Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

LOJALIZMI, DUKURI E IMPONUAR

by

Kudo që janë qytetarët kanë krenarinë e tyre personale e shoqërore, duke dëshmuar respektimin e ligjshmërisë përkatësisht lojalitetin qytetar, por nga ana tjetër edhe shteti duhet të dëshmojë lojalitetin ndaj qytetarëve, sepse shteti  është në shërbim të tyre duke treguar në praktikë përgjegjshmëri funkcionale, e jo qasje të dyfishta, përkatësisht  imponim për interesa të individëve dhe klanëve të ndryshme, me pasoja për të tashmën dhe të ardhmën.

ESE Nga Nail  Draga/

Në jetën e përditshme apo diskutimet e ndryshme  kemi pasur rast të degjojmë  shprehjen  e lojalitetit, por të pakët janë ata që analizojnë anën semantike, duke dhënë përfundime të pranueshme. Por, varësisht prej rasteve kemi pasur mundësi të dëgjojmë togfjalëshin “qytetar lojal”, për një komunitet në një vend apo mjedis të caktuar.Një konstatim i tillë nuk është i  kohës se re por ka trashëgiminë shoqërore deri në ditët tona, që dëshmon qendrimin, përkatësisht deklarimin  e individëve apo qytetarëve ndaj çështjeve të ndryshme shoqërore. Por, më të drejt bëhët pyetja se cili individ, apo grup i qytetarëve mund  të emërtohet me një epitet  të tillë.

Epiteti ndaj popujve të ndarë

Nga përvoja e deritashme del se  ky epitet iu mveshët  kryesisht mjediseve multinacionale e multikulturore që ka të bëjë me   pjesëtarët e  popujve të ndarë, që në fjalorin politik njihen me epitetin e  pakicave kombëtare. Janë pikërisht pjesëtarët e kësaj kategorie të qytetarëve të cilët dallohen nga qytetarët tjerë si nga përbërja nacionale, gjuhësore e kulturore, përgjithësisht me identitet të veçantë në krahasim më qytetarët  e tjerë.

Pra kemi të bëjmë me këtë kategori të qytetarëve ndaj  të cilëve vazhdimisht  ekziston animoziteti, duke mbetur sindrom për shumicën e qytetarëve të tjerë. Dhe një qasje e tillë nuk është dukuri e panjohur, sepse  ajo ka një vazhdimësi  si në monizëm edhe tash në pluralizëm. Ndërsa prania e vazhdueshme  e  distancës etnike në Mal të Zi, e njohur  si dukuri  e publikuar kohë pas kohe  në sajë të hulumtimit të opinionit  dëshmon katërçipërisht një konstatim të tillë.

Pushteti autoritar dhe kërkesat qytetare

Në shtetët demokratike kërkesat e qytetarëve nuk vlerësohen sipas shijes së shumicës parlamentare, por në sajë të argumentëve, që janë në favor të avancimit të çështjeve përkatëse. Çështjet e tilla ndonëse të rralla  janë prezantuar  nga subjektet politike  e ato kryesisht opozitare apo nga shoqëria civile. Janë pikërisht subjektet nga shoqëria civile të cilët i trajtojnë çështjet përkatëse pa paragjykime dhe interesa të ndryshme, duke mbetur model i demokratizimit të shoqërisë. Kërkesat e tilla  dëshmojnë qendrimin dhe prezantimin e qasjeve të ndryshme të cilat  nuk sipas dëshirës së shumicës parlamentare, përkatësisht të pushtetit, duke dalë në sipërfaqe “devijimi” i lojalizmit të kësaj kategorie të qytetarëve, sepse kërkesat e tyre nuk janë sipas “shijës” së  pushtetit, madje edhe të pa pranueshme, sepse iu prishën gjoja  objektivat  zhvillimore për të ardhmën.

Qendrimet e tilla autoritare nga ana e pushtetit  janë të njohura për  lojalitetin e qytetarëve është në kundërshtim me parimet demokratike të pluralizmit politik, në një mjedis multinacional. Sepse të qenit  lojal nuk do të thot se duhesh të heshtesh çdo herë, por nevojitet një reagim i guximshëm  me argumente  për çështjet kontestuese që janë në favor të interesit të përgjithshëm. Ndërsa pranimi në heshtje përkatësisht mos reagimi ndaj  veprimeve që  janë të dëmshëm për mjedisin apo vendin përkatës, dëshmon qasjen konformiste dhe mungesën e guximit qytetar e ati intelektual.

Lojaliteti si përulësi

Fjala lojalist vjen nga gjuha frengë(loyal) që ka kuptimin besnikëri, përkushtim, sinqeritet, ndërshmëri, drejtësi e ligjshmëri, nga del së kemi të bëjmë me mundësi të ndryshme përshtatjeje  që varën nga  qasjet e individëve  gjatë komunikimit.

Në vendet multinacionale të cilët kanë dëshirë të quhen demokratike deklarimi për lojalitet kërkon përulësi apo thënë më së miri besnikëri ndaj shumicës, përkatësisht të pushtetit nga del se shumica dyshon në qendrimin e tyre në jetën shoqërore. Pra, kemi të bëjmë  me kategorinë e qytetarëve të cilët janë pjesë e një shteti të cilët në të kaluarën në rrethana të ndryshme shoqërore dhe historike jo me dëshirën e tyre  janë aneksuar, duke u bërë  pjesë e popullatës së  ati shteti.

Pikërisht duke marrë parasysh një konstatim të tillë koncepti i  lojalizmit mund të trajtohet si nënshtrim, që duhet pranuar çdo gjë pa refuzim, përkatësisht pa kundërshtim, që ka të bëjë me individët pa qendrim personal. Në raste të tilla mungon guximi qytetar për të mos heshtur ndaj dukurive të papranueshme që ka të bëjë me pjesëtarët e komunitetit, i cili ka mungesë të organizimit të qytetarisë aktive, për të kundërshtuar devijimet shoqërore.

Mungon qytetaria aktive

Në vendet demokratike koncepti i qytetarisë aktive është dukuri e njohur dhe e respektuar, sepse kemi të bëjmë me organizime që nuk janë për interesa private apo të klanëve të ndryshme, por me karakter të përgjithshëm shoqëror. Në këtë aspekt ka shumë raste që kanë rezultuar me sukses në vende të ndryshme në regjion, ku nuk duhet përjashtuar as Malin e Zi. Kujtojmë me këtë rast protestat për mbrojtjën e lumit Tara vite më parë, por së fundit kemi të bëjmë  me ndalimin e ndërtimit të hidrocentralëve te vegjel që patën sukses për të ndaluar devastimin e mjediseve të tilla natyrore. Në këtë aspekt ndonëse ka pasur iniciativa në Ulqin, nuk mund të mburremi, se  mungon ndërgjegjësimi i qytetarisë aktive, sepse ende është i pranishëm sindromi i frigës ndaj pushtetit. Kemi të bëjmë pikërisht me konceptin e lojalizmit i cili te pjesëtarët e popujve të ndarë(pakicë) ka dimension psikologjik të veçantë  me pasoja shoqërore si në të kaluarën e deri në ditët tona.

