Archives for August 2024

SHKOLLAT SHQIPE TË HAPURA NGA AUSTRO-HUNGAREZËT NË TERRITORET SHQIPTARE DERI NË VITIN 1912

August 27, 2024 by s p

Dr. Nikollë Loka/

Pas Traktatit të Vjenës në 1615, Habsburgët ndoqën shembullin francez dhe rritën fuqinë e tyre si një protektorat kulti mbi subjektet katolike që jetonin në Perandorinë Osmane përmes serisë së traktateve që u dhanë fund luftërave të ripushtimit(Karlowitz(1699),Pozharevac(1718), Beograd(1739), Sistova(1791), si dhe përmes Traktatit të Kostandinopojës (1681) dhe Kongresit të Vjenës(1815)(Csaplár-Degovics, 2022). Protektorati i kultit ushtrohej drejtpërdrejt nga konsujt austriakë në qendra të ndryshme dhe ambasadori në Stamboll. Kjo e drejtë, e përcaktuar fillimisht në traktatet laike, ishte njohur zyrtarisht nga Papa në vitin 1837 dhe ishte ratifikuar prej tij me rastin e konkordatit të vitit 1855, që ishte lidhur me Vjenën(Csaplár-Degovics, 2017).
Në kuadrin e kultusprotektoratit, Vjena zhvilloi veprimtari të gjera kulturore, arsimore, shkencore, fetare dhe propagandistike(Pelinku, 2014:p.368). Politika arsimore austriake dhe efektet e saj në zhvillimin kulturor dhe arsimor në disa vende lidhen me disa dispozita ligjore të qeverisë së Vjenës. Në vitin 1848 doli ligji, sipas të cilit…”në shkollat fillore fëmijët duhet të mësojnë gjuhën amtare”. Një gjë e tillë është përforcuar me dispozitat ligjore të vitit 1849, kur neni 17 i ligjit të datës 21 dhjetor 1967 për problemet e arsimit theksonte se “çdo komb ka të drejtë të ruajë dhe të kultivojë individualitetin dhe gjuhën e tij në shkolla”; se “në ato rajone ku jetojnë së bashku disa kombësi, shkollat duhet të rregullohen në një mënyrë që të kultivohet edhe gjuha e një kombi tjetër”(Pelinku, 2014:368-369).

Që nga maj i vitit 1856, konsulli austriak Rudolfo Borovicka filloi të kontribuonte rregullisht në shkolla. Në raportin e tij të vitit 1857, dërguar në Vjenë për ndryshimet e ndodhura gjatë vitit akademik në shkollat katolike, të financuara nga qeveria austriake thuhet: “Në provimet vjetore të fundvitit (më 31 maj asistoi Borovicka dhe Ipeshkëvi Topiç), ku u dhanë çmime, rezultati ishte i kënaqshëm. Numri i nxënësve ishte 174, duke u rritur më shumë se një vit më parë(Arkivi i Muzeut të Shkodrës, Arkivi i Vjenës). Edhe në vitin 1859 provimet në tre shkolla fillore katolike u zhvilluan në prani të Arqipeshkëvit të Shkodrës Imzot Çurçisë dhe konsullit austriak Borovicka. Numri i nxënësve ishte 132, prej të cilëve 61 u përkisnin klasave të ulëta me mësues Gjergj Benusi; 40 nxënës shkollës së mesme me mësuesi Katoniq dhe 31 nxënës me mësuesin Gjuriq(Arkivi i muzeut të Shkodrës, Arkivi i Vjenës, 1859).
Kërkesat për hapjen e një shkolle për vajza kanë qenë të vazhdueshme. Ndryshe nga shkollat e përziera që frekuentoheshin nga vajza të vogla deri në 10 vjeç, shkollat e femrave do të frekuentoheshin nga vajza të çdo moshe, të cilat do të merrnin arsim të përshtatshëm(Pelinku, 2014:372). Kushë Mica dhe Tereze Berdica në vitin 1859 hapënn shkollën e parë private për arsimimin e vajzave, e cila u mbështet financiarisht nga qeveria austriake. Tina Nik Gjergji hapi një shkollë tjetër shqipe për vajza në vitin 1873-1874. Lëndët që do të mësohen ishin: lexim, shkrim, numërim, vizatim, muzikë dhe art (punime artizanale). Kontributi i atyre shkollave ishte i madh, sa mund të themi se “gratë në Shkodër edhe më shumë se njëqind vjet më parë mund të shkruanin shqip”(Koliqi, 1972).

Në vitin 1861 u hap shkolla e parë popullore nga priftërinjtë françeskanë, duke shënuar fundin e shkollave private në lagje me një mësues, duke krijuar një shkollë unike për të gjithë. Në raportet e dërguara nga Konsullata austriake në Ministrinë e Jashtme në Vjenë, më 4 korrik 1863, flitet hollësisht për shkollat që njerëzit i quanin “atërore”.Programi në këto shkolla ishte i ndarë në katër klasa me këto lëndë: Fe, Kaligrafi dhe Elementet e para të gramatikës italiane. Ky institucion është mbështetur nga qeveria austriake me 1260 monedha ari, si dhe nga shoqata bamirëse fetare “Holly Lady”. Në vitin 1867, për shkak të ecurisë së mirë të kësaj shkolle Arqipeshkëvi i Shkodrës, Imzot Pooten kërkoi që të shtohet ndihma me 1260 monedha ari, të mjaftueshme për një mësues më shumë. Kjo kërkesë u mbështet nga Konsullata austriake në Shkodër. Nga shuma e mësipërme, jepeshin të holla edhe për Gjergj Benusin dhe dy mësueset që punonin në shkollën e artizanatit me vajza të qytetit”(Dituria, 1927).

