Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for February 2022

UK tourists head to Albania for ‘sense of exotic’ without long-haul flight

by

Tour operators see rise in bookings as people look for interesting culture and history at lower price than neighbouring destinationsRachel Hall, The Guardian

Albania has been on the radar for intrepid backpackers for some time, but this year tour operators are predicting the south-eastern Balkan country will become a mainstream holiday destination for UK travellers after a surge in bookings this January.

Interest in the country has been gradually building over the past decade as it has slowly opened up after a 44-year dictatorship that ended in 1985. Tour operators have seen a notable increase in bookings for 2022 as Albania extends its appeal to people seeking beautiful beaches and landscapes as well as interesting culture and history at a lower price than neighbouring destinations.

“Albania is one of those small and diverse destinations that can offer a bit of everything to everyone, similar to Montenegro or Slovenia,” said Tine Murn, a co-founder of New Deal Europe, a marketing agency for Balkan tourism.

He said Albania appealed because it was a “Mediterranean undiscovered gem” and “still holds a sense of the exotic, even though it is geographically very close”.

This was especially appealing at the moment while people were reluctant to travel long haul owing to the pandemic, not least because Albania has had very low Covid infection rates and no restrictions for most of the pandemic, he said.

Albania’s national tourism agency sees the UK as “an emerging growing market” and has actively promoted tourism in recent years. The country is also becoming much easier to travel around as the standard of its accommodation has improved and spending on infrastructure has increased, with a new road connecting the eastern mountains with the western coastline due to open this year.

The UK’s large Albanian diaspora and vocal celebrity champions such as the Southampton footballer Armando Broja and the pop stars Dua Lipa and Rita Ora have further helped raise the country’s profile.

Flights from the UK to the capital, Tirana, are increasingly available and in demand. The bookings website Skyscanner said it had seen a 48% increase in bookings to Albania compared with 2019, reflecting interest in “less popular destinations which are traditionally considered off the beaten track”. Average bookings were for 2.1 people, suggesting mostly couples and friends are booking at present.

However, Elton Caushi, who runs the Tirana-based tour operator Albanian Trip, said visitors had “significantly shifted” in recent years from backpackers to families, especially from EU countries, and British families were now increasingly visible.

“Croatia came on to the map at the end of the ex-Yugoslavian conflicts, Bulgaria and Romania surprised Europe with their beauty and history when they became part of the EU, and now the continent is eager to discover more. The day has come for one of the very last secrets of Europe,” he said.

Zina Bencheikh, the managing director for Europe at Intrepid Travel, said there been an increase in bookings this year partly due to the fact Albania offers adventure without the carbon footprint of a long-haul flight, as people were “more conscious than ever of the environmental impact of their holiday”.

Wild Frontiers, one of the first operators to launch tours in Albania, said inquiries for its week-long guided trips – the only ones it offers below £1,000 – were up 30% on last January. Its founder, Jonny Bealby, said the country was “set to boom” in the coming years.

He said Albania had come a long way since the Communist era. He recalled that when he first started running trips in the country 12 years ago, tourist infrastructure was completely absent. Instead, he relied on a Channel 4 News fixer who had worked on the Balkan wars to help him organise accommodation and transport.

He sees Albania as part of a new wave of destinations, including Georgia, Slovakia and Pakistan, that are growing in popularity as travellers look to escape an excess tourists. “These were countries that were very niche destinations a decade ago and now they’re becoming more mainstream as people look for quirky and different places and to get away from the crowds.”

Albania’s historical highlights

Delve into Albania’s rich past by visiting hilltop towns and fortresses such as Krüje, the country’s first capital, or Gjirokastër and Berat. There are also Greek and Roman ruins in Apollonia and Butrint. For insight into the country’s more recent history under the Communist dictator Enver Hoxha, explore one of the many bunkers built to protect citizens by the paranoid regime, dotted throughout the landscape.

Breathtaking landscapes

The Albanian Alps are a spectacular mountain range with excellent hiking trails that will lead you around some of Europe’s cleanest rivers, remote villages and stunning views. Albania also has several large lakes – Ohrid, Prespa and Shkodra – to explore. A new road, Arber, is opening in 2022 that will connect the west and east sides of the country and the traditional heartland in the mountains with its more modern coastline.

A vibrant capital city

There’s plenty to see and do in Tirana, which is safe, walkable and feels buzzy without being overrun by tourists. There’s a thriving bar and restaurant scene, especially in the Blloku district, and plenty of museums to visit. Tirana is the European Youth Capital for 2022 and will host a programme of arts and culinary events, and concerts by Dua Lipa and Rita Ora.

Beautiful coastline

Like other Adriatic nations, Albania has a long and beautiful stretch of coastline with turquoise sea and lovely beaches, and with fewer crowds there is more likely to be ample space for your towel, too.

Compelling culture

Albania has developed a distinctive culture after being isolated from other European countries for so long, partly due to its mountain range, which kept outside influence at bay. Albanian cuisine is a surprising blend of Mediterranean and Middle Eastern flavours based on high-quality produce, often sourced from chaotic local bazaars. The country is also an increasingly popular destination for music festivals, including the Unum electronic music festival.

– This article was amended on 29 January 2022. An earlier version said a new road is due to open this year connecting the western mountains with the eastern coastline; that should have said eastern mountains and western coastline.

  • Published in The Guardian on January 29, 2022

QEVERIA E PAKICËS APO ZGJEDHJE TË PARAKOHSHME PARLAMENTARE

by

Nail Draga

Në sajë të krizës parlamentare dhe asaj qeveritare në Mal të Zi për të premtën me 4 shkurt është parapa të mbahët votëbesimi i Qeverisë, me propozim nga URA dhe mbeshtetur nga opozita, duke ofruar mundësi për formimin  e qeverisë së pakicës nëse sigurohen votat e mjaftueshme në të kundërtën vendi do të shkojë në zgjedhje  të parakohshme parlamentare

Nga formimi i shumicës parlamentare dhe Qeverisë pas zgjedhjeve parlamentare të mbajtur me 30 gusht 2020, në opinion kanë ekzistuar dilema të mëdha në lidhje me funksionimin e kësaj qeverie, duke marrë parasysh përbërjen heterogjene të shumicës parlamentare. Një qendrim i tillë mbeshtetej në konceptet programore e ideologjike të konstituentëve të shumicës parlamentare, duke i shtuar edhe bekimin nga strukturat klerikale nga ana e Kishës Orodokse Serbe, që luajti rol të rëndësishëm në dekompozimion e strukturës politike në Mal të Zi, duke e kaluar në opozitë pas tridhjetë viteve partinë e DPS-it. 

