Gjergji Merja, mjek psikiatër në St. Vinzenz Hospital në qytetin e Dinslaken, Gjermani, rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, veçoritë e çrregullimeve të shëndetit mendor te njerëzit gjatë karantinës dhe gjithë fazës së pandemisë globale, intervistë dhënë gazetarit Sokol PAJA.
ANKTH DHE DEPRESION
Me procesin e karantinimit për shkak të Corona Virusit është vënë re një rritje në numër e disa çregullimeve të shendetit mendor që kanë të bëjnë me ankthin dhe depresionin. Kjo për shkak të disa faktorëve që kanë ndikuar në mënyrë të drejtëpërdrejtë dhe të tërthortë në përditshmërinë e çdokujt dhe mënyrën e programimit të jetës. Ndër faktorët kryesorë që bie në sy është pasiguria dhe frika për të ardhmen, kësaj i bashkangjitet edhe nivelet e rritura të vigjilencës të amplifikuara nga masa e madhe e informacionit për një infektim të mundshëm nga Covid-19. Çdo kush nga ne i përgjigjet një situate stresuese në mënyra të ndryshme por mekanizmi i cili çon në pergjigjen tonë është pothuajse i njëjtë dhe ka të bëjë me ndryshimin e nivelit të disa neurotransmetuesve dhe hormoneve kryesore siç është serotonina, dopamina dhe adrenalina. Ndryshimi i Serotoninës sjell përshembull çregullime në ritmin e gjumit me zgjatje të fazave zgjuar që është edhe një nga simptomat e para të çregullimeve të ankthit apo fazave depresive. Duke qenë që serotonina dhe dopamina luan një rol kyc në modulimin e humorit dhe qetësisë së brëndshme çdo ndryshim që ndodh në ciklin e këtyre hormoneve ka një impakt thuajse të menjëhershëm në shfaqjen e simptomave si lodhja, frika e shtuar, mungesa e përqëndrimit, ulja e nivelit të urisë dhe në disa rase rritje të sjelljeve agresive. Është një pjesë normale e jetës të përjetosh ankth të rastin kur rreth nesh ndodhin dryshime dhe disa ekuilibra prishen përkohësisht, siç është në këtë rast për shkak të pandemisë, ekuilibri socio-ekonomik. Por mund të ndodhë të pësoni një ankth që është këmbëngulës, në dukje i pakontrollueshëm dhe mbizotërues. Nëse është një frikë e tepruar, jo racionale për situatat e përditshme, mund të jete e veshtirë për tu kontrolluar dhe ndikon ndjeshëm në atë që ne quajmë cilësinë e jetës. Kur ankthi ndërhyn në aktivitetet e përditshme, mund të keni një çrregullim ankthi që mund të avancojë deri në sulme paniku apo ndjenja të forta depresiviteti.
SI TË SHMANGIM PANIKUN
Në këto situata është e nevojshme një ndryshim në këndvështrimin e jetës, pra të forcohet ai që quhet mekanizmi adaptues që na lejon ne të rregullojmë dhe përmirësojmë sjelljen tonë për të kapërcyer ndjenjat e forta të frikës që lidhen me mundësinë e infiektimit si dhe ndjenjën e të qënit të izoluar e të vetmuar që lind shpeshherë në kohë pandemie. Çdo situatë e cila na krijon ndjenja të forta ankthi ja vlen të izolohet edhe të vlerësohet për të zbërthyer mekanizmin i cili çon në panik apo depresivitet. Duke bërë këtë ne mund të përmirsojmë sjelljen tonë në momentet e ankthit, të kuptojmë më thjeshtë se çfarë përfaqëson ankthi për ne, ta njohim atë më mirë dhe pse jo ta pranojmë si pjesë tonën pa ju trembur. Një mundësi e mirë është të përdorim izolimin për tu fokusuar te vetvetja, të marrim kohë për tu kujdesur për ne, për trupin dhe mëndjen tonë. Kjo është një mundësi për ta ulur pak nivelin e alarmit, për ta kaluar fokusin nga ajo që na rrethon për momentin dhe për tu përqëndruar më shumë te gjendja jonë e përgjithshme, për tu angazhuar me dëshira që kemi patur gjithmonë por për shkak të angazhimeve të mëdha nuk kemi mundur ti realizojmë. Provoni të mbani të pandryshuar rutinën e ditës që nga ditët e para-karantinës. Shpeshherë të qënit për një kohë të gjatë të izoluar dhe nën ndikmin e stresit të shkaktuar nga situata e pandemisë rritë eksponencialisht frymën e të menduarit negativist apo katastrofizues që është në themel të çregullimeve të ankthit dhe depresionit. Sa më të aftë të jemi ta mbushim rutinën tonë me aktivitete pozitive aq më të mbrojtur do jemi ndaj këtyre problemeve të shëndetit mendor.
SI TË TRAJTOJMË PROBLEMET E SHËNDETIT MENDOR
Kuptohet që jo e gjithë shoqëria do përjetojë gjëndje depresive apo ankthi sepse kjo varet nga vulnerabiliteti dhe predispozicioni që ka çdo kush nga ne për t‘u prekur nga të tillë çregullime. Un do të këshilloja të jemi të kujdesshem dhe ti kushtojmë vëmendje siptomave të lart përmendura duke mos i anashkaluar ato por duke reaguar sa më pareë. Në këtë proces mund të na ndihmojë mbajtja e një ditari duke hedhur aty mendimet dhe ndjesit tona në mënyrë për të bërë një reflektim të mëvonshëm. Kto do të ishin disa nga mundësitë që ne kemi për të parandaluar zhvillimin e çregullimeve Të ankthit apo depresionit por ja vlen të përmenden edhe mundesitë e trajtimit. Përpos mjekimit me antidepresiv SSRI apo SNRI të cilët janë të shumtë në numër dhe ka një efikasitet të lartë në trajtimin e këtyre çregullimeve të shëndetit mendor, një alternativë mjaft e vlefshme dhe që ja vlen të praktikohet me shpesh është psikoterapia. Psikoterapia synon të trajtojë çregullimin në themel të tij, ndryshe nga sa bëjnë mjekimet me antidepresiv që kontrollojnë më shumë simptomat e shfqura. “Cognitive behavioral treatment“ apo i përkthyer trajtimi njohës i sjelljes, synon të analizojë veprimet që çojnë në situata paniku apo ankthi, përmirësimi i rregullimit emocional, dhe zhvillimi i strategjive personale të përballimit që synojnë zgjidhjen e problemeve aktuale. Këto terapi jan bazuar në studime që tregojnë se shtrembërimet e mendimit dhe sjelljet jo të përshtatshme luajnë një rol në zhvillimin e çrregullimeve psikologjike, dhe se simptomat dhe shqetësimet shoqëruese mund të zvogëlohen duke mësuar aftësi të reja të përpunimit të informacionit dhe mekanizma të përballimit të situatave të ndryshme. Çdo kush nga ne ka mundësi që me ndryshime të vogla në përditshmëri ta bëjë sa më pak të vështirë këtë proces i cili duhet kaluar pa trauma.