Servilizmi si virus politik

Edhe të subjektet politike  dukuria e lojalizmit është  e  pranishme ku përjashtim nuk bëjnë as subjektet politike të shqiptarëve në Mal të Zi. Madje do të ishte befasi të ishte ndryshe, sepse individë të ndryshëm në sajë të interesave të tyre pranojnë të jenë të tillë. Në këtë aspekt duhet thënë se lojalizmi barazohet me servilizmin, sepse të tillët nuk zgjedhin mjete për të arritur qellimet e veta në kohën e duhur. Një veprim i tillë dëshmon qartë se nuk kemi të bëjmë me çështje parimore por me interes që i mundësohet nga politika ditore. Andaj një kategori e tillë nuk është për t’u nënçmuar sepse ajo  stimulon formimin  e klanëve  të subjektët  politike, me përfitime të ndryshme, madje  duke rrezikuar subjektin politik në të ardhmën. Por, servilët nuk mendojnë fare për çështje të tilla, sepse e ardhmja nuk është në ndërgjegjën e tyre, por përfitimet e rastit sot për nesër.

Nuk ka dilemë se e ardhmja  iu mbetët vetëm individëve parimorë, me integritet shoqëror e  vlera profesionale   të cilët në këtë kohë të krizës morale  fatkeqësisht nuk kanë përkujdesjën e duhur shoqërore, çështje kjo e cila ka marrë përmasa të virusit politik në aspektin  lokal e regjional, me pasoja për të tashmën dhe të ardhmën.

(Nëntor  2019)

Estetika nën pulsin e psikës kombëtare

by

“Shqiptari ka shpirt artisti” – Edith Durham/

          Shkruan: Anton Çefa/

          Një paraqitje sa më e plotë e shpirtit të një populli, një pasqyrim sa më i saktë i përsonalitetit të tij, kërkon të trajtohen edhe probleme të tilla si sa dhe si e kupton dhe e vlerëson ai të bukuren dhe kategoritë e tjera të estetikës në natyrë, në jetë dhe në art; çka e dallon atë ose çka të veçantë ka ai në këtë hise të psikës së tij në krahasim me popuj e kombe të tjera, cili është individualiteti i tij në lëmijet estetike.

          Teorikisht, estetika është teoria e kuptimit të botës dhe e përjetimit të saj nëpërmjet ndjenjave e shqisave, çka është një njohje intuitive, përmes së cilës njeriu kupton dhe vlerëson kategoritë e estetikës: të bukurën, të shëmtuarën, tragjikën, komikën, heroikën, të ultën.

          Nevojat, shtysat, synimet e shpirtit të njeriut, përcaktuar nga Platoni janë: e vërteta, e mira, e bukura. Ideali dhe synimi ndaj së vërtetës është i pashmangshëm, i padiskutueshëm. Ka mendimtarë që të mirën e vlerësojnë si imperativ të parë të jetës shpirtërore të njeriut, si mjetin e parë për zgjidhjen e problemeve që shqetësojnë njerëzimin. Duke folur për rëndësinë e etikës në proceset e zhvillimit shoqëror, filozofi francez Paul Ricour, ka thënë:  “ . . . në erën globale ajo kthehet në mjetin e vetëm të orientimit” 1). Edhe në mendimin shqiptar është shtruar ky problem: “Sfida jonë në fillim të shekullit XXI asht krijimi i bashkësisë etike shqiptare, e cila ka si qellim të vetin të mirën e përbashkët dhe jo interesat e përveçme.” , ka shkruar Ardian Ndreca. 2).  

Historia e filozofisë dhe e estetikës ka pasur edhe gjykime, sipas të cilave, bukurisë i është dhënë prioriteti i jetës shpirtërore. Shkrimtari i shquar francez, Anatole France ka thënë: “Unë besoj se ne kurrë nuk do të dimë me saktësi pse një gjë është e bukur. Askush nuk ka qenë i aftë të ma tregojë me përpikëri një gjë të tillë . . .  Sa për mua, unë ndjek ndjenjën time për të bukurën. A mund të gjej njeriu një udhërrëfyes më të mirë? . . . Nëse do të më duhet të zgjedh mes së bukurës dhe së vërtetës, unë nuk do të lëkundem, do të zgjedh të bukurën. Nuk është asgjë e vërtetë në këtë botë, veç së bukurës.” Niçe i ka çmuar në shkallën më të lartën vlerat e estetikës: “Vetëm si dukuri estetike ekzistenca dhe bota janë përjetësisht të përligjura”.

Po është e domosdoshme të theksojmë këtu se e bukura është një kategori estetike a edhe një koncept i papërkufizueshëm. E themi kështu, sepse pothuajse të gjithë estetët që kanë lavruar në këtë fushë, e kanë përkufizuar atë në mënyrë të ndryshme nga njëri-tjetri. Për estetin italian Benedeto Croce, bukuria është thjesht “shprehje”. Ai shkruan: “ . . . për të ngushtuar domethënien e fjalës “i bukur” kryesisht në vlerën  estetike, na duket e lejueshme dhe me vend që bukurinë ta përkufizojmë si shprehje të realizuar si duhet ose më mirë vetëm shprehje, sepse shprehja kur s’është e realizuar si  duhet, nuk është më shprehje.” 3). 

Në përputhje me idenë platoniane të treshes shpirtërore, në kulturën tonë kemi një përkufizim klasik të bukurisë, dhënë nga Anton Harapi: “Nieri provon në vete të vërtetën e të mirën, dhe ndien nevojën ta shprehë: qartësia e së vërtetës dhe e së mirës objektive, e ndieme në shpirt dhe e shprehun me forma e vepra ma të plotat: kjo asht bukuria.” 4).

  *   *   *

          Pavarësisht nga sa thamë, në trajtesën tonë, bëhet përpjekje të zbulohet e të argumentohet psika estetike e shqiptarit. Për çdo aspekt të jetës, të natyrës, të shoqërisë, të artit, populli ynë, si çdo popull tjetër, ka pasur dhe ka mendimet e gjykimet e veta estetike, ka përjetuar dhe përjeton ndjenja dhe shije estetike, të ngjashme a të ndryshme nga popujt e tjerë. Atë e ka karakterizuar një ideal vetjak estetik, dhe në kuadrin e kulturës lëndore e shpirtërore, të krijimtarisë folklorike dhe asaj të kultivuar, ka treguar aftësi të lakmueshme në krijimin e së bukurës, duke shprehur botën e vet shpirtërore, dhe, njëkohësisht,duke dhënë ndihmesën e vet origjinale në kulturën evropiane dhe botërore.

