshi Bazaj- Milosao 2012
shkruan:Shkoza qysh në momentet e para të islamizmit, përkrahu sektin bektashian. Kjo kishte arsyet e veta. Duke qenë për shekuj fshat i krishterë i ritit katolik e më vonë ortodoks (gjë që e vërtetojnë më së miri toponimet kishëtare brenda e në periferi të Shkozës edhe sot pas gati 300 vjetësh), nuk mundej të tjetërsohej në mënyrë të menjëhershme në ritet rigoroze myslimane, bazë e të cilit ishin shtetet arabe, me të cilët vendin tonë kurrë s’e kishte lidhur asgjë. Bektashizmi për ta sikur i zbuste pak konfliktet fetare dhe ishte më pranë shpirtrave të tyre. Bektashizmi aplikonte rite që përqaseshin me ritet kristiane, me të cilat popullsia shkoziote kishte 17 shekuj që i aplikonte. Ai nuk qe sekt i ashpër, i ngurtë e i bezdisshëm e mbi të gjitha nuk i prekte shkoziotët në sedrën kombëtare, të cilën ata e kishin më të shtrenjtë se jetën. Përkundrazi ajo e stimulonte dashurinë për vendin, Shqipërinë, e rrjedhimisht dhe vendlindjen tonë Shkozën, nxiste patriotizmin e duke nxjerrë nga gjiri i saj shumë patriotë e atdhetarë.
Bektashizmi përputhej me shpirtin shkoziot dhe në aspektin e dashurisë për vendin, për Kudhës-Gërhotin, për të cilin duhet theksuar se dhe ai kishte përkrahur ritin mysliman të bektashizmit, duke ndërtuar në vendet e kishave teqetë e para, tybet e kajmekamet.
Këto elemente, këto përputhje, këto rekomandime, këto lehtësira e bënë që shkoziotët, ndonëse me vështirësi, të përvetësonin sektin bektashian. Emrat u kthyen në myslimanë, por aty-këtu mbiemrat u ruajtën të krishterë. Bile ngeli një zakon: Kur në një familje fëmijë të njëpasnjëshëm, të lindur nuk rronin, u vinin emra kristianë, me besim se ata do të jetonin gjatë. Në momentet e para të kthimit në bektashi, shkoziotët aplikonin rite të krishtera. Gratë në shtëpi byrekun e festës me mish në mes, e bënin dhe me mish derri dhe me mish berri (të hante dhe babai bektashi mish berri dhe fëmijët e gruaja që më tepër anonin nga ritet kristiane të hanin mish derri), sa thoshin “u bë si byreku i Kuçe, gjysmë berr e gjysmë derr”. Ndërtuan teqenë e fshatit mbi rrënojat e kishës. Emrin e kishte të thjeshtë: ”Teqeja e Shkozës”.Baballarët që shërbenin aty quheshin thjesht, Baba i Teqesë së Shkozës. U veshën dervishë që pasuan njëri-tjetrin: Baba Brahim Luzi, Baba Sherifi, Myhip Hakiu, Dervish Minua, Baba Arshi Bazaj, Dervish Hazbiu, etj.Në Teqenë e Shkozës shërbyen shumë baballarë vendas, por dhe nga fshatrat e zona të tjera, sikundër dhe baballarë shkoziotë shërbyen në Teqetë e fshatrave të tjera bektashie, si në fshatrat e Tepelenës, të Mallakastrës e deri në Teqenë e Zallit në Lazarat të Gjirokastrës.I tillë qe dhe Baba Arshi Bazaj.Ky autor në këtë botim duke shkruar për  birin e këtij fshati dervishin me shërbim fetar në Detroit në teqene e Baba Rexhebit,filozofit mistik dhe  shkronjësit të botimit”misticizma islame dhe bektashizma”.Ky autor rrëfen kështu jetën e dervishit bektashi Arshi Bazaj.

Baba Arshi Bazaj –shkruan ai, lindi më 20 Maj 1906 në fshatin Shkozë. Lindi në një nga familjet e mëdha të Shkozës. Ishte familje me tradita atdhetare. Fisi Bazaj (Jaupaj) ishte një nga fiset e hershme dhe më të vjetra të Shkozës, që me sa mbahet mend në breza, janë etnikisht shkoziotë të pastër. Kanë pasur lidhje gjaku me fisin Telharaj, fisin Aliaj, fisin Alikaj (Zykaj), fisin Ramaj dy herë, fisin Mukaj (Novruz Hazizin), fisin Qyraj, fisin Murataj, fisin Ismailaj, fisin Breshanaj,fisin Lazaj. Kanë qenë e janë gjak me fisin Begaj, të cilët dhe sot e kësaj dite janë pjesë e fisit BazajBaba Arshi Bazaj në moshën 13 vjeç u sëmur rëndë. Familjarët e tij e çuan në Vlorë dhe e vizituan tek mjekët italianë. Ata nuk i dhanë shpresa për shpëtim. Ai kishte mbi 18 ditë që nuk hante dhe nuk pinte. Zoti i kishte caktuar detyrat, por përpara se ta ngarkonte me mision, e kaloi në një provë shumë të fortë.Familjarët, pasi e vizituan, e sollën në fshat në Shkozë, duke menduar se nuk e kishte të gjatë. Po ditëgjati kurrë nuk bëhet ditëshkurtër. Aty, kur vinin njerëz për të vizituar Arshiun e vogël dhe të bërë kockë e lëkurë nga mungesa e ushqimit dhe pijes, mendonin se nga dita në ditë do të vdiste. Njëri nga miqtë e familjes së madhe të fisit Bazaj, u propozoi të kërkonin Baba Bektashin, një shenjtor i zonës së Kudhësit, ku gjenin shërim shumë besimtarë bektashi, në atë kohë me mision si Baba i Teqesë së Golimbasit. Baba Bektashi u paraqit menjëherë dhe kërkoi të takonte tek për tek Arshiun, djalë i njomë dhe i katandisur keq.Baba Bektashi, pas vizitës së djalit të sëmurë, Arshiut, u tha prindërve të tij:“Ky s’është më për ju, ky është për mua, është për Zotin”. Dhe e mori në Teqenë e Golimbasit, ku shërbente edhe vetë. Aty Arshiu u shërua dhe u bë dervish. Pasi shërbeu për një kohë të gjatë në Golimbas, u transferua në Teqenë e Shkozës. Më pas u transferua në Teqenë e Koshtanit në Tepelenë. Atij fillimisht iu shfaq në ëndërr Haxhi Bektash Veliu, për të cilin po shkruaj pak rreshta për ta bërë më të kuptueshëm. Vit pas viti, ai kishte fituar autoritet dhe emri i tij ishte bërë i dëgjuar në Teqenë e Zallit. Aty ai shërbeu me Baba Rexhepin, me të cilin, veç bindjeve fetare, e lidhnin dhe bindjet antikomuniste dhe shpirti vetë që i bëri një e të pandarë deri në moshën e pleqërisë.Baba Arshi Bazajen, periudha e komunizmit në vitin 1945, e gjeti në Teqenë e Zallit në Lazarat, duke qenë njeri i Zotit dhe afër me të, më shumë se njerëzit e tij të zakonshëm. Ai e ndjeu të keqen që po vinte për klerin shqiptar dhe sidomos për ata që nuk e mbështetën Luftën Nacionalçlirimtare e u inkuadruan në radhët e Ballit Kombëtar. Si e tillë, një e ardhme e hidhur do të vinte si për fisin Bazaj dhe për vetë Baba Arshi Bazajn. Ndaj Baba Arshi Bazaj, vendosi të arratisej nga Kukësi në vitin 1945.Në këtë botim gjejmë një dëshim reale për mërgimin e këtij dervishi.Cuman Bazaj shkruan autori nga fshati Shkozë,nip i Baba Arshi Bazaj ka thënë:

