Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for December 2024

Kush e zotëron Kanalin e Panamasë dhe çfarë kërkon Trump-i me të?

by

Analizë nga Rafael Floqi

Një anije mallrash përshkon portat e Agua Clara të Kanalit të Panamasë. Fotografia: Matias Delacroix/AP

Teddy Roosevelt dikur e shpalli Kanalin e Panamasë “një nga bëmat për të cilat njerëzit e kësaj republike e SHBA-së  do të shikojnë prapa me krenarinë më të lartë”. Më shumë se një shekull më vonë, Donald Trump po kërcënon të rimarrë rrugën ujore sërish për të njëjtën republikë.

Presidenti i zgjedhur po dënon tarifat e rritura që ka vendosur Panamaja për të përdorur rrugën ujore që lidh oqeanin Atlantik dhe Paqësor. Ai thotë se nëse gjërat nuk ndryshojnë pasi të marrë detyrën muajin e ardhshëm, “Ne do të kërkojmë që Kanali i Panamasë t’u kthehet Shteteve të Bashkuara të Amerikës,  plotësisht, shpejt dhe pa diskutim”.

Presidenti i sapozgjedhur i SHBA-së ka kërcënuar se do të rimarrë kanalin për shkak të tarifave “të tepruara”, por presidenti i Panamasë kundërshton pretendimet e tij. Donald Trump ka kërcënuar se do të marrë nën kontroll Kanalin e Panamasë, por ç’është kjo rrugë ujore dhe pse është kaq e rëndësishme?

Trump ka kërcënuar prej kohësh aleatët me veprime ndëshkuese me shpresën për të fituar lëshime. Por ekspertët në të dyja vendet e kanë të qartë: nëse nuk shkon në luftë me Panamanë, Trump nuk mund të rivendosë kontrollin mbi një kanal që SHBA ra dakord ta dorëzonte në vitet 1970.

Çfarë është Kanali i Panamasë?

Kanali është një rrugë ujore kryesore që lidh oqeanin Atlantik dhe Paqësor, duke i lejuar anijet detare të shmangin 7000 milje detare (13000 km) rreth majës së Amerikës së Jugut. Kanali prej 51 miljesh (82 km) kalon mes për mes të Panamasë, një vend që zë brezin e tokës midis Amerikës Qendrore dhe Amerikës Jugore.

Këtë vit deri më 30 shtator, pothuajse 10,000 anije kaluan përmes kanalit, duke transportuar 423 milionë tonë  mallra, duke përfshirë ushqime, minerale dhe produkte të prodhuara në fabrika. Më shumë se 40% e mallrave të konsumit të tregtuara vitin e kaluar midis Azisë verilindore dhe bregut lindor të SHBA-së u transportuan përmes kanalit.

Administrata e Tregtisë Ndërkombëtare e SHBA thotë se kanali u kursen interesave të biznesit amerikan “kohë dhe kosto të konsiderueshme karburanti” dhe u mundëson shpërndarje më të shpejtë të mallrave, gjë që është “veçanërisht e rëndësishme për ngarkesat e ndjeshme në kohë, që mallrat që prishen dhe industritë me zinxhirë furnizimi të furnizohen në kohë. ”

SHBA-ja është klienti më i madh i kanalit, përgjegjës për rreth tre të katërtat e ngarkesaës që kalon nëpër të çdo vit, ndërsa Kina është klienti i dytë më i madh.

Kush e ndërtoi kanalin?

undefined

Një përpjekje për të krijuar një kanal përmes Panamasë qe udhëhequr nga Ferdinand de Lesseps, i cili ndërtoi Kanalin e Suezit të Egjiptit, e filloi në 1880, por përparoi pak më shumë se nëntë vjet, përpara se të falimentonte.

Malaria, ethet e verdha dhe sëmundje të tjera tropikale shkatërruan një fuqi punëtore që tashmë po luftonte me terrene veçanërisht të rrezikshme dhe kushte të vështira pune në xhungël, duke kushtuar përfundimisht më shumë se 20,000 jetë, sipas disa vlerësimeve.

Panamaja ishte atëherë një provincë e Kolumbisë, e cila refuzoi të ratifikonte një traktat të mëvonshëm të vitit 1901 që licenconte interesat e SHBA për të ndërtuar kanalin. Roosevelt iu përgjigj duke dërguar anije luftarake amerikane në brigjet e Panamasë në Atlantik dhe Paqësor. Shtetet e Bashkuara parashkruan gjithashtu një kushtetutë që do të ishte gati pas pavarësisë së Panamasë, duke u dhënë forcave amerikane “të drejtën për të ndërhyrë në çdo pjesë të Panamasë, për të rivendosur paqen publike dhe rendin kushtetues”.

Pjesërisht për shkak se trupat kolumbiane nuk ishin në gjendje të përshkonin xhunglat e ashpra, Panamaja shpalli një pavarësi efektivisht pa gjak brenda disa orësh në nëntor 1903. Shumë shpejt ajo nënshkroi një traktat që lejonte një ekip të udhëhequr nga SHBA të fillonte ndërtimin.

Rreth 5,600 punëtorë vdiqën më vonë gjatë projektit të ndërtimit të udhëhequr nga SHBA, sipas një studimi.

Po pse SHBA nuk e kontrollon më kanalin?

Rruga ujore u hap në vitin 1914, por pothuajse menjëherë disa panamezë filluan të vënë në dyshim vlefshmërinë e kontrollit të SHBA, duke çuar në atë që u bë e njohur në vend si “lufta e brezave” për ta marrë atë.

SHBA shfuqizoi të drejtën e saj për të ndërhyrë në Panama në vitet 1930. Nga vitet 1970, me kostot e tij administrative në rritje të ndjeshme, Uashingtoni kaloi vite duke negociuar me Panamanë për të hequr kontrollin e rrugës ujore.

Administrata Carter punoi me qeverinë e Omar Torrijos. Të dyja palët përfundimisht vendosën se shansi i tyre më i mirë për ratifikim ishte të paraqisnin dy traktate në Senatin e SHBA, “Traktatin e Përhershëm të Neutralitetit” dhe “Traktatin e Kanalit të Panamasë”.

E para, e cila vazhdon në përjetësi, i jep SHBA-së të drejtën për të vepruar për të siguruar që kanali të mbetet i hapur dhe i sigurtë. I dyti deklaroi se SHBA-të do t’ia kalonin kanalin Panamasë më 31 dhjetor 1999, dhe më pas u ndërpre.

Të dyja u nënshkruan në 1977 dhe u ratifikuan vitin e ardhshëm. Marrëveshjet e mbajtura edhe pas vitit 1989, kur presidenti George H.W. Bush, pushtoi Panamanë për të hequr nga posti udhëheqësin marksist panamez Manuel Noriega.

Në fund të viteve 1970, ndërsa traktatet e dorëzimit po diskutoheshin dhe ratifikoheshin, sondazhet zbuluan se rreth gjysma e amerikanëve kundërshtuan vendimin për t’i dhënë kontrollin e kanalit Panamasë. Megjithatë, në kohën kur pronësia ndryshoi në 1999, opinioni publik ishte zhvendosur, me rreth gjysmën e amerikanëve në favor.

Çfarë ka ndodhur që atëherë?