Sa më shumë kalonte koha, aq më shumë rritej numri i nxënësve. Për shkak të kësaj, u ngrit nevoja për shkollë shtesë. Përsëri qeveria austriake u përgjigj pozitivisht për mbështetje, duke dhënë 3000 monedha ari (Arkivi Ipeshkvor Shkoder). Në vitin shkollor 1876-1877 shkolla u transferua në një godinë të re(Pelinku, 2014:370). Mësimet zhvilloheshin në katër paralele. Veprimtaria e kësaj shkolle u zhvillua më tej. Brenda një kohe të shkurtër shtoi klasa, të cilat shkonin nga dy në tre në secilën paralele dhe, në vitin 1902, u shtua shkolla e mesme qytetare. Gjatë këtij viti shkolla numëronte Kolegjin Françeskan, Saurian-Jezuit, një shkollë fillore me 5 paralele, një shkollë reale me 3 paralele dhe një shkollë tregtare me tre paralele (Muceku, Haloçi, 2015:140).

Në vitin 1862, me ndihmën austro-hungareze u themelua Seminari Papnor Shqiptar, një nga dy seminaret papnore të vetme jashtë Romës. Njëzet seminaristë u pranuan në 1862. Kurrikula e seminarit, e ngjashme me kurrikulat e seminareve të tjera të drejtuara nga jezuitët në mbarë botën, fokusohej në filozofi, teologji dogmatike dhe morale, shkrimin e shenjtë, historinë kishtare dhe parimet e së drejtës kanonike. Kongregacioni i Përhapjes së Fesë bëri një kërkesë të veçantë që seminaristët shqiptarë të marrin një trajnim të veçantë në teologji baritore, predikim dhe katekizëm, në mënyrë që me mbarimin e trajnimit të Seminarit të jenë gati për të marrë pjesë në jetën liturgjike dhe sakramentale të Kishës. Kongregacioni vendosi që numri i seminaristëve të rritet gradualisht dhe në mënyrë progresive, në përpjesëtim me gjendjen ekonomike të institucionit dhe hapësirën e disponueshme, me një kufi prej jo më shumë se tridhjetë seminaristë të shpërndarë ndër dioqezat e Tivarit, Durrësit, Shkupit, Shkodrës, Lezhës, Sapës dhe Pultit(Murzaku,2017: 98-99).

Në vitin 1875, me ndihmën e Vjenës jezuitët hapin një shkollë fillore. Dy vjet më vonë u hap “Kolegja Severiane”. Që në vitin e parë regjistrat kishin një kolonë për gjuhën shqipe. Gjatë tre viteve të para, lëndën e gramatikës e ligjëroi At Luigj Mazza dhe pastaj Domenico Pazzi(Pelinku,2014:373).
Shqipëria fitoi rëndësi parësore për Monarkinë gjatë viteve 1890 dhe në prag të fillimit të shekullit, kur Ballhausplatz artikuloi nevojën për një politikë të re shqiptare. Në nëntor dhe dhjetor 1896, Ministri i Punëve të Jashtme Agenor Goluchowski mblodhi një konferencë treditore për zyrtarët dhe ekspertët e Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe Ministrisë së Financave dhe i ngarkoi ata të hartonin politikën e re. Në konferencë u parashtrua një strategji e re për të fituar mbështetjen e klerit shqiptar; u vendos që arsimimi i anëtarëve të klerit laik të bëhej në seminaret austriake dhe që Vjena të përpiqej të siguronte mbështetjen e Vatikanit në lidhje me kishën shqiptare(Csaplár-Degovics, 2022:13).

Me ndihmën austriake u hap shkolla fillore e Stigmatineve, në vitin 1879, nën kujdesin e motrave Stigmatine, të sjella në Shkodër nga françeskanët, që arriti deri në nivelin e shkollës së mesme. Fillimisht kishte 200 vajza dhe tri mësuese. Shkolla ka qenë një godinë e rregullt, e përshtatur mjaft mirë për zhvillimin normal të mësimeve. Në vitin shkollor 1896-1897, shkolla stigmatine ka pasur katër klasa e kishte një përgatitje që përfshinte dy rende fëmijësh. Numri i nxënëseve ka qenë deri në 400(Bilali,2015:47).

Me ndihmën austro-hungareze u hapën edhe të tjera shkolla femërore në gjuhën shqipe, si: shkolla e Kallmetit(1896), Azili i motrave servite apo streha foshnjore në qytet(1898); shkolla plotore për vajza(1906). Po kështu, më 1907 u hap në Shirokë një shkollë fillore femërore, kurse me 1911, në Kallmet një shkollë tjetër fillore jo e plotë për vajza. Si rezultat i shkollave femërore, një pjesë e mirë e grave dhe vajzave të Shkodrës dinin të shkruanin e të lexonin. Më 2 prill 1881, treqind nxënëse të shkollave të qytetit të Shkodrës i dërguan Dora d’Istries(princeshës Elena Gjika) një penë të argjendtë dhe një letër me 300 nënshkrimet e tyre. Studiuesi Jup Kastrati në një shkrim të tij na njeh me një fakt interesant: Ai thekson “se deri në shpalljen e Pavarësisë , në rrethin e Shkodrës, kishte 47 shkolla shqipe, nga të cilat 10 për vajza(Kastrati,1963:72).