Baba Arshi Bazaj u arratis më 1945. Me vete kishte një torbë, ku mbante librin “Fletorja e Bektashinjve” të Naim Frashërit, që ia kishte dhënë si kujtim Mit’hat Frashëri gjatë Luftës mik me fisin Bazaj dhe nipërit e tyre Shehaj të Sevasterit. Kishte dhe ca bomba dore. Me këto bomba, së bashku me dy-tre shokë çanë brezin e kufirit, por “Fletoren e Bektashinjve” e dogji të mos binte në duar të komunistëve, të pafeve,- siç shprehej ai. Kalimi i kufirit u bë me vështirësi dhe kujdes të madh, pasi nga momenti në moment mund t’i rrezikohej jeta.I pabesueshëm u bë për regjimin komunist, por po aq i pabesueshëm u bë dhe për forcat e shërbimeve sekrete greke dhe italiane, ku ai shkoi. Ai në Greqi, ndonëse u dorëzua, u mbajt për shumë kohë në kampet e punës, derisa u largua për në Itali. Po edhe aty u mbajt në kampet e punës. Kështu që për 6 vjet si në Greqi dhe në Itali, bëri jetë të izoluar dhe të survejuar nga forcat e shërbimeve sekrete qeveritare vendase, pasi ai në zemrën dhe ëndrrën e tij, kishte kombin shqiptar dhe Shqipërinë, që po binte në dorë të komunistëve, të cilët filluan të vrisnin patriotët dhe gjithë njerëzit me shkollë dhe dalëngadalë po kositej truri i kombit. Përballoi situata të vështira provokative dhe manipuluese. Për të, jeta mori trajtën e një aventure të rrezikshme. Po Baba Arshi Bazaj kishte zgjedhur vetëm një rrugë: rrugën e Zotit dhe shërbimin ndaj kombit të tij për të mirën e njerëzve. Figura e tij mbeti e pastër.
Duke folur për qëndrimin në teqene Detroit në SHBA,ku ky dervish ka rrojtur dhe ka bërërë mirësi sëbashku me Baba Rexhebin,autori T.Bazaj shkruan:Shumë të fshehta pati në jetë Baba Arshiu. Pak njerëz dinë për familjen e harruar të tij. Shumë të fshehta, ai ia pati besuar vetëm Baba Rexhepit, të cilin e kishte idhull, gati perëndi. Një mjegullnajë gati shkatërruese, endet akoma mbi familjen, fisin, fëmijërinë dhe rininë e këtij kleriku stoik bektashian. Po ai për vete flet pak. Është i rezervuar në këtë drejtim. Me një mburrje karakteristike labe, donte të fliste vetëm për Shkozën dhe për të gjitha fshatrat e Sevasterit, Baba Bektash Golimbasin Vlorën dhe djemtë e saj. Tregonte se kishin miq e të afërm të familjes Skënder Muçon, Qazim Koculin që ishte nip i Bazajve, kishin miq si Mit’hat Frashërin, Enver bej Risilinë, Hysni Lepenicën, Hysen Lepenicën, me të cilin kishin luftuar krah për krah dhe nuk e hiqte nga goja, Osman Haxhi Muhametin, nacionalistin dhe njeriun me autoritet në Kudhës-Gërhot, Gjeneral Temo dhe Sulo Shehun, djemtë e kapedan Sali Shehut nga Sevasteri, edhe ky nip i Bazajve, e shumë personalitete të krahinës dhe të Vlorës, por edhe të rretheve të tjera. Nga Mit’hat Frashëri kishte pasur si kujtim një libër të Naim Frashërit “Fletore e Bektashinjve”, por kur e ndiqnin komunistët në malet e Kukësit, në vitin 1945, gjithë çantën e librave e dogji. Thotë: “E bëra për të mos rënë në dorë të të pafeve”.

Ka vuajtur plot 6 vjet në kampet e punës në Greqi e Itali. Është përballur me aventurierë e agjentuara gjithfarësh, por midis miqve që ka patur atje ka qenë Haxhi Veli Bektashi. Mban si hajmali në gjoks një thënie të Salih Njazi Dedeit, i cili një natë dimri të vitit 1940, ndërsa kishte bujtur në Tiranë në Selinë e Kryegjyshatës Botërore Bektashiane, i kishte thënë: “Dëgjo evlat! Mund të ndodhi në jetë të kalosh nga njëra fatkeqësi në tjetrën, nga njëri hidhërim në tjetrin, nga një sakrificë në tjetrën, Haxhi Veli Bektashin mos e ndaj nga besimi i shpirtit dhe do t’i kalosh të gjitha”.Me ndihmën e Baba Rexhepit, si dhe të autoriteteve shtetërore amerikane, i ardhur nga kampet e punës në Itali, u vendos në Teqenë bektashiane të Detroitit.Ka një dashuri të thellë dhe të dukshme për Baba Rexhepin. Gjithçka që ndodh sot në Teqe, e sheh me sytë e udhëheqësit të dikurshëm shpirtëror. Shkon disa herë në ditë tek tyrbja. Në muzg, me perëndimin e diellit ndez çirakët. Kur sheh diçka që nuk shkon, thotë me gjysmë zëri: “Ah, jo, jo, këtë s’e donte Baba Rexhepi”. Fragmente historish, legjendash, këngësh apo setenca bektashiane shpalosen në kafeoxhakun e hijshëm, aty ku rri zgjuar kurdoherë mirësia dhe dashuria. Baba Arshiu rri aty, i vëmendshëm, i gatshëm të japë përgjigje në telefon, i heshtur kur e pyesin për të kaluarën e vet dhe të familjes së tij.Të vetmin merak në këta 100 vjet jetë, e ka që nuk e pa dot dhe një herë familjen e tij, të përndjekur nga komunistët, rrënojat e shtëpisë së tij në Shkozë. Do të shikojë Vlorën, Sazanin, Karaburunin.

Me vendimin Nr.14 datë 26.12.2011 Këshilli i Komunës Sevaster, në unanimitet e shpalli Baba Arshi Bazaj ”Qytetar Nderi”.

Zef Pergega në shkrimin :Teqeja ne Detroit verbi i bektashizmit
shkruan:Baba Arshiu 106 vjeçar më thotë më të qeshur se kur njeriu i mbush njëqind vjet, harron t’i numërojë ato që vijnë pas. Me sy të përlotur ai kujton Baba Rexhepin, që e ngriti këtë qendër fetare të bektashizmit, si çerdhe të ngrohtë për shtegtarë. Kështu për bektashizmin shqiptar në Amerikë lindi Baba Rexhepi, mistika e këtij besimi ndër mërgimtarë. Në dimrin e viti 1952 emigroi në Amerikë Dervish Rexhepi, i cili qëndroi disa muaj në shtëpinë e motrës së tij Zenepe Çuçi në Neë-York. I ftuar nga disa shqiptarë shkoi për vizitë në Detroit dhe përsëri idea e ngritjes së Teqesë mori një fytyrë të re. Baba Rexhepi, i gjeti shumicën e shqiptarëve me banesa e punë dhe me idenë e qëndrimit dhe jo me atë të ikjes si më parë. Kjo përbëri edhe themelin që ideja e Teqesë të njohë lartësi të reja në Zotin.Mbledhja e përgjithshme u mbajt me 24 tetor 1953 në një dhomë në S. Andreës Hall, 431 E. Congress Street. U vendos të çelej fushata për mbledhjen e ndihmave dhe u zgjodh komisioni drejtues, në krye të të cilit u vunë: Gani Muho, kryetar, Nevruz Selfo, arketar, Selman Zagori, sekretar, Jashar Petrusha, Qani Prespa, Dule Kelqyera, Abaz Myrtezaj, Resul Shkëmbi antarë. Që në momentet e para u mblodhën 8 mijë dollarë. U gjet vendi në qytetin Taylor të shtetit të Michiganit ku ekzistonte një fermë. Ferma dhe banesa u blenë me shumën 25 mijë dollarë dhe pas riparimit shuma mbërriti në 30 mijë dollarë. Një kontribut të madh dha avokati i mirënjohur shqiptaro-amerikan S. Teodore Kotelly në përgatitjen e dokumenteve ligjore dhe noterimin e tyre. Në krye të Teqesë u vu dervish Rexhepi, i cili më vonë u dorëzua Baba, titull të cilin e miratoi Gjyshi Sali në Kajro me 4 janar 1963. Në letrën e tij mes të tjerave lexojmë: “Pikësëpari ju përgëzoi me gjithë zemër për iniciativën njerëzore dhe fetare që morët, duke ngritur një Teqe në Amerikë, të parën në atë vend të lirë dhe të bekuar. Kjo vepër ju nderon, siç ju kanë nderuar edhe kaq e kaq vepra të tjera të ndritura në fushën kombëtare, kulturave dhe fetare. Brenda në këtë letër ju dërgoi dekretin e shenjtë për dorëzimin e dervish Rexhepit si Baba, titullar i Teqesë bektashiane në qytetin Detroit të SHBA. Dervish Rexhepi i ka të gjitha cilësitë e duhura, për të zënë postin e Babajt në atë Teqe!”Teqeja Bektashiane i çeli dyert me 15 maj 1954