Por, duke marrë parasysh se Qeveria e re nuk u formu nga pjesëtarët e partive politike të shumicës parlamentare, por nga individë jashtë partiak duke u quajtur Qveri të ekspertëve, u paraqitën paknaqësi  kryesisht nga pjesëtaret e koalicionit të Frontit Demokratik(FD). Madje, paknaqësia e tyre mori përmasa të mëdha duke shkuar në bojkotim të parlamentit, duke qenë opozitë e vetvetës, përkatësisht të shumicës parlamentare, dukuri e panjohur deri më tash në Mal të Zi.

Paraqitja e krizës të shumica  parlamentare

Animoziteti brenda shumicës aktuale parlamentare kryesisht nga ana e FD mori përmasa të mosdurimit kur në qershor të vitit 2021, në parlamentin e Malit të Zi u miratu Rezoluta për Srebrenicën, ku u shkarku ministri V.Leposaviqi, për shkak të mohimit  të gjenocidit në Srebrenicë. Ishte pikëriksht ky moment ku URA më votim  iu bashkangjitë opozitës aktuale duke dëshmuar qendrim parimor ndaj gjenocidit kundër popullsisë boshnjake, që është mbeshtetur nga i gjithë opinioni demokratik, duke mos mbetur peng i marrëveshjeve të shumicës parlamentare. 

Nga ajo ditë FD  që e ka kundërshtuar shkarkimin e ministrit   ka bojkotuar pothuaj tërësisht parlamentin, duke dëshmuar se Qeveria aktuale nuk ka më shumicën dhe si e tillë as legjitimitetin. Madje ata janë deklaruar të parët së nuk janë për këtë Qeveri, por janë për ndryshimin e saj, duke respektuar raportin e koalicionit përmes votës së qytetarëve, propozim i cili nuk është mbeshtetur nga URA e cila vazhdimisht ka mbeshtetur marrëveshjen e nënshkruar nga pjesëtarët e koalicionit për qeveri të ekspertëve.

Momenti i dytë i cili dëshmoi definitivisht se kjo shumicë parlamentare është në krizë kemi të bëjmë me ngjarjen e muajit shtator 2020, me rastin e kurorëzimit të Mitropolitit të Kishës Ortodokse Serbe në Mal të Zi, Joaniki në Cetinë. Ardhja e tij në Cetinë me helikopter dhe incidentet e qytetarëve me policinë në këtë qytet, dëshmuan se qeverisja aktuale humbi besimin, sepse mori qasje klerikaliste e ma së pakut qytetare e sekulariste. 

Ishte ky momenti vendimtar që hapi konfliktin ndërmjet Lëvizjës URA dhe Qeverisë, që vazhdoi  krizën e heshtur, që u dëshmu me 15  dhjetor  me nënshkrimin e Memorandumit me disa parti, e ate kryesisht të popujve pakicë, duke paralajmëruar formimin e Qeverisë së pakicës e cila në janar u bë publike, duke iu ofruar mundësi të gjitha partive parlamentare për ta mbeshtetur si mundësi optimale për dalje nga kriza qeveritare dhe parlamentare në Mal të Zi.

Paralajmërimi i shkarkimëve 

Ndonëse ka pasur ide edhe më herët për ndryshimet në Qeveri pasi ishte e bllokuar nga pjesëtarët e shumicës parlamentare duke qenë jo funksionale, ditëve të fundit kemi paralajmërimin e shkarkimeve te krerëve të lartë të pushtetit.

Kështu zëvëndëskryeministri Abazoviq ka kërkuar shkarkimin e Qeverisë dhe të kryeministrit Krivokapiq(4 shkurt), ndërsa nga ana tjetër as kryeministri Krivokapiq nuk ka qendruar indiferent duke kërkuar shkarkimin e Abazoviqit, e poashtu edhe shkurtimin e mandatit të parlamentit,(3 shkurt). Por, edhe opozita nuk ka qendruar e heshtur sepse ka mbledhë nënshkrimet për shkarkimin e kryetarit të Kuvendit, Beçiqin(7 shkurt). 

Kemi të bëjmë me një dukuri të panjohur në skenën pluraliste në Mal të Zi, duke dëshmuar se kemi të bëjmë me një qeverisje e parlament të pa konsoliduar. Një dukuri e tillë ishte tipike për shumicën parlamentare e cila ishte opozitë e vetvetës, dukuri kjo e panjohur në pluralizmin politik në Mal të Zi.

Ide për shkurtimin e  mandatit  të parlamentit 

Ndër mundësitë e shumta për dalje nga kriza aktuale qeveritare  dhe parlamentare paralajmërohet edhe shpërndarja e parlamentit, përkatësisht shkuarja në zgjedhje të parakohshme parlamentare. Nëse nga shumica aktuale parlamentare janë të mendimit se duhet përpjekur për të gjetur zgjidhje në kuadër të tyre, në fund si opcion mbeten edhe edhe shpërndarja e parlamentit, edhe pse një veprim i tillë nuk është sipas vullnetit të tyre. Por, i këtij mendimi nuk është kryeministri Krivokapiq, i cili ka paraqitur kërkesën për shkurtimin e mandatit të parlamentit.Një ide e tillë nuk ka dilemë se është si kundërpeshë kundër atyre që kërkojnë votbesimin e qeverisë, përkatësisht për shkarkimin e saj. 