Me ndihmën austro-hungareze, në viset e Prefekturës së Shkodrës, në fillim të shekullit XX nisi arsimi në gjuhën shqipe: në Mirditë 3 shkolla: e Oroshit me 30 nxënës, me mësues Kolë Demën; e Kashnjetit 20 nxënës, me mësues Kolë Lacën; e Spaçit 20 nxënës me mësues Zef Ndocin. Në Pukë, një shkollë në Iballe(1903) me 15 nxënës e 1 mësues. Në Zadrimë një shkollë(1904) me 25 nxënës e 1 mësues; një shkollë në Bushat(1900) me 50 nxënës e 1 mësues; 1 shkollë në Rranza Bushat me 20 nxënës e 1 mësues; 1 shkollë në Dajç të Bregut të Bunës(1903) me 30 nxënës e 1 mësues; 1 shkollë në Dajç të Zadrimës(1902) me 25 nxënës e 1 mësues; një shkollë në Shirokë(1894) me 30 nxënës e 1 mësues; një shkollë në Barbullush(1902) me 30 nxënës e 1 mësues; një shkollë në Juban(1906), me 30 nxënës e 1 mësues(Pelingu, 2014:371).
Të dhëna me interes për veprimtarinë e shkollave austro-hungareze në Kosovë sjell mësuesi i shkollës shqipe të Pejës, Zef M. Harapi(Ramadani & Çeliku, 2016: 72). Nga të dhënat që na sjell ai, në vilajetin e Kosovës, gjatë vitit 1911, funksiononin këto shkolla: Në Shkup – 1 mësues e 1 shkollë. Numri i nxënësve sillej diku 30-40. Në atë shkollë, një kohë, punoi mësuesi dhe lëvruesi i palodhur i gjuhës shqipe, Mati Logoreci. Në Prizren: 1 shkollë fillore mashkullore me 2 mësues. Ndër mësuesit më të shquar që punuan në këtë shkollë ishin: Mati Logoreci, Ndue Paluca, Lazer Lumezi, Ndoc Lezhja, Luigj Kromiqi etj. Po në Prizren funksiononte shkolla fillore femërore, ku jepnin mësim 3 mësuese dhe mësonin 80 nxënëse. Në Gjakovë kishte 1 shkollë me 1 mësues. Në këtë shkollë ligjëruan: Mëhill Kurti, Pashko Logoreci, Ejëll Ndoca. Në Pejë kishte 1 shkollë fillore të përzierë me 1 mësues dhe 30 nxënës. Në fillim mësues ishte famullitari i Pejës, kurse më vonë, në atë shkollë punuan mësuesit shekullarë: Gjergj Gjinaj, që filloi të jepte mësim në vitin 1898, e pastaj Zef M. Harapi. Në Zym kishte 1 mësues dhe 1 shkollë me 50 nxënës, ku dhanë mësim Frano Pecolli dhe Frano Lufi(Ramadani & Çeliku, 2016: 72).

Në Shkup funksiononte shkolla për vajza dhe një kopsht fëmijësh. Gjithashtu, në kryeqendrën e Kosovës vepronte edhe shkolla e Hekurudhës, në të cilën mësimi zhvillohej në gjuhë të huaj. Në këtë shkollë mësimet i ndiqnin edhe nxënës shqiptarë, të cilët mësonin gjuhët e huaja dhe pastaj arsimimin e tyre e vazhdonin në shkollat evropiane. Në Ferizaj kemi shkollën katolike të famullisë me tre klasë. Një shkollë e tillë funksiononte edhe në Stubëll. Në Prizren krahas shkollave të sipërpërmendura vepronte edhe një kopsht fëmijësh. Shkolla katolike e famullisë në Janjevë kishte katër klasë për djem dhe tre për vajza, kurse shkolla katolike e famullisë në Letnicë kishte tre klasë(Ramadani & Çeliku, 2016:73). Disa autorë shkruajnë se në shkollat e Janjevës dhe të Letnicës mësimi është zhvilluar vetëm në gjuhën kroate, mirëpo ka të dhëna që dëshmojnë se në to është përdorur edhe shqipja si gjuhë mësimi. Sipas katalogut të shkollës, që i takon vitit 1908, “në ato vite nxënësit kanë mësuar edhe gjuhën shqipe”. Në një njoftim që Ministria e Jashtme e Austro-hungarisë i dërgonte konsullit të saj në Shkup, në dhjetor 1904, e njoftonte për dërgimin e teksteve mësimore për disa shkolla të atij rrethi konsullor, ku bënin pjesë edhe shkollat fillore katolike të Shkupit, Letnicës dhe Janjevës. Ministria i kërkonte Konsullit që të pajisen nxënësit me tekste të reja shqipe”(Ramadani&Çeliku,2016:73). Angazhimi në shkollën e Janjevës i mësuesve shqiptarë si: Pal Gjergja dhe Maria Gjergja është dëshmi tjetër se në atë shkollë mësohej edhe shqip. Nuk kishte arsye tjetër pse të angazhoheshin mësues shqiptarë në një shkollë kroate, po të kemi parasysh faktin se në atë kohë kishte mungesa të theksuara të mësuesve shqiptarë(Ramadani&Çeliku,2016:74) dhe ata dy mësues mund të dërgoheshin në ndonjë shkollë tjetër. Veprimtaria arsimore austro-hungareze në territoret shqiptare vazhdoi pandërprerë edhe pas shpalljes së Pavarësisë dhe arriti kulmin në vitet e Luftës së Parë Botërore.

At Zef Pllumi 100 vjeç!

August 26, 2024 by s p

Prof. Agron Gjekmarkaj/

Me 28 Gusht të vitit 1924 erdhi në boten shqiptare At Zef Pllumi, pra ai mbush 100 vjeç pasneser!

Nuk e di a do kujtohet ndokush për të por sigurisht nuk pritet shumë sidomos nga administratoret “kryematare e surratqerep” të kultures sot të cilet janë të zanë me kape ndokund ndoj pronë a me mjelë ndonjë tender!