Teqeja Bektashiane e Detroitit ka një tokë pjellore prej 80 dynymësh dhe në të gjithë territorin 400 rrënjë mollë. Ky çiflig pjellor i ka siguruar Teqes të ardhura në shërbim të besimtareve të saj, por edhe strehë e ngrohtë për katoliket dhe për shqiptarët laik.
Ndërtimin e Teqesë 20 km larg qendrës së Detroitit Baba Rexhepit e ka shpjeguar në një intervistë dhënë gazetës amerikane “The Detroit Neës” me 30 prill 1958, në të cilën, ndër të tjera ka thënë: “Sipas besimit bektashian ekzistojnë dy jetë, jeta e trupit dhe jeta e ndërgjegjes. E para përben pjesën shtazore dhe e dyta pjesën humane. Lufta midis këtyre dy jetëve farkëton parimet morale të njeriut. Prandaj të gjitha Teqetë ndërtohen larg qyteteve, pa zhurmë, ku mund të lutemi e të mendojmë në qetësi dhe t’a ndjejmë vetën më afër Zotit!’Botën e bektashinjve e përshkruan kështu Faik Konica në revistën Albania në vitin 1897.“…Njeriu në Shqipëri e shquan prej së largu Teqenë. Ajo është e vendosur në vendin më të bukur, larg banesave të popullit, Është e rrethuar më shumë pemë, sidomos me mollë e kajsi, të cilat janë të preferuara nga bektashinjtë. Pemët janë të mbushura dhe të përkulura nga kokrrat. Ju ndodheni tani përballë Teqesë, që është një godinë një katesh, e lyer me gëlqere me kapakë të dritareve ngjyrë bari. Ju kaloni nëpër pragun e një porte të madhe, që në përgjithësi nuk mbyllët as ditën e as natën. Gjendeni në një oborr të madh, ku dervishët ngrohën në diell dhe dëgjojnë kallximet e ndonjërit prej tyre. Asnjë nuk vjen të pyes se çka doni. Ju po të dëshironi mund të hyni në kopsht, të mblidhni kajsi apo mollë, të pushoni nën hije dhe të largoheni siç keni ardhur. Ne se i afroheni ndonjë dervishi, ai do t’u pyes me përzemërsi dhe thjeshtësi dhe do t’u shoqërojë deri tek Babaj që është kryetari i tyre…!”

Ndërsa Xhevat Kalajxhi (ka qene sekretar i teqesë)shkruan: “E njëjta bujari e karakterizon edhe Teqenë e Detroitit, në të cilën çdo njeri është i mirëpritur, pikërisht ashtu siç e kërkon tradita bektashiane. Luigj Hila një shqiptar katolik nga Shkodra, gjeti strehim në këtë Teqe në kohën e pleqërisë. Ai kishte ardhur nga Shqipëria që në vitin 1910. E siguronte jetën me anë të një ferme të vogël që kishte në pronësi të tij, e cila ndodhej afër Teqes. Në kohën e pleqërisë nuk e ndihmoi shëndeti dhe kështu u detyrua t’a shesë fermën. Dhe kur i’u mbaruan të hollat shkoi e jetoi në Teqe derisa mbylli fletët e fundit të jetës së tij!”Luigj Hila kishte një respekt për bektashizmin. Ai e ndihmoi se tepërmi Teqenë, sidomos në mbjelljet e pranverës dhe të vjeshtës. Kur është intervistuar Baba Rexhepi nga “The Ditroit Neës” me 1955 ka ndodhur edhe Luigj Hila, i cili ka deklaruar se në Shqipëri, bektashinjtë ishin ndër të parët që e kanë luftuar pushtuesin otoman, për çlirimin e vendit dhe shpesh herë ato mbrojten patriotët e kombit shqiptar!”. Teqenë bektashiane e kanë vizituar kryepeshkopi Fan Noli dhe i ka dhënë një ndihmë financiare, Vehbi Ismaili, themelues i Qendrës myslimane në Detroit. Krist Thanasi. kryetari i Vatres, z. Elena Trajani, bashkëshortja e Harry Fultzit që pati ngritur institutin teknik në Tiranë. At Kosta i kishës ortodokse të Detroitit, Dom Prek Ndrevashaj, themelues i kishës katolike “Zonja Pajtore” etj. Gjithashtu e kanë vizituar kongresistë e senatorë amerikanë si dhe shkrimtarë të huaj, si Frix e Elsie.
Të gjithë vizitorët janë ndarë të gëzuar, sepse kanë parë se Teqeja është një çerdhe vëllazërimi e një Shqipëri e vogël në Detroit.

Mexhid YVEJSI, Gjakovë duke shkruar për figurën e BABA Rexhebit :”Teqeja Bektashiane – Shqiptare-Amerikane u përurue me 15 Maj 1954, e cila me kalim kohe erdhi duke zmadhue, duke u zbukurue dhe veprimtaria e saj duke u shtue…Aty punonin me përkushtim, përveç Baba Rexhebit, edhe dervishët, si dervish Arshiu, dervish Bajrami…, i pari nga Jugu, Vlora, i dyti nga Veriu, Kosova, (nga Gjakova)

 

Skënder Luarasi në tempullin shekspirian

by

Së shpejti  do të përkujtohet 450-vjetori i lindjes së Shekspirit (26 prill 1564 – 23 prill 1616) dhe  Shtëpia Botuese “Onufri”  ka botuar  gjashtë përkthime prej Skënder Luarasit: Mbreti Lir (King Lear), Rikardi II (Richard II ), Rikardi III (Richard III), Tregtari i Venedikut (Merchant of Venice) , Komedia e keqkuptimeve (Comedy of Errors), Si ta doni (As You Like It)./

Shkruan: Petro Luarasi/

Bota e qytetëruar  do të nderojë së shpejti  kujtimin e  Uilian Shekspirit dhe tempullin e tij vezullues ku prehen  dhe shpërthejnë  ndër  shekuj  dije e   mesazhe universale.

Edhe populli shqiptar ka  patur mundësi  ta njohë e vlerësojnë  tempullin shekspirian  përmes  librave e shfaqjeve  në gjuhën shqipe,  në aktivitete  akademike apo  programe shkollore,  të cilat vazhdimisht  ndiqen me interesim dhe  japin rezultate të dobishme në arsim e kulturë.Historiku i përkthimit të veprave të Shekspirit në gjuhën shqipe  nis nga  vitet ‘20 të shekullit të kaluar në SHBA, kur Fan Noli përktheu “Otellon“ (1918) dhe Skënder Luarasi veprën “Jul Cesari“ (1919)  të cilat i pasuan me shqipërime të tjera,  respektivisht edhe me  tre (“Hamleti”, “Makbethi”, “Jul Qezari”) e gjashtë vepra (“Tregtari i Venedikut”, “Mbreti Lir”, “Rikardi  II”,  “Rikardi  III”,  “Komedia e Keqkuptimeve” dhe “Si ta doni”) .

Amerika e idealeve demokratike, qe vendi ku u  farkëtua edhe miqësia e Fan Nolit me të  birin e  Petro Nini Luarasit, mikut e bashkëpunëtorit për çështjen kombëtare e kishën autoqefale.

Përgjatë  një shekulli fondi i mësipërm    është dyfishuar  me  shqipërime  nga Vedat Kokona, Alqi Kristo, Napoleon Tasi, Perikli Jorgoni,  Kristaq Traja, etj

Duke nisur me Shekspirin, Skënder Luarasi ka arritur rezultate shembullore  në veprimtarinë e tij 60-vjeçare duke shqipëruar mbi 40  vepra të  autorëve: Kalidasa, Schiller, O.Wilde, A. Tennyson, Pushkin, Whitman, De Vega, Dickens, Byron, Goethe, A.Ostrovski, Longfellow, Lessing, Winkop, Gribojedov, Milton, Eden, Rodrigues, S. Skëndi,  si dhe  disa të humbura me autorë: Persi Shelli, Li Taj Pe,  etj.)

Është një ngjarje e lumtur për kulturën shqiptare që ai u njoh me veprën e Shekspirit  dhe programoi përkthimin e saj që në rini.     E tërhoqi më fort  natyra e mesazheve universale me të cilën ai u drejtohej brezave. Me “Jul Cesarin” e ”Tregtarin e Venedikut”, Skënder Luarasi nisi përkthimin e kolanës së veprave të Shekspirit  duke përmbushur edhe dëshirën e Fan Nolit dhe orientimin e tij letrar e politik me të cilat bashkohej inteligjenca progresive shqiptare.

Ndonëse nuk është kryer ndonjë studim i thelluar  mbi kontributin  e Luarasit në lëmin  e përkthimit,  analiza të pjesshme vënë në dukje  disa  arritje cilësore si:  kontributi i hershëm, përzgjedhja e autorëve e  titujve, qëllimi dhe mesazhet që përcillte përmes veprës, shumëllojshmëria e gjuhëve dhe e lëndës (prozë, poezi, tragjedi, dramë, komedi, romane, materiale historike, politike, pedagogjike, etj), bagazhi i njohurive,  vlerësime për stilin, ritmin, pasurimin e gjuhës shqipe dhe njohjen e thellë të gjuhëve. Rëndësi ka edhe përhapja e mesazheve për qëllime të caktuara në auditore, në hartime, grupe, në teatër e publik.

Skënder Luarasi nisi të përkthejë prozë e poezi që në vitin 1918. Më 1919  përfundoi dhe përgatiti  për botim  shqipërimin e  veprës së Shekspirit “Jul Cesari` me 120 faqe. Ky informacion  gjendet në revistën “Studenti“ dhe ku  kërkohej ndihmë për botimin e librave.