Duke marrë parasysh se   për një veprim të tillë duhen 41 vota të deputetëve, gjasat janë minimale që të ndodhë shkurtimi i mandatit të parlamentit, nëse deri në momentin e fundit nuk ndodhë ndonjë befasi.  Pasi në çdo variantë vendosin katër vota të deputetëve nga URA, çdo gjë varët nga disponimi dhe vendimi i tyre, qoftë për të votuar kundër  apo duke mos marrë pjesë në seancë, duke mos siguruar kuorumin për mbledhje. Caktimi i këtij propozimi  nga ana e kryeministrit Krivokapiq, në të njëjtën  ditë kur është propozuar shkarkimi i Qeverisë, vetëm një orë më pas mbetet çështje e hapur deri në momentin e fundit që do të varët nga marrëveshjet e  partive parlamentare që do të vendosin sipas  interesit të tyre,  jo  vetëm për momentin aktual.  

Nga ana tjetër shkurtimi i mandatit të Qeverisë për momentin llogaritet si çështje e kryer, sepse për shkarkimin e saj janë siguruar 44 vota të mjaftueshme. Edhe pse më parë këtij numri janë llogaritur se do ti bashkangjitën edhe pesë vota të PSP-së, si duket votat e tyre do të mungojnë sepse  raportët në kampin e koalicionit të tyre nuk janë të favorshme për një qendrim të tillë, edhe pse ata publikisht janë deklaruar se janë kundër qeverisë aktuale.

Qeveria e pakicës zi zgjidhje momentale

Në qoftë se Qeveria e Krivokapiqit shkarkohet, sipas procedurës presidenti i Malit të Zi, Millo Gjukanoviq, do t’i japë mandatin për formimin e Qeverisë së re një grupi politik, i cili është në gjendje që për propozimin e vetë të sigurojë 41 vota. Për momentin llogaritët se URA si inicuese e shkarkimit të Qeverisë aktuale ka mbeshtetjen e 44 deputetëve,por nëse nuk sigurohën që minimalisht duhen 41 vota, atëher nuk ka dilemë se vendi do të shkojë në zgjedhje të parakohshme parlamentare. 

Nga ana e zëvendëskryeministrit Dritan Abazoviqi, opinioni është informuar me kohë se qeveria e pakicës, do të foromet nga ata të cilët kanë nënshkruar Memorandumin e bashkëpunimit nga shtatë liderët e partive parlamentare me 15 dhjetor 2021, por pa anëtarët e DPS-i dhe të Frontit Demokratik. Nga një deklarim i tillë del se Qeveria e pakicës pret të mbeshtetet nga partitë parlamentare edhe pse nuk do të jenë pjesë e saj, që paraqet moment të veçantë në skenën politike në Mal të Zi. Kemi të bëjmë me një qeveri eksperimentale që do të jetë si zgjidhje momentale, përkatësisht deri në zgjedhjet e parakohshme parlamentare.

Kriza favorizon opozitën

Në këtë krizë qeveritare nuk ka dilemë se fitues apsolut është presidenti  M.Gjukanoviqi, sepse partia e tij në opozitë(PDS) ka gjasa reale të rikthehet në pushtet. Nëse jo mënjëherë tash në sajë të dekompozimit të mundshëm, atëherë në zgjedhjet e parakohshme parlamentare e ka terrenin e përgatitur.Kjo krizë qeveritare është në favor edhe të partieve të vogla opozitare, që shohin rastin e mirë për tu kthyer në pushtet në sajë të koalicionëve si në te kaluarën. 

Pavarësisht se situata aktuale nuk është në favor të qytetarëve e në veçanti e atyre qe kanë pritur se do të kemi ndryshime në qeverisje, një qasje e tillë mbeti vetëm dëshirë, sepse shumica aktuale parlamentare nuk ka qenë e gatshme të qeverisë sipas standardëve demokratike, sepse parësore kanë pasur interesat personale e klanore e jo demontimin e qeverisjës së kaluar. 

Qeveria e pakicës me mandat të kufizuar

Mbetet të presim se si do të  votohet në parlamentin  e Malit të Zi me  4 shkurt dhe si do të të jenë  raportët në kuadër të shumicës së re parlamentare  dhe mundësia e proklamuar për formimin e qeverisë së pakicës. Një dukuri e tillë nuk është e panjohur në praktikën parlamenatare e cila ka mandat të kufizuar të qeverisjës, përkatësisht deri në mbajtjën e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare. 

Nëse çdo gjë shkon sipas parashikimëve, zgjedhjet e parakohshme parlamentare ma së largut mund të mbahën në pranverë të vitit të ardhshëm, ku parashihet të mbahën zgjedhjet presidenciale. 

(3 shkurt  2022)

Vështrim i afërt për largësinë…

by

(Esse analizë rreth librit me tregime “Përtej kësaj jete” të prozatorit Muc Xhepa.)

Nga Raimonda MOISIU 

“Të vjen të rrëqethesh kur mendon se sa kërkime duhen për të gjetur të vërtetën e një hollësie sado të parëndësishme”,-thoshte shkrimtari i njohur francez Henri Beyle, i njohur me pseudonimin Stendal. 

Kjo thënje më erdhi ndërmend teksa lexoja “Përtej kësaj jete”, librin e tretë që prozatori dhe diplomati Muc Xhepa prezantohet në pak vite, libër i sapo dalë nga  shtëpia botuese Made in the USA, Middletoën, DE. Libri mbart në vetvete rrëfenja të ndërveprimit kompleks dhe misterioz, analogjitë brenda fateve njerëzore dhe kalimit në botën e egër të realitetit ku jetonin që sollën pasoja dramatike dhe tragjedi njerezore. Nëse rrëfenjat brilante letrare të Muc Xhepës konstatojnë tragjeditë, sarkazmën, dhe ironinë a asaj kohe të pakohë, autori vetë konstaton gjithashtu peshën e pafajsisë dhe të kujtimeve, të viteve dhe të vuajtjeve, të dashurisë, ndjenjën e bukur të miqësisë dhe filozofinë e lirisë individuale. Rrëfenja letrare të shkurtëra, porse të rrëfyera  “Përtej kësaj jete” në një vështrim të afërt për largësinë dhe reflektojnë kontrastin me sistemin politik autokratik të letërsisë të realizmit socialist dhe letërsisë bashkëkohore në perëndim dhe mërgim. Në rrëfenjat e Muc Xhepës ndjehet grishja dhe frymëmarrja, ndërsa autori tregohet tejet elokuent në trajtimin e temave dhe prekja që ai kërkon t’u bëjë fenomeneve të ndryshme të shoqërisë, duke i ironizuar përmes jetës reale, përvojave jetësore dhe botës internale të personazheve që Muc Xhepa sjell në libër.  