Tani të gjithë vrapojnë me ndukë ndoj lek “dija , kanga e historia thirren dokrra kah Shqipnia” herët fort e pat nuhatë këtë tendencë At Gjergj Fishta e cila sot valon si flamuri i dreqit të mallkuem në zyrat ku duhet me u rujtë kujtesa, me u njoftë kontributet, me u shumfishu trashigimia, me u ndertu modelet kombetare, me u shfaqë mirnjohja njerzore e shtetnore për ata që nuk ishin aspak të zakonshëm në morinë e gjanave të pazakonshmë që na lanë trashigim. Habitej qysh në 1945 Ati ynë Pllumi atëbotë 21 vjeçar sesi një popull kaq i vogel mundej me qitë kaq shumë rrugaça teksa peshtyheshin duarlidhun ata që ma shumë se kushdo u perpoqen “me ba Shqipninë e shqiptarët”.

Kesi rrugaçash të verbet në çdo shqisë që dinë çmimin e gjithçkaje e vleren e kurrgjajë ka boll edhe sot e natyrisht nuk presim as na duhen nderimet e tyne! Tjetër asht shoqnia tjeter janë ata, paçka se koston e paguan e para e derisa ajo të njohë pergjegjësinë e vet kësaj farë kopukesh ka me i ecë kungulli mbi ujë si transoqeanik. Çdo bihude e tillë ka me u pa tu na krypë mënd qysh asht mirë e qysh asht keq, qysh asht bukur e qysh asht shemtuet e qysh fati i madh nuk na ka lanë pa ta per me ba dallimin historik mes kesaj kotille e burrave si At Zef Pllumi.

Fratin e shkrimtarin e të vertetave të medha, “të deshmive historike”, “të lirisë kunder tiranisë” burrin e llogoreve per “identitetin europian të shqiptarve”, “misionarin e rebeluar”, të perkthyerin në gjuhet e medha me bestsellirin e modernitetit,antropologjinë kulturore e historike të kombit tonë “Rrno vetem per me tregue”, nxënësin e Fishtes, At Anton Harapit e At Gjon Shllakut që doli të çojë tek bashkëkohesit amanetin e tyre atë të një Shqiperie “të vjeter” që deshmohet si e tillë qysh me”Mesharin”e Buzukut e cila u mbyt dhunshem, dhe u zevendesu me të “renë” e “njeriun e ri” pastaj me interesa pragmatiste e pasione zhbërëse, po e bëjme një me fjalët e njërit prej mesuesve , të atij që u pushkatua sapo tirania shkeli, të filozofit At Gjon Shllaku, të atij që e konkludonte pervojen e tij jetesore me maksimen “Shka u kà detyrë Shqypnija Françeskanvet? Kurrgjà. Pse Françeskant janë të Shqypnis”

Portreti i At Zef Pllumit i Françeskanit shqiptar bash është ky, i njëjti që skaliti Shllaku në fund të kohes për të gjithë parardhësit e tij nder shekuj qysh nga Barleti, Bogdani, Budi, Bardhi, De Martino, Zarishi e shumë e shumë asketë të binomit “Atmë e Fe”, të një Shqiperie që mbetet, që nuk tjetersohet, që di ka vjen e di ku shkon, që di kush janë “guret e themelit të asaj binaje që e therrasim Shqipni”!

Secili prej mesuesve e po kaq secili prej nxenësve nën provat e moteve e meritoi këtë skicim karakterial të ngjyer në gjakun e brezave që shqipja të mbetet që shqiptaret të jenë, që Shqipnia të kthehet “zojë e rande e burrat e dheut ti therrasin nanë” mes kombeve e cilivizimit që e i perket prej gjenezes, atij europian!

“Në daç me butsìn e shèjtit, në daç me urtìn e diplomatit, në daç edhe me hovin e ushtarit t’egër e fatos. P. Pal Matja hidhet në luftë, e, tuj u perleshun fyta-fyt me turk, rrxon prej kështjellit flamurin e gjysë hanës e në vend të tij ngulë atè të Lirìs. Frati matjan del prej qytetit të dorzuem me flamur nen sjetull e zhduket. Por ka lanë shokë mbas vetit. Këta kan me mësy kurdoherë qi flamuri të jetë në rrezik. Plumbi e salvimet janë shpërblimi i dèjë qi presin prej armikut. Konopi, hùni e skreditimet janë nderimi qi u bàn vllau i çoroditun. Nder stuhi të ndrrimeve politike janë këta qi i han furra mà të parët. Flamurtarë desin, flamurtarë zhduken; por flamurtarët françeskan Shqypnìn “edhè në vorr do t’a permendin”. Kan me e permendë edhè kur vorri të jetë ndo’i muranë e stolisun.

Per me e dashtë nji popull, duhet me e njoftë. Nuk mjafton por as me e njoftë. Duhet me pasë lè, me u pasë rritë me at popull. Lypet qi per vuajtje e deka t’i kenë shkrì s’bashku zemrat. Kur dy vetë duhen fort, të dekmen njani, des edhe tjetri. Historija e Shqypnìs e historija françeskane në vendin t’onë ndjekin shoqa shoqen. Janë dy histori qi shkojnë paralel: të njillojta në të çueme, të njillojta në të rrxueme, të njillojta në humbje. Por gurgullimi i termegëshem i gjakut të fisit t’ynë shfren rregullisht ndër perioda të shkurta, veç të lumnueshme, qi làn jeh të kumbueshem per perioda të gjata heshtimi”!

Mosdënimi i krimeve të diktaturës, pafuqia jonë për të vërtetën!

