Archives for January 2025

Ambasadorët e BE-së konfirmojnë Sorensenin emisar për dialogun Kosovë-Serbi

January 24, 2025 by s p

Gjeraqina Tuhina/ RTK/ Bruksel/

Ambasadorët e shteteve anëtare të Bashkimit Evropian kanë miratuar emërimin e diplomatit nga Danimarka, Peter Sorensen për përfaqësues të veçantë për dialogun mes Kosovës e Serbisë.

Emrin e Sorensen si pasardhës të sllovakut Miroslav Lajçak, javën e kaluar e ka propozuar shefja e diplomacisë evropiane Kaja Kallas.

Sipas disa zyrtarëve të njoftuar me proces, roli i Peter Sorensen në dialog duket se do të pësojë ndryshime, në krahasim me funksionin që e ka bërë Lajçak në gati 5 vitet e fundit.

Përderisa Lajçak ka qenë i angazhuar në tërësi në procesin e dialogut, dhe atë në të gjitha nivelet, tani me ndryshimet në BE pritet që të ketë ndarje të përgjegjësive: emisari për dialog, në këtë rast Peter Sorensen, do të merret me dialog vetëm në nivel kryenegociatorësh, ndërsa Kallas e vetme do ta udhëheqë dialogun në nivelin më të lartë politik – atë të liderëve të Kosovës dhe Serbisë.

Përderisa procesi i caktimit të emisarit të ri për dialog ka kaluar nëpër të gjitha procedurat e domosodshme, emërimi formal i Peter Sorensen do të bëhet të hënën që vjen në takimin e ministrave të jashtëm të shteteve anëtare të Bashkimit Evropian.

Ai do e merr detyrën më 1 shkurt, meqë emisarit në largim Miroslav Lajçak i skadon mandati më 31 janar.

ISMAIL QEMALI NË 106 VJETORIN E KALIMIT NË AMSHIM

January 24, 2025 by s p

Ismail Qemali, marrëdhëniet e tij me Italinë për Pavarësinë e Shqipërisë (në burimet arkivore diplomatike italiane)

Dr. Paulin Marku*

Ismail Qemali është ndër figurat kryesorë të veprimtarisë politike e organizative në fillim të shekullit XX. Ai nuk mbeti vetëm në suazën politike, por pati jehonë të madhe dhe në qarqet diplomatike. Ashtu si diplomatët e tjerë, edhe italianët interesoheshin për situatën në Perandorinë Osmane dhe për rrjedhojat e ngjarjeve në Ballkan, përfshirë dhe ato në viset shqiptare. Kancelaritë e huaja ndiqnin me interes zhvillimet politike të Portës së Larte si dhe të krerëve shqiptar.

Po ashtu, lëvizjet e Ismail Qemalit ndiqeshin me interes dhe nga autoritetet e larta të Stambollit dhe nga diplomacitë e huaja. Ai ishte një personalitet i rëndësishëm në procesin e gjatë dhe të vështirë të Pavarësisë së Shqipërisë. Italia ishte e interesuar për gjendjen e trazuar në Ballkan dhe për çështjen shqiptare. Në arkivin historik e diplomatik të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Italisë gjenden dokumente të rëndësishme për çështjen shqiptare. Aty ka të dhëna të shumta për situatën politike, ekonomike e kulturore të shqiptarëve. Dokumentet arkivore italiane hedhin dritë mbi lëvizjet dhe organizimin e shqiptarëve, me të dhëna të shumta në spektrin politik, ekonomik kulturor-shoqërore. Po ashtu, gjenden materiale të shumta për elitën politike të kohës në shërbim të lëvizjes kombëtare shqiptare. Një vend të rëndësishëm zënë edhe takimet politike e diplomatike gjatë periudhës së Pavarësisë së Shqipërisë dhe Konsolidimit të Shtetit Shqiptar, kryesuar nga Ismail Qemali.