Rrëfime origjinale mes emocioneve të rralla: “…Kostumi kafe i rrinte i gjerë  dhe kishefilluar të zbehej. M’u mblodh lëmsh në grykë. Po shihja babanë kur doli nga burgu. I rrëgjuar vrarë nga jeta në ferr. Mësuese Kozarës iu lagën fjalët. Ndaloi. Ledhatoi miken e ngushtë, që u ngjit lart dhe filloi t’ia fshijë lotët me gjuhë.”(Tregimi “Përkthyesi”, f.2… rrëfime që nxjerrin në pah vuajtjet e përbashkëta dhe fatet njerëzore mes frikës, dëshirës, zhgënjimit dhe përbuzjes, dijes dhe mëncurisë, forcës dhe kurajos, mungesës së shtëpisë, jetës në burgje  dhe mbi të gjitha  dashurisë që mbizotëron te këta personazhe. 

Nëpërmjet 34 tregimeve historiko- letrare, (sepse mua më pëlqen t’i etiketoj “rrëfime”) janë  të shkruara me përkushtim dhe  vëmendje bashkëkohore historike dhe me mjeshtërinë e konceptit artistik-filozofik, ku secili tregim mbart në vetvete  histori të vecanta portrete realë të mrekullueshëm, të pathënat  e udhëtimt të dukshëm dhe shpirtëror të vetëdijes. Rrëfime që nëpërmjet satirës sociale jo vetëm evidentojnë shkaqet e vërteta porse  nxjerrin zbuluar rënien morale dhe politike të sistemit diktatorial. Duke lexuar secilin prej tyre ndjehesh i impresionuar nga përshkrimi në detaje që autori u bën dramave dhe fateve njerëzore të personazheve me gjendjen e tyre të brendëshme shpirtërore dhe emocionet e personazheve të detyruar t’i japin kuptim botës së tyre. Në secilin rrëfim autori Xhepa mbart brenda vetes përjetimin e portretit të dyfishtë të tij, në rini dhe më pas, dhe ndjenjën e heronjve të rrëfenjës me harmoninë e idesë dhe lidhjen reale mes tyre, në revoltë të përhershme nën buzë kundër braktisjes, izolimit, dhe papërshtatshmërisë, i zhytur në dhimbje dhe sfidat për kapërximin e saj në netët vetmitare humbur rrugëve pafund,  plagët e një jete, që autori na  i ka rrëfyer me pasion, dhimbje, dashuri  dhe ironi delikate.  

Personazhet e fragmentuar dhe të kufizuar të tij janë figura të spikatura dhe të njohura të shoqërisë, dhe  për të arritur në brendësi të shpirtit të tyre autori përpiqet të depërtojë përtej karaktereve unike, vitalë, të fortë   dhe të paepur të tyre në atë ambientin e zymtë të situatave  të paqëndrueshm dhe tërësinë e konceptit të moralit social e politik; “Lexoj në internet se gazetar Kaloshi D. ka gjetur një document tjetër ku hidhet dritë rreth hetuesisë së Visar Zhitit, por edhe për të tjerët. Një ndjenjë krenarie më pushton të tërin. Miku im Visar Zhiti nuk kishte implikuar askënd gjatë hetuesisë së rëndë. Për kundrazi i kishte mbrojtur. E kishin dokumente. Kishte qëndruar. Dhe mëndja më shkon të oficeri i “Neronit”-presidient, që s’lë vend pa u shfaqur në ekranet televizive sot, si një demokrat o flaktë.” Përballja me një realitet të tillë sikundër; “Oficeri i Neronit”etj., përfaqësojnë  pushtetarët mediokër dhe besnikë të verbër të shoqërisë që i shërbenin, porse përpiqen të privojnë të mirin  në kuptimin unik personal, me qëllim për të mbetur jashtë vëmendjes të rolit historik.   

Me një modesti në të rrëfyer Muc Xhepa synon të na përshkruajë botën, cdo personazh, cdo fjalë, cdo ngjarje në vendin dhe kohën e vet, ka arritur të shkrijë me mjeshtëri filozofike në një të vërtetë letraro-artistike,  ndjenjat dhe mendimet e miqëve dhe njerezve të tij të afërt e të largët, dhe ngërthen një arkitekturë komplekse ngjarjesh, motivesh e dramash njerëzore, duke bërë edhe rolin e historianit dhe sociologut në rrëfimin e fateve njerëzore dhe aktin sublim shpirtëror të një nëne, për të mbrojtur birin e saj: “Nëna e Visarit u bë copë ta shpëtonte. I fshehu shkrimet e tij dhe fletoren, sigurisht. I futën nën tokë”.(“Fletorja”,f.137) 

Rrjedhshmëria në të rrëfyer, pjekuria në “artin e të shkruarit” dhe mjeshtëri në përdorimin e ironisë dhe sarkazmës së hollë, na lë të kuptojmë se Prozatori dhe Diplomati Muc Xhepa, është një shkrimtar profilik që aktualisht po lëvron një stil të ri, unik dhe tejet jetësor në letrat shqipe. Në secilën prej 34-r rrëfimet e tij,  autori Xhepa paraqet sfondin e gjerë jetësor dhe problemet ekonomike, politike dhe shoqërore, që lexuesi të kuptojë protagonistët dhe karakterin e tyre me vecoritë, tiparet dhe dëshirat  jetësore në  një kuptim të dyfishtë; “i përballjes së dickaje” me ndjenjën e mallit, brengës, dashurisë e trishtimit, dhe nostalgjisë së përvojave dhe ngjarjeve jetësore e historike me njerëzit, shokët dhe  bashkëatdhetarët e tij: “Fillim i viteve ’80.Dilaver Haka, ish shok klase në tetëvjecare, i gjatë, biond, sykaltër, statujë ilire m’u afrua me ndrojtje: “Destan Doda, më vjen rëndë, port ë më kuptosh”, u përtyp sikur ta kishin zënë në grykë.  “Të kam mik dhe dua të më ndihmosh”. Uli sytë. Bëri një hap në anë, sikur t’i ruhej dikujt që e përgjonte. “ Fëmijët e mitur nuk po e hanë dot bukën e misrit”, ngriti sytë. “Ti, nga qyteti ke mundësi të më marrësh bukë gruri. Sikur gjysmë… Do t’më bësh nder të madh”. U pikëllova” (Bukë Gruri, f.11”  