August 26, 2024 by s p

Agim Baçi/

“Cila ishte ajo forcë që bëri bashkë inteligjencën e vendeve ish-komuniste, madje edhe elitën në mjaft shtete perëndimore, për të mbështetur apo simpatizuar regjimet totalitare, kriminale, që shfarosën miliona të pafajshëm?”. Kështu pyeste politologu dhe filozofi francez, Chanta Millon-Delsol lidhur me pafuqinë e shumë vendeve ish komuniste për të zbardhur të shkuarën. Një pyetje që sot, në “Ditën e Shiritit të Zi”, që është Dita Evropiane e Kujtesës për viktimat e regjimeve totalitare, ka nevojë ta rishtrojmë për të pohuar atë që nuk mundëm dot ta zbardhnim në këto 34 vite ndryshimesh politike.

Ashtu siç kemi nevojë të mos i shmangemi pyetjeve edhe pyetjeve të tjera: A kemi ditur të përballemi me të shkuarën tonë nën diktaturë? A e kemi parë të shkuarën nën rrëgjimin komunist si fragment, si një lajthitje çasti që mbetet vetëm në një pjesë të historisë sonë, apo si diçka që ka vijuar të na ndikojë në përditshmërinë tonë edhe sot?

Në Shqipërinë e pas vitit 1990, nga dëshira për të vrapuar drejt asaj që na kish munguar në diktaturë, u praktikua ajo që sociologu Zigmunt Bauman e quan “vetëshfajësim historik”. Në Shqipëri vetëshfajësimi historik u mbështet më së shumti përmes sloganeve “ashtu ishte koha” apo “gjithkush nga ne mund të kishte gabuar” – qëndrime këto që çuan një pjesë të shoqërisë shqiptare deri në refuzim për të dëgjuar çfarë kish ndodhur realisht gjatë diktaturës, duke e lënë të keqen të bredhë lirisht rreth nesh. Si pasojë e këtij “vetëshfajësimi” u krijua, në jo pak raste, ideja sikur debati mbi të shkuarën është thjesht një çështje historie dhe se i përket vetëm studiuesve të historisë apo politologjisë, dhe jo të jetë një çështje e debatit mbarëshoqëror mbi pasojat e asaj së shkuare.

Për pasojë, Shqipëria mbetet ndër vendet e rralla ish diktatoriale që nuk ka të penduar, e për pasojë nuk ka as nga ata që duhej të ishin falësit e ish-xhelatëve të tyre. Kjo për faktin se ne nuk kaluam dot në një gjyq moral, ku atyre që me vetëdije iu bashkuan mbështetjes së regjimit dhe bënë apo duartrokitën krimet makabre, në emër të mbrojtjes së atij sistemi, t’i jepej mundësia e rrëfimit dhe pendesës.

Veprimi i qeverive dhe parlamenteve të pas vitit 1991 në Shqipëri, që mbështetën sloganin “bashkëfajtor-bashkëvajtjes”, sollën shifra alarmante të zgjerimit të nostalgjikëve të ish diktaturës. Mjafton sondazhi i vitit 2016 nga OSBE, ku 45 për qind e të anketuarve vlerësonin pozitivisht figurën e ish-diktatorit, për të ringritur alarmin lidhur me vlerësimin e së shkuarës, ndërkohë që ende shumë familje nuk dinë eshtrat e të vrarëve apo të varurve pa gjyqe, apo me fakte të sajuara në bodrumet e ish sigurimit.

Por, a jemi vonë ne për të debatuar për të shkuarën tonë, siç pretendon një pjesë e shoqërisë? Sociologët që janë marrë me studimet e krimeve, duke iu referuar nazizmit, fashizmit, e sidomos regjimeve totalitare që shfarosën miliona qytetarë, kryesisht të pafajshëm, shprehen se, nëse nuk e shohim atë të shkuar kriminale si një tentativë e përhershme e së keqes, si një tentativë për të përmbysur vlerat shoqërore, atëherë do të jemi nën rrezikun e asaj të keqeje vazhdimisht. E për aq kohë sa nuk e mendojmë se ajo e shkuar nga ka tërhequr zvarrë në rrugëtimin drejt një shteti të së drejtës, për shkak se nuk u përballëm me të vërtetat e forta të saj, atëherë nostalgjikët nuk do ngurrojnë që nesër të rishohim një sistem të tillë, ose që imiton atë.

Një përgjigje lidhur me moszbardhjen e së shkuarës e ka dhënë nobelisti polak Çesllav Milosh, në librin e tij “Mendja e robëruar” kur shprehej se: “është dëshira jonë e brendshme për të mos besuar se njeriu mund të arrijë në krime aq të tmerrshme që u panë në diktaturat totalitare”. Pra, kemi harruar që fara e së keqes për një shoqëri fshihet pas harresës.

Fatkeqësisht, pavarësisht sjelljes së kujtesës përmes botimeve, aktiviteteve dhe studimeve nga Instituti i Studimeve të Pasojave të Krimeve të Komunizmit (ISKK) dhe aktorë të tjerë që vijojnë të flasin për të shkuarën, ne vijojmë të mund të rrezikojmë ta rishkruajmë historinë pa shumë nga dëshmitarët e së shkuarës. Ky moslexim i së shkuarës me të gjitha të vërtetat rrezikon të humanizojnë të keqen, duke e bërë normale atë që ka ndodhur me gjyshërit dhe prindërit tanë.

Sipas filozofovë, ata që tentojnë ta pengojnë të shkuarën, që të shkruhet me gjuhën e krimeve që kanë ndodhur, kërkojnë që ta rishkruajnë sipas orekseve të tyre, me qëllim që të kontrollojnë të ardhmen sipas të njëjtës ideologji.

Kjo është pasoja kur ne si shoqëri rrezikojmë të kalojmë të shkuarën me “krimet e askujt”, duke mbetur e vetmja shoqëri që nuk kemi të penduar, e, për pasojë, as ata që mund të falnin ata që në emër të diktaturës bënë krime për ta mbajtur gjallë atë sistem çnjerëzor.