Administrimi i kanalit ka qenë më efikas nën Panama sesa gjatë epokës së SHBA-së, me trafik në rritje me 17% midis viteve fiskale 1999 dhe 2004. Votuesit e Panamasë miratuan një referendum të vitit 2006 që autorizonte një zgjerim të madh të kanalit për të akomoduar anije mallrash më të mëdha moderne. Zgjerimi zgjati deri në vitin 2016 dhe kushtoi më shumë se 5.2 miliardë dollarë.

Presidenti panamez José Raul Mulino tha në një video të dielën se “çdo metër katror i kanalit i përket Panamasë dhe do të vazhdojë”. Ai shtoi se, ndërsa njerëzit e vendit të tij janë të ndarë për disa çështje kyçe, “kur bëhet fjalë për kanalin tonë dhe sovranitetin tonë, ne të gjithë do të bashkohemi nën flamurin tonë panamez”.

Çmimet e transportit janë rritur për shkak të thatësirës vitin e kaluar që ka ndikuar në bllokimin e kanalit, duke e detyruar Panamanë të shkurtojë në mënyrë drastike trafikun e transportit detar përmes kanalit dhe të rrisë tarifat për ta përdorur atë. Megjithëse shirat janë kthyer kryesisht, Panama thotë se rritja e tarifave në të ardhmen mund të jetë e nevojshme pasi ndërmerr përmirësime për të përmbushur nevojat moderne të transportit detar.

Mulino tha se tarifat për përdorimin e kanalit “nuk janë vendosur sipas dëshirës”.

Jorge Luis Quijano, i cili shërbeu si administrator i rrugës ujore nga 2014 deri në 2019, tha se të gjithë përdoruesit e kanalit i nënshtrohen të njëjtave tarifa, megjithëse ato ndryshojnë nga madhësia e anijes dhe faktorë të tjerë.

“Mund të pranoj që klientët e kanalit mund të ankohen për çdo rritje çmimi,” tha Quijano. “Por kjo nuk u jep atyre arsye për të konsideruar tani për ta kthyer atë.”

Por çfarë kërkon Trump?

Trump ka kërkuar që Panamaja t’ia kthejë kanalin  SHBA-së, nëse nuk e menaxhon rrugën ujore në një mënyrë që ai e konsideron të pranueshme në favor të SHBA. Presidenti i zgjedhur i SHBA-së kundërshton ato që ai i përshkroi si tarifa “të tepërta ” që i ngarkohen qeverisë, marinës dhe biznesevet të SHBA-së për përdorimin e kalimit të kanalit.

“Tarifat që ngarkohen nga Panamaja janë qesharake,” shkroi ai. “Kjo është “plaçkitje” e plotë e vendit tonë dhe do të ndalet menjëherë.” 

Anijet që përdorin kanalin duhet të paguajnë tarifat e përcaktuara nga autoriteti i kanalit. Normat e ndryshueshme janë rritur në vitet e fundit përmes thatësirave të përkeqësuara nga ngrohja globale, të cilat thajnë rezervuarët thelbësorë për të mbushur pendat dhe duke zvogëluar kapacitetin e kanalit.

Si rezultat i thatësirës së madhe në fund të vitit 2023, vetëm 22 anije kaluan kanalin çdo ditë në vend të 36 si zakonisht, duke i detyruar anijet të qëndrojnë në radhë për javë të tëra ose të paguajnë deri në 4 milion dollarë për të kërcyer përpara. Transitet ranë me gati një të tretën në vitin deri në këtë shtator.

Autoriteti i kanalit ka lejuar rritjen e numrit të anijeve për të përdorur kanalin gjatë vitit 2024, duke lehtësuar mbipopullimin, por kjo do të rrisë tarifat dhe do të vendosë disa tarifa shtesë më 1 janar 2025. Presidenti i Panamasë, José Raúl Mulino, tha se tarifat e tranzitit të kanalit nuk ishin të fryra.

Trump gjithashtu paralajmëroi se nuk do ta linte kanalin të binte në “duart e gabuara” dhe dukej se sugjeronte se Kina po ushtronte ndikim mbi të. Një kompani kineze me bazë në Hong Kong kontrollon dy nga pesë portet ngjitur me kanalin, një në secilën anë, por Mulino tha se Panamaja kishte kontrollin e plotë të kanalit.

“Çdo metër katror i Kanalit të Panamasë dhe zonave të tij ngjitur është pjesë e Panamasë dhe do të vazhdojë të jetë”, tha ai në një deklaratë me video të dielën.

Po pse e ka ngritur Trump këtë çështje ?

Presidenti i zgjedhur thotë se SHBA-ja po “shkatërrohet” dhe “Unë nuk do ta mbështes atë”. “Iu dha Panamasë dhe popullit të Panamasë, por ka dispozita – ju duhet të na trajtoni me drejtësi. Dhe ata nuk na kanë trajtuar me drejtësi”, tha Trump për traktatin e vitit 1977, për të cilin tha se qe “marrëzi” që ia dha kanalin.

Traktati i neutralitetit i jep SHBA-së të drejtën për të vepruar nëse operacioni i kanalit kërcënohet për shkak të konfliktit ushtarak – por jo për të rivendosur kontrollin.

“Nuk ka asnjë klauzolë të asnjë lloji në marrëveshjen e neutralitetit që lejon rimarrjen e kanalit,” tha Quijano. “Ligjërisht, nuk ka asnjë mënyrë, në rrethana normale, për të rimarrë territorin që është përdorur më parë.”

Trump, ndërkohë, nuk ka thënë se si mund ta realizojë kërcënimin e tij.

“Ka shumë pak hapësirë ​​për lëvizje, në mungesë të një pushtimi të dytë të Panamasë nga SHBA, për të rimarrë kontrollin e Kanalit të Panamasë në terma praktike,” tha Benjamin Gedan, drejtor i Programit të Amerikës Latine në Qendrën Ndërkombëtare të Studiuesve Woodrow Wilson në Uashington.

Gedan tha se qëndrimi i Trump është veçanërisht i çuditshëm duke pasur parasysh se Mulino është një konservator pro-biznesit, i cili “ka bërë shumë hapa të tjera për të treguar se ai do të preferonte një marrëdhënie të veçantë me Shtetet e Bashkuara”. Ai gjithashtu vuri në dukje se Panamaja në vitet e fundit është afruar më shumë me Kinën, që do të thotë se SHBA ka arsye strategjike për të mbajtur marrëdhëniet e saj me kombin e Amerikës Qendrore sa më miqësore.

Panamaja është gjithashtu një partner i SHBA-së në ndalimin e imigracionit të paligjshëm nga Amerika e Jugut – ndoshta prioriteti më i madh i politikës së Trump. “Nëse do të zgjidhësh një grindje me Panamanë për një çështje,” tha Gedan, “nuk mund të gjesh një më të keqe sesa kanali.

Taktikë apo pikësynim

Por a mund të jetë ky një mjet presioni për bashkëbisedime si ai ndaj vendeve të NATO-s që të paguanin 2 % të Produktit të Brendshëm Bruto për Aleancën. Dhe kërcënimi i Trumpit punoi, kur tha, se do të largohej nga NATO dhe do ta linte Putinin të bënte ç’të donte. Këto deklarata, sado të çuditshme, janë taktika të fushës së biznesit, të zbatuara në gjeopolitikë dhe në marrëdhëniet ndërkombëtare, dhe rasti i NATO-s tregoi se ato punojnë. 