Paratë që do të mblidheshin nga shitja e librit do të përdoreshin për të ndihmuar studentët në nevojë si dhe  për të shtypur edhe veprat: ”Tregëtari i Venedikut” dhe ”Skënderbeu ose Liri dhe Dashuri” të Uinkopit. (1) (S.P. Nini Luarasi, Jul Cesari, Studenti, janar 1920 , f. 30.)

Skënder Luarasi mendohej shumë për veprën që do të përkthente dhe e përjetonte gjatë analizën e saj duke shqyrtuar autorin, veprat e tjera të tij, situatën, epokën, mjedisin kur qe krijuar dhe ndikimin mbi lexuesin. “Po ky vazhdues i denjë i rrugës shqipëruese të Fan Nolit rronte dhe preokupohej si ai për mënyrën si duhej ta thithte veprën lexuesi shqiptar. Një dashuri sublime për këtë lexues dhe për gjuhën amtare. Fjalën shqipe, që ai e desh si ai, bëri të mundur që gjenitë e njerëzimit të jenë më të intimtë, të kuptueshëm dhe thellësisht ndikues.” (2)

(A. Kallulli, Shqipërimet e Skënder Luarasit janë Fanoliane, Drita, 16 janar, 2000, f.7.)

Ai përmbushi një dëshirë të Fan Nolit dhe orientimin e tij letrar e politik,  idealeve demokratike, kombëtare e shoqërore me të cilat bashkohej edhe ajka e inteligjencies progresive shqiptare.

“ Në qoftë se përkthimet e Fan Nolit kanë qenë abetare nga e cila brezat e mëvonshëm të përkthyesve kanë mundur të nxjerrin mësime të dobishme se si duhen përkthyer tragjeditë e mëdha, atëherë mund të thuhet lirisht se përkthimet e Luarasit , janë një lloj teorie, e cila mëson se si të përkthehet drama historike. Ai është një përkthyes i madh në llojin e vet.”(3)

(Sh.Shaqiri Skënder Luarasi dhe vepra dramaturgjike e Shekspirit. Rilindja, 1 nëntor,1980, f.14.)

Për këtë kontribut madhor studjuesi Jup Kastrati deklaron ”me përgjegjësi shkencore se prof. Skënder Luarasi qëndron përkrah Nolit dhe Konicës”(4)

(J. Kastrati. Skënder Luarasi përkrah F.S.Nolit e F.Konicës, Artikull i cit., f. 2)

Skënder Luarasi në përkthimet e tij u frymëzua jo vetëm nga dëshira për njohjen e lexuesit shqiptar me veprën e plotë të Shekspirit dhe nga përvoja, qëllimet dhe kriteret që kishte përzgjedhur paraardhësi i tij, por dhe ta paraqiste veprën në kuadër të zhvillimeve më të reja historike. Ai ishte i bindur se vepra e Shekspirit do t’i shërbente lexuesit shqiptar që të kuptonte edhe personazhe e ngjarje të kohëve moderne. Veprat e Shekspirit e shprehin me vërtetësi artistike frymën e kohës por janë edhe universale, japin vlera mbihistorike, që sintetizojnë përvojën botërore të historisë njerëzore. Ndaj në veprat e tij mund të shihen edhe pjesëza të historisë së hershme, edhe mund të gjykohet mbi kohë, ngjarje e vende të tjera.

Kur diskutohet për vlerat e Skënder Luarasit si përkthyes duhet patur parasysh vështirësia e origjinalit, pasuria e madhe e aforizmave, fjalëve të urta, sentencave, metaforave, simboleve që përmbajnë veprat. Atje Skënder Luarasi ka dhënë tensionin e brendshëm dramatik që përshkon skenat e gjalla e plot larmi, skalitjen e karaktereve me fjalë dhe shprehje të një gjuhe tjetër. “Veprat, pavarësisht nga zhanri që i përkasin, nuk janë zbehur e s’janë rrafshuar e rrumbullakosur, por kanë ruajtur atë jetë dhe gjallëri që kanë dhe në origjinal. Diku të ashpra e të murrëtyera, diku me ngarkesa të mëdha psikologjike e filozofike, diku të brishta e fluide, diku plot dritë e tinguj, diku si të kallkanosura e me një ngurosje të llahtarshme e mjaft domethënëse.”(5) (P. Jorgoni. Me forcë e guxim Prometeu, Drita, 16 janar, 2000, f.6)

Studjuesi Adriatik  Kallulli analizon të tjera vler: “Merrni cilëndo vepër që Skënder Luarasi ka përkthyer në shqipe. Do të vini re menjëherë koherencën e stilit, pasurinë dhe begatinë e shqipëruesit, natyrshmërinë e konteksteve dhe frymën e lartë të komunikimit. Po do të pikasni menjëherë vrullin e ritmit, qoftë në prozë, qoftë në poezi, gjallërinë dhe ekspresivitetin e dialogut dhe monologëve dramatikë, peshën dhe saktësinë e fjalës, bukurinë e shprehjes dhe buisjen e përfytyrimeve te cilido lexues.” (6) (A. Kallulli: Artikull i cituar, f.7.)

Studjues të tjerë  venë në pah objektivat politike të Skënder Luarasit për demaskimin e sistemeve jodemokratike

Refik Kadia: “Kur u përkthye “Tregtari i Venedikut” nga Skënder Luarasi ai i dha rëndësinë e duhur përcaktimit të Heines: “O Shylock, ti je i padrejtë! “Skënder Luarasi një pedagog i njohur për këndvështrimin e tij disident, përktheu “Rikardin II” dhe“Mbretin Lir” me synimin për të denoncuar tiraninë e diktatorit komunist.” (7)

(R. Kadia. William Shakespeare në Shqipëri, LCPJ, Volume 2 / 1, nr.37, 2009, f.8)

Ndërsa Akad.Alfred Uçi  e shtrin analizën vlerësuese  në ndërthurjen tematike dhe konceptin e tragjikes: “Veprat që përzgjodhi e përktheu Skënder Luarasi nga Shekspiri dhe komentet që u bënte, tregojnë qartë qëllimin e tij për të demaskuar, dënuar dhe satirizuar realitetin që po kalonte Shqipëria. Ai përktheu tragjeditë “Mbreti Lir”, “Rikardi II” e “Rikardi III” meqë “ mendonte se kuadri shekspirian në shqip do të bëhej më i plotë dhe zëri i tij do të tingëllonte më bashkëkohor në qoftë se tragjeditë e përkthyera nga Noli do të ndërsuazoheshin midis kronikave historike me subjekte tragjike. Në këtë mënyrë do të kuptohej më mirë thelbi i konceptit shekspirian të tragjikes” (8)

(A.Uçi. Shekspiri në botën shqiptare. Koncepti shekspirian i tragjikes. Libër i cituar, f.18)

Veçori karakteristike e përkthimeve të Skënder Luarasit është se ai i është përmbajtur tekstit dhe kontekstit të origjinalit duke ruajtur vlerën artistike të veprës. Kjo është arritur në sajë të kulturës së gjerë, njohjes së shkëlqyer të gjuhës së huaj dhe të gjuhës shqipe, afinitet ndaj veprave të shkrimtarëve të mëdhenj, njohjes së shkëlqyer të letërsive e të kulturave të kombeve të ndryshme, njohjes së shpirtit e sjelljes së njerëzve në situata të ndryshme. Ai i ka kushtuar vëmendjen konstrukioneve ideomatike, aforizmave e proverbave, metaforave dhe shprehjeve metaforike nën një gjuhë të pasur e fleksibile, përdorimit të fjalëve e shprehjeve të rralla të tabanit popullor, proverbave e aforizmave. “Mund të thuhet se, në qoftë se aforizmat e Shekspirit janë quajtur margaritarë të veprave të tij, atëherë, lirisht mund t’i quajmë përkthimet e tyre në gjuhën shqipe nga S.Luarasi margaritarë të mjeshtërisë së përkthyesit tonë…Përkthimet e veprave të Shekspirit nga Prof.Skënder Luarasi pa mëdyshje i takojnë fondit elitar botëror të përkthimeve’’ (9)  (Sh. Shaqiri: Artikull i cituar, f.14.)