“Panorama”

BAJRAKTARI I HOTIT, KRENARIA E SHQIPNISË QË PËRBALLOI TRE DIKTATURA!

August 26, 2024 by s p

Bajraktari i Hotit Mul Deli Bajraktari i përket brezit të shqiptarve të shquar të shekullit njëzet, që dha një kontribut kombëtar jo vetëm në drejtimin e kullës së Cun Mulajt,e bajrakun e Hotit por në ndërtimin e shtetit të parë shqiptar në fushën ushtarake, duke u shquar si një shtetar i palodhur dhe atdhetar! Hoti ka qënë bajrak i parë në Malsi të Madhe, ku ka nxjerrë burra të shquar dhe mbrojtës të Shqipnisë. Përmasat e kësaj kulle kan qënë të njohura që nga pushtimi osman e deri në ditët kur Shqipninë e pushtoi barbaria komuniste nën udhëheqjen e diktatorit kriminel Enver Hoxha. Këto ditë Unioni Mbarkombëtar Integrimit të Burgosurve e të Përndjekurve Politikë organizoi dhe kremtoi në Koplik ditën e 23 gushtit dita zyrtare europiane e viktimave të regjimeve totalitare si dhe përkujtoi Masakrën e Koplikut, ku u masakruan 56 burra dhe gra Malsore, si dhe pushkatimin barbar të figurave kombëtare të fesë dhe lirisë Dom Lek Sirdani, Dom Pjetër Cuni, si dhe luftëtarit antifashist Taro Keqi, dhe Malsorin Nik Mark Rexha. Unioni kërkoi nga kjo cermoni, të dënoheshin krimet e komunizmit, të bëheshin publike emrat e xhelatëve që e ban këtë masakër antinjerzore dhe shteti Shqiptar të kërkonte falje publike për krimet e komunizmit, dhe ne si gjithë europa të kishim një ditë kujtese në nderim të shqiptarve antikomunistë. Dhe në emër të Unionit i kërkova Bashkisë së Malsisë Madhe Koplikut të ngrihet një obeliskë për Luftëtarin antifashist, internuemi nga nazizimi, dhe antikomunistin bajraktarin e Hotit Muli Deli Bajraktari, për udhëheqësin e kryengritjes së Malsisë Madhe Llesh Marashin e Shkrelit, si dhe për udhëheqësin e Këlmendit Preng Calin! Kryetari i Unionit të Malsisë Madhe më njofton se në rrjetet sociale ka pasur reagime se pse të nderohet Bajraktari i Hotit, se nuk ka qënë në kryengritjen e parë antikomuniste. Nuk u shqetësova nga këta pseudhistorianë fecbukash, por më tronditi, urretja ndaj figurës së ndritur të Bajraktarit të Hotit, Mule Deli Bajraktarit, dhe mesazhi përçues i fecbuksve të ndarjes katolike musliman meqenëse bajraktari është musliman.

Nuk do të kisha marre kohën time të angazhimeve në mbrotje të kujtesës kombëtare dhe denimit të krimeve të komunizmit për të ju përgjigjur fecbuksave. Detyrimi për të mbajtur gjallë kujtesën përball heshtjes vrastare të poltikës shqiptare që ka një synim: “ Të zhdukin nga kujtesa qëndresën antikomuniste në Shqipëri që brezat e rinj mos të njihen me krimet e komunizmit dhe luftën vëllavrasëse në Shqipëri nga diktatori Enver Hoxha!” Ishte e detyrueshme përgjigja ime ndaj korit të kukuvajkave të politikës komuniste 34 vjecare kur i bashkohen ca individë në Fb që skan as një kontribut në mbrotjen dhe veprimtarinë kundra diktaturës , jo ma në fushën studimore, por as ligjore, që nga përformancat e tyre individuale nuk i njohin dhe familjarët e tyre, këta individë sa të përkujtohet një ngjarje antikomuniste me njëherë do të shkruajnë kundra vlerave dhe kontributeve njerzore të antikomunistave shqiptarë, vetëm të helmojnë brezin e ri duke i shërbyer politikës antikombëtare që ndjekin politikanet dhe partitë politike në Shqipëri siç banë këto ditë kundra Bajraktarit të Hoti, kësaj familje kombëtare me kontribute atdhedashëse dhe prijsit të Malsisë në mbrotje të kombit. Turpi i këtyre fesbukasve që skan asnjë motiv të vërtetë ndaj vlerave antikomuniste, por u mungon dhe ndërgjegjësimi dhe formimi i tyre për të përçmuar kullën e bajraktarit të Hotit, me deklaratat e tyre në rrjetet sociale. Ju kukuvajka të fb Mul Delia ka qëne Ushtarak i lartë i shtetit shqiptar që në vitin 1920 duke dhënë një kontribut të madh për ndërtimin e shtetit shqiptar, ku u shqua në disa krahina të Shqipërise për cilësi të larta shtetrore, dhe ku është nderuar me urdhëra të larta nga shteti i parë shqiptar i udhëhequr nga Mbreti Zogu i Parë! Në vitin 1939 ai ishte udhëheqësi ushtarak në Vlorë dhe e priti fashizmin italian me armë, duke luftuar kundra pushtuesit të Shqipërisë! Ai gjatë periudhës 40- 44 luftoi dhe mbrojti Malsinë e Madhe nga lufta vëllavrase që organizonin komunistat në Malsi, dëshmi e ish pjestarit të rinisë komuniste Caf Jonuzit, i denuar nga partia komuniste me 20 vite burg politike. Me ardhjen e gjermaneve ai u bë kundërshtar i fuqishëm kundra nazizmit, dhe për këtë arsye u internua nga nazizimi, deri kur mbaroi lufta e dytë botërore, i cili ishte i denuar nga diktatura komuniste si ushtarak dhe Bajraktar dhe perfundoi në Siri ku dhe ndrroi jetë. Familja e tijë, djali Kastriot Bajraktari me ardhjen në pushtet të komunistave u internua që nga viti 1945 e deri në vitin 1990. E kulla e tije shekullore ku baheshin kuvende në mbrotje të Shqipnisë, komunizmi e bani haur bagtish për 45 vite diktaturë. Për dijeninë tuaj Bajraktari Mule Delia është nderi i Malsisë Madhe jo vetëm si drejtues i Hotit, por dhe si luftëtar antifashistë, antinazistë, dhe antikomunistë dhe e ka nderua Malsinë me kontributet e tija atdhetare dhe meriton nderim e venerim si një Shqiptar i madh patriot me përmasa kombëtare. Pra ju shpifsa të paskrupullt, kush në Malsi të Madhe ishte kundershtar i fashizmit, nazizmit, dhe komunizmit si bajraktari i Hotit Mul Deli Bajraktari! Nipi i te madhit Cun Mula! Ju shpifsa jeni aq të lig, sa doni të ndani katolik e musliman të malsisë, por gaboni, se i ligu gjithmone gabon, Llesh Marashi ushtaraku antifashist dhe udhëheqësi i kryengritjes së Malsisë Madhe, ka qënë bashkëpuntori ma i madh i bajraktarit të Hotit, Preng Cali udhëheqësi i Këlmendit ka qënë bashkëpuntori ma i madh i Bajraktarit! Ju më akuzoni mua Besim Ndregjonin se desha me i ngrit një përmendore Bajraktarit të Hotit si udhëheqës i kryengritjes së Malsisë , dhe këtu gaboheni unë obeliskun e kam kërkuar për kryengritjen antikomunste të malsorve, dhe drejtuesve të Malsisë për kontributet që kan dhanë kundra komunizmit, fashizmit, dhe nazizmit! Dhe drejtues kundra fashizmit nazizmit dhe komunizmit është Bajraktari i Hotit Mul Deli Bajraktari, Llesh Marash Vata i Shkrelit, dhe legjenda Preng Cali i Kelmendit! Nuk ka dallim Malsia i krishtere apo musliman!