Qëllimi këtu nuk është i fshehur, nuk është asgjë më tepër, veç parulla elektorale e Trump për ta ribërë Amerikën sërish të Madhe, dhe natyrisht është paparashikueshmëria e Trumpit që i bën më të besueshme, edhe pse mund të shoqërohen edhe me një vënie në lojë të kryeministrit kanadez Justin Trudeau si guvernatori i shtetit të 51 të SHBA apo tezës të blerjes të Groenlandës nga Danimarka, që tregon interesin e Amerikës për t’ju kundërvënë Rusisë dhe Kinës dhe provokimeve të tyre, në rrethin polar. Nga ana e tjetër SHBA në vitet 1907, bleu Virgin Island nga Danimarka dhe Groenlanda mund të ketë çmimin e saj…

ARDHJA E PRESIDENTIT WILSON NË EVROPË DHE KATËRMBËDHJETË PIKAT E TIJ

by

Prof. Dr. Lush Culaj/

Më 4 dhjetor 1918, anija “Xhorxh Uashington”, me delegacionin amerikan në bordin e saj, filloi lundrimin nga Nju-Jorku për ta sjellë delegacionin amerikan në Konferencën e Paqes në Paris. Presidenti amerikan Wilsoni, ashtu siç edhe i shkruante mikut të tij të madh, Eduard Hauz, i cili tashmë ishte në Evropë, nuk mendonte të qëndronte gjatë në Evropë. Ai mendonte të qëndronte në Paris vetëm derisa të vendoseshin kornizat kryesore të zgjidhjes së çështjes së paqes. Planifikimet e tij nuk dolën të sakta, sepse presidenti amerikan qëndroi atje pjesën më të madhe të gjashtë muajve vendimtarë, nga janari gjer në qershor të vitit 1919. Çështja e diskutuar nëse ai duhej apo nuk duhej të shkonte në Konferencën e Paqes, e cila i shqetësoi shumë bashkëkohës të tij, tashmë nuk ishte e rëndësishme. Në vendimin e tij të jashtëzakonshëm, i cili e detyroi presidentin amerikan të qëndronte jashtë vendit të tij, për afërsisht gjashtë muaj e që ishte precedent në historinë e kryetarëve të mëparshëm amerikanë, ishte pikërisht fakti se ai ishte negociatori kryesor i Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe kishte qëllim final që me qëndrimit e tij të imponuar të tentonte ta parandalonte një katastrofë të re, siç kishte ndodhur gjatë Luftës së Parë Botërore.

    Për presidentin Wilson dhe amerikanët disonanca ndërmjet filozofisë së tyre dhe mendimit evropian, pasqyronte meritat e besimit të tyre. Distancimi nga parimet dhe përvoja e Kontinentit të Vjetër dhe ideve të presidentit amerikan për një rend botëror mbështeteshin në besimin amerikan në natyrën e njeriut që duhej të ishte në thelb paqësore dhe në harmoninë e brendshme të botës. Sipas kësaj doktrine, kombet demokratike në vetvete janë paqësore; popujve që u jepet vetëvendosja nuk do të kishin më arsye për të zhvilluar luftëra apo për t’i shtypur të tjerët.

Nga të gjitha idetë që presidenti amerikan i kishte sjellë në Evropë koncepti i vetëvendosjes ishte dhe ka mbetur ndër më të kundërshtuarit dhe më të errëtit. Gjatë Konferencës së Versajës, shefi i misionit amerikan në Vjenë disa herë i kishte pyetur Parisin dhe Uashingtonin për ta shpjeguar këtë term. Nga kjo konkludohet se nuk ishte asnjëherë e lehtë të përcaktohet se çka kishte ndërmend, në të vërtetë, presidenti Wilson.

Sa më shumë që shqyrtohej koncepti i presidentit Wilson për vetëvendosje, aq më shumë vështirësi dilnin. Lensingu e pyeti veten: “Kur presidenti flet për vetëvendosjen, çfarë njësie ka ai në mendje? Ka në mendje racë, hapësirë, territore, apo bashkësi? Lensingu mendonte se do të ishte fatkeqësi që Wilsonit i kishte ardhur në mendje kjo frazë dhe do të theksonte: “Kjo do të zgjojë shpresa që nuk mund të realizohen kurrë. Kam frikë se kjo do të kushtojë mija jetë njerëzish. Më në fund, ajo veçse do të diskreditohet, do të quhet ëndërr e një idealisti që nuk arriti ta kuptojë rrezikun deri në atë kohë që u bë tepër vonë për ta mbajtur nën kontroll ata që u orvatën ata ta vënë në jetë”.

Doktrinat e presidentit amerikan për vetëvendosjen dhe sigurimin kolektiv i hodhën diplomatët evropianë në një terren tërësisht të panjohur. Supozimi prapa çdo zgjidhje evropiane ka qenë se kufijtë mund të përshtaten për ta zhvilluar ekuilibrin e forcës, kërkesat e të cilit kishin përparësi ndaj interesave të popujve të interesuar.

Idetë e reja që presidenti Wilson do ta sillte në politikën botërore nuk buronte nga bekraundi i tij ideologjik, ngase ai nuk mbështetej në socialistët evropianë, por buronte nga prirja e tij shumë përparimtare e vizionare për një botë në paqe e në prosperitet dhe për një politikë të bazuar në një moral të lartë njerëzor. Wilsoni qysh në vitin 1916 mendonte se roli i SHBA-ve në Evropë duhej të ishte si mediator ndërmjet palëve në konflikt dhe i bazuar tërësisht në parimet e paqes.

Presidenti Wilson, në vitin 1918, kishte mbajtur një fjalim para përfaqësuesve të Kongresit. Me një elokuencë dhe nivel të jashtëzakonshëm, ai parashtroi qëllimet e luftës së SHBA-ve përpara një sesioni të përbashkët të Kongresit, duke i paraqitur ato në formën e katërmbëdhjetë pikave, me ç’rast, ndër të tjera, kishte theksuar:

“Ne hymë në këtë luftë ngase shkeljet e së drejtës që u bënë na tronditën dhe e bënë jetën e popullit tonë të padurueshme, nëse ato nuk do të përmirësoheshin dhe nëse bota nuk do të sigurohej njëherë e përgjithmonë nga përsëritja e tyre. Atë që ne e kërkojmë në këtë luftë nuk është diçka qe na përket vetëm ne. Kërkojmë që bota të bëhet e përshtatshme dhe e sigurt për jetesë; që të jetë e sigurt për çdo komb paqedashës, i cili, si kombi ynë, dëshiron ta gëzojë jetën e vet. Të gjithë popujt e botës, në të vërtetë, janë partnerë që kanë interes të përbashkët. E sa na takon ne, e kemi të qartë se, nëse nuk do të ketë drejtësi për të tjerët, nuk do të ketë as për ne. Programi i paqes botërore së këndejmi është programi i ynë dhe ky program i mundshëm, sipas nesh, është si vijon:

  1. Marrëveshje të hapura të paqes, të nënshkruara haptazi, pas të cilës më nuk do të ketë traktate private ndërkombëtare të asnjë lloji, meqë diplomacia do të veprojë përherë sheshazi dhe para opinionit publik.
  2. Liri absolute për lundrim në dete, jashtë ujërave territoriale, si në paqe ashtu edhe në luftë, pos nëse detet duhet të mbyllën në tërësi ose pjesërisht për shkak të fushatës ndërkombëtare më qëllim të zbatimit të detyrueshëm të traktateve ndërkombëtare.
  3. Heqja, sa më shumë që të jetë e mundur, e barrierave ekonomike dhe vënia e një barazie të kushteve të tregtisë ndërmjet të gjitha kombeve që i përmbahen paqes dhe që bashkohen për ruajtjen e saj.
  4. Garanci adekuate, në mënyrë që armatimet nacionale të reduktohen në nivelin më të ulët, në pajtim me sigurinë e vendit.
  5. Një zgjidhje, apo rregullim të lirë, të sinqertë dhe absolutisht të paanshëm të të gjitha pretendimeve koloniale, në bazë të respektimit të plotë të parimit sipas të cilit në vendimmarrje për çështje të tilla të sovranitetit, interesat e popujve duhet të kenë peshë të barabartë me kërkesat e qeverisë për të drejtën e së cilës vendoset.
  6. Evakuimi i tërë territorit rus dhe zgjidhja e atillë e çështjeve që kanë të bëjnë me Rusinë, në mënyrë që të sigurohet bashkëpunimi më i mirë dhe më i lirë me kombet e tjera të botës. Për të siguruar për një rast të papenguar e të lirë për të vendosur pavarësisht për zhvillimin e saj politik dhe të të politikës kombëtare, dhe t’i jepet siguria se ajo, sinqerisht, është e mirëseardhur në shoqërinë e kombeve të lira nën institucionet që i zgjedh ajo vetë. Asaj duhet shprehur jo vetëm mirëseardhje, por edhe çdo lloj ndihme që dëshiron apo që i nevojitet. Tretmani që kombet vëllezër do t’ia japin Rusisë në muajt e ardhshëm do të jetë provim vendimtar për vullnetin e tyre të mirë, kuptimit të kërkesave të saj që ndryshojnë nga interesat e tyre si dhe i dashamirësisë së tyre inteligjente e bujare.
  7. Belgjika, tërë bota do të jetë dakord më këtë, lypset të evakuohet dhe të rivendoset pavarësia e saj, pa asnjë përpjekje për të limituar sovranitetin e saj që e gëzon me të gjitha kombet e tjera të lira. Asnjë akt tjetër nuk do të vlejë, meqë kështu do të kthehet me ligj besimi ndërmjet kombeve, për të cilat kanë vendosur vetë, ashtu siç kanë vendosur për marrëdhënie mes vete. Pa këtë akt shërues tërë struktura dhe vlefshmëria e ligjit ndërkombëtar do të mbetej e cenuar.
  8. Mbarë territori francez duhet të çlirohet, kurse pjesët e pushtuara do t’i kthehen asaj, ndërsa padrejtësia që i është bërë Francës nga Prusia më 1871, për rastin e Allzas-Lorenit, e cila e ka trazuar paqen botërore për afër pesëdhjetë vite, nevojitet të korrigjohet, në mënyrë që paqja edhe një herë të garantohet për interesin e të gjithëve.
  9. Rirregullimi i kufijve të Italisë lypset të bëhet përgjatë vijave të qarta kombëtare.
  10.  Popujve të Austro-Hungarisë, vendin e së cilës dëshirojmë ta shohim të mbrojtur e të siguruar në mesin e kombeve, duhet dhënë liria për zhvillim autonom.
  11. Rumania, Serbia dhe Mali i Zi duhet të evakuohen; territoret e pushtuara t’u rikthehen; Serbisë t’i akordohet dalja e lirë dhe e sigurt në det, kurse marrëdhëniet e disa shteteve ballkanase në mes vete të përcaktohen me negociata miqësore në saje të vijave të vendosura historikisht dhe të përkatësisë kombëtare; duhet po ashtu të sigurohen garanci ndërkombëtare të pavarësisë politike dhe ekonomike si dhe integriteti territorial i disa shteteve ballkanase.
  12. Pjesëve turke të Perandorisë Osmane u lypset siguruar e garantuar sovraniteti, por kombet e tjera, të cilat tani gjenden nën sundimin turk, u duhet garantuar një siguri të padyshimtë për jetën e tyre dhe një rast asolutisht të lirë për një zhvillim autonom. Ndërsa Dardanelet lypset që të jenë gjithnjë të hapura për lundrimin e lirë të anijeve e të tregtisë së të gjitha kombeve me garanci ndërkombëtare.
  13. Duhet të formohet një shtet i pavarur polak, që do ti përfshijë territoret e banuara nga popullata e njëmendët polake, të cilit i duhet dhenë një dalje e lirë dhe e sigurt në det, kurse pavarësia politike dhe ekonomike si dhe integriteti territorial duhet t’i garantohen nëpër mes të një traktati ndërkombëtar.
  14. Duhet të themelohet një asociacion i kombeve përmes marrëveshjeve të posaçme, më qëllim që të sigurohen garanci të ndërsjellë për politikën e pavarësisë dhe integritetit territorial, njësoj si për shtetet e mëdha, ashtu edhe të vogla.

E veçanta e këtyre parimeve konsistonte në faktin se, përderisa shumë vende besonin se interesi vetjak duhej të ishte pikësynimi kryesor i politikës së jashtme, presidenti Wilson në katërmbëdhjetë pikat e tij ishte prerazi i përcaktuar për atë se morali dhe etika të ishin elementi kyç, si i politikës së brendshme, ashtu edhe i politikës së jashtme, në një shoqëri demokratike. Dhe, pikërisht, duke u mbështetur në këto parime, ai në fjalimin e mbajtur para Kongresit, pas publikimit te katërmbëdhjetë pikave, do t’iu drejtohej atyre:

 “Lidhur me këto korrigjime të padrejtësive dhe të vendosjes së drejtësisë, ne ndihemi si partnerë të gatshëm për të gjitha qeveritë dhe popujt e bashkuar kundër imperialistëve. Ne nuk mund të ndahemi në interesa, ose të veçohemi në pikësynim. Ne qëndrojmë së bashku deri në fund. Për marrëveshje dhe rregullime të tilla jemi të gatshëm të luftojmë dhe ta vazhdojmë luftën derisa ti realizojmë ato, por vetëm për arsye se ne duam që të mbisundojë drejtësia, paqja e ndershme dhe e qëndrueshme, dhe si e tillë mund të arrihet vetëm duke i mënjanuar provokimet kryesore të luftës”.

Evropa Juglindore në këtë program të presidentit Wilson trajtohet në pikat nëntë dhe dhjetë, ku doemosdoshmërish kërkohet rikthimi i territore të pushtuar dhe vendosja e marrëdhënieve miqësore në korniza të përcaktuara sipas përkatësisë kombëtare dhe integritetit territorial të shteteve ballkanike, si dhe akordimi i daljes në det i Serbisë duke aluduar në Selanikun si port të mundshëm.

Asnjëherë gjer në atë kohë qëllime të tilla revolucionare nuk qenë paraqitur me kaq pak orientime për zbatimin e tyre. Bota, të cilën e përfytyronte presidenti amerikan, do të mbështetej jo në forcën por në parimet; jo në interesat por në ligjin, si për të mundurin ashtu edhe për fitimtarin, pra paraqiste një përmbysje të plotë të përvojës historike dhe metodës së veprimit të fuqive të Mëdha.

Presidenti Wilson, nëpërmjet katërmbëdhjetëpikëshit, pretendonte të paraqiste një program me një moral të ri në politikën botërore, ta arsyetonte ndërhyrjen e tij përkrah aleatëve evropianë, t’ua afronte të gjithë popujt e Evropës dhe qëllimeve të kauzës së tij. Katërmbëdhjetëpikëshi ishte në fakt një përzierje e disa parimeve shumë të larta të marrëdhënieve ndërkombëtare, me ide të ndërtimit të një sistemi të së drejtës ndërkombëtare si dhe me propozime për zgjidhje konkrete të disa çështjeve territoriale dhe shtetërore, të cilat përbënin për presidentin Wilson një rëndësi të veçantë për sigurimin e një paqeje të drejtë dhe të qëndrueshme.