Vlerë të posaçme në përkthimet e Luarasit paraqet thesari i pasur gjuhësor, në të cilin gjejmë mjaft shprehje ”popullorçe”. Frazeologjia popullore dhe proverbi popullor ka pasur gjithmonë ndikim të madh në gjuhën e shkruar shqipe. Ato kanë ndihmuar për njohjen më të mirë të letërsisë botërore, për zhvillimin e shijes letrare ndër lexuesit shqiptarë, për ngritjen e kritereve të tyre artistike , për zgjerimin e diapazonit estetik e kulturor në përgjithësi por edhe për të kritikuar e demaskuar grupimet e privilegjuara e vetë kreun e diktaturës

Skënder Luarasi i jepte rëndësi të madhe komenteve, diskutimit në auditor, improvizimit të skenave në auditor dhe  shfaqjes në skenë të veprave të Shekspirit. Përveç temave në hartime e referate, improvizimit të auditorit në miniteatro, një pjesë e përkthimeve të tij u dhanë me sukses  në teater. Veprat e Shekspirit janë shfaqur  me sukses nga  Teatri Kombëtar e teatrot e rretheve.  Efektin e mesazheve  shekspiriane  na e ka saktësuar  i përndjekuri politik Spartak Ngjela, i cili kujton se kur Teatri Kombëtar  shfaqi dramën  Rikardi II, diktatori i zemëruar  e la shfaqjen përgjysëm. Ndaj edhe i paharruari Agim Qirjaqi përgatiti shfaqjen e parë si regjisor me “Rikardi III” të Shekspirit ne vitin 1992 dhe korri  suksesin e merituar.

Se si interpretoheshin  mesazhet  shekspirine sipas realitetit e dëshmon edhe kjo

bisedë e lirë me studentët  mbi dramën e Shekspirit ”Komedia e keqkuptimeve”.

Një studente e ngacmuar nga tema, pyeti Skënder Luarasin:

– A mund të na thoni, profesor, se me kë duhet të martohemi?

– Nuk mund të them se me kë duhet të martoheni, por me kë nuk duhet të martoheni!

– Sigurisht, jo me budallain, profesor .

– Jo, budallai nuk është rasti më i keq, por frikacaku!

– Po pse?

– Sepse një ditë të bukur, tek dilni për shëtitje në pyll, befas, ju del ujku. Gjëja e parë që do të bënte budallai, po ta dojë gruan, do t’i turrej ujkut, ndërsa frikacaku do të fshihej prapa saj dhe do të lutej të mos e hante atë por: “Haje gruan!”

Në vitin 1964, me rastin e 400-vjetorit të lindjes së Shekspirit, ai botoi disa artikuj, diskutoi në konferencën jubilare dhe  organizoi  me studentët e degës së anglishtes teatrin  studentor ku u luajtën drama ‘’Shtrëngata‘’  dhe   komedia ‘’Si ta doni‘’. (10)

(S. Luarasi, Shekspiri i madh, Drita, 19 prill 1964, f.3)  

Skënder Luarasi dhuronte   shumë libra ndër miq e institucione ndërkombëtare. Në këtë përvjetor  ua dërgoi përkthimet e tij  edhe  Muzeut Britanik, Departamentit të Librave në Londër, Qendrës “Shekspir“, Biblioteka e vendlindjes, e riorganizuar  me rastin e organizimit të  festivalin përkujtimor.

Muzeu Britanik

Muzeu i librave të shtypur

Londër

16 Prill 1964

Z. Skënder Luarasi

Universiteti i Tiranës

Shqipëri

Sër,

Unë kam nderin tju bëj të njohur me falenderime marrjen e veprave të përmendura më poshtë që ju keni patur mirësinë  tia dhuroni Fondit të Muzeut Britanik

Unë jam Sër,

Shërbëtori juaj i bindur

Ali Hudd

 

Librat e dhuruara:

Longfello H. : Kënga e Hajavathës

Shekspir U. : Mbreti Lir

Luarasi S. The Kyrias sisters

Festivali i Përvjetorit të të Shekspirit 1964

Zyra e Festivalit

Henley Street

Stratford-upon-Avon

Angli

7 Qershor 1964

Z.Skënder Luarasi

Universiteti Tirana

Shqipëri

I dashur z. Luarasi,

Më vjen keq që nuk ju kam shkruar më parë  për tju falenderuar për dhuratën  e këndshme të tre veprave të Shekspirit në shqip të përkthyera prej jush.

Unë do të dëshiroja të përcjell urimet më të mira të Fondit të Vendlindjes së Shekspirit  për këto botime shumë interesante për Bibliotekën e Vendlindjes, e cila si mund të keni dijeni  është vendosur  në qendrën e re të Shekspirit, e cila është hapur zyrtarisht  më 23 Prill të këtij  viti për të shënuar 400-vjetorin e Lindjes së Shekspirit

I juaji sinqerisht

Peter Meseser

Ndihmës  Drejtor i Festivalit

Në këtë mënyrë Skënder Luarasi   ia bënte të njohur botës së qytetëruar se edhe gjuha shqipe është e aftë të përkthejë me dinjitet Shekspirin, edhe populli shqiptar është pjesë e qytetërimit botëror.Nuk mund të bënte më shumë në kushtet e një sistemi diktatorial që ia pengonte përfaqësimin e vlerave në arenën ndërkombëtare.

 

Luftërat Ballkanike

by

Raporte Konsullore Britanike nga Maqedonia në Vitet e Fundit të Perandorisë Osmane/

Nga: Myzejen Myftari*/

 

“The BalkanWars, British Consular Reports from Macedonia in the Final Years of the Ottoman Empire” (Luftërat Ballkanike, Raporte Konsullore Britanike nga Maqedonia në Vitet e Fundit të Perandorisë Osmane) është libri më i ri që sjell në duart e lexuesve historiani dhe studiuesi shqiptar Bejtullah Destani në bashkëpunim të ngushtë me albanologun Robert Elsie.

Pjesërisht histori e pjesërisht diplomaci “The BalkanWars, British Consular Reports from Macedonia in the Final Years of the Ottoman Empire” është libër mjaft interesant, i cili na fut në analet e historisë dhe të fakteve reale, njëqind vjet të shkuara. Libri, i promovuar në Tetovë me rastin e 101 vjetorit të Pavarësisë dhe 100 vjetorit të Luftërave Ballkanike, vjen në duart e lexuesit njëkohësisht në tri gjuhë; anglisht, shqip dhe maqedonisht. Ky fakt ndihmon në plotësimin e mangësive burimore në studimin e historisë në një vend multietnik siç është Maqedonia, duke ju ndihmuar kështu të gjitha kombësive që jetojnë aty. “The Balkan Wars” për nxjerrjen dhe selektimin e materialeve të të cilit, autorët kanë punuar për shumë vite, sjell mbi 50 raporte politike të diplomatëve britanikë, dërguar Ministrisë së Jashtme Britanike, nga Manastiri dhe Shkupi në periudhën 1912-1914. Varianti original i librit është në gjuhën Angleze. Ai ka rreth 300 faqe dhe është botuar nga shtëpia botuese prestigjioze, tashmë e njohur edhe për publikun shqiptar “I.B.Tauris & Co. Ltd London-New York”. Libri i përkthyer në gjuhët shqipe dhe maqedonase, është botuar nga shtëpia botuese LOGOS-A në Shkup.

Çfarë e bën më të rëndësishëm këtë libër është fakti se më shumë se një libër analize dhe mendimi personal, “The BalkanWars” është një libër që përmban raporte sekrete diplomatike, për ngjarjet që kanë ndodhur gjatë viteve 1912-1914 dhe masakrat, ndaj popullsisë, kryesisht myslimane, por edhe ndaj popullsisë së krishterë maqedono-bullgare dhe asaj hebreje, duke u bërë kështu një burim i padiskutueshëm të dhënash për historianët dhe studiuesit e asaj periudhe të historisë Ballkanike.

Jo pa qëllim editorët e librit i sjellin lexuesve dhe studiuesve dërgesa duke filluar nga viti 1912. Është pikërisht ky vit që shënon fillimin e Luftës së Parë Ballkanike. Shkaku ishte përzënia e Perandorisë Osmane nga shtetet e Ballkanit. Serbia, Bullgaria, Greqia dhe Mali i Zi bënë një aleancë ndërmjet tyre, duke bërë sulme të rrufeshme ndaj Perandorisë Osmane, tashmë në rënie dhe, arritën t’a përzënë atë nga trevat e tyre. Me largimin e Perandorisë Osmane u bë plani për ndarjen e Maqedonisë dhe Shqipërisë.

Lufta e Dytë Ballkanike filloi kur Serbia, Greqia dhe Rumania patën mosmarrveshje me Bullgarinë për ndarjen e rajonit pas pushtimit të përbashkët të Maqedonisë. Më 1 Qershor 1913, Serbia dhe Greqia bënë aleancë kundër Bullgarisë gjë e cila, çoi në fillimin e luftës në fund të qershorit të vitit 1913, kur mbreti Ferdinand i Bullgarisë urdhëroi trupat e tij, të sulmonin forcat grego-serbe në Maqedoni. Sidoqoftë bullgarët humbën, dhe mes palëve luftuese u nënshkrua një traktat paqeje (Traktati i Bukureshtit) më 10 Gusht të vitit 1913. Nën kushtet e këtij traktati, Greqia dhe Serbia e ndanë pjesën më të madhe të Maqedonisë mes tyre, duke i lënë Bullgarisë vetëm një pjesë të vogël.