Ky është turpi i juaj i Fb. Tani unë Besim Ndregjoni i drejtohem Vasel Ginës, cfar kontributi ke dhënë ti për Malsinë e Madhe, që më urren mua me fjalorin e Edi Ramës rrumpallë.

Për dijeni tënden dhe të shpifsa ordinere, jam unë ai që e nderova duke lobuar pranë Presidentit të Republikes që kryengritja e Maksisë Madhe të dekorohet me titullin e lartë “Nderi i Kombit,” ku ishe ti? Unë e nderova Llesh Marashin me” Urdhërin e Shqiponjës”, dhe tani po luftoi që në Malsi të Madhe të ngrihet obelisku kushtuar kryengritjes dhe kontributeve të Bajraktarit të Hotit si Antifashist, antinaziste, dhe antikomuniste, gjthashtu dhe për Llesh Marashin. dhe Preng Calin. Për dijeni tënden unë kam dekoruar dhe Gjelosh Lulin. Dhe këto veprimtari i kam ba pa ndihmën e shtetit, as të Bashkise së Malsisë Madhe,dhe të asnjë partie politike. Të vejë në dijeni dhe me 25 tetor 2023 i kam raportuar në Vatikan Shenjtërisë së tij Papa Franceskut luftën antikomuniste të Malsisë ku isha i ftuar nga shenjtëria e Tij ! Çdo datë 24 janar, dhe 15 shkurt i nderoi këto përvjetor duke mbajtur gjallë në vëmendje të brezave luftën antikomuniste të Malsisë dhe të krahinave të tjera shqiptare që kan luftuar kundra komunizmit. Gjatë tre dekadave nuk ju kam parë të paktën në një përvjetor juve si malsor. Kam nderuar dhjetra familje antikomuniste të Malsise me tituj nderi për kontributet që kan dhëne këto familje. Bahu kontributor në ruatjen e vlerave dhe vuatjeve të malsorve që ishin antikomunista, që nderonin dhe nderojnë burrat dhe gratë sakrifikuese të kombit, kundër diktaturave. Faliminderit malsorve emigrantëve që riparuan dhe e shpallën Muze kullën e bajraktarit të Hotit. Mirnjohje e nderim , lavdi Mul Deli Bajraktarit krenaria e Shqipnisë!

Besim NDREGJONI

“Nuk kemi gjetur një gjuhë indoeuropiane më të dallueshme se gjuha shqipe”

August 26, 2024 by s p

Akademia e Shkencave e Shqipërisë/

Gjuha shqipe është krejt origjinale dhe e dallueshme midis gjuhëve të tjera të familjes që i takon, sepse është monogjuhë: “Nuk kemi gjetur një gjuhë indoeuropiane më të dallueshme se gjuha shqipe”

#Ashsh

#institutetealbanologjise

#paulheggarty

#gjuhashqipe

– “Evolucioni historik i gjuhës shqipe dhe ndryshimet në zhvillimin e saj kanë qenë shumë të shpejta” –

– “Ngjashmëritë midis dy dialekteve të shqipes janë në shkallën për 89.5 për qind”, një nivel shumë i lartë konvergjence –

– Paul Heggarty, autor i parë i artikullit të botuar në revistën shkencore me njohje ndërkombëtare “Science”, mbajti dje një ligjëratë në kuadër të SNGJLK në Prishtinë; në fillim të nëntorit vjen në Tiranë, me ftesë të Akademisë së Shkencave –