          Veçanërisht në proverbat, urtësia popullore ka sendërtuar dukuritë më të ndryshme estetike, idealet, konceptet, gjykimet, vlerësimet, ndjenjat, shijet. Në qenësinë e tyre, fjalët e urta të këtij lëmi janë një ndërthurje gnoseologjike, estetike, gjithnjë edukative, dhe po aq edhe didaktike.

          Në proverbin “E bukur – e përputhur” është shprehur marrëdhënia e natyrshme mes bukurisë dhe harmonisë; ndryshe: për të qenë e bukur diçka, duhet të karakterizohet nga një lidhje e natyrshme dhe e përshtatshme ndërmjet pjesëve që e përbejnë atë. Të njëjtën ide populli e ka dhënë edhe më fjalën e urtë: “Pritet petku sipas shtatit”.

          Edhe në trajtime teorike theksohet harmonia si domosdoshmëri për të bukuren. Fishta ka shkruar: “Bukuria – nji dritë qi buron prej harmonijet”. 2).

          Në një plan ideal, bukuria tek njeriu kërkon harmoninë mes anës fizike dhe asaj shpirtërore. Gjithsesi, koncepti i së bukurës është kompleks, gjë që populli ynë e ka shprehur përmes fjalës së urtë: “Çdo lule ka erën e saj”, pra, në çdo objekt ajo shfaqet në mënyra të ndryshme. Ose “Si dimni si vera e kanë hijeshinë e vet”. Por është në natyrën e kësaj krijese folklorike që në përkufizimet e koncepteve që përbëjnë objektin e proverbit tregohet vetëm një tipar, dhe jo të gjitha tiparet e tij. Tërësia e tipareve, trajtimi i plotë i një objekti, parashtrohet në tërësinë e proverbave që lidhen me ciklin tematik të tij., d. m. th., të objektit. Idenë që e bukura nuk ka kufi, që ajo jetësohet në shkallët më të larta të sublimes, populli e ka dhënë tek fjala e urtë: “Ka lule mbi lule”. Vlerësimin e bukurisë e gjejmë në një mori proverbash, p. sh. “Hatëri i borzilokut, pi poçja ujë”, “Për hatër të vasilikoit, potis baltën njeriu”.

          Në një mori proverbash, vihen në plan krahasues bukuria me tipare të tjera të psikës. Kështu, populli çmon më tepër aftësitë intelektuale se bukurinë: “Mendja e zbukuron njeriun”, “E bukur si peri, po mendjen firifi”, “Shtat e hije, mend asnji fije”, thuhet zakonisht për një vajzë të bukur që nuk është e mënçur, por, në nëntekst vlerësohet inteligjenca më shumë se bukuria. 5). 

  *   *   *

          Idealet estetike, konceptimin e së bukurës, ndjenjat dhe shijet estetike, populli ynë i ka shprehur, sendërtuar në jetën e përditshme, në natyrë dhe në art.

          Konica, në “Shqipëria, kopshti shkëmbor i Evropës Juglindore” na ka dhënë përshkrime të qyteteve tona, ku spikasin qartë sidomos shijet dhe aftësitë artistike të popullit tonë, por në nëntekst, lexohen idealet dhe konceptimi estetik. Ndër të tjera, ai tregon vlerësimin që i kanë bërë qytetit të Gjirokastrës një udhëtar anglez dhe gruaja e tij piktore, Jan Gordon dhe Cora Gordon, që e kanë vizituar vendin tonë në vitet ’20 të shekullit të kaluar: “Gjrokastra me një madhështi të habitshme dhe me një veçanti krejt të shquar. Nuk besoj se mund të ketë tjetër qytet në botë krejt të ngjashëm me Gjirokastrën . . . . Tiparet më të magjishme të qytetit janë në lagjet e banimit . . . Katet e sipërme të shumë prej këtyre banesave janë të pikturuara me luanë stemash, me peisazhe dekorative, lule ose zbukurime; shtyllat e shumta e të holla të çardakëve janë të gdhendura, tavanet e hajateve janë të praruara e të pikturuara, e po ashtu janë edhe harqet e parmakët . . . ” 6).

          Po me këtë tonalitet kënaqësie, flet Konica për fshatrat tonë: “Fshatrat, ku shtëpitë janë afër njëra-tjetrës kanë nganjëherë një dukje vërtet tërheqëse.” 7) Hobhouse, i ka vlerësuar këto fshatra si “modele të përsosura për t’u imituar nga vendet e tjera.” 8).

          Duke folur për shtëpitë, Konica shkruan: “Ka gjithnjë diçka që të prekë, shpesh artistikisht në mënyrë të pavetëdijshme, në këto vende” 9). Durham shkruan për një shtëpi në Shkodër: “Kishte një kontrast të madh me shtëpitë malazeze. Këtu çdo gjë shëndriste dhe rrinte për mrekulli në vend të vet, sepse shqiptari ka shpirt artisti, gjë që malaziasit i mungon plotësisht.” 10).

          Autori anglez Paul Edmonds ka shkruar për një banesë shqiptare: “Ndonëse ishte e varfër, e kënaqte anën artistike të natyrës sonë jo thjesht nga pamja piktorike, por nga diçka tjetër. Duke menduar hollë, arrita në përfundimin se më kënaqte fakti që çdo gjë ishte bërë me duart e veta . . . Gjithçka është një punë dore e ndershme, një art i ndershëm, në të vërtetë një art shumë më i mirë se sa i mjaft gjërave, që mbajnë po këtë emër në të ashtuquajturat qarqe artistike të Evropës së qytetëruar.” 11).

  *   *   *

          Shpirtin estetik në krijimin e së bukurës e sheh kudo, në çdo gjë. Të realizuar në mënyrë të mrekullueshme, e hasim tek kostumet krahinore e kombëtare. Një mori e pafund e larmi e mahnitshme, me një bukuri origjinale të papërsëritshme! “Në festivalet kombëtare janë paraqitur rreth 500 tipa e variante veshjesh për gjinitë e moshat e ndryshme”. 12); por krahas larmisë së tyre krahinore, ato karakterizohen edhe nga tipare të përbashkëta mbarëkombëtare, gjë që e kanë vërejtur studiues vendës dhe të huaj. “Të tëra këto kostume kanë ose kanë pasur gjer tani, ca shënja të përbashkëta, për shembull, zi e bardh janë ngjyrat e para . . .”, ka shkruar Konica. 13). Ndërsa Çabej ka vënë pikën mbi i tek e bardha: “E bardha është ngjyra kombëtare e veshjes shqiptare.” 14).