Italia informohej në mënyrë të vazhdueshme nëpërmjet diplomatëve e bashkëpunëtoreve të tyre për lëvizjet e elitës shqiptare dhe për politikën e brendshme të Perandorisë Osmane. Ismail Qemali, ishte njëri prej tyre që mbronte interesat e popullit shqiptar brenda parlamentit në Stamboll dhe ishte një zë i fuqishëm në politik-bërje, ndaj ngjallte interes veprimtaria e tij. Rikthimi i tij në jetën aktive politike në vitin 1908, falë rivendosjes së kushtetutës dhe legjislacionit perandorak që detyronte Portën e Lartë të shpallte zgjedhjet parlamentare, shikohej pozitivisht nga shqiptaret dhe ndiqej me interes dhe nga diplomatët e huaj. Rikthimi i Ismail Qemalit në atdhe për të marrë besimin e shqiptarëve me votë, për në parlamentin e Stambollit duke bërë fushatë elektorale në zonën Berat-Vlore u ndjek me shumë interes dhe nga Italia. Ai, e priste prej kohësh shpalljen e kushtetutës perandorake dhe daljen e një amnistie të përgjithshme që i lejonte rikthimin në vendlindje. Në takimin e Ismail Qemalit me ambasadorin italian në Londër, San Giuliano, ndodhur në gusht të vitit 1908, pohonte për Ministrinë e Punëve të Jashtme të Italisë rreth bisedës së tyre.

San Giuliano shprehej se ishte diskutuar për çështjen konstitucionale dhe për situatën e shqiptarëve gegë e toske të cilët dëshirojnë kushtetutën, lirinë, rendin dhe progresin. Në njoftimin e tij, diplomati italian e përshkruan Ismail Qemalin si një burrë inteligjent shqiptar, që e njihte prej vitesh. Ai i kishte folur dhe për programin politik. Bëhet fjalë për vitin 1908 kur San Giuliano mbanë postin e krye-diplomatit italian në Londër që më vonë transferohet në Romë me detyrën Ministër i Jashtme i Italisë. Programi politik i Ismail Qemalit ishte i gjatë, ku përshkruante gjendjen në vilajetet shqiptare, projekt me mendim politik për të ardhmen. Në vitin 1908 shprehej se ishte për një “autonomi të gjere administrative në suazën e Perandorisë”, faktorizim i çështjes shqiptare në qarqet ndërkombëtare dhe mbrojtjen nga copëtimi i territoreve shqiptare, themelimin e disa shkollave shqipe dhe shtypjen e shpërndarjen e librave në gjuhen shqipe dhe i kërkonte ambasadorit që vendi i tij të investoje në mënyrë sekrete dhe sa më parë, si dhe investime të kapitalit të huaj. Ndërkohë që Ismail Qemali mbante mandatin e deputetit dhe qëndrimet e tij opozitare ishin publike, bashkë me një grup deputetësh shqiptar në parlamentin e Stambollit, ai vazhdonte të mbante kontakte me diplomatët e huaj dhe herë pas here vizitonte përfaqësues të ndryshëm në Evropë.

Ismail Qemali nuk arriti të fitonte mandatin e II-të, të deputetit në vitin 1912. Ai gjithsesi nuk e ndaloi veprimtarinë politiko-diplomatike nëpër kancelaritë Evropiane për të lobuar në mbrojtje të drejtave kombëtare të popullit shqiptarë dhe përpiqej që të bindte diplomacinë e Vjenës, Romës, Londrës, etj, se ishte në dobi jo vetëm të shqiptarëve, por edhe të Perandorisë Osmane dhe të Fuqive Evropiane që të njihen sa më parë kufijtë dhe t’i jepej autonomia Shqipërisë. Dokumentet italiane paraqesin veprimtarinë intensive me informacione dhe raporte diplomatike të shumta për takimet dhe udhëtimet e intelektualëve shqiptar.

Përfaqësuesit shqiptarë kishin kërkuar ndihmë dhe mbështetje tek qeveria italiane edhe para 1912 por me daljen e pranverës gjendja në Ballkan ishte e tensionuar dhe shqiptaret përpiqeshin të krijonin aleat në mbrojtje të interesave kombëtare shqiptare. Italia tregohej e kujdesshme në qëndrimet zyrtare, duke i konsideruar probleme të brendshme çështjen e shqiptarëve me Perandorinë Osmane, si dhe për shkak të konflikteve të hapura në Tripoli.