– Një bazë e re të dhënash: pema e familjes së gjuhëve i.e. dhe një hipotezë për origjinën e familjes së gjuhëve indoeuropiane: cili është vendi i shqipes –

– Titulli në anglisht: “A new database, family tree and origins hypothesis for the indo-european language family: what place for Albanian” –

– Paralajmërim i zymtë: “Brenda disa dekadash gati gjysma e rreth shtatë mijë gjuhëve dhe të folmeve që ekzistojnë në Botë do të shuhen ose do të jenë më pak të kuptueshme” –

Paul Heggarty, autor i parë i artikullit të botuar vjet në qershor në tribunën e mirënjohur “Science” për fillesat prehistorike të gjuhëve idoeuropiane (në këtë kontekst shqipja merr shumë rëndësi për lashtësinë dhe momentin e parë të shfaqjes “ndryshe” në krahasim me gjuhët më të afërta), ishte një nga ligjëruesit në seminarin e 42-të për gjuhën, letërsinë dhe kulturën shqiptare (20 gusht 2024), njoftohet në faqen e posaçme të Seminarit dhe në shtypin e sotëm të Prishtinës.

Heggarty pohoi në ligjëratën e tij se “gjuha shqipe është krejt e dallueshme midis gjuhëve të tjera të familjes që i takon, sepse është monogjuhë” (gjuhë pa lidhje gjenetike motërie apo filiacioni me të tjera, siç përcaktohet në gjuhësinë tradicionale i.e). “Të gjitha këto gjuhë janë pak a shumë të tilla. Por cili është dallimi i saj me trungun e gjuhës shqipe dhe në krahasim me zhvillimet e ngjashme? Metoda jonë këtë synon të zgjidhë. Çfarë rezulton nga kërkimet tona është se “trungu” i gjuhës shqipe ka ndryshuar me shpejtësi. Kjo shpejtësi ndryshimi në gjuhën shqipe është e pazakontë. Kjo rezulton nga burimet që disponon baza jonë e të dhënave “IE-CoP”, që është themeluar për marrëdhëniet e gjuhëve indoeuropiane mes tyre, për ngjashmëritë e dallimet dhe lashtësinë e tyre”.

Paul Heggarty e ilustroi tezën e tij duke iu referuar projeksioneve në grafikë dhe kronologjizimeve të dukurive në kuadër të zhvillimeve të gjuhëve i.e. dhe origjinës së tyre në momentin e ndarjes nga njëra-tjetra, kur fliteshin përgjatë udhëtimit të tyre nga rajoni i burimit drejt kontinentit tonë, që më pas u indoeuropeizua.

Ai paraqiti fakte interesante në rrafsh të antropogjuhësisë, gjenetogjuhësisë, shqyrtimeve e rishqyrtimeve të historisë së gjuhëve i.e. në prizmin e ADN-së së tyre, para së gjithash për gjuhën shqipe, për ndryshimet që ajo ka pësuar gjatë zhvillimit (pre)historik të saj; për ngjashmëritë dhe dallimet me gjuhë të tjera indoeuropiane; për rreziqet e zhdukjes si gjuhë që i janë shfaqur.

“Të dhënat për burimin e shqipes dhe historinë e zhvillimit të saj kanë bërë bujë të madhe në qarqet shkencore botërore, tha ai. Kjo sepse gjuha shqipe është gjuha më e veçantë nga të gjithë gjuhët indoeuropiane. Është shumë e rëndësishme për gjuhën shqipe që ajo është shumë e dallueshme. Nuk kemi gjetur një gjuhë indoeuropiane më të dallueshme se ajo. Është shumë origjinale dhe ka një arsye për këtë: sepse ajo ka ndryshuar shumë, ka marrë shumë fjalë nga gjuhët e tjera, duke mbetur gjithnjë origjinale”.

Për periudhën “historike” dhe lidhjet e shqipes si pasardhëse e ilirishtes Heggarty tha se, në kuadër të teorisë dhe metodës së tij e të bashkautorëve të artikullit në “Science”, kjo është një çështje dytësore, sepse historia e shqipes është më e thellë. “Më e shumta që mund të themi është se gjuhë si shqipja, greqishtja dhe ndonjë tjetër janë gjuhë për të cilat njohim diçka për burimin e tyre, ndërsa ka gjuhë të tjera për të cilat nuk mund të dimë gjë për to, nuk kemi të dhëna. Ka shumë gjuhë dhe varietete të tyre për të cilat nuk dimë saktësisht se nga vijnë. Dimë se me cilën gjuhë shqipja është më e afërt e me cilën më e largët: p.sh., ngjashmëritë me gjuhën angleze dhe nëndegën e saj janë vetëm në nivelin 7.4 për qind”.

Në lidhje me lashtësinë “absolute”, Heggarty tha se “duhet trajtuar me kujdes”, jo në mënyrë popullore dhe politike.

Paralajmërim i fortë i Paul Heggarty-t:

“Ekzistojnë përafërsisht 7 mijë gjuhë në Botë dhe gjysma e tyre do të shuhen brenda disa dekadash ose do të jenë më pak të kuptueshme”.

Paul Heggarty ka mbrojtur PhD për gjuhësi krahasimtare në Universitetin e Cambidge-it dhe është “scientific senior” në Institutin “Max Planck” të Gjermanisë. Në biografinë e tij shkruhet se ai ka në fokus “mënyrën se si gjuhët hapin një dritare mbi të kaluarën tonë, në ndërveprim me qasjet nga gjenetika, arkeologjia dhe historia”.

“IE-CoR” është themeluar dhe drejtuar nga Paul Heggarty, Cormac Anderson dhe Matthew Scarborough; është licensuar nga

“Creative Commons Attribution 4.0 International License”.