Autori Xhepa analizon  deri në detaje të hollësishme jetën e përditëshme të shtresës shoqërore dhe nëpërmjet fatit dhe shqetësimit të brendëshëm madh  të Destan Dodës,  ai  ka arritur të na japë mjeshtërisht simbolikën e lidhjes së fortë e njerëzve të thjeshtë dhe rrënjëve shoqërore me lirinë e shpirtit. 

I shtyrë nga motivet e përvojave jetësore që e kapërxejnë kufirin e ngushtë të një shqetësimi personal, autori Muc Xhepa me pjekuri të mendimit filozofik dhe artistik, vë gishtin mbi plagë, autori gjykon dhe mban qëndrim kritik ndaj konceptit të moralit social-politik –kulturor, depërton në identifikimin original të qëndrimit dhe sjelljes së personazheve. 

Autor na tregon lidhjen e tij shpirtërore mes dhimbjes e dashurisë njerëzore, mes  ngjarjeve dhe ndryshimeve historike, mes realitetit  dhe ëndrrave, ballafaqimin e të shkuarës me të tashmen, egoizmit dhe optimizmit, të moralshmes e të pamoralshmes, mashtrimit e urrejtjes, xhelozisë e smirës, vlerës dhe antivlerës, gënjeshtrës e së vërtetës, të keqes e së mirës, duke e parë në vështrimin harmonizues të emocioneve dhe problemeve që shtrohen në rrëfimet e tij, falë përkujtimit të ndjenjave dhe mendimeve që autori mundohet t’i ruajë thellë brenda vetes. Rrëfimtari Xhepa pranon që në nisje të tregimit; lidhjen e tij me njeriun dhe gjithcka që gjendet rreth tij, dhe ende vazhdon të eksplorojë të njohurën e të panjohurën e përvojave jetësore, rrugën e vuajtjeve, të dhimbjes dhe dashurisë, me pavarësinë e botës shpirtërore dhe lirinë e shprehjes. Autori paraqet në mënyrë realiste ngjarjet e rëndësishme të historisë shoqërore, ekonomike, kulturore, të letërsisë së realizmit duke e shëndrruar atë në një të vërtetë pa kufizime dhe të ndjeshme e konceptit ideor dhe  bashkëkohor. 

“Përtej kësaj jete”, është një libër me vlera të rëndësishme shoqërore dhe artistike, dhe me vështrimin e afërt për largësinë na ofron rrugët ku morali është krijuar e zhvilluar nga shoqëria dhe të gjithë personazhet e tregimeve realë e jetësorë, disa prej tyre prehen në paqen e amëshuar,  ndërsa disa jetojnë dhe janë ende në kërkim të së bukurës dhe shpirtit të lirë për t’u ndjerë të lumtur e në harmoni me veten dhe njerëzit, duke përfshirë këtu edhe vetë autorin Muc Xhepa, i cili vazhdon ende  të hedhë në letër kujtimet e përvojat jetësore të  jetës që mbartin mall e dashuri njerëzore. 

Raimonda MOISIU

Author/Freelancer

Jacksonville, Florida USA

February 2nd, 2022

Falja dhe pajtimi – parakusht jete, paqeje dhe qytetërimi

by

Don Lush GJERGJI /

Njeriu dhe njerëzimi s’mund të jetojnë pa falje dhe pa dashuri. Falja, pajtimi dhe dashuria nuk është thjesht vepër njerëzore, çështje e arsyes, vullnetit apo përcaktimit tonë, sepse mendoj se pjesa dërmuese e njerëzimit e kupton se e keqja nuk mundet me të keqe, por vetvetiu është tejet e vështirë, mos të them e pamundshme, pasiqë i tejkalon fuqitë tona njerëzore. Shi për këtë pa besim dhe pa ndihmën e Zotit dhe të rrethit, përkrahjen, pjesëmarrjen tonë vëllazërore nuk mundet e keqja e urretjtes, mënisë, gjak apo hakmarrjes. Këtë e ka vërtetuar edhe përvoja jonë sidomos gjatë vitit 1990, ku kemi gjetur dhe përjetuar se motivet fetare dhe kombëtare dukshëm lehtësonin pajtimin, faljen, tejkalimin e çdo lloji vështirësie, si shtylla të fuqishme veprimi. Pa këto elemente ne bëjmë “vrasje, hakmarrje apo edhe gjakmarrje” psikologjike, shpirtërore, nëpërmjet indiferentizmit, egoizmit, egocentrizmit, karierizmit, materialimit, konsumizmit, hedonizmit, moskujdesit për të varfër dhe të mjerë si dhe shumë dukurive tjera shëmtuese, sidomos dukurisë së shtimje, shpifjes, përgojimit, paragjykimeve, përkrahjes dhe solidaritetit për të keqe, që fatkeqësisht janë gjithnjë në rritje dhe në zhvillim të hovshëm ndër ne.

NJERIU ËSHTË NJERI AQ SA KA DASHURI, sa di dhe do të ketë mirëkuptim, dhembje, mëshirë për të tjerët, të falë dhe të kërkojë falje, pra, sa jeton me dashuri dhe për dashuri.
 

Kjo ndërlidhet ngushtë edhe me aspektin fetar, botëkuptimor, kombëtar, gjithënjerëzor. “Nëse ndokush thotë: “E dua Hyjin” e këndej e urren vëllanë e vet që e sheh, Hyjin që nuk e sheh, s’mund ta dojë” (1 Gjn 4, 20).
 