Në një takim që Ismail Qemali kishte zhvilluar me diplomatin italian Labia, ishte shprehur se shqiptarët kishin shpresuar shumë tek ata, por nuk kanë marrë ndihmë nga Italia. Ai i kërkonte konsullit italian, që të komunikonte me Romën zyrtare dhe t’ju shpërndante shqiptarëve një sasi të konsiderueshme armatimesh. Sipas dokumentit diplomatik, thuhet se I. Qemali e motivoi kërkesën e tij me argumentin se, shqiptarët do t’i përdorin armët vetëm për vetëmbrojtje dhe jo për kryengritje sepse i frikësohej rrezikut të ndonjë ndryshimi territorial në dëm të programit shqiptar, pasi Lufta Italo-Turke e kishte dobësuar Perandorinë Osmane. Në gjykimin e tij situata ishte sa premtuese aq edhe e rrezikshme për të ardhmen e Shqipërisë. Në përfundim të takimit, Labia i kishte thënë Ismail Beut se qeveria italiane ishte e gatshme që në rrugë ligjore të nxiste Perandorinë Osmane që të siguronte kushte sa më humane për shqiptarët dhe këtë do të vazhdojë ta bëjë edhe në të ardhmen, ndërsa për pajisjen e shqiptarëve me armë nga ana e Italisë, i kishte dhënë një përgjigje negative. Sipas diplomatit ndihma e Italisë do të shkaktonte trazira të mëdha dhe do të jepte pretekste për interpretime Portës së Lartë.

Ai e këshillonte Ismail Qemalin që shqiptarët duhet të qëndrojnë të qetë dhe të evitojnë lëvizjet kryengritëse.

Citoj dokumentin e diplomatit italian, Labia dërguar Ministrisë së Jashtme të Italisë për takimin e zhvilluar me Ismail Qemalin, i klasifikuar telegram i rezervuar, nr. 230, nga Korfuzi, më 2 maj 1912: “Kam patur mbrëmë një intervistë me Ismail Qemal Beun. Në përfundim, pas të njëjtave deklarata dashamirëse kundrejt Italisë, ai shtoi se shqiptarët nuk kanë marrë deri më tani ndihmat e mëdha që prisnin prej saj. Ai më përsëriti se i kishte paraqitur Shkëlqesisë së Tij Markezit Imperiali, ambasadori ynë në Londër, kërkesën se meqë situata e vështirë në Turqi mund të sillte ndryshime territoriale në dëm të programit shqiptar gjatë dhe pas luftës italo-turke, Italia t’u shpërndante shqiptarëve një sasi të madhe armësh (nga ato të skartuarat e ushtrisë).” Por përgjigja ishte tepër diplomatike dhe e matur. Labia e falënderoi për ndjenjat në favor të Italisë, dhe ju përgjigja se, ishte në dijeni, se qeveria italiane ka bërë gjithmonë gjithçka ne mënyrë ligjore që të nxisë qeverinë osmane t’u siguronte kushte sa më humane shqiptarëve, dhe këtë do vazhdonte ta bënte me një interes të madh.

Diplomati italian pohonte nuk është e mundur të vendoset shpërndarja e armëve pasi kjo mund të krijojë pavarësisht gjithçkaje, një situatë të rrezikshme. Për më tepër elementë trazues shqiptarë nuk janë të gjithë të disiplinuar dhe të bindur. Ë shpërndarja e armëve nga ana e Italisë (që do merrej vesh shumë shpejt) do të jepte padyshim pretekste për interpretime dhe komente false dhe të rrezikshme.

Në qarqet diplomatike italiane situata në viset shqiptare konsiderohej shqetësuese. Këtë e konfirmonte një tjetër diplomat i Italisë nga Athina. Ambasadori pohonte se shqiptaret po bëjnë përpjekje për të siguruar armatime për popullatën. Në vazhdimësi të rendimit të situatës të shqiptarëve përpjekjet për të kërkuar ndihma dhe bashkëpunim me Italinë ishin të vazhdueshme të Ismail Qemalit. Këtë e konfirmon ambasadori italian në Paris nëpërmjet telegramit të tij, dërguar ministrit të Jashtëm San Giuliano, emërtuar, I rezervuar nr. 1564, telegram nr. 670. Në atë takim, Ismail Qemali kishte kërkuar ndihma nga Italia sepse revolta ishte në rritje dhe situata mund të përshkallëzohej dhe për pasoje rrjedhat e ngjarjeve mund të ndryshonin. Citoj: “Qemal Beu u përqendrua në lëvizjen aktuale shqiptare, duke u përpjekur që të marrë një ndihmë nga qeveria italiane. Sipas tij, revolta aktuale është e paracaktuar që të zgjerohet dhe të ketë ndikim të madh në qeverinë qendrore të Kostandinopojës aq sa të ndryshojë rrjedhën e ngjarjeve. Pavarësisht se Aloisi i kishte paraqitur deklaratat e përsëritura të Italisë për Ballkanin, Ismail Qemali ka këmbëngulur, duke treguar se ndërhyrja e Italisë mund të sillte një ndryshim të favorshëm për përfundimin e veprimeve ushtarake. Ai nuk kishte besim te udhëtimi i ministrit të Brendshëm Osman, Haxhi Adil beu për të kryer reforma në Shqipëri.”