Të gjitha këto ngjarje u shoqëruan me masakra të përmasave të paimagjinueshme. Në emër të çlirimit të teritoreve nga Perandoria Osmane u kryen masakra të tmerrëshme mbi popullsinë vendase. Dërgesat e diplomatëve  të huaj tregojnë qartë se, Luftrat Ballkanike ishin larg të qenit “Çlirimtare”.

“The BalkanWars” sjell pikërisht skena nga këto masakra të bëra nga grekët, bullgarët dhe në mënyrë të konsideruaeshme nga serbët, të cilët të etur për gjak dhe pasuri nuk mëshiruan as pleqtë, gratë dhe fëmijët, në ofensivat e tyre spastruese etnike dhe fetare, veçanërisht ndaj popullsisë myslimane. Popullsia civile e pambrojtur dhe e paarmatosur u gjend nën stuhinë e sulmeve të barbarëve të cilët, pa mëshirë, vranë, përdhunuan, masakruan dhe dogjën në mënyrat më çnjërëzore këdo që i dilte përpara.

Duke qene se i gjithë rajoni ishte përfshirë nga kaosi dhe anarkia që sillte mungesa e ligjit, jo vetëm të huajt por edhe vetë banorët e zonës, kryesisht ato katolikë u përfshinë në vrasje, plaçkitje, djegie dhe përvetësim të pasurisë së fqinjëve të tyre myslimanë.

Harri Lamb, Konsull i Përgjithshëm, në dërgesën me numër [FO 95/2438] Nr. 166, drejtuar Konsullatës së Përgjithshme të Madhërisë së tij Britanike në Selanik më datë 3 dhjetor 1912, ndër të tjera citon:

… shfarosja e elementit mysliman në Maqedoni është sistematike dhe është pjesë e një politike të qëllimshme dhe të miratuar.

Libri nuk përmban materiale që trajtojnë politikën apo ngjarjet ushtarake të Luftrave Ballkanike, por paraqet raporte që përqëndrohen në ngjarjet reale, të perceptuara personalisht nga diplomatët e huaj, nga ajo që ata vetë kanë parë apo kanë dëgjuar prej dëshmitarëve okularë apo të mbijetuarve të masakrave të ushtruara mbi popullsinë e atyre trevave.

“The BalkanWars” paraqet harta, fotografi dhe dërgesa të mbushura dhe statistika të shumta për humbjet në njerëz dhe të vlerave në natyrë, madje shpesh të detajuara, duke përshkruar mënyrën e masakrimit dhe duke dhënë emrat e viktimave. Jo vetëm kaq por, siç citon Robert Elsie, njëri prej dy editorëve të librit, të hartuara në pjesën më të madhe nga Çarls Grej, zv. Konsulli i Britanisë në Manastir, ndonëse disa prej dërgesave mund të tingëllojnë si të ftohta dhe indiferente… Grej u orvat të vinte në dukje padrejtësitë që i bëheshin popullatës myslimane nga fitimtarët, forcat dhe grupet e popullatës së krishterë. Raportet e tij –vazhdon Elsie- si dhe ato të përfaqësuesve të tjerë diplomatikë britanikë, na vijnë mjaft në ndihmë për të kuptuar të vërtetat e zjarreve të luftrave ballkanike në prag të Luftës së Parë Botërore.

Të bie në sy qëndrimi i paanshëm që kanë mbajtur hartuesit e këtyre dërgesave, kur i kanë shkruar ato.  Jo vetëm kaq, por saktësia me të cilën diplomatët britanikë i përshkruajnë masakrat, e bën lexuesin të kthehet prapa në kohë dhe t’a ndiejë se po i  përjeton ato masakra barbare të bëra mbi njerëz krejtësisht të pafajshëm dhe të pambrojtur.

Ja disa shembuj të shkëputur nga disa prej disa prej dërgesave të paraqitura në libër;

Nr. 166.1

Shtojcë e Dërgesës nr. 166 të Konsullit të Përgjithshëm Lamb, 3 dhjetor 1912

Memorandum

                Për masakra të ndryshme dhe akte të tjera dhune që janë raportuar se janë kryer kundër popullatës myslimane nga forcat e rregullta dhe jo të rregullta ushtarake bullgare në pjesët lindore të vilajetit të Selanikut pas pushtimit të tij nga trupat bullgare.

Një nga zonat nga është marrë informacion më i hollësishëm në lidhje me barbarizmat bullgare është ajo mu në veri të Selanikut, që përfshin kazatë e Avret-Hisarit dhe të Dojranit.

                Thuhet me siguri, për shembull, se në nahijen e Rajanovës nuk ka mbetur gjallë pothuaj as edhe një mysliman i vetëm. Vetë fshati Rajanovë përbëhej nga rreth 80 shtëpi turke. Shumë prej tyre, si dhe kazermat e xhandarmërisë, janë djegur, ndërsa të gjithë banorët meshkuj janë vrarë dhe kufomat e tyre janë hedhur nëpër puse. Nga e gjithë popullata e këtij fshati tani thuhet se kanë mbetur gjallë vetëm 60 gra dhe fëmijë që gjenden në fshatin fqinjë, Dolni-Todorak. Në fshatin fqinjë të Planinicës rreth 30 myslimanë u masakruan në një shtëpi ngjitur me xhaminë. Në të dy këto raste, Popi i krishterë (prifti i fshatit) thuhet se ka marrë pjesë aktive në këto akte, por rolin kryesor e ka luajtur një maqedono-bullgar i ri, rreth 27 apo 30 vjeç, që deri para pak kohësh thuhet se studionte “belles lettres” në Paris. – Në Kërkut, ose Korkidovë, një fshat i madh rreth 10 kilometra në lindje të Avret-Hisarit, thuhet se të gjithë meshkujt, së bashku me një numër të konsiderueshëm grash e vajzash, i kanë grumbulluar në xhami dhe në disa stalla aty afër. Në fillim mbi ta u hodhën tri bomba, por meqë ato nuk shpërthyen, ndërtesave iu vu zjarri dhe të gjithë sa ishin brenda u dogjën të gjallë. Thuhet se të vetmit persona që kanë mbetur gjallë nga ky fshat janë nja gjashtëdhjetë vajza, nga të cilat dhjetë janë rreth 15 vjeçe, kurse pjesa tjetër janë fëmijë të vegjël 18 muajsh e lart, që janë mbledhur në Mutlovë, një fshat fqinjë i krishterë, banorët e të cilit kanë marrë për vete pjesën më të madhe të sendeve të vjedhura prej viktimave të tyre... Pak më në lindje të kësaj zone, fshatarë bullgarë nga Vurlani ose Virlandja sulmuan fqinjët e tyre myslimanë në mëhallën Vakëf dhe ua morën të gjitha bagëtitë e ua plaçkitën depot e drithit… Më në afërsi të Selanikut, një fshat mysliman me 50 shtëpi u plaçkit tërësisht nga ushtarët bullgarë të ndihmuar prej fshatarëve greko-bullgarë nga Kapuxhillari, Kireç-Koj dhe Hortiaku, që rrëmbyen të gjitha bagëtitë e fshatit, 230 kokë gjedhë, 5000 dhi dhe 3000 dele.

 

Ndërsa raporti i datës 5shkurt 1914 [FO 294/53] i dërguar nga Nën-Konsullata e Madhërisë së Tij Britanike në Manastir, ndërmjet të tjerave citon:

… Autoritetet serbe nuk u kanë shpërndarë asnjë armë myslimanëve, në asnjë kohë dhe në asnjë pjesë të kësaj prefekture. Kjo është më se e sigurt dhe më është konfirmuar plotësisht nga inspektori i përgjithshëm i prefekturës, të cilit pak ditë më parë arrita t’i nxjerr një deklaratë për këtë çështje, pa i treguar se cili ishte qëllimi im. Po të kishin qenë me të vërtetë të armatosur, myslimanët nuk do të kishin përfunduar të therur e të vrarë aq lehtë. Fakti që, me sa kemi dijeni, asnjë zyrtar i vetëm serb, asnjë vojvodë e asnjë komitaxhi serb, nuk është lënduar gjatë këtyre masakrave pa bujë, tregon shumë.