          Këtë fakt, dhe, në përgjithësi, të gjitha tiparet e një veshjeje kombëtare, i ka pasur parasysh dhe i ka jetësuar në një mënyrë tejet origjinale dhe me një bukuri sublime stilistja Suzana Susuri, një bijë artiste e një populli artist, në veshjen e bukuroshes kosovare Sidrita Sadikaj, veshje e cila në “Miss Bikini Universe 2013”, u përzgjodh si një nga tri veshjet më të mira në botë. 15). Na lejohet, besoj, një përshkrim mbase i shkurtër i këtij kostumi, që është një vepër arti që pasqyron me një besnikëri të çuditshme mënyrën si e ka konceptuar dhe realizuar populli ynë të bukurën në veshjet e tij. Një mbizotërim i ngjyrës së bardhë, një alternim me shiritat e zez të tirqve; bluza, edhe ajo e bardhë, po pothuaj e tejdukshme, si degermi; jeleku mbi të, krejt i hapur, me ngjyrat e theksuara kuq e zi, një “jehonë” forme e ngjyre që të kujton krahët e shqiponjës, me pulla të bardha, të vendosura pranë një sheriti të bardhë dhe të lakueshëm. Dhe për t’i vënë vulën e fundit të veshjes kombëtare, qeleshja e bardhë, për të cilën Çabej, ka shkruar: “Veçanërisht kësula e bardhë është ajo që, me gjithë ndryshimet e formës të rrjedhura nga fisi . . . e dallon shqiptarin nëpër gjithë Ballkanin” 16), dhe brezi i kuq me vija të bardha e të zeza. E gjitha, një mrekulli artistike në gjurmët e traditës së gjeniut popullor.

            Pothuajse të gjithë vizitorët e huaj i kanë vërejtur dhe i kanë cilësuar me epitetet më të larta veshjet e popullit tonë. Fustanella, që ka qenë veshje kombëtare burrash në të gjitha trojet shqiptare deri në fillim të shek. XX, dhe dokumentohet  që në lashtësi  me disa gjetje arkeologjike të shek. IV-III p. e. r., është cilësuar prej Bajronit si veshja më madhështore në botë.  I veshur me këtë robe kombëtare, portreti i Bajronit është i afishuar në National Portrait Gallery të Londrës. 17).

          Dr. Holland, duke folur për veshjen e fshatarëve dhe ushtarëve të Prevezës dhe për ushtarët e Ali Pashë Tepelenës, ka shkruar: “Përgjithësisht burrëror dhe me tipare që tregojnë se ai nuk i është nënshtruar procesit poshtërues të skllavërisë, me atë madhështinë e veçantë në të ecur dhe në qëndrimin e tij, mënyra e të veshurit ia shton këto veçori dhe e bën figurën e tij më të spikatur dhe më piktoreske se çdo figurë tjetër nga sa kam njohur deri më sot.” 18). Veshjen kombëtare me fustanellë, Leake e ka cilësuar si “një prej kostumeve kombëtare më të bukura të Evropës.” 19). Dhe në një rast tjetër, duke dhënë një mendim përgjithësues për veshjet tona, i ka quajtur ato; “veshjet e mrekullueshme të shqiptarëve.” 20).  Urquhart, i mahnitur nga kostumi me fustanellë, e ka çanësuar atë si “kostumi më i mrekullueshëm, i bërë për sunduesit e botës” 21). Uiliams: “Kostumet shqiptare jashtëzakonisht të bukura e të hijshme.” 22).

          Me po atë çmim është folur edhe për kostumet e grave. “Kostum më të shkëlqyer nuk mund të gjesh” 23), ka thënë Edmund Lear për kostumin e grave shkodrane, dhe e ka përshkruar atë me hollësi. Ndërsa Urquhart: “Veshja për gra e stilit çam ose e Shqipërisë së Jugut, e rregulluar prej artistëve të Janinës, për nga kompozicioni është gjëja më e përkryer në formën e kostumit, që unë kam parë ndonjëherë.” 24).

          Vizitorë anglezë kanë vlerësuar edhe anën funksionale të veshjeve shqiptare. Po përmendim vetëm Best-in, i cili në një mendim përgjithësues për veshjen shqiptare në këtë prizëm, ka shkruar: “ajo është pak ta quash e jashtëzakonshme” dhe më poshtë “në të vërtetë, veshja shqiptare i përshtatet shumë vendit ku ata jetojnë” 25).

          Nuk duhet lënë në harresë që fshatarët e qytetarët shqiptarë i prodhonin vetë lëndët e para të nevojshme për veshjet e tyre dhe i qepnin e i zbukuronin vetë ato me mundin, djersën dhe me aftësitë e tyre krijuese, pra, ata dhe vetëm ata ishin artistët.

          Bukuria e kostumeve tona kombëtare ka ndikuar në veshjet e popujve të tjerë ballkanikë. Dihet që grekët veshjen me fustanellë e kopjuan dhe e bënë veshje kombëtare të tyren.

*   *   *

          Folklori është një burim i pashtershëm dëshmie e argumentimi i idealeve estetike, i aftësive artistike, i shijeve dhe i ndjenjave estetike, sendërtuar në krijimtarinë gojore, muzikore dhe koreografike, në të gjitha gjinitë dhe llojet e tij. Populli ynë ka krijuar një rezervuar të mahnitshëm e të madhërishëm, ku ka depozituar këngët, përrallat, proverbat, gjëzat, etj. të gjitha fryt i aftësive të tij krijuese.

          Dora d’Istria, në veprën e saj “Kombësia shqiptare sipas këngëve popullore”, duke folur për vlerat e larta të folklorit tonë, ka shkruar: “Forcën e shpirtit kombëtar të shqiptarëve nuk kanë mundur ta zhdukin as pushtimi i gjatë e as mërgimi, se vlerat e folklorit shqiptar nga qëndrueshmëria e thelbit jëtësor e estetik, nga origjinaliteti e shija e hollë rrijnë denjësisht edhe përballë vlerave më të shquara të poezisë popullore të gjermanëve, spanjolëve, etj.” 26).

          Çabej ka vënë në dukje fantazinë trajtuese të popullit, fuqinë plastike në të krijuar të fjalëve, çka duket më fort në përshëndetjet, bekimet, në formula mallkimi e ngushëllimi, në të thëna të pirjes, në të yshtura e në shumë të tjera. Ka folur për vlerën estetike të shumë enigmave, e cila qëndron në bukurinë e në plastikën e krahasimeve dhe na dëshmon fuqinë e fantazisë dhe dhuntinë poetike të popullit. 27).