Por, shpërthimi i kryengritjes së përgjithshme në vitin 1912 nxori në pah disa aspekte të rëndësishme të gjendjes së dobësuar të Perandorisë Otomane, shfaqjen haptazi për realizimin e qëllimit të shqiptarëve, si dhe nxjerrjen në pah të synimeve të fqinjëve ballkanik në dëm të tokave shqiptare.

Diplomacia italiane edhe pse në dijeni të ngjarjeve që ndodhnin në Shqipëri, ajo ishte shumë e kujdesshme në deklaratat zyrtare për situatën e rënduar në këto vilajete, madje evitonte të ndërhynte në punët e brendshme të Perandorisë. Qëndrimet zyrtare ishin për mos të hapur probleme të tjera me Stambollin si dhe për të mos ngjallur rivalitet me Austro-Hungarinë. Në komunikimet telegrafike që kishte patur ministri i Jashtëm i Italisë me diplomate italian, ai ishte shprehur se vendi i tij ishte në dijeni të trazirave që po ndodhnin dhe nuk mbështeste situatën e rënduar dhe masat e ashpra që po ndërmerrte ekspedita osmane në viset shqiptare. Italia pati edhe qëndrime jo zyrtare për përkrahjen e çështjes shqiptare, të cilat ishin iniciuar nga njerëz të pushtetshëm. Siç ishte rasti i vitit 1911 kur në Romë u themelua komiteti me lëvizjen “Pro Albania”, nën kryesinë e Ettore Ferrarit, që mbante postin e kryetarit të partisë Republikane. Komiteti u mbështet edhe nga i mirënjohuri Riciotti Garibaldi. Ai ishte edhe ndër nismëtarët që organizoi ekspeditën prej 500 vullnetarësh garibaldianë për t’u ardhur në ndihmë çetave shqiptare. Vullnetarët që do të niseshin nga vendi fqinj do t’i priste juristi arbëresh Terenc Toçi që ndodhej në Shqipëri, por në momentin e fundit kjo lëvizje u pengua nga qeveria italiane. Roma zyrtare deklaronte zyrtarisht se hiqte dorë nga lëvizja pasi dëmtonte interesat e politikes së jashtme të Italisë.

Tentativat e udhëheqësve shqiptarë për të siguruar ndihmë tek qeveria italiane ishin të vazhdueshme, por ato nuk përmbushen pritshmëritë e shqiptarëve. Ismail Qemali qe në marrëdhënie të mira me italo-shqiptaret. Ai kishte vizituar disa here komunitetin shqiptar në Itali. Edhe kur ishte pyetur në vitin 1907 nëse politika italiane përputhej me programin e popullit shqiptar, Ismail Qemali nuk kishte ngurruar të përgjigjej në mënyrë pohuese. Udhëtimet e Ismail Qemalit u shtuan në vjeshte të vitit 1912. Më 26 tetor 1912 Ismail Qemali niset nga Stambolli për në Bukuresht. Ai së bashku me Luigj Gurakuqin, e të tjerë prijës organizuan emigracionin shqiptar në Bukuresht, të cilët vendosen përgatitjen e një kongresi kombëtar shqiptar.

Gjithashtu, vendosen të dërgojnë telegrame në çdo cep të Shqipërisë se kishte ardhur koha që të realizohen aspiratat kombëtare. Pas takimit në Bukuresht, Ismail Qemali shkoi në Vjenë nga ku i dergoi edhe telegramin të birit rreth të ardhmes së Shqipërisë dhe të bënte të njohur lajmin e mirë në të gjitha anët e vendit. Biseda me Berchtoldin në Budapest, me miratimin e pikëpamjeve mbi çështjen kombëtare shqiptare, me përkrahjen gjithashtu edhe prej Italisë, Ismail Qemali u nis për Trieste ku e prisnin një grup shqiptarësh për t’u kthyer së bashku në Shqipëri. Më 28 nëntor 1912 u mblodh një asamble kombëtare, kryesuar nga Ismail Qemali dhe u shpall Pavarësia e Shqipërisë dhe u formua qeveria e përkohshme. Menjëherë u njoftuan me telegram Fuqitë e Mëdha për Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë.