… Po bashkëngjis këtu tre shënime…

… Banda që sulmoi fshatin Sop përbëhej nga të krishterë të armatosur nga fshatrat fqinje, me në krye një vojvodë serb nga Krusheva me emrin Gjorgje, si dhe nga zyrtarët e komunës së Cerskos, Belicës, dhe Cerit. Gjithashtu mori pjesë dhe luajti rol të rëndësishëm edhe një ish prift bullgar i Cerit me emrin Jovan. Ata filluan duke rrahur me kamxhik tetë burra të fshatit, dhe pasi iu zhvatën atyre ato pak para që kishin si çmim për t’i përjashtuar nga ndëshkime të mëtejshme, i vendosën në një qerre, sepse ishin tejet të gjymtuar dhe nuk ecnin dot, dhe i dërguan në xhami, ku i lidhën dhe i kyçën brenda. Pastaj ata arrestuan të gjithë burrat e fshatit që ishin të pranishëm, rreth 50 në numër, të cilët gjithashtu i lidhën dhe i kyçën brenda në xhami. Pas kësaj, njëzet fëmijë i mbyllën në një dhomë të vogël në pjesën e sipërme të xhamisë. Pas kësaj ata filluan të shtinin me breshëri armësh përmes dritareve të ndërtesës, duke vrarë dhe plagosur shumë nga të burgosurit. Pastaj xhaminë e mbushën me lëndë djegëse nga të gjitha anët, kryesisht me dru, dhe i vunë zjarrin. Disa burra që u përpoqën të shpëtonin duke dalë nga dera, i vranë ose i therën me bajoneta. Shumë u dogjën të gjallë, përfshirë edhe të gjithë fëmijët të cilët, ngaqë ishin në katin e sipërm, nuk i kishin kapur plumbat e breshërive të armëve që vranë dhe plagosën viktimat poshtë. Britmat e tyre vazhduan të dëgjoheshin për gjysmë ore.

                Ndërkohë që po ndodhte kjo, gjetkë nëpër fshat u vranë shtatë gra.

                Mua më futën në xhami së bashku me burrat e tjerë, por më shpëtoi prifti Jovan, me të cilin kisha pasur marrëdhënie të mira.

                Kur ikën të krishterët, unë thirra të mblidheshin ata pak vetë që kishin mbetur gjallë në fshat, dhe kemi shkuar bashkë me ta drejt Kërçovës. Gjatë rrugës hasëm në një vojvodë tjetër serb me emrin Bogoja, nga Kurshina, me një bandë me 60 komitaxhinj. Ata na i morën edhe ato pak gjëra që kishim dhe ma vranë djalin, Adem Osmanin, ‘për qejf’, duke ia prerë kokën.

(2)          Dëshmia e Zelije Demisit ishte që në xhami humbën jetën këta anëtarë të familjes së saj. –

Burri – Hasani.

Vëllai – Aliu.

Axha – Rifati, Ibrahimi, Mefaili.

Axhat e burrit – Zeqiri, Sejfedini, Hebiu, Xhabiri, Rashidi.

Tezja e burrit – Fatime.

Kushërinjtë e burrit – Mehmeti (18 vjeç), Halimi (19 vjeç), Ismaili (15 vjeç ), Vehibi (10 vjeç), dhe Hazmiu (10 vjeç).

(3)          Dëshmia e Esma Damirit, e cila ka shenjat e një plage plumbi që i ka përshkruar kraharorin, shkaktuar gjatë kësaj masakre, ishte se djali i saj Xhelili, 12 vjeç, humbi jetën në xhami.

(4)          Dëshmia e Bedrije Hasanit ishte se djali i saj Ademi humbi jetën në xhami.

(5)          Dëshmia e Shefike Hasanit ishte se në xhami humbën jetën anëtarët e mëposhtëm të familjes së saj. –

Burri – Hasani.

Djali – Xhelili (10 vjeç).

Vëllezërit – Emini dhe Halidi.

Djali i vëllait të burrit – Rexheb.

Djali i këtij të fundit – Mustafai (17 vjeç).

                Një anëtare e familjes së saj me ermin Hatixhe u vra brenda në shtëpinë e saj.

(5)          Dëshmia e Shahsime Zehmanit ishte se djali i saj, Zyhdiu (16 vjeç), humbi jetën në xhami.

(6)          Dëshmia e Ismet Rashidit ishte se anëtarët e mëposhtëm të familjes së saj humbën jetën në xhami. Burri – Rashidi.

Djali– Hazmiu (8 vjeç), të cilin e futi në xhami vetë prift Jovani.

Vëllezërit e burrit – Zeqiri dhe Nebiu.

Nipat e burrit – Mehmeti (17 vjeç) dhe Vehibi (13 vjeç), të cilin e futi në xhami sekretari i komunës së Belicës, një serb.

Nëna e burrit, Aishja, dhe gruaja e vëllait të saj, Fatimja, u vranë brenda në shtëpitë e tyre.

                Këto dëshmi të dhëna më lart përmbajnë vetëm një pjesë shumë të vogël të personave të vrarë, por ato kanë rëndësi kryesisht sepse tregojnë që masakra është kryer nga banorët e krishterë të zonës dhe nga komitaxhinjtë e udhëhequr nga zyrtarët dhe vojvodët serbë; që kjo masakër u krye në një mënyrë tejet barbare; dhe se gratë e fëmijët ishin ndër viktimat e zgjedhura enkas.

Shënimi 2                             Masakra në Pllashnicë (Kërçovë)

                Rreth dy javë pas ngjarjeve të Sopit, që ndodhën nga 17 deri 20 shtator, fshati mysliman i Pllashnicës në të njëjtën zonë u vizitua nga një bandë prej 40 fshatarët të armatosur të krishterë, nën udhëheqjen e një vojvode serb të quajtur Arso, nga fshati Llokvicë, (komuna e Brodit). Ata arrestuan nja pesëdhjetë burra e djem të fshatit dhe u thanë se kishin urdhër nga nën-prefekti i Brodit për t’i çuar atje. Për një farë kohë nuk u mor vesh asgjë për ta, por më vonë, rreth dy muaj pas zhdukjes së tyre, shokët e tyre i gjetën trupat e bërë shoshë nga plagë të shkaktuara me bajoneta, tyre në një bregore të vogël afër një vendi të quajtur Ledovë, midis Pllashnicës dhe Brodit.

                Emrat e viktimave janë si vijon. –

                Ahmed Ismaili me dy djemtë e tij, Ali Hasani me djalë, Rahman Mustafa me djalin (13 vjeç), Bahtiar Ymeri (80 vjeç), Dalip Mahmudi, Zejnel Dajri, Hamid Hasani, Jusufi, Said Ahmet, Rexheb Hajrullahu, Abedin Rahmani, Mexhid Tahiri, Rasim Moharremi, Abdullah Jusufi (19 vjeç), Ferad Hajredini (62 vjeç), Maliq Feradi, Abdullah Osmani (90 vjeç), Iljaz Abdullahi, Rakib Miftahu, Ali Hasani me dy djemtë e tij, Rushid Mustafa me djalin e tij Qamilin (15 vjeç), Fetah Ymeri me djalin e tij Rakibin (14 vjeç), Bajram Seferi, Mifail Ristemi, Zejnel Taifi, Salihu, Mustafa Ramadani me djalin Nuredinin, Belul Hajrullahu, Mehmed Rahmani, Hasan Rahmani, Esad Ramadani, Rasim, Zulfiqar Nasufi, Abaz Beqiri, Miftahu (72 vjeç), Bejeb Iljazi (60 vjeç), Abaz Sadiku, Salih Dalipi, Mehmet Ahmedi, Xhafer Halimi, Shefki Dauti (18 vjeç).

                Pas kësaj, edhe shumë myslimanë të tjerë nga e njëjta komunë u thirrën në Brod dhe u zhdukën në mënyrë të mistershme.

                Shënimi i mësipërm ka interes më tepër sepse tregon për kasaphanën pa kriter që u bë kundër myslimanëve pas trazirave në kufirin shqiptar, në një kohë kur, sipas autoriteteve serbe, në Maqedoninë serbe nuk ka pasur rebelim dhe nuk ekzistonte asnjë fije mundësie që myslimanët e Maqedonisë të bashkëpunonin me shqiptarët. Ai tregon se masakrat u kryen nga fshatarë të armatosur të udhëhequr nga vojvodë serbë, dhe se ndër viktimat ishin edhe pleq të moshuar e të pafuqishëm dhe fëmijë.

Shënimi 3.                           Hetimi serb për masakrat e kryera nga vojvodët dhe bandat serbe

                Nga fundi i dhjetorit, qeveria serbe duket se e kuptoi që teprimet e vojvodëve dhe të bandave të tyre, të cilat deri në atë kohë ishin nxitur në heshtje, nuk mund të fshiheshin më dhe po u shkaktonin kritika të dëmshme nga të gjitha anët, ndaj edhe nisi një farë hetimi për keqbërjet e tyre. Ky hetim, sipas një pohimi që më bëri zoti Alimpiq, inspektori i prefekturës, çoi në heqjen nga puna të nën-prefektit të Kërçovës, pushimin nga punësimi zyrtar i nën-prefektit të Krushevës, dhe dëbimin nga Maqedonia serbe të vojvodëve të përfshirë në to. Heqja i nën-prefektëve është konfirmuar nga informacione të marra nga burime të tjera, dhe disa nga vojvodët thuhet se nuk shihen më në ato vende që i frekuentonin zakonisht më parë.