          Në sofrën e pasur të krijimtarisë gojore, një nga vendet e nderit i takon këngës popullore, që sendërgjohet si epikë legjendare dhe historike, si lirikë, në ylberin e ngjyrave të së cilës feksin ninullat, këngët e dashurisë e të dasmës, këngët e mërgimit e vajet, këngët me motive sociale, etj.

          Kënga popullore, kjo dëshmi e fuqishme e psikolologjisë së popullit, kumt shpirtëror dhe komunikim artistik, e ka shoqëruar shqiptarin në të gjitha etapat e jetës deri në vdekje dhe edhe në vdekje. Ajo u ngrit në kult pikërisht sepse nëpërmjet saj populli shpreh botën e vet shpirtërore, idealet dhe ndjenjat, virtytet, zakonet, psikologjinë e tij. Veçori e rëndësishme e këngës sonë qëndron në faktin se ajo “zëvendësoi shekuj me radhë komunikimin dhe krijimtarinë e shkruar artistike, pra traditën e shkrimit, e cila te shqiptarët (të nënshtruar me shekuj nga pushtues të ndryshëm) është shumë e vonshme në krahasim me krijimtarinë e tyre letrare gojore.” 28). Popullin tonë e karakterizon një lidhje shumë e ngushtë shpirtërore me këngën. E. Lear, nuk e kuptonte këngën labe, por megjithatë, kur i pau shqiptarët ta këndojnë, tha: “Kurrë s’kam parë rast vendosmërie më të madhe të një vlerësimi entuziast të këngës” 29).

          Ninullat, ato improvizime të shkurtra, që shprehin tërë dashurinë e kujdesin e nënave për foshnjet e tyre, duke dëshmuar shije dhe ndjenja estetike, shpesh ndryjnë në vetvete vlera të larta artistike. Të shoqëruara me një vijë melodioze të thjeshtë, me ritme të brendshme, rima të zgjedhura, dhe mjete të tjera të teknikës artistike, vlerat e bukurisë së tyre kapin kulme artistike dhe bëhen dëshmi e aftësive artitike.

           “Flej, mori cucë, e mshili sytë,

            Kur t’m’i çilsh, i çilsh si hyjt!”

          Letërsia jonë gojore ka dhënë perla artistike që, duke shpalosur veçoritë më të spikatura të shpirtit shqiptar, ka zënë vend të merituar në krijimtarinë gojore evropiane dhe botërore. Një monument i madhërishëm dhe sublim është Eposi ynë i kreshnikëve. “Epika jonë heroike ka lindur si një këngë e vetëdijshme, si një mesazh dhe alarm i pavdekshëm i historisë heroike të popullit, mesazh që sjell psikologjinë e botëpërjetimin e tij original.” 30), ka shkruar Alfred Uçi.

          Në veprën “Epika popullore shqiptare” (1958), Lambertz shkruan: “Edhe sot burrat e Malsis së Shqipërisë rrijnë bashkë dhe këndojnë këngë, sikur në kohët më të lashta, me instrumentin e tyre nacional, lahutën. Pranë këtyre këngëve dhe të ushqyera prej tyre, ende jeton në epet e shkurtëra thesari i lashtë gojdhanor dhe nga forca e pashuar nacionale krijohen përherë dhe sërish epe të këtilla të shkurtra. Këto krijime artistike lindin nga natyrshmëria dhe ashpërsia popullore e forcës së qëndresës dhe nga veçantia e forcës së fantazisë popullore shqiptare të një madhështie që përndryshe askund më nuk mund të gjendet.” 31). 

          Brenda asaj perle madhore ka xhevahire që të verbojnë me shkëlqimin e tyre. Po përmend vetëm përshkrimin e bukurisë së vashës, të cilën Fishta e ka komentuar mjeshtërisht: “Posë të damit të Hektorit prej Andromaket, përshkrue prej Homerit n’ Iliadë, nuk më bjen ndër mend se kam lexue kund ndonji përshkrim ma të frymzuem me fisniki e me burrni, e ku titanizmi e njomsija e shembelltyrave të përkojn ma t’ambel me naltsin e idevet, se ket përshkrimin e rapsodit malsuer mbi bukurinë e Tanushës, së bijes së krajlit. Prandej mund të jetë ndoshta se Laura e Petrarkës asht nji Venus, mbru me shkumë t’detit, por sigurisht se Tanusha e rapsodit të Dukagjinit asht e bardha, ajo Athenaja, shperthye e armatisme prej rrashtet të Zeusit rrufeflakrues.” 32). 

          “Në cikël bie në sy idealizimi i së bukurës. – ka shruar Natasha Pano – Bukuria kuptohet si një përsosmëri fizike, morale e shpirtërore, si më e mira në llojin e vet. Në këto këngë, rapsodi priret më fort nga bukuria sublime. Për këtë dëshmon edhe fakti se  në epos përdorën gjerësisht nocionet estetike në trajtën sipërore ‘gja ma t’ mirë s’shef njeri nen kët diell”, thuhet për Tanushën e Krajlit. ‘Kurrkund shoqen nen kët diell s’e ka’, thuhet për Rushën e Krajlit . . .” 33).

          Po këngët e dashurisë dhe të dasmës! “A je brymë, moj, a je borë? ”, pyet poeti i dashuruar dhe i hutuar nga bukuria e brishtë, bardhësia vezulluese, delikatesa fine, thuajse ka frikë se po e preku i tretet ndër duar. Dhe, më poshtë:

“E bukura synë si yll,

Kur ma çilë e kur ma mbyllë

Porsi hana qi ndrit n’ pyllë.”

          Me epitete të zgjedhura që burojnë nga intimiteti i një zemre të dashuruar, i   drejtohet ai vashës: “Moj e hollë e moj e gjatë, / Moj shtatrrituna me mjaltë”, ose “Nën nji mal e ndër dy ara, / Mbjedh e korr nji vashë e bardha.”

          Jo veç përshkrime bukurie, po edhe një thellësi psikologjike, bile me nuanca filozofike, ka plazmuar në vargje poeti i dashuruar. Në një rast, kur vasha përfytyrohet si një pëllumbeshë, poeti e thërret dhe në të njëjtën kohë, nëpërmjet një pytjeje me nuanca të tejdukshme filozofike, shtron dilemën: a vjen thjesht si mish apo si shpirt; sepse dashuria mbi çdo gjë kërkon çiltërinë shpirtërore:

“Unë e thirra vidi-vidi

A vjen mishi, a vjen shpirti?”

          Po, si duket, kur i janë dukur të pafuqishme përshkrimet, ai u ka ikur atyre, dhe me një art të përsosur e ka dhënë bukurinë e femrës, bile në shkallën më të lartë të sajën, një bukuri sublime që ngjall të vdekurit dhe vdes të gjallët.