Urrejtja është djallëzore, vdekje-sjellëse, vrastare, vetëvrasje, vëllavrasje, ndërsa dashuria dhe falja janë hyjnore dhe frytdhënëse. Shën Gjoni urrejtjen e krahason edhe me verbëri, terr: “Kush e urren vëllanë e vet, gjendet në errësirë dhe ecën në errësirë. Nuk di kah shkon sepse terri ia ka verbuar sytë” (1 Gjn 2, 11). 
Jezusi thotë:“Por ju them juve që më dëgjoni: Doni armiqtë tuaj, bënu mire atyre që ju urrejnë, bekoni ata që ju mallkojnë, lutuni për ata që dijekeqas ju mundojnë… Si dëshironi t’ju bëjnë juve njerëzit, ashtu bëjuni edhe ju atyre… Bëhuni edhe ju të mëshirshëm sikurse /edhe/ Ati juaj është i mëshirshëm. Mos gjykoni dhe nuk do të gjykoheni. Mos dënoni dhe nuk do të dënoheni! Falni dhe do të gjeni falje!” (Lk 6, 27-28. 31. 36-37).
Pse njeriu i sotshëm, sidomos ne Shqiptarët, falim pak, vështirë, gati edhe keq, pjesërisht, vetëm në disa rrethana të rrezikimit, të luftave, si ndodhi gjatë vitit 1990? 

Gabimi i parë më duket se edukimi i rrebtë dhe formal, që mbështetet kryesisht në urdhëra, ndalime, krijon më tepër ndjenjën e frustrimit, hurxhit dhe të paaftësisë, mbylljes, e cila shpesh shpërthen në agresivitet, sulm, urrejtje dhe në shkatërrimi, sepse familja dhe shoqëria jonë më tepër mbështet në ligje, rregullore, tradita, se në marrëdhënie ndërnjerëzore, ndërfamiljare, në përvojën e mirësisë dhe dashurisë së ndërsjellët. Ne duhet t’i zbulojmë dhe t’i përkrahim anët pozitive te vetja dhe te tjerët, sepse nëse rritet e mirja, vetvetiu pakësohet e keqja. 

Gabimi i dytë është garimi i egër për punë, fitim, sukses me çdo kusht, ku njeriu nuk është më askush dhe asgjë nëse nuk punon, nuk fiton, nuk ka sukses në krahasim me të tjerët, pra, subjekti-njeriu objetivizohet apo bëhet gjësend. Në këtë “garë” të pamëshirshme dikush lodhet, ndalet, çalon, s’ka fuqi dhe mbetet i frustruar, ndihet keq, nuk e ka më mbështetjen e të tjerëve, dhe si i tillë potencialisht është “kandidat” për urrejtje ndaj vetvetes dhe ndaj të tjerëve. Bota, të tjerët janë fajorë për fatin e keq, për mossukses, për dështime, prandaj janë psikologjikisht dhe shpirtërisht të cunguar, të anësuar, të dëmtuar dhe si të tillë në hall me vetveten dhe me të tjerët. 

Gabimi i tretë është feja vetëm si njohuri, rregullore, ligj, në anën thjesht formale, pa përvojë dhe jetësim me Zotin-Dashuri dhe me vëllaun njeri. Nga përvoja e fesë së Zotit-Dashuri i cili në vazhdimësi është edhe falje, mëshirë, pajtim, ndërrim, përmirësim, mësohemi dhe aftësohemi edhe ne deri diku t’i përngjajmë atij, jemi të lumtur në falje ndaj të tjerëve. 

Ne Shqiptarët sot jetojmë ose nën ndikimin e individualizmit të tepruar, bajraktarizmit, vetëm si të them unë, ose të kolektivizmit anonim, mentalitetit turmor dhe grumbullor, si thonë dhe veprojnë të tjerët, pa pasur mundësi të jemi vetvetja, pa ndonjë orientim dhe përcaktim jetësor. Ndikimi i të tjerëve, i rrethit të ngushtë apo të gjerë, ende është shumë i madh, mos të them edhe vendimtar, kryesisht negativ, duke cunguar identitetin dhe personalitetin, orjentimet, bindjet, përcaktimet, veprimet dhe jetën personale dhe familjare. Shqiptari rregulloren kryesore të jetës e ka këtë parim: Si të tjerët! Kur të tjerët falin, si ndodhi gjatë vitit 1990, atëherë edhe unë ose edhe ne…, ndërsa sot, është ndryshe. 

Falja tek ne ende fatkeqësisht trajtohet si dobësi, ndërsa hakmarrja dhe gjakmarrja si trimëri, si traditë e shenjtë shqiptare, si virtyt i pamohueshëm nga rrethi familjar dhe shoqëror traditor, sipas parimit të pakuptimët: gjaku nuk falet as nuk tretet kurrë! 


Në tekstet shkollore, në literaturë, në krijimtari të ndryshme, si poezia, proza, piktura, skulptura, muzika, filmi, vlera dhe virtyti i faljes, paqes, dashurisë, strategjia paqësore dhe jodhunore gandiane, tereziane, rugoviane, bashkimi në dallime është shumë pak i pranishme.

 Ja përshkrimi i Anton Çettës i vështirësive për pajtimin e gjaqeve: “Ishin dy shkaqe kryesore të pengimit të pajtimit. I pari ishte bindja kokëforte për ruajtjen e traditës sipas Kanunit. Disa njerëz në mënyrë fanatike shkonin sipas kësaj tradite. Arsyja tjetër ishte justifikimi i familjeve të cilat e zbatonin hakmarrjen, sepse kështu dëshironin të paraqiteshin besnike ndaj traditës…” (Giancarlo-Valentino Salvoldi – Lush Gjergji, Kosovo nonviolenza per la riconciliazione, EMI, Bologna, 1999, f. 52. Më gjerësisht lexo: Po aty, vep. e cit. f. 37-77).