Telegrami i kryetarit të Qeverisë së Përkohshme të Vlorës, Ismail Qemali, i datës 28 nëntor 1912, drejtuar Ministrive së Punëve të Jashtme të Italisë, Austro-Hungarisë, Francës, Gjermanisë, Rusisë dhe Britanisë së Madhe, me anë të cilit njoftonte për Shpalljen e Pavarësisë Kombëtare dhe kërkonte njohjen zyrtare nga ana e tyre.

Ndonëse shqiptarët nuk gjeten mbështetjen e pretenduar tek Italia, akti politik i Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë shënon fundin e procesit të komb-formimit modern te shqiptarët dhe i hap udhë procesit të ngritjes së shtetit shqiptar me mbështetjen kryesisht të Austro-Hungarisë dhe me përkrahjen e Italisë.

*Ribotim.

Përkujtojmë sot në 36-vjetorin e ndarjes nga jeta poetin dhe një prej figurave më të shquara të letërsisë arbëreshe, Vorea Ujko

January 24, 2025 by s p

QSPA/

Vorea Ujko (Domenico Bellizzi) lindi më 1931 në fshatin Frasnita (Frascineto), Kalabri. Studioi në Kolegjin grek të Romës dhe ka qenë prift dhe ka punuar si mësues i letërsisë në Firmo. U shqua me përmbledhjen Zgjimet e gjakut (1971). Spontaniteti i frymëzimeve të tij vijoi në mënyrë progresive duke u perfeksionuar në përmbledhjen Ankth (1979) dhe Këngë arbëreshe (1982). Poezia e Ujkos shquhet për përmallimin dhe krenarinë që ndien poeti për Shqipërinë. Ai bën përpjekje, ashtu si përgjithësisht të gjithë poetët e rinj arbëreshë, që t’i afrohen gjuhës së sotme shqipe. Krijimet e Ujkos janë publikuar në antologji dhe publikime në Itali, Shqipëri dhe Kosovë. Ai është pasardhësi i shkrimtarëve arbëreshë të shek. të 19-të, De Rada dhe Serembe, krijimet e të cilëve ai i njihte mirë dhe i admironte. Në krijimtarinë e Ujkos vihet re jo vetëm ndjenja atdhetare dhe romantike për Shqipërinë, veti kjo e shkrimtarëve shqiptarë në mërgim, por edhe ndjenja e forte e lidhjes së tij me kulturën dhe paraardhësit ballkanas, edhe pse ata kishin pesëqind vjet në dhe të huaj. Vorea Ujko vdiq në një aksident automobilistik në 24 janar 1989.

https://www.jemi.it/…/lettera…/83–sp-353/354-vorea-ujko

Në vegzën në vijim gjeni një letër që poeti Vorea Ujko ia ka dërguar mikut të tij Dritëro Agolli në një letërkëmbim rreth 10-vjeçar që kanë patur mes tyre: https://telegrafi.com/vorea-ujko-dritero-agollit…/

Fjalori i Madh, vepër njëhsuese gjithëpërfshirëse që bashkon shqiptarët

January 24, 2025 by s p

Përgatiti: Eneida Jaçaj/

Gjuha shqipe, ashtu si gjuhët e tjera të folura dhe të shkruara, i nënshtrohen proceseve zhvillimore të kohës, dinamikave jetësore, sa i përket përparimit të teknologjisë, prurjeve të reja të fjalëve për shkak të shtegtimit nga një vend në tjetrin, nevojës për pasurimin e fjalorit për të shprehur sa më qartë mendimet, emocionet, dhe në funksion të shërbimeve publike e shkencore për shpjegimin e dukurive në fusha të ndryshme, etj. Pra, gjuha është një “thesar”, një “minierë ari” që vjen duke u pasuruar me kohën dhe zhvillimin e shoqërive, bashkëpunimeve që krijohen brenda dhe jashtë vendit, është një urë lidhëse mes individeve, e cila sjell jo vetem risinë e fjalës, por edhe përparimin në çdo aspekt.