“Hanko mos shko ndër varre

Se të vdekurit i ngjalle

Të gjallët i vdiqe fare.”

          Ky anonim shqiptar i pashkollë me madhështinë artistike që e cilëson ia ka dalë të përdorë të njëjtën mënyrë shprehjeje që ka përdorur Homeri, i cili i është shamngur përshkrimit të bukurisë së Helenës, duke treguar hutimin e mahnitjen e pleqve trojanë para bukurisë së saj. “Është po ajo gjetje e Homerit, ka shkruar Kadare, vetëm se ajo shkon më larg. Nuk janë pleqtë e lodhur nga jeta që mahniten prej gruas, por akoma më tej, janë ata që kanë pushuar së jetuari fare” 34).

          Dhe të mendosh se çmenduria serbe e mishëruar në emrin e njëfarë Vladan Gjeorgjeviçi, në paloveprën e tij “Shqiptarët dhe Fuqitë e Mëdha”, botuar në Paris në vitin 1913, për të provuar se kombi ynë nuk meriton të jetë i lirë e i pavarur, na pati akuzuar se jemi popull i egër, i paqytetëruar, bile me bisht, dhe se nuk paskemi askurrfarë shpirti artistik të vlerësojmë bukurinë e brishtësinë, humanitetin e femrës, dhe se nuk ditkemi t’i thurim vargje asaj.

Duke dëshmuar shpirtin artistik të poetit popullor në këtë lëmë tamatik, dhe për t’iu përgjigjur Gjeorgjeviçit, Fishta ka shkruar: “rrëmueka nëpër plehnat e folklores sonë kombtare e bashkueka vjersha e kangë, ku kishin kenë ma të palame e të përdhosuna, tue shtue se jo veç shqyptarët s’po kishin as s’po kndojshin kangë tjera dashtnije ma të njerzishme; por se as të zott s’po ishin me këndue gruen, per pa u zhytë ndër palavi e fjalë të shnjerzueme” 35). Këto fjalë, gjenialiteti poetik i Fishtës i vë në parathënien e veprës së tij melodramatike “Jerina ase Mbretnesha e luleve”, ku me brumë e me tharm folklorik, dhe duke vjelur nga lirika popullore pasazhe nga më të realizuarat, ka treguar konceptin e fisëm human të shqiptarit ndaj gruas, ndjenjat e pastra, shijet estetike dhe aftësitë e rralla artistike të popullit tonë në përshkrimin dhe vlerësimin e bukurisë e të brishtësisë së femrës shqiptare.

          Thamë më lart që kënga e ka shoqëruar shqiptarin deri në vdekje, po edhe në vdekje. Është më se e vërtetë. Ndër male tona, ka qenë zakon që një malësor i dënuar me vdekje, në vend të fjalës së fundit ka kërkuar të këndojë një këngë, në të cilën, në përgjithësi, ka treguar hallallet dhe ka lënë amanetet. Këtë fakt sa të dhimbshëm, aq krenar, na e ka dëshmuar edhe rilindasi i njohur, Zef Jubani: “Deri edhe para vdekjes, malësori shqiptar kthehet në poet i çastit dhe improvizon tragjedinë e tij me temën e arsyeve që e sollën në atë situatë dhe duke kënduar heroikisht dorëzohet i patrembur në duart e xhelatit.” 36).

          Kam lexuar ndër kujtime të ish-të burgosurve të diktaturës, që një i dënuar me vdekje, duke pritur në qeli për ta marrë për ekzekutim, mbasi i ka marrë leje policit të rojes, ka kompozuar dhe kënduar një këngë, duke e përcjellur me çifeli.

          Kënga popullore, kur përveç tekstit poetik, shoqërohet me muzikë dhe valle, pasqyron një hise të gjerë të shpirtit estetik të popullit, idealin për të bukurën, dëshirat për t’i shprehur gëzimet dhe hallet e veta, dëshmon ndjenjat dhe shijet ndaj së bukurës në jetë dhe në art. “Gjatë ekzistimit dhe funksionimit të saj, . . . kënga sintetizoi dhe shprehu në mënyrë të veçantë përvojën estetike kolektive; bëri objekt trajtimi artistik ngjarje e ndodhi, sakrifica e ngadhënjime individuale e kolektive, që lidheshin ngusht me veprimin, me botëkuptimin dhe me shpirtin e popullit, me mirëqenien dhe dhe me lirinë e tij.” 37).

          Është dëshmi e fuqishme e një talenti të shquar artistik dhe e një origjinaliteti të pashoq, krijimi e kultivimi që në kohët më të hershme dhe deri në ditët tona i këngës polifonike. “Vetë të kënduarit polifonik nga populli, ka shkruar Prof. Dr. Agron Fico, konsiderohet misterioz e instinktiv, si një dukuri që mbart brenda reflekset e natyrës, zërat e tokës së Labërisë” 38). Një monument krejt i veçantë në fushën e krijimtarisë artistike muzikore është muzika iso-polifonike, të cilën UNESCO e ka vlerësuar si “Kryevepër e trashëgimisë gojore të njerëzimit”.

          Një pasqyrë e tejkohshme e psikës sonë, e ndjenjave dhe shijeve estetike, e aftësive artistike rrezatohet në përrallat tona. “Për mbas kangve, ka shkruar folkloristi ynë i madh dhe mbledhësi e komentuesi i përrallave tona kombëtare, Donat Kurti, – janë pjesa ma me randsi e folklores së nji populli, pse . . . mund të njifen neper to ndiesit e ligshtit ma të hershmet . . .  andet e dishiret, qysh prej kohve fort të vjetra e deri nder ne.” 39). Me një bukuri të rrallë, ushqyer prej një fantazie që të mahnitë, përshkuar me nota herë aventure dhe herë dramaticiteti, me ngjyrime herë komike e herë tragjike, dhe me sa e sa elemente të tjera artsitike, ato na bindin që populli ynë e ka kuptuar, vlerësuar dhe krijuar që heret bukurinë në artin e këtij lloji folklorik, po edhe bukurinë në përgjithësi, e ka ndjerë thellë dhe e ka shprehur me mjeshtëri.

          Në një fjalë të fundit, mund të themi që në kulturën tonë popullore shpirtërore dhe lëndore është mishëruar një arsenal i madhërishëm artistik, të cilin vetëm një popull, që ka në gen të lindur e të trashëguar brezni mbas breznie idealin e së bukurës, dhe që ushqen në psikën e tij ndjenja sa delikate aq tronditëse dhe shije aq të holla, mund ta realizojë.

Referenca

1). Ndriçim Kulla & Dritan Thomollari, “Etika dhe Iluminimi-Skicë për një manifest të jetës intelektuale”, “Plejad”, Tiranë, 1995, f. 24.
2). Ardian Ndreca, “Idea dhe realizimi i bashkësisë qytetare shqiptare”, në “Hylli i Dritës”, nr. 2, v. 2007, f.30.