Ja edhe shpjegimi sintetik dhe profetik i Prof. Anton Çettës për pajtimin e gjaqeve: “Ne fill e kemi përjashtuar mundësinë e dëmshpërblimit apo të pagesës së gjakut: Pajtimi i gjithmbarshëm i popullit shqiptar duhet të jetë një vepër fisnike, vetëm një gjest i përvuajtërisë dhe shpirtmadhërisë së popullit tonë…
Të tjerët po na vrasin vazhdimisht, a duhet atëherë edhe ne të vritemi  me njëri-tjetrin?… Jo, duhet të jemi si kurrë më parë afër dhe së bashku me njëri-tjetrin, sepse na presin sprova dhe rreziqe të ndryshme edhe më të mëdhaja…” (Giancarlo-Valentino Salvoldi – Lush Gjergji, Kosovo un popolo che perdona, EMI, Bologna, 1997, f. 48: Më gjerësisht lexo: Po aty, vep. e cit. f. 31-105).
 

Derisa mos ta ndërrojmë botëkuptimin ndaj jetës, vetvetes, familjes, shoqërisë, s’mund ta ndërrojmë as veprimin, jetën tone edhe lidhur me falje dhe pajtim, pra, për luftim dhe dëbim të gjak ose hakmarrjes.
 

Trimëria më e lartë është ta mundim të keqen së pari në vete, e pastaj edhe te të tjerët, sepse JEMI TË LIRË VETËM NËSE JEMI TË MIRË! 

Prandaj para çdo veprimi pika e parë është kuptimi i gjendjes, si nga aspekti historik, ashtu edhe nga vështrimi aktual. Pika e dytë është ndarja e përvojave tona nëpërmjet bisedimeve, dialogut dhe komunikimit ndërnjerëzor dhe ndërvëllazëror, që të jemi së bashku si në të mira, ashtu edhe në të vështira. Gjendja konflikuale kërkon së pari harmonizimin e njeriut me vetveten, me atë që është dhe dëshiron të jetë, dhe vetëm pastaj mund të shkojmë kah hapi i dytë – marrëdhëniet ndërnjerëzore, që të vijmë edhe deri te ndjenja e përkatësisë së përbashkët apo gjithëshqiptare, te shoqëria. 

Sot hak-marrja apo gjak-marrja duhet të ndërrohet edhe në terminologji, sepse thënë kështu duket se njeriu ka të drejtë, bile edhe detyrë, ta marrë hakun apo edhe gjakun!
ÇDO HAK APO GJAK-MARRJE  SOT ËSHTË SË PARI VETËVRASJE, PASTAJ VËLLAVRASJE DHE SË FUNDI EDHE VRASJA E TJETRIT. 

Pa vetëdije të tillë s’mund ta luftojmë këtë dukuri shëmtuesi, kancerin e shoqërisë shiptare në ditët tona.
 

Duhet gjithnjë ta kultivojmë KULTURËN E JETËS: nderimin, pranimin, përkrahjen dhe mbrojtjen e jetës në çdo faze, sipas parimit të njohur shqiptar: “S’ka shtëpi pa pleq dhe pa fëmijë”, dhe “Mjerë ajo shtëpi që s’ka  pleq dhe fëmijë!”. Pse atëherë mos ta duam dhe mbrojmë jetën nga çdo rreziku apo kërcënimi, edhe nga gjakmarrja? 
Kush jeton për hakmarrje, nuk jeton fare, sepse jeton vetëm për të bërë keq, kjo s’është e denjë për askend, jeton për së gjalli në varr. Urrejtja është DIKTATORI më i keq që vetvetiu nuk vdes kurrë dhe  robëron të gjithë. Mu për këtë falja është parakusht jete, paqeje dhe qytetërimi, si përvoja më e rëndësishme dhe vendimtare në jetë, e cila mundëson të dalim prej vetvetes dhe të përqendrohemi në të tjerët për të jetuar të vëllazëruar dhe të bashkuar.
 

S’ka njeri të përsosur që s’ka nevojë për falje, si prej Zotit ashtu edhe prej të afërmit, por edhe për të falur. Nga kjo përvojë lindë paqja e vërtetë e cila mbështet në drejtësi, të vërtetën dhe mbi të gjitha në dashuri. Kjo e begaton kulturën e jetës dhe qytetërimin e dashurisë.                                                                              

Dhe së fundi disa parime të shëndosha, do të thoja edhe të shenjta, për pajtimin e gjaqeve: 

  • Pajtimin e gjaqeve nuk e kërkonim kurrë në emër të vrastarit dhe kriminelit, por në emër të të pafajshëmve, mbi të gjitha në emër të Zotit dhe të Popullit shqiptar, të fëmijëve dhe të rinisë, për të tashmen dhe për ardhmërinë tonë. 
  • E keqja kurrë nuk e mund të keqen, por vetëm e mirja, falja dhe pajtimi nuk lejojnë që “zinxhiri” i traditës t’na ngulfatë dhe t’na fundosë paskajshmërisht në vëllavrasje dhe vetëvrasje. 
  • Falja e gjakut është trimëri kulmore, kërkesë, nevojë dhe domosdoshmëri e kohës sonë, sepse pa flakjen e kësaj dukurie, kancerit shpirtëror shqiptar, nuk ka liri dhe demokraci të mirëfilltë. 
  •  Me falje dhe pajtim ne më së miri i nderojmë viktimat, sepse gjaku i tyre na mundëson krijimin e ndjenjës së përbashkët me mbarë popullin tonë, si një familje e madhe, si  në gëzime, ashtu edhe në pikëllime, para sfidave dhe rreziqeve që doemos na priteshin. 
  • Ata që falin janë “heronjtë e ditëve tona”, paralajmërusesit se jeta është më e fortë se vdekja, falja më e qendrueshme se urrejtja, dashuria dhe vëllazëria rruga e vetme e shpëtimit. 
  • Urrejtja, dëshira për hak apo gjak-marrje është diktatori i vetëm që nuk vdes kurrë. Atë duhet ta flakim apo mposhtim ne, me ndihmën e Zotit, si dhe me përkrahjen e njëri-tjetrit. Kush nuk është i aftë për të kërkuar falje dhe për të falur, nuk jeton, është për së gjalli “në varr”, sepse është i kushtëzuar dhe përcaktuar vetëm ndaj të keqes. Jeta e njerëzve të tillë është boshe, pa kuptim, qëllim, synim, sjell vetëm fatkeqësi për vete dhe për të tjerët.

