Archives for March 2023

Astrit Lulushi/

Mesjeta, thonë historianët, ka qenë periudhë e errët. Dakord. Nuk është një vijë e pandërprerë, sigurisht, dhe jo e drejtë. Por duhet pranuar se njerëzit mesjetarë – që kryen llogaritje të mundimshme pa ndihmën e elektronikës – nuk ishin të çmendur. Për këto u detyrohemi murgjve dhe studiuesve mesjetarë.Ishte Mesjeta ku ndodhën përkthime sistematike të veprave klasike dhe arabe dhe na dha universitetet që u bënë qendra të studimit. Interesi intensiv për astronominë – dhe, po, astrologjinë – i bëri njerëzit të shikonin nga qiejt, të testonin parashikimet, të përpilonin tabela duke rafinuar teoritë që përfundimisht çuan në riorganizimin e gjithësisë. Për të rregulluar rutinat e tyre fetare, murgjit projektuan orët mekanike dhe sfiduan ortodoksinë kalendrike. Ishte mesjeta kur të krishterët adoptuan numrat hindu-arabë; kur evropianët eksperimentuan me medikamente të mrekullueshme; kur teoritë e shikimit dhe dritës konkurronin për të shpjeguar kuptimin njerëzor; kur alkimistët zhvilluan teknika praktike që përdoren ende në kiminë moderne. Evropianët filluan të eksploronin mbi oqeane, të ndihmuar nga teknologjitë e reja të hartës dhe busullës magnetike. Dhe ishte në mesjetë kur ata ndërtuan instrumente komplekse për të modeluar kozmosin e tyre të rregulluar në mënyrë hyjnore. Kur Isak Njutoni, heroi i Revolucionit Shkencor, shkroi me modesti se ‘qëndronte mbi supet e gjigantëve’, ai jo vetëm që kishte më shumë të drejtë nga sa e kuptonte, por po përdorte një metaforë mesjetare.Gjithashtu, feja nuk ishte pengesë për përparimin shkencor. Herë pas here kemi parë që të krishterët mesjetarë të respektonin dhe të përvetësonin mësimin nga besimet e tjera pa paragjykime. Besimi i devotshëm motivoi hetimin e botës natyrore; institucionet nga manastiret individuale deri te ato papnore, vetë monarkia, nxiti dhe mbështeti shkencën. Sigurisht, kur u promovuan vizionet e reja të krijimit, mund të lindnin mosmarrëveshje. Por aty ku shpërthyen në konflikt, ato nxiteshin kryesisht nga faktorë politikë ose personalë. Pas mesjetës, rastet e famshme të Giordano Bruno-s dhe Galileo Galilei-t, që shpesh mbahen si simbole të papajtueshmërisë midis besimit dhe arsyes. Pse, atëherë, shkenca zyrtare këmbëngul në nënçmimin e Mesjetës? Pjesërisht është për të lartësuar veten. Kur shkencëtarët e sotëm pohojnë se Koperniku ‘shfronizoi’ Tokën nga piedestali krenar në qendër të universit, ata janë duke u mburrur për modestinë e modernes. Mendimtarët mesjetarë shpesh e përfytyronin Tokën në fund, në vend të qendrës, të universit të paanë; Kjo është arsyeja pse, në Dialogun e Galileos mbi dy sistemet kryesore botërore, Ptolemaik dhe Kopernikan, astronomi fiorentin i kërkoi Salviati, të pohonte se “ne po përpiqemi ta bëjmë Tokën më fisnike dhe më të përsosur … për ta vendosur atë në parajsë, nga e cila filozofët tuaj e kanë dëbuar”. Megjithatë, historia e rënies së Tokës shpesh inkuadrohet si një goditje ndaj arrogancës mesjetare; dhe moderniteti, në të kundërt, supozohet se ka pasur sukses nëpërmjet të shkolluarve.Neil deGrasse Tyson, astrofizikan dhe i shpallur pasardhës i Carl Sagan, ka shkruar se, kur sheh Tokën e vogël ‘Unë … ndihem i madh, duke e ditur se ngjarjet brenda trurit të njeriut janë ato që ndodhin në tre kilogramë na mundësojnë të kuptojmë vendin tonë në univers.’Po, Mesjeta ngeci në disa rrugë pa krye shkencore. Por kështu do të jemi.Romakët ishin të vetëdijshëm se plumbi është helmues — megjithatë ne vazhduam ta pomponim atë nëpër makinat tona dhe në ajër që merrnim frymë deri në fund të shekulli i njëzetë. Dhe nëse, shumë sëmundje mesjetare u shkaktuan nga vetë mjekësia, as ky problem nuk është zhdukur. Sigurisht, shkenca moderne e ka bërë jetën tonë më të gjatë dhe më të rehatshme në mënyrat që njerëzit mesjetarë vetëm mund ta imagjinonin. Por barriera më e madhe që pengon përparimin e mëtejshëm mund të jetë vetëkënaqësia jonë. Doktrina e ‘shkencës’ se një metodë shkencore e pagabueshme është e vetmja rrugë drejt njohurive të besueshme, është, në mënyrën e vet, po aq e rrezikshme sa besimi i verbër fetar. Përderisa shkenca është një veprimtari njerëzore, ajo do të ketë të meta njerëzore. Moshat mund të na mësojnë një përulësi të dobishme dhe të na motivojnë të identifikojmë mundësitë për përmirësim në kohën tonë. Studimi i gabimeve të studiuesve mesjetarë, si dhe i arritjeve të tyre madhështore, na ndihmojnë të vlerësojmë përpjekjet njerëzore në gjithë kompleksitetin e saj magjepsës.