3). Benedeto Kroçe, “Estetika si shkencë e shprehjes dhe e gjuhësisë së përgjithshme”, “Apollonia”, Tiranë, 1998, f. 107-108.

4). Anton Harapi, “Kulla e Babelit”, Përgatitur nga Dr. Aurel Plasari. “Phoenix–Shtëpia e librit”, Tiranë, 1999, f. 259.

5). – “Fjalë të urta të popullit shqiptar”,etj.

6). Jan Gordon dhe Cora Gordon, “Two Vagabonds in Albania”, Londër, 1927, f. 152;  cituar sipas Faik Konicës, “Vepra”, Mbledhur dhe përgatitur nga N. Jorgaqi  dhe Xh. Lloshi, shtëpia botuese “Naim Frashëri”, Tiranë, 1993, f. 396-397.

7). “Albania – The Rock Garden of Southeastern Europe and Other Essaays”, by Faik Konitza.

Edited and Amplified by G. M. Panariti, Boston, 1957, p. 21. (Ky botim nuk tregon shtëpinë botuese dhe vitin e botimit. Në fund të Fjalës hyrëse: “Faik Konitza: One Man Crusader”, Panariti shënon: Boston, Mass, September, 1957).

8). J. C. Hobhouse, “A Journey through Albania”, Lonndër, 1813, vëll. I, f.138; cituar sipas Faik Konicës, vepër e cituar, f. 393.

9). “Albania – The Rock Garden of Southeastern Europe and Other Essaays”, by Faik Konitza.

Edited and Amplified by G. M. Panariti, Boston, 1957, p. 19

10). M. Edith Durham, “Twenty Years of Balkan Tangle” Londër, 1920, f. 124. Cituar nga Faik Konica, “Vepra”, f. 392.

11). Paul Edmonds, “To the Land of the Eagle”, Londër, 1927, f. 78. Cituar sipas Faik Konica, “Vepra”, f. 392.

12). Akademia e Shkencave e RPSSH, “Fjalori Enciklopedik Shqiptar”, Tiranë, 1985, f 1054.

13). Faik Konica, “Vepra”, f. 161.

14). Eqrem Çabej, “Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes”, shtëpia botuese “MÇM”, Tiranë, 1994, f. 26.

15. Simbas ballinës së gazetës “Illyria”, nr.November 28 – December 5.

16). Eqrem Çabej, vepër e cituar, f. 26.

17). Faik Konica, “Vepra”, f. 169.

18). Holland, H. “Travels in the Ionian Isles, Albania, Thessaly, Macedonia, etc. during the years 1812-1813, London, 1815, p. 68. Cituar sipas Shpëtim Mema, “Shqipëria dhe shqiptarët në veprat e udhëtarëve anglezë”, shtëpia botuese “8 Nëntori”, Tiranë, 1988, f. 96.

19). Leake, W. M. “Travels in Northern Greece. V. I, London, 1835, v. 4, f. 45. Cituar sipas Sh. Memës, vepër e cituar, f. 100.

20). Leake, W. M., po aty, v. III, F. 45. Cituar sipas Sh. Memës, vepër e cituar, f. 100.

21). Urquhart. D.,“The Spirit of the East”, v.1, Second edition, London, 1839, p. 189. Cituar sipas Sh. Memës, vepër e cituar, f. 100.

22).Williams, H. W., “Travels in Italy, Greece and Ionian Islands”, Edinburgh, 1820, v. 2, p. 134. Cituar sipas Sh. Memës, vepër e cituar, f. 100.

23). Lear E., “Journals of a landscape painter in Albania”, London, 1851, p. 188. Cituar sipas Sh. Memës, vepër e cituar, f. 99.

24). Urquhart D. vepër e cituar, v 1, p. 191. Cituar sipas Sh. Memës, vepër e cituar, f. 99.

25). Best, J. J. “Excursions in Albania. Comprising a description of the wild boar, deer and woodcock shooting in the contry, London, 1842, p. 25. Cituar sipas Shpëtim Memës, vepër e cituar, f. 102.

26). Dora d’Istria, “Kombësia shqiptare sipas këngëve popullore”, Cituar sipas Nasho Jorgaqit, “Antologjia e mendimit estetik shqiptar 1504-1944”, shtëpia botuese “Naim  Frashëri”, Tiranë, 1979, f.19.

27). Eqrem Çabej, vepër e cituar, f. 32-33.

28). Anton Nikë Berisha, “Qasje poetikës së letërsisë gojore shqipe”, Ndërmarrja botuese “Rilindja”, Prishtinë, 1998, f. 134.

29). Lear E., vepër e cituar, f. 59.  f. 59, Cituar sipas Shpëtim Memës, vepër e cituar, f. 136.

30). Alfred Uçi, “Epika heroike dhe roli i saj në folklorin shqiptar”, në “Çështje të folklorit shqiptar – 2”, botuar nga Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë – Instituti i Kulturës Popullore”, Tiranë, 1986, f. 24.

31). Cituar sipas Anton Nikë Berishës, vepër e përmendur më lart, f. 246.

32). P. Gjergj Fishta, OFM, “Parathane” në “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, Shtëpia botuese “KUVENDI”, shtypur në Entin Botues Poligafik “Gjergj Fishta”, Lezhë, f. XXII.

33). Natasha Pano, “Femra shqiptare në epikën heroike legjendare”, në “Çështje të folklorit shqiptar – 2”, botuar nga Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë – Instituti i Kulturës Popullore, Kombinati Poligrafik – Shtypshkronja e Re, Tiranë, 1987, f. 370.

34). Shih tek Ismail Kadare, “Vepra letrare 12”, “Autobiogrfia e popullit në vargje”, Tiranë, “Naim Frashëri”, 1981, f. 89-90.

35). Gegë Toska (pseudonim i At Gjergj Fishtës, A. Ç.), “Jerina ase mbretnesha e luleve”, Shtypshkronja Françeskane, Shkodër, 1941, f. 5.

36). Cituar sipas Nasho Jorgaqit, “Antologjia e mendimit estetik shqiptar 1504-1944”, shtëpia botuese “Naim  Frashëri”, Tiranë, 1979, f.20.

37). Anton Nikë Berisha, vepër e cituar më lart, f. 133.

38). Prof. Dr. Agron Fico, “Iso-polifonia shqiptare – Kryevepër e trashëgimisë gojore të njerëzimit”, gazeta “Illyria”, # 1723, 19-21 Shkurt, 2008, f. 32.

39). P. Donat Kurti, “Prralla Kombtare – Mbledhë prej gojës së popullit”, Bleni I, Botim i dytë, Shkoder, Shtyp. “At Gjergj Fishta”, 1942.