     “Sofra e Pajtimit” kishte krijuar parakushtet për ngjarjet madhore të vitit 1999 dhe më vonë, si në aspektin kombëtar, ashtu edhe ndërkombëtar, për krijimin e strategjisë paqësore dhe jodhunore, për luftën e lavdishme të UÇK-së, për ndërhyrjen e NATO-s, në përforcimin e vlerave dhe virtyteve pa të cilat s’do të ishim ata që jemi dhe aty ku jemi sot, në Kosovën e lirë dhe demokratike. 

    “Koka” apo “Zemra” e Pajtimeve ishte Prof. Anton Çetta, veprimtar i shquar dhe i dalluar, Populli,   ata që kanë falur, “heronjtë e ditëve tona”, vetëdijesimi dhe përcaktimi ynë për jetë, për paqe, për liri, demokraci dhe pavarësi.

    Fatkeqësisht edhe pas kaq viteve, ende nuk kemi asnjë studim të mirëfillët ndërsciplinor rreth faljeve të gjaqeve gjatë vitit 1990 nga aspekti juridik, traditor, etiko-moral dhe fetar.  

    Me pajtimet e gjaqeve është tejkaluar tradita, drejtësia, mungesa e lirisë dhe shtetësisë, është zbatuar vëllazëria, falja dhe dashuria e cila na ka afruar dhe bashkuar para rreziqeve të luftës dhe asgjësimit. Kjo përvojë duhet gjithnjë të kujtohet, studjohet, paraqitet nëpërmjet mjeteve pamoro-dëgjimore, shtypit, krijimtarisë, si vlerë dhe virtyt që duhet kultivuar gjithnjë e më shumë, si parakusht jete, paqeje, demokracie, si zhvillim i gjithanshëm i njeriut, familjes dhe shoqërisë sonë.  

                                                                                          Don Lush GJERGJI

MBI LIBRIN E LEONORA LAÇIT “SKENDER IMER THAÇI MES SHQIPËRISË, KOSOVES DHE MALIT TË ZI”

by

Nga Fatbardha Mulleti Saraçi/


Duke lexuar librin me titull “Skender Imer Thaçi mes Shqipërisë, Kosovës dhe Malit të Zi”, pata mbresat nga ky libër që tregon për humanizëm, për heronj njerëzor. Në libër përshkruhen shumë ngjarje dhe shumë linja por unë do ndalem në disa prej tyre. Të bën përshtypje figura madhështore e nënë Bades, që mbeti e ve në një moshë të re, me dy binjakë, e cila provoi burgosjen së bashku me familjen.Kjo veçori e nënës Bade gjendet tek shumë nëna shqiptare, ato mbeten shembulli i përkryer i humanizmit njerëzor, sepse AJO mbetet baza e familjes që edukon e rrit fëmijët duke i dhuruar shumë dashuri. Dashuri e transmetuar tek gjenerata e re afirmon një të ardhme më të mirë.Të lindësh të rritësh njeriun është mrekullia më njerëzore sepse “Njeriu u krijua që të bëhet një fillim, siç ka thënë Shen Agustine, dmth nëna rrit breza të rinj, që janë e ardhmja…Një nënë stoike, sakrifikoi jetën e saj për shkollimin e edukimin e binjakëve të saj.. Formoi tek ata ç’është ndershmëria, u mësoi që vlerat më të mira arrihen vetëm me anë të punës, përcoi humanizmin dhe tregoi që me shembullin e saj si prindi duhet të punojë dhe sakrifikojë për fëmijët.Tjetër linjë është ajo e veprimtarisë humanitare të Skender Thaçit. Nuk kishte sesi të ishte ndryshe, rritur me dashuri për kombin për shqiptarinë. Ai si Drejtor Ekzekutiv i Shoqatës Shqipëri Austri ku puna dhe ideali i përbashkët e bashkoi me znj.Graf, të dy bashkë punuan pa u ndalur për zbutjen e dhimbjeve të popullit shqiptar. Për 29 vite kjo shoqatë do ishte shpresa, frymëzimi, besimi për shumë qytetar shqiptar, për një jetë më të mirë në Shqipëri e Kosovë. Duke lexuar këtë libër mbushesha me krenari se si punohet për të ndihmuar shtresat në nevojë.Linja tjetër, familja e tij e shendetshme. Skenderi i ka vendos qellime të qarta vetes dhe suksesi që ka pasur në jetë, familja e shëndosh, rrugët e drejta në të cilat ka orientuar fëmijët e vet e bëjnë atë një prind shembullor e të kujdesshme.Më ka bërë përshtypje kapitulli mbi takimet e Skender Thaçit për të rënë në gjurmët e të atit, Takimi me miqtë e babait të tij Imerit është një vepër madhështore. Është njohja me të kaluarën, me disa zotërinj që kishin provuar burgjet e kampet e punës së detyruar.Të kuptosh në biseda me ta se sa e rrezikshme ishte errësira dmth mosdija, mosnjohja e së vërtetës. Ballafaqimi me diktaturën totalitare dhe si duhet të punosh për reflektimin. Kjo për mua është kujtesa, të tregosh të vërtetat. Ata miq të babait të tij nuk i moren me vehte, dëshmuan, rrefyen perjetimet e veta.Prania ime këtu nuk është rastësore, jam këtu sepse autorja e librit është mike imja për pothujse një dekad, studiuesja Leonora Laçi autore e disa librave. Bashkëpuntorja e palodhur dhe e pandashme e imja. I mbetëm mirënjohëse për ndihmesën që ka dhënë në librat e mijë. Kam një kërkesë që ky botim të mos ngelet me kaq, kjo dëshmi e një pune kolosale të bamirësisë të vihet sa më në pah përmes artit e pikturës, por dhe kalvari i familjes të bëhet frymëzim për aktorë e regjisorë për ta realizuar në film për ta përjetsuar e ngrirë në kujtesat njerëzore përjetësisht.