Gjuha e sotme ka pësuar shumë ndryshime, krahasuar me gjuhën e shekujve më parë, dhe këtë e kanë dëshmuar dokumente të vjetra të shqipes, si Formula e Pagëzimit, Fjalori i Arnold fon Harfit, Perikopeja e Ungjillit të Pashkës, veprat letrare që kanë lënë të shkruar rilindasit, etj.

Pavarësisht ndryshimeve që vijnë me kohën, shqipja është një nga gjuhët më të vjetra indoeuropiane që e ka ruajtur bazën e saj, pra është një gjuhë që i ka rezistuar kohës. Kështu, ashtu si historianët do të shkruajnë historinë dhe do ta pasurojnë atë me dokumente dhe fakte të reja, edhe leksikografët e gjuhëtarët bëjnë një punë të vazhdueshme konsultative, verifikuese, në hartimin e fjalorëve me njësi të reja, sinonime, shprehje frazeologjike, etj.

Ashtu si në çdo vend të zhvilluar të Europës, ku 2-3 përqind e Prodhimit të Brendshëm Bruto shkon për financimin e projekteve për gjuhën, kishte ardhur koha që edhe shqipja të kishte një fjalor voluminoz gjithëpërfshirës, i cili u mori 4 vjet punë specialistëve të gjuhës shqipe.

Ashtu siç është bërë e ditur tashmë, gjatë këtij viti, qytetarët shqiptarë, gazetarët, specialistët e fushave të ndryshme do të kenë në biblotekën dhe tavolinat e tyre të punës, një vepër shumë të rëndësishme për nga risia, përmbajtja shkencore, prurja e njësive leksikore, me shumë kuptime, shprehje frazeologjike, etj, konkretisht “Fjalorin e Madh të Gjuhës Shqipe”.

Ky fjalor është thesari i Gjuhës Shqipe, i cili do të zhvillohet dhe pasurohet me kohën. Pra, mbetet një punë e hapur për leksikografët. Kjo vepër është projekt i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, në bashkëpunim me tërë institucionet e kësaj fushe në Shqipëri, Kosovë e Maqedoninë e Veriut. Ajo çka vlen të theksohet është se fjalori nuk është i ndarë në gegë e toskë, pra nuk ka frymë diskriminuese të dialekteve për të nxitur konflikte të kota mes krahinave, por ka për qëllim njëhsimin e gjuhës, që shqiptarët të merren vesh me njëri-tjetrin, në çdo sferë të shërbimeve publike, programeve të ndryshme shkencore, specialiteteve, duke respektuar thënien “një komb, një gjuhë”. Megjithatë, kjo nuk do të thotë se nuk janë përfshirë dialektet gjuhësore që rrjedhin nga gjuha e përditshme e popullit, por ato janë përfshirë në fjalor duke u mbështetur në kritere shkencore dhe në rëndësinë e kuptimit apo peshës së fjalës.

Gjatë punës 4 vjeçare janë marrë në trajtim për të pasuruar fjalorin, veprat e Martin Camajt, 20 vëllimet e Ismail Kadareë, veprat e profesor.Rexhep Qoses, 10 vëllimet e Gjergj Fishtës, Sabri Hamitit, Dritëro Agollit, Fatos Arapit, Mitrush Kutelit; pra, fjalori ka karakter gjithëpërfshirës, në unifikimin, njehsimin e fjalëve, dhe është qëllimi të futet ajo fjalë që është më e njohur në përdorim dhe ka vlerë më kuptimplotë shënjuese. Janë marrë në studim dhe 50 mijë fjalorë, por leksikografi merr atë fjalë që duhet. Janë bërë edhe verifikime të fjalëve nga specialistë të fushave të ndryshme, gjithashtu janë bërë edhe konsultime me fjalorë të huaj për huazimet, pra fjalë që janë bërë tashmë pjesë e shqipes dhe nuk mund të zëvendësohen me fjalë të tjera, si psh; celular, internet, apo çokokrem.

“Fjalori i Madh i Gjuhës Shqipe” ka hyrë në fazën e konsultimeve, verifikimeve, korrigjimeve, unifikimi dhe sistematizimi i njësive leksikore, fazë e cila do të marrë 5-6 muaj dhe do të punohet shumë fort për ta pasur sa më parë në dorë veprën. Kjo vepër do të jetë në letër, por edhe on-line; në versionin on-line nuk do të paraqitet vepra përfundimtare, pasi do të mbetet e hapur për pasurimin e saj me fjalë të reja, kuptime, thënie, shprehje, etj.