Mons dr. Zef Oroshi në Logun e Kuvendit dhe të tjerët për jetën dhe veprimtarinë e tij

by

“Mirëse u ka prue Zoti në shtepinë tuej. Kjo sot asht nji shkëndi e vogël, por që do bahet nji flakë e madhe nji ditë në Atdhe. /

Sot të dashtun bashkatdhetarë, falenderja e mirënjohja mâ e thella u siellet të gjith bashkatdhetarëvet shqiptarë padallim, jo prej njajë, dy, tri a pesë krahinash të Shqipnisë, por prej “Tivarit në Monastir – Prej Preveze në Kaçanik”, prej të gjitha vendevet kû flitet gjuha e ambël shqipe, që aq vllaznisht na kanë dhanë zemër, ndihmue e përkrahë, dhe kam shpresë e deri diku jam i sigurtë se kanë me vijue me na ndihmue dhe në t’ardhëshmen, pse rruga e flijimevet asht ende e gjatë per ne per ta përmbyllë këte nisme me randësi kombtare.

Gëzonju prá, o vllazen e motra shqiptare, pse çerdhen tonë me i sherbye Zotit e në të njajten kohë Atdheut të dashtun e të largët, e kemi krijue me flijime tona të shkelqyeshme. Ai Zot që na ka krijue, nuk na ka harrue, e u thaft e djathta e jonë, në qoftë se në jeten tonë, Atë osè Atdheun që na lindi do ta harrojmë.”Mons. Dr. Zef Oroshi -24 Dhetuer 1969, Krishtlindje, New York/

Shkruan: Klajd Kapinova/

Meshtari dhe personaliteti i shquar e i paharruar mons. dr. Zef Oroshi, rivjen mbas shumë viteve para komunitetit shqiptaro amerikanë, me një libër origjinal të mirëfilltë atdhedashës, me titull kuptimplotë: “Long Kuvendit – në trinomin Fe – Atdhe – Perparim” (New York, 2019).

Ky libër me shkrime të karakterit historik, shkencorë, enciklopedik, tradita, zakone, gjuhësorë e kulturorë etj., botohet në Jubileun e 50-vjetorit të meshës së parë në SHBA (1969-2019).

Vepra në fjalë, u përzgjodh, përgatit dhe u botua me shpenzimet financiare të studiuesit dhe publiçistit veteran të komunitetit tonë Tomë Mrijaj.

Përmbajtja e librit hapet me shkrimin hyrës: “Dy fjalë për lexuesin”, nga Tomë Mrijaj, kurse “Parathënia”, është shkruar me shumë respekt dhe mirënjohje nga meshtari i kishës katolike shqiptare “Zoja e Shkodrës” në Hartsdale, New York dom Pjetër Popaj. Autori meshtar e ka titulluar shkrimin: “Monsinjor Zef Oroshi”.

Punimi shkrimor i tretë hyrës, që përmban copëza origjinale kujtimesh jetësore dhe vlerësime, gjithashtu është shkruar me nderim dhe respekt nga meshtari i kishës katolike shqiptare të shën Palit dhe shën Pjetrit në Detroit, Michigan, linderi, patrioti dhe kleriku i palodhur dom Anton Kçira. Shkrimi mban titullin: “Monsinjor dr. Zef Oroshi – një vizionar largpamës dhe kështjellë e pamposhtur antikomuniste.”

Vepra në fjalë, me autor shkrimtarin dhe studiuesin e albanologjisë mons dr. Zef Oroshi, hapet me një studim hulumtues të ndërthurur mjeshtërisht me kujtime të përjetuara, për bashkëkohsin dhe mikun e tij të ngushtë, një ndër figurat më të shquara të vemdlindjes dhe diasporës sonë këtu në SHBA, dhe veçanërisht në Boston, Fortlumturinë e Tij imzot Fan Stilian Nolin, i cili, ka titullin investigues: “Si e njofta Fan Nolin?”

Kujtojmë, se intelektuali i shquar i komunitetit tonë, ka një veprimtari të pasur dhe të ngjeshur intelektuale, në fushën e studimeve dhe publicistikës shqiptare.

Miditori inteligjent, për shumë dekada, ka botuar me qindra artikuj cilësorë, hulumtime me profile të ndryshme në shtypin e kohës së diasporës, duke u mirëpritur me shumë interes nga redaksitë e organëve të ndryshme të shtypit si dhe nga albanalogët e shumtë të huaj, professorë të huaj dhe shqiptarë, që kishin studiuar në universitete më të famshme të Europës Perëndimore.

Në një letër, që prof. Ernest Koliqi i dërgon nga Roma monsinjor Oroshit, që jetonte në New York, në hyrje të saj i shkruan: “I dashtun Monsinjor Zef! Shkrimet tueja i presim si zogla e verës…”.

Duke pasur si mik të ngushtë prozatorin e shquar prof. Ernest Koliqin, dr. Oroshi për një kohë të gjatë bashkëpunoi me revistën e tij zëmadhe të kohës “Shêjzat”, gjatë përiudhës së frytshme intelektuale të viteve 1957-1974-1978, kur themelues dhe drejtues i saj ishte Ministri i Kulturës së Shqipërisë shkodrani dhe prozatori modern brilant prof. E. Koliqi.

Nëse futemi në brëndsi të librit, shohim se vepra e re me vlera të mëdha historike dhe albanologjike është e ndarë në 4 kapituj.

Kreu i parë, përmban 8 punime të përzgjedhura për botim, ku, ndër të tjera përfshihet studimi, që i kushtohen poetit kombëtar atë Gjergj Fishtës O.F.M., e cila në esencë dallohet për një analizë të hollsishme dhe faktografike, ku, shkrimtari dr. Oroshi, na e ka dhënë poetin lezhjan, përmes një përmbledhje mjeshtërore, me titullin: “Tue perkujtue Fishtën” (Shêjzat, nr. 1-2, 1962).

 Edhe shkrimet e tjera, të hartuara të gjitha në gjuhën gegë (e cila flitet nga ¾ e popullisë së trojeve etnike shqiptare), që vijnë njëra mbas tjetrër, kanë tematikë shqiptare dhe enciklopedike, si: “Nji oazë rilindjeje kombtare në diasporë”, (Shêjzat nr. 7-8-9-10, 1964, “Fiket Ernest Koliqi, nji pishtar i letërsisë e i kulturës shqiptare”, (Shêjzat, numëri special, 1978.), “Çohaja”, novelë, fragment”, (Shêjzat, nr. 5-6, 1959), “Koncili Ekumenik, Shêjzat nr. 5-6, 1961) “Kryq-terthuer nëpër ujdhesat karibjane”, (