                Nga dëshmitarët okularë myslimanë kam mësuar se gjatë kryerjes së hetimeve të bëra nga një oficer ushtarak, u zhvarrosën kufomat e 26 myslimanëve, të cilët i kishte marrë një bandë serbe nga Llezhani në komunën e Prilepit dhe i kishte vrarë me bajoneta afër Turskos. Aty u zbulua se atyre ua kishin prerë kokat pas vdekjes, sigurisht për të penguar identifikimin në rast se do të bëheshin hetime. Të gjitha kufomat ishin të lidhura.

                Nuk kam ndonjë informacion që të jenë ekzaminuar kufomat e shumta që janë varrosur ose hedhur nëpër bunarë në fshatrat e tjera.

Por barbaritë serbe nuk mënuan të binin edhe mbi maqedono-bullgarët. Qëllimi ishte që t’i imponohej kësaj popullsie të njihte kryepeshkopatin e Beogradit dhe të braktisin kishat e tyre të vjetra.

Një dërgesë e datës 9 shtator 1913 ndër të tjera citon:

… Ilino (Në jug-perëndim të Demir Hisarit)

                Ky fshat u vizitua nga banda e Bogojas më 15 gusht. Dymbëdhjetë vajza u përdhunuan. Personat e mëposhtëm u lënduan: Jovan Gjorgjev, (u rrah pothuaj për vdekje), një grua me emrin Mitrisca (u rrah dhe plagos me bajonetë), Jovan Iliev (u rrah pothuaj për vdekje). Përveç kësaj, 30 burra u morën dhe u çuan në Krushevë, dhe që prej asaj kohe nuk dihet asgjë më për ta. Banda, kur u largua, i paralajmëroi fshatarët se do t’ua shkatërronte shtëpitë nëse do të ankoheshin tek autoritetet për çka kishte ndodhur.

Mramorec (Në jug-perëndim të Kërçovës)

                Rreth datës 12 gusht, gratë e mëposhtme janë dhunuar nga një bandë serbe e komanduar nga një me emrin Mirkoviq. Cveta Cvetanova, Krista Spasova (u dhunua nga shtatë ushtarë ose komitaxhi në praninë e të shoqit, të cilin e kishin lidhur), Grosda Petrova, Parashqeva Trenkova, Veljana Gavrilova, Hristica Gavrilova (që u lëndua rëndë).

Belica (në jugperëndim të Kërçovës)

                Një prift me emrin Boris dhe një fshatar me emrin Jovançe u rrahën për vdekje nga komitaxhinjtë serbë. Gratë u përdhunuan.

… Gorno Divjak (në perëndim të Krushevës)

                Gjergj Shaqiri u rrah dhe u lëndua rëndë sepse i biri kishte dezertuar nga xhandarmëria serbe.

Sloeshtica (Në jugperëndim të Pribilcit)

                Ish vojvodët bullgarë, Bale dhe Daniel u vranë nga një bandë serbe. Siljan Ivanov u plagos në kokë, duar dhe këmbë me bajonetë. Shtatë fshatarë u rrahën egërsisht.

Zhvan (në perëndim të Priblicit)

                Kryeplakun e fshatit e torturuan dhe e tërhoqën zvarrë në rrugë me një litar të lidhur rreth qafës.

Breshani (Jugperëndim të Demir Hisarit)

                Burra dhe gra të rrahur. Gra të përdhunuara… .

*Jeni Myftari
MA International Diplomacy
London Academy of Diplomacy
UEA-London Campus

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MARK GJONAJ, PARTY PER KRISHTLINDJE

by

Nga Mimoza Dajçi/

Fotot: Aleks Nilaj/

Eshtë për traditë në familjen Gjonaj, që për çdo vit të festojnë Krishtlindjet jo vetëm me pjesëtarët e familjes, por edhe me kolegët e punës e rrethit të tyre shoqëror.

“Që kur kemi ardhur në Amerikë – thotë e ëma e Assemblyman Mark Gjonaj, Znj. Roza Gjonaj – i kemi festuar Krishtlindjet. Si fillim si familje, më pas çdo vit duke e zgjeruar rrethin me shoqërinë tonë e të fëmijëve.”

Në City Island buzë oqeanit e Long Island Sound ndodhet “Lighthouse” Restorant. Në këtë ambjent të këndshëm e komod u takuan shqiptarë e të huaj e shkëmbyen urimet me njëri-tjetrin për festën e Krishtlindjeve. Mysafirët i priste djali i parë i shtëpisë Z. Mark Gjonaj me bashkëshorten Roberta. Ata janë njerëz të dashur e mikëpritës që rrallë të vjen rasti të takosh në këtë botë të ftohtë si uji i vetë oqeanit. Familjarisht janë të tillë, të dashur e njerëz me zemër të madhe, duke filluar me të ndjerin, të atin e Markut, Zef, të ëmën Roza, Elza motra e Markut, Paul vëllai i Markut, e kështu me rradhë me nipër e me mbesa.

Darka, një menu e pasur me ushqime deti dhe tradicionale shqiptare, si dhe pije të shumë llojshme, servirej në mënyrë të kulturuar nga personeli i restorantit. Sa mirë, të gjithë njerëzit dukeshin të gëzuar, e me një dashamirësi që i karakterizonte në mënyrën se si të përshëndesnin e gjatë bisedës me ta. Qenka shumë mirë kështu, sikur të kishim sa më shumë festa të Krishtlindjeve, sepse na bën më humanë, më të dashur e më të sjellshëm me të gjithë. Sa mirë do të ishte të kishim sa më shumë festa që të kishim më shumë begati, lumturi e bamirësi nga gjithë njerëzimi.

Një derë e hapur për të gjithë kjo e familjes Gjonaj, për të festuar së bashku Krishtlindjet, që e ka historikun e saj qysh me mbërritjen e tyre në SHBA. Mikpritje bujare që ndodh vetëm tek njerëzit shpirtgjerë.

Prindët e kësaj familje kanë trashëguar tek fëmijët jo vetëm pasionin e punës, por edhe dashurinë njerëzore. Çdo vit ata ndihmojnë me ushqime të vobektit, i qëndrojnë pranë një hallexhiu dhe sakrifikojnë kohën e tyre për bamirësi.

Marku, Elza dhe Paul përveç punës së tyre të palodhur e përpjekjeve shumë-vjeçare arritën të kenë punë e biznes të suksesshëm, e të kenë rreth tyre njerëz nga të gjitha shtresat e shoqërisë. Shumë politikanë, përfaqësues të klerit, artit, bisnesit e fushave të ndryshme të jetës kishin ardhur këtë mbrëmje tek darka që familja Gjonaj kishte shtruar për festën e Krishtlindjeve.

Qindra njerëz të ardhur jo vetëm nga New York-u, por edhe shtetet fqinjë trokisnin gotat me familjen Gjonaj, me të njohur e të panjohur – pjesëmarrës në këtë sofër bujare..Të gjithë veshur me shije apo nën ngjyrat që simbolizon kjo festë tradicionale. Tërhiqte veçanërisht vëmendjen tek vajzat e gratë ngjyra e kuqe dhe e gjelbërt, por edhe tavolinat e shtruara pastër e zbukuruar me qirinj të ndezur të ftonin për të shijuar ushqimet e ngrohta dhe verarët e ndryshne. Hijeshi të rrallë merrte restoranti nën xhamat e qelqtë, që reflektonin mbi ujë, e të dukej sikur lundroje mbi oqean të akullt. Tingujt e muzikës shqiptare dhe amerikane luajtura nga DJ Cheeky Star e DJ JRhaps dëgjoheshin deri matanë bregut tjetër në Orchard Beach, rrguë që ndan City Island me plazhin e që të çon për tek “Lighthouse” Restorant.  E veçanta e kësaj mbrëmje ishte edhe pjesëmarrja e rinisë shqiptare, djem e vajza të reja, studentë e të diplomuar nëpër universitetet më prestigjoze të SHBA, për të cilët krenohen jo vetëm familjet e tyre por i gjithë kombi ynë.

Pjesëmarrësit u përshëndetën nga Assemblyman Z. Mark Gjonaj, i cili në urim e sipër përmendi edhe të atin e tij, të ndjerin Zef Gjonaj. Ndër të tjera ai tha: “Se ky është viti i parë i Krishtlindjeve që po i festonin pa praninë e babait të tyre të dashur”. Ndërsa Famulltari i Kishës St. Lucy në Bronx, Dom Nikolin Përgjini mbajti lutjen e rastit.

Gëzim e hare, trokitje gotash, sikurse trokëllima e drerëve të slitës të Santa Claus që fluturon  nëpër botë, në mot të keq e me dëborë për të shpërndarë mesazhin e paqes, mirësisë e begatisë. Mbrëmja e Krishtlindjeve në “Lighthouse” Restorant pranë familjes Gjonaj vazhdoi deri vonë duke lenë mbresa të jashtëzakonshme.

New York

25 Dhjetor 2013