Fjalori do të përfshijë mbi 120.000 fjalë dhe togfjalësha të qëndrueshëm, si dhe mbi 11.000 njësi frazeologjike. Është marrë në trajtim dhe fjalori i 1980-ës që ka 40-50 mijë njësi, por fjalët e marra janë të ripunuara në mënyrë më shkencore. Grupi i punës është i përbërë nga 55 bashkautorë e 25 hartues, të drejtuar nga një redaksi prej 10 leksikografësh e në ndihmë të saj u krijua një qendër e posaçme, ajo e Botimeve Enciklopedike dhe Albanologjike, tashmë e kthyer në qendër të përhershme, si një organ administrativ e profesional.

Për hartimin e tij u krijua një bazë të dhënash elektronike me një fond prej 800 milionë njësish, që mund të shkohet edhe në një miliardë, në të cilat u përfshinë gjithë fjalorët e mëparshëm e veprat e rilindasve, si dhe u krijua njësia me specialistë IT dhe të gjuhësisë kompjuterike për të mundësuar hartimin e tij sipas teknologjive më të përparuara të kohës. Janë futur shprehje nga latinishtja, italishtja, anglishtja etj, 1200 shkurtesa akronime, si TVSH-ja, 3500 vargje sinonimike, shprehjet e paasimiluara që kanë 1400 njësi, 35 mijë vargje sinonimike, etj.

Fjalori i 1980-ës ka 180 mijë kuptime, ndërsa sot ka 400 mijë kuptime. Ky fjalor gjigand, që do të jetë thesari i gjuhës shqipe në zhvillim e sipër, do të ketë 9-10 mijë faqe A4. Profesorët e nderuar kanë bërë një punë të madhe dhe të shkëlqyer, ku secili nga ne duhet të ketë në shtëpinë e tij “Fjalorin e Madh të Shqipes”, në respekt të gjuhës, identitetit dhe ruajtjes së saj, si trashëgimia më e vyer kulturore e kombit tonë.

Bibla dhe Kurani në shtypin ateist përgjatë regjimit diktatorial shqiptar 1945-1990

January 23, 2025 by s p

Sokol Paja/

Libri i shenjtë i Biblës dhe Kuranit u sulmua pa ndërprerë përgjatë dikaturës në Shqipëri. Komunistët shqiptarë pasi vranë barbarisht dhe persekutuan klerikët e të gjitha besimeve fetare në Shqipëri, pasi shkatërruan fizikisht institucionet fetare, pasi ndaluan fenë me ligj, propagandistët komunistë filluan të sulmojnë pandërprerë bazën shpirtërore të fesë, vendet e shenjta të besimeve dhe librat e shenjtë si Bibla, Kurani, ikonat e bazën shpirterore të fesë në Shqipëri. Komunistët me kalimin e viteve, luftën ndaj fesë e kaluan nga veprimet fizike brutale, te lufta ideologjike ndaj fesë në organet e shtypit që kontrolloheshin nga partia – shtet.

Ideologjia fetare dhe ideologjia komuniste ishin të papajtueshme me njëra-tjetrën. Përgjatë diktaturës 1945-1990, ateistët komunistë sulmuan fenë, klerikët dhe institucionet fetare me qindra mijëra artikuj, kronika, opinione, komente, reportazhe, telereportazhe, analiza, intervista, letra nga populli, denoncime etj në organet e shtypit të partisë – shtet.

Tri shembujt më poshtë ilustrojnë më së miri barbarinë e propagandës ateiste të regjimit komunist:

Libri më i rëndësishëm për besimin Musliman, Kurani, shënjestrohet nga shkrimi “Ç’është Kurani?” i gazetës “Mësuesi” 21 prill 1967, Kurani sipas propagandistëve ateistë të regjimit komunistë, quhet një kopjim i Biblës dhe se Kurani nuk ka as lidhje kronologjike as logjike. Sipas artikullit ateist në fjalë, në Kuran qoftë edhe nga titujt e sureve (krerëve) dhe nga vendosja e materialeve, libri i shenjtë i myslimanëve, s’ka sens. Kapitujt e Kuranit, sipas ateistëve në shtyp, janë radhitur pa kurrfarë sistemi e lidhje dhe është marrë parasysh kryesisht madhësia e tyre. Në shumë raste titujt e kapitujve, nuk kanë lidhje të drejtpërdrejtë me përmbajtjen dhe janë vënë rastësisht”.