 Katërmbëdhjetëpikëshi i presidentit Wilson shprehte në esencë qëndrimin amerikan kundër konceptit evropian të ekuilibrit të forcës dhe imoralitetit të zbatimit të realpolitikës. SHBA-ja dhe presidenti i saj ishin për një rend të ri botëror të dominuar nga demokracia, nga sigurimi kolektiv dhe e drejta e popujve për vetëvendosje. Këto elemente paraqisnin një lidhshmëri me vetë natyrën që Zoti i ka dhënë njeriut. Paqja është në natyrën njerëzore, demokracia është në natyrën shoqërore, kurse vetëvendosja është në natyrën e popujve, prandaj të tria këto elemente, të shndërruara në sistem vlerash botërore, do ta sillnin rendin e ri botëror.

 Mbështetur në konceptet amerikane të presidentit Wilson nuk ishte liria e individit ajo që prishte paqen sociale, por dhunimi i saj; nuk ishte e drejta e popujve për vetëvendosje që prishte paqen ndërmjet popujve, por shtypja e tyre; nuk ishte prishja e ekuilibrit të forcës që sillte luftëra, por rendja mbas tij. “Bota që përfytyronte Wilsoni – shprehet Kissinger – do të mbështetej, jo në forcën, por në parimet; jo në interesat, por në ligjin.”

E ndodhur në qendër të Evropës Juglindore, si gjatë Luftës së Parë, ashtu edhe në periudhën e fillimit të Paqes së Versajës, Shqipëria përjetoi ndoshta modelin më tipik të shembullit ku u përplasën idetë wilsoniane, leniniste, të diplomacisë tradicionale dhe të interesave të shteteve fqinje.

Prof. Dr. Lush Culaj

Një gur nga Trepça si simbol i tokës së lirë, të pavarur e të pandashme të Kosovës, mision për të cilin Ambasadori Hovenier u angazhua për më shumë se dy dekada

by

Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani ka pritur sot në takim lamtumirës Ambasadorin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Kosovë, Jeffrey Hovenier.

“Një gur nga Trepça si simbol i tokës së lirë, të pavarur e të pandashme të Kosovës, mision për të cilin Ambasadori Hovenier u angazhua për më shumë se dy dekada. Njëkohësisht si simbol i vazhdimit të traditës dhe trashëgimisë së Presidentit Rugova, i cili vendosi themelet e forta të shtetësisë së Kosovës dhe të miqësisë së përhershme me SHBA-të”, ka shkruar Presidentja Osmani.

NË KUJTIM TË DOM ZEF OROSHIT VEPRIMTARIT TË SHQUAR SHQIPTARO – AMERIKAN

by

Gjon F. Ivezaj/

Në pamundësi për të qënë i pranishëm sa herë ndërmerren organizime e manifestime sensibilizuese për të mbajtur të gjallë unitetin vllaznor të kthyer në një obligim patriotik nga komuniteti shqiptar në Amerikë, kam detyrimin moral të punoj në distancë, pasi puna në vëndet kapitaliste është e programuar me orare dhe rregulla që nuk të favorizojnë për të tilla raste, sidomos këtu në New York, ku ftesat që marr nga organizatorët janë më të shumta. I tillë ishte rasti i përkujtimores së Dom Zef Oroshit mirditorit të shquar i cili për gjatë gjithë jetës së tij dha një kontribut të jashtëzakonshëm patriotik. I krahasuar me një “flakadan të ndezun” me atdhetari, Dom Zef Oroshi ndriçoi mëndjet dhe zemrat e shqiptarëve kudo në botë, të cilin edhe pse kam patur fatin ta njoh personalisht nuk arrita të jemë pjesë e kësaj përkujtimoreje.
Takimi me Dom Zefin ishte krejt i rastësishëm por që holli farën e mendimit tek unë.

Të punosh për Atdhe nuk mjafton veç dashnia më pati thanë Dom Zefi gjatë asaj bisede të përzemërt me të. Puna me pënë, humanizmi dhe mendimi i mirë janë po aq të çmuara sa dhe të mbrojturit me armë me kenë nevoja, ndaj vazhdo pa nda me shkrua e me botua se fjala e shkrume vlen sa një thesar me arë për Kombin dhe nipat e tu neser. Kjo bisedë më ka obliguar të shkruaj vazhdimisht, përfshi këtu edhe për të Madhin Dom Zef Oroshi emri i të cilit sot e gjejmë të gdhëndur me gërma të arta në altarin e flamurit shqiptar. Dom Zef Oroshi është vlersuar nga qarqet akademike e patriotike si “Njeriu i Ndritur” që gjithë jeten tij e vuri nē shërbim të kombit pasi edhe sot, 33 vite pas vdekjes vepra e tij mbetet një pishtar vlerash nga e cila marrim shembull e frymëzohemi të gjithë. Krenaria e të qënit i denjtë për çështje që peshojnë në të mirë të kombit ka qënë jo thjeshtë një ambicje personale e tij por një ideal i shenjtë sa vetë besimi për të cilin ishte betuar para Zotit, altarit dhe etërve të kishës. Kontributi i lartë i Dom Zef Oroshi, për çështjen kombëtare mori vëmëndjen e gjithë asaj elite intelektualësh me të cilët pati kontakte të afërta pune të cilët vinin nga Shqipëria, nga Kosova, Maqedonia, nga Evropa, Australia apo Shtetet e Bashkuara të Amerikës, shumë prej tyre emigrant të ikur gjatë rregjimit të egër komunist. Këto kontakte dhe lidhje të afërta pune bënë që Dom Zef Oroshi, shumë shpejt të kthehet në një nga personalitet më të shquara të diasporës shqiptare në Europë e ShBA nëpërmjet të cilit u ngriten edhe mekanizma të veçanta pune ndërlidhëse që merreshin me nevojat e posaçme të çështjes Kombëtare – Shqiptare në Amerikë e më gjërë. Kontributi i tij për çështjen shqiptare nuk mund t’i shpëtonte as vëmëndjes së autoriteteve amerikane të asaj kohe nga e cila gjeti mbështetje të vazhdueshme aq sa ti hapen të gjitha dyert e institucioneve shtetërore. Frytet e punës dhe madhënjeve të mira u vlersuan edhe nga Presidenti Amerikan, ROLAND REAGAN i cili e nderoi Dom ZEF OROSHIN, me çmimin më të lart të shtetit amerikan: “Medaljen e Lirisë”, duke e pritur disa herë zyrtarisht në Shtëpinë e Bardhë.

Me të drejtë Frano Shkreli pati thënë për Dom Zefin: “i frymëzuar nga mësuesit e tij, Fishta e Mjeda Dom Zefi është kthyer në vijuesin e denjë të traditave të mira Kombëtare, të gërshetuara me kulturën e shëndoshë perëndimore-amerikane”. Po kaq i lartë ka qënë edhe humanizmi i Dom Zef Oroshit i cili asokohe ecte në gjurmët e Nënë Terezes, të cilën të cilën pati ftuar dhe pritur në një takim me komunitetin shqiptaro-amerikan në Nju-Jork diku në vitet e 70-dhjeta, disa vite para se Nënë Terezës ti jepej çmimi Nobel për paqen dhe të bëhej e njohur në gjithë botën. (Sipas arkivave vizita e parë e regjistruar e Nënë Terezës në kishën shqiptare në New York është në vitin 1972). Aq e madhe ishte influenca e Dom Zef Oroshit sa ta ftojë Nënë Terezen në mënyrë zyrtare në komunitetin shqiptaro-amerikan në Nju-Jork ku për nder të saj organizoi edhe një meshë madhështore në të cilën morën pjesë mijëra shqiptarë nga të gjithë anët e Amerikës dhe Kanadasë!

Ky veprim prej atdhetari të flaktë nga Dom Zef Oroshi ishte dhe mbeti si një akt patriotik, sepse atë ditë shqiptarët, patën rastin, nderin dhe kënaqësinë e veçantë të njihen për së afërmi me Nënë Terezën. Sa herë bie në kujtesë kjo meshë thuhet se ka mbetur si një ndër kujtimet më të shkëlqyera për të gjithë shqiptaro – amerikanët falë asaj jehone të madhe që gëzonte kjo nënë shtat vogël por me zemër të madhe prej shqiptareje nga e cila krenoheshin të gjithë për humanizmin e pashoq dhe fuqinë e besimit të saj në fe. Veç Nënë Terezës Dom Zef Oroshi me misionin e devocionit si përfaqsues i Kishës Katolike Shqiptare në Amerikë e njëkohsisht si themeluesi i kishës së parë katolike shqiptare në SHBA (New York) udhëtoi deri në Romë i ftuar në një takim zyrtar nga Papati në Vatikan. Në takimin që pati me Papa Palin e VI Dom Zef Oroshi i dhuroi Papës edhe Ungjillin në gjuhën shqipe, të përkthyer nga vetë Dom Zefi.

Po kush ishte Dom Zef Oroshi?

Dom Zef Oroshi i pagëzuar me emrin Zef Çoku, lindi me 23 nëntor 1912 në një familje fisnike në Orosh të Mirditës fare pranë Derës së Gjomarkajve ku ruheshin me fanatizëm zakonet dhe traditat e lashta të mirditorëve. Mësimet e para i mori në vendlindje, në shkollën shqipe të hapur aso kohe nga Abati i Mirditës. Në vitin 1927 Dom Zefi vazhdoi studimet në Seminarin e njohur të Jezuitëve në Shkodër. Nën kujdesin e veçantë të mësuesit të tij udhëheqës Dom Ndre Mjedja. I etur për fe dhe dije të thella bashkëkohore, si dhe kulturë të pasur Perëndimore, në vitin 1936 Dom Zefi filloi studimet e larta të teologjisë dhe filozofisë në Romë të Italisë, ku njeri nga mësuesit e tij, të atëhershë ishte At’Gjergj Fishta të cilin e adhuronte pa masë pasi kishte deshmuar botërisht origjinën e tij nga Mirdita duke thënë se: “Trojet e të parve në Mirditë,,as si kam shit’-as Falë” dëshmi të cilën Dom Zef Oroshi e ka botuar në “Shejzat” e Ernest Koliqit.

Ndërkohë pushtimi i Shqipërisë nga Italia Fashiste me 7 prill 1939
e veshi Dom Zefin me një mdhef të madh aq sa të lubonte në Romë kunder ketij pushtimi, duke mbajtur me vete flamurin nacional të Gjergj Kastriotit për të treguar se Italia po pushtonte vendin e Gjergj Kastriotit i cili mbrojti kufijtë e Italisë, që turqit mos të zbarkonin nga Shqipria! Megjithatë Ai vijon studimet e larta të filozofisë e të teologjisë pranë Universitetit Papnor ‘Urbaniana’ të “Propaganda Fides” ku arriti të zotëronte disa gjuhë të huaja, si: latinishten, italishten, greqishten e vjetër dhe të re, gjermanisht dhe anglishten me shkrim e gojë.

Me 23 mars 1940 Dom Zef Oroshi shugurohet si meshtar dhe kthehet në Shqipëri, ku emërohet të shërbejë si sekretar i Abatit të Mirditës me Mons. Frano Gjinit , po kështu shërbente si meshtar në bashkësinë Kishtare në Ungrej. Ardhja në pushtet e Enver Hoxhes nuk mund ti linte dorë të lirë as këtij meshtari zemër luan të etur “Për fe e Atdhe”. Në vitin 1951, ndërsa po kremtonte Meshën Shenjte në Kishën e Ungrejt të Lezhës do të ndodhte edhe përplasja e parë. Njerëzit famëkeq të regjimit komunist me Toger Babën në krye, hyjnë në Kishë për të arrestuar Dom Zefin por me ndihmën e besimtarëve të kësaj famullie arriti të dalë nga dera e pasme e Kishës për tu arratisur në mal.

Arrati që zgjati tetë muaj përgjatë gjithë atij dimri të egër që ishin të zakonshëm aso kohe.Pak kohë para se të vendoste largohej përfundimisht, në një fshehtësi të plotë në pyllin e Molungut në fashatin Berzane duke rrezikuar kështu edhe jetën Dom Zef Oroshi kremtoi Meshën e Mundimeve të Jezu Krishtit, të Dielën e Larit, dhe njëkohsisht “meshën e dritës”, për 14 luftëtarët e lirisë të vrarë nga regjimi, me zë cilin kishin vendosur të luftonin deri në pikën e fundit të gjakut kundër vendosjes së regjimit komunist e ateist në Shqipëri. Frika e madhe për të mos fajsuar besimtarët dhe të afërmit për bashkëpuntor, i rrezikuar me jetë dhe i kërkuar kudo nga forcat e sigurimit komunist detyrohet të thyej kufinjt e Shqipërisë e të arratiset jasht Atdheut. Natën e fundit përpara se të largohet “Meshtari Guximtar” pagëzoi me dorën e tij edhe të porsalindurin e fundit në Atdheun e tij të ndaluar përgjithmonë nga regjimi komunist për pjesën e mbetur të jetës së tij tokësore. Pasi detyrohet të largohet nga vendlindja me shumë vështirsi ndjek rrugën nga Mirdita për në Mitrovicën e Kosovës, duke u plagosur trup e në gushë gjatë perplasjeve me forcat e regjimit.

Menjëherë sapo kalon në Jugosllavi, Dom Zef Oroshi regjistrohet si arratisur dhe kërkon strehim politik. Gjatë qëndrimit të tij në Jugosllavi Dom Zefi regjistrohet dhe vazhdon studimet në Beograd nga nëpërmjet kishës më pas kalon në Itali ku mbaroi doktoratën në teologji e histori, duke studiuar nga afër veprimtarinë e Kishave katolike në Irlande gjatë shekullit 12-të. Gjatë qëndrimit të tij në Romë ku ushtron edhe detyrën e meshtarit Dom Zef Oroshi punoi edhe në zyrat e emigracionin ku ndihmoi shumë shqiptar që largoheshin nga vendlindja për të shpëtuar nga persekutimi i regjimit komunist. Falë njohjeve të shumta Dom Zefi dha një ndihmë të pa shlyer për këta emigranta shqiptar në këto kohë të vështira ku shumë prej tyre u pajisen me dokumente dhe leje qëndrimi për ato shtete ku dëshironin të shkonin, sipas rregulloreve e ligjeve të kohës, në Shtetet demokratike evropjane.
Largimi i tij nga Italia drejt SHBA -së në vitin 1962 ishte një sfidë më vete pasi integrimi nuk ishte dhe aq i lehtë, sidomos për ambicjet e tij si një atdhetar ku jetën e vet e kishte vënë në shërbim të kombit. Pa humbur kohë Dom Zef Oroshi nisi punën për afrimin dhe bashkimin e komunitetit shqiptar në SHBA e posaçërisht në New York, duke krijuar së pari Lidhjen Katolike Shqiptare në Amerikë. Pas shtatë vitesh pune të pandalshme arriti që Natën e Shenjtë të Krishtlindjes së vitit 1969 me kremtimin e Meshës së Shenjtë të përuronte Kishën e parë katolike shqiptare në Amerikë, të njohur botërisht si “Kisha e Zonjës së Shkodrës” në New York. Me këtë akt duhet të besojmë vërtetë se Dom Zef Oroshi luftoi shumë për mbrojtjen dhe organizimin e bashkësisë shqiptare të diasporës, pa dallim e pa përjashtim. Dom Zef Oroshi me besimin e pa lëkundur “për fe e atdhe” ka patur marrëdhënie vëllazërore edhe me Kishën ortodokse shqiptare të themeluar nga peshkopi shqiptar Fan Noli si dhe me bashkësinë islame shqiptare të diasporës amerikane dhe me të gjithë ata që vepronin për të mirën e kombit shqiptar e për Atdhe. Kjo ka ba që shumë autor pa dallim feje e krahine të shkruajn për Dom Zef Oroshin, jetëshkrime dhe libram monografik të cilët e ngrejnë shumë lart figurën e Tij.

Veç këtyre Dom Zef Oroshi ishte pjesë e Këshillit Drejtues të Organizatës Panshqiptare “VATRA” të Amerikës. Ai shkruante dhe botonte shkrime në shtypin shqiptar të diasporës në të cilat mbronte dhe kultivonte vlerat shqiptare, në demokracinë më të madhe të botës, në shoqërinë e lirë siç ishte e është ajo amerikane. Në fushën atdhetare e kulturore dom Zef Oroshi bashkëpunoi shumë me shkrimtarin prof. Ernest Koliqin, prof. Karl Gurakuqin, At’ Danjel Gjeçaj, At Zef Valentinin, Dom Prek Ndrevashën e shumë personalitete tjera. Për më tepër mbi figurën e madhe të prelatit shqiptar Prof. Karl Gurakuqi në revistën e mirënjohur “Shejzat” (le pleiadi) Xi, 1967, 1 4, f.31 vlerëson: DOM ZEF OROSHI: Nji arkitekt e sculptor shqiptar i Rilindjes në Dalmaci ” Andrea di Nicolo Alessi da Durazzo”. (Shejzat, Vjeti II i botimit (1958), faqe 34,39). Në nënshkrimet e tij shohim shpesh se Dom Zefi përdor referenca nga artikujt shkencorë sidomos në revistat “Shejzat”, gazetën “Dielli”, duke përdorur madje edhe pseudonimet Theologu, Zodiaku etj.
Më 15-mars të vitit 1989 Dom Zef Oroshi ndërroi jetë në spitalin Albert Einstein të New York – ut duke marrë me vete gjithë brengat e tij për atdheun dhe krenarinë e të qënit shqiptar, e lënë pas një kontribut që mban emrin e pavdekshëm të Dom Zef Oroshi. Të nesërmen, një ditë pas vdekjes dhe pikërisht me 16 mars 1989 gazeta “The Nju York Times” botoi një shkrim të detajuar për vdekjen e këtij meshtari shqiptar, duke vënë në dukje veprimtarinë e tij fetare dhe kombëtare si nënshtetas me virtyte larta sociale për shtetin dhe popullin shqiptar dhe atë Amerikan. Që prej asaj kohe komuniteti shqiptar në ShBA e veçanërisht, ai i përkatësisë fetare katolike, e përkujtojë gjithnjë me nderim këtë meshtar, dijetar e atdhetar shqiptar, që tërë jetën e tij e jetoi duke punuar e vepruar për të mirën e çështjes së Atdheut. I përjetshëm qoftë kujtimi i tij!

DAILY EXPRESS (1939) / “MIJËRA SHQIPTARË BESNIKË ENDE SHPRESOJNË QË SË SHPEJTI TË KTHEHEMI SI MBRETI DHE MBRETËRESHA E TYRE…” — INTERVISTA EKSKLUZIVE ME MBRETËRESHËN GERALDINË NË STOKHOLM

by

Geraldina pret fotografin

Ndërsa Mbreti Zog priti dje gazetarët, mbretëresha Geraldinë u “intervistua – fotografua” nga fotografi i Daily Express në Stokholm. Ai është fotografi i parë që pritet zyrtarisht që kur mbretëresha e re u detyrua të ikte nga Shqipëria me foshnjën e saj, atëherë vetëm disa ditëshe. Fotot tregojnë se sa mirë është tani nga kalvari i udhëtimit të saj tetëmbëdhjetë orësh në rrugët me gunga drejt Greqisë. “Isha shumë e sëmurë,” i tha ajo Hilde Marchant-it të martën, “dhe nuk e dija vërtet se çfarë po ndodhte. Fëmija qau gjatë gjithë kohës… Tani ai është mirë.” – Burimi : Daily Express, e enjte, 20 korrik 1939, faqe n°3.

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 27 Dhjetor 2024

“Daily Express” ka botuar, të mërkurën e 19 korrikut 1939, në ballinë dhe faqen n°3, intervistën ekskluzive asokohe me Mbretëreshën Geraldinë në Stokholm, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Mbretëresha Geraldinë rrëfen historinë e saj

Burimi : Daily Express, e mërkurë, 19 korrik 1939, ballinë dhe faqe n°3
Burimi : Daily Express, e mërkurë, 19 korrik 1939, ballinë dhe faqe n°3

Geraldina me bashkëshortin e saj ish-Mbretin Zog zbarkuan dje në Stokholm. Foto e Daily Express.

Burimi : Daily Express, e mërkurë, 19 korrik 1939, ballinë dhe faqe n°3
Burimi : Daily Express, e mërkurë, 19 korrik 1939, ballinë dhe faqe n°3

Zogu ka kurorën në një valixhe

Dhe gruaja e tij thotë : “Dua një jetë të qetë në Angli me fëmijën tim”

Nga Hilde Marchant

Stokholm, e martë.

Ahmet Zogu i Shqipërisë, ish-rebel, ish-mbret, është duke shkuar për në Angli me kurorën në valixhen e tij për të udhëhequr jetën e një zotërie anglez.

Ndërkohë, ai është vendosur me gruan e tij, Geraldinën, në suitën e dytë më të mirë, (18 £ në ditë) të një hoteli në Stokholm, me pamjen mjaft magjepsëse të pallatit të Mbretit të Suedisë përtej lumit.

Suita më e mirë është rezervuar nga një turist amerikan.

Zogu ende shpreson. “Unë jam ende një fuqi politike.” — thotë ai.

Këtë mbrëmje me truprojën shqiptare rreth meje fola me ish-mbretëreshën në sallonin e suitës së tyre. Ajo flet me një theks të çuditshëm amerikano-shqiptar. Ajo po pret të vijë me padurim në Angli.

“Ne do të vendosemi atje. Anglezët kanë zemra të ngrohta dhe unë i kam dashur gjithmonë. Atje do të jemi në gjendje të jetojmë të lumtur dhe të qetë dhe ta rrisim fëmijën tim ashtu siç duam.”

Më pas, pas një reagimi të shkurtër të sekretarit, ajo shtoi : “Sigurisht, ne nuk planifikojmë të vendosemi për një kohë të gjatë. Shpresojmë të kthehemi shumë shpejt në Shqipëri. Burri im po punon që Shqipëria të rifitojë pavarësinë dhe ne do të kthehemi e të kurorëzohemi.”

Ndërkohë ata do të vendosen në Angli. “Ne duam një pronë jashtë Londrës. Gjithmonë kam dashur të udhëtoj dhe, mbi të gjitha, të shoh Anglinë, por kurrë nuk kam shpresuar se do të ishte krejt kështu.”

Mbretëresha Geraldinë kishte veshur një fustan të bardhë dhe bizhuteritë e saj e vetme ishin disa kapëse moderne me diamante.

Burimi : Daily Express, e mërkurë, 19 korrik 1939, ballinë dhe faqe n°3
Burimi : Daily Express, e mërkurë, 19 korrik 1939, ballinë dhe faqe n°3

“Më duhej të lija gjithçka në pallat. Unë arrita të paketoja vetëm një valixhe. Nuk munda t’i merrja të gjitha bizhuteritë e mia, mora vetëm dy-tre sende që më kishte dhënë burri.”

“Isha shumë e sëmurë gjatë rrugës dhe më duhej të hipja në barelë dhe nuk isha plotësisht e sigurt se çfarë po ndodhte. Foshnja qau gjatë gjithë kohës, humbi peshë dhe u sëmur. Patëm frikë për të. Por ai u shërua shpejt kur unë ndalova së udhëtuari.”

Djali i saj i vogël ishte tre ditësh kur ajo u largua nga Shqipëria.

“Tani mjekët thonë se ai po gjallërohet. Ai ka shtuar peshë dhe nuk qan më.”

Fëmija është i bukur me sy blu të ndezur. Një kirurg suedez materniteti e pa sot atë dhe tha se ishte po aq i rëndë në peshë sa çdo foshnje për moshën e tij.

Mbretëresha Geraldinë, njëzet e tre vjeç, naive dhe me stil amerikan, ka entuziazëm të madh. Ajo u shërua shpejt nga tragjedia e arratisjes së tyre – tetëmbëdhjetë orë me makinë mbi rrugët me gunga malore për në Greqi – kur italianët hynë në Shqipëri.

Mbreti Zog, megjithatë, luan rolin e të Burgosurit modern të Zendas. Kur zbriti nga anija në portet e Stokholmit, ai dha përshëndetjen mbretërore shqiptare – duke e vënë krahun në gjoks.

Ai kishte ecur drejt urës së këmbësorëve që të çonte në breg, sikur do të shkonte në teatër për të parë një shfaqje. Ai qëndroi në këmbë për të marrë duartrokitje, por turma heshti.

Mbreti, i veshur me një kapelë marinari, xhaketë sportive blu dhe këmishë të bardhë, përshëndeti dhe mbretëresha tundi me dorë. Pas në heshtjeje të vdekur hynë në doganë.

Më pas katër motrat e Zogut zbritën në pasarelë me vello në kapelet e tyre të anuara dhe me lule në krahë.

Valixhja e re

Pas tyre, një valixhe krejt e re prej lëkure viçi, një nga butonat e të cilës ishte hapur. Ajo përmbante pasurinë dhe kurorën e Zogut. Ai e paguan udhëtimin e tij në mërgim me ar të lashtë, monedha të vjetra shqiptare dhe bizhuteri që i futi në valixhe para se të ikte.

Kur mbretëresha më foli më vonë, ajo tha : “Mbreti arriti të shpëtonte disa relike nga pallati, por ai madje duhej të linte rrobat tona pas.”

E pyeta nëse i pëlqente të bënte një jetë private. Ajo u përgjigj : “Më pëlqen. Tani do të vendosemi në një jetë të qetë familjare. Sigurisht që këtë e kisha në Shqipëri, megjithëse kisha disa ceremoni publike për të bërë. Pavarësisht gjithçkaje, unë preferoja të qëndroja në shtëpi.”

Për një çift të sapomartuar, ata janë të rrethuar nga familjarë të shumtë. Katër motrat e ndjekin çiftin kudo që shkojnë. Edhe ato presin të kthehen në Shqipëri, ku kanë qenë kapitene në ushtrinë e grave.

Ish-mbretëresha Geraldinë u sëmur gjatë udhëtimit nga Riga në Stokholm. Ishte një udhëtim i vështirë dhe ajo mbërriti shumë e zbehtë, flokët i binin në fytyrë.

Ajo kishte veshur një pallto të bardhë të lehtë dhe një fustan të thjeshtë me stampa. Sapo mbërritën në hotel, një “manikyre” dhe një parukiere erdhën për t’i parë dhe ish-Mbreti Zog solli një berber. Rrobat e tyre ishin të gjitha të hekurosura nga një shërbëtor.

Sa herë që ndonjë nga shërbëtorët kalonte në dhomë, ata kontrolloheshin nga truproja që ishte ulur jashtë derës.

Këta burra janë besnikë. Ata janë anëtarët e oborrit mbretëror shqiptar që e ndoqën Zogun në ekzil.

Ata u përpoqën që suita e hotelit të dukej si një oborr mbretëror. Ata mbanin një shërbëtor në derë gjatë gjithë kohës dhe sillnin tufa me trëndafila në dhomë.

Lulet ishin kryesisht nga konsulli shqiptar, z. Gordland, agjent i sigurimit të transportit detar, i cili ende e mban titullin me dinjitetin më të lartë.

Kur mbretëresha Geraldinë e kaloi ditën me shërbëtoren e saj dhe manikyristen, ajo dukej një foto krejt ndryshe. Ajo është e gjatë, e hollë dhe e bukur.

Burimi : Daily Express, e enjte, 20 korrik 1939, faqe n°3
Burimi : Daily Express, e enjte, 20 korrik 1939, faqe n°3
Burimi : Daily Express, e enjte, 20 korrik 1939, faqe n°3
Burimi : Daily Express, e enjte, 20 korrik 1939, faqe n°3
Burimi : Daily Express, e enjte, 20 korrik 1939, faqe n°3
Burimi : Daily Express, e enjte, 20 korrik 1939, faqe n°3

Por ajo më tha : “Nuk bëhet fjalë që ne të shkojmë në Hollywood. Unë nuk do të bëj një film, dhe burri im nuk do të shkruaj një libër.”

“Mijëra shqiptarë besnikë ende shpresojnë që së shpejti të kthehemi si mbreti dhe mbretëresha e tyre dhe të ruajmë dinjitetin tonë për ta. Bashkëshorti im dhe unë do të donim të shihnim sërish Shqipërinë.”

Ndërkohë, princi i vogël flinte një kat më lart, në një dhomë në qoshe. Kur hyri në hotel dhe u përkëdhel nga turistët amerikanë, ai vetëm qeshi.

Djepi i tij, i mbuluar me një mbulesë anti-pluhuri, e ndoqi në një tjetër taksi.

Gjëja e parë që bënë dadot e tij ishte ta ushqenin dhe më pas ai shkoi të flinte gjithë pasditen. Ai është i vetmi person i lumtur dhe i pashqetësuar në të gjithë grupin, megjithëse me siguri do të rritet një pretendent i ri mjaft i pakënaqur.