Kurani, në këtë shkrim thuhet se ka përmbledhur në vetvete e jo vetëm supersticionet dhe dogmat e arabëve paganë, por edhe të të krishterëve, të hebrenjve, të magjistarëve, të budistëve; kështu ka mundur t’u përgjigjet, së paku pjesërisht, mendimeve të pasuesve të të gjithë feve. Kurani sipas këtij shkrimi propagandistik të kohës, me pikëpamjet shoqërore që predikon, të cilat janë reaksionare ku në emër të Allahut ato konsakrojnë sistemin shfrytëzues.

Në Bibël sipas E. Jarosllavskijt, në shkrimin “Bibla, për ata që besojnë dhe ata që nuk besojnë”, botuar në revistën “Ylli” të vitit 1961, zbulohen dhe mishërohen kontradiktat dhe absurditetet mbi botën. Bibla sipas ateistevë komunistë nuk është aspak libri më i vjetër, pasi ka edhe libra të tjerë që e tregojnë krijimin e botës dhe të njeriut në një mënyrë tjetër. Teoritë fetare, që gjenden në Bibël nuk janë të vërteta të vetme sipas autorit, dhe se mitet biblike janë trillim i një njeriu të egër, të paditur, injorant, i cili nuk ka mundur të mbështetej në sukseset e shkencës, nuk ka pasur instrumentet astronomike për të studiuar hapësirën qiellore.
Në librin e Biblës sipas autorit, gojëdhënat biblike kanë karakter antishkencor për origjinën e botës, të tokës, bimëve, kafshëve e njeriut dhe gojëdhënat biblike pasqyrojnë përfytyrimet naive të njerëzve primitivë mbi botën që i rrethon.

Bibla, sipas autorit, justifikon skllavërimin e njerëzve dhe shpall të përhershëm ndarjen në klasa shfrytëzues dhe të shfrytëzuar dhe e ligjëron ekzistencën e marrëdhënieve të sundimit, nënshtrimit si edhe pabarazinë shoqërore. “Feja e mbyt mendimin e lirë krijonjës, mendjen kureshtare duke kërkuar përulje dhe nënshtrim përpara perëndisë që nuk ekziston”, por feja shkon edhe më tej duke penguar njerëzit që të luftojnë për çlirimin e tyre, frenon zhvillimin dhe përparimin e shoqërisë. Sipas autorit, Jarosllavskij, vetëm ideologjia marksiste-leniniste jep kuptimin shkencor të botës dhe na mëson si ta shpjegojmë botën, por edhe si ta ndryshojmë botën në të mirë të gjithë njerëzimit.

Pano Çuka, në shkrimin “Dërrasa të pikturuara”, botuar në gazetën “Pararoja” të datës 21 gusht 1972, demaskon ikonat e besimit të krishterë, ku i zhvesh nga “shenjtëria” e tyre dhe i quan një mjet për pasurimin e tregtarëve dhe të priftërinjve e të klerit. Futja e ikonës si element në besim, sipas autorit, u bë me trillime nga më të ndryshmet nga priftërinjtë për të sunduar më lehtë besimtarët duke shpikur mrekulli dhe duke ua veshur ikonave dhe duke i paraqitur para masës së besimtarëve si të shenjta. “Vraponin pra naivë në kishat e “shenjta” dhe te shërbëtorët e tyre të “shenjtë”, që t’i shpëtojnë me forcën e tyre çudibërëse. Dhe në të njëjtën kohë, dridhen. Po thatë një fjalë, ikonat e “shenjta” dhe etërit e “shenjtë” mund t’ju hedhin në zjarr dhe t’ju përvëlojnë”.

Propaganda e kohës i quan ikonat, që gjenden në objektet fetare, si një tmerr për besimtarët dhe se te këto dërrasa të kalbura binin pre naivët fetarë.

Shtypi ateist përgjatë diktaturës komuniste dha një kontribut të pa imagjinueshëm në formësimin e Shqipërisë ateiste ku shkatërrimi i botës shpirtërore të njerëzve, i familjes shqiptare, i traditave të pasura kulturore dhe zëvendësimi me “revolucionaren proletare” ka lënë pasoja të tmerrshme për Shqipërinë dhe shqiptarët, efekte afatgjata që ndjehen edhe për kohën që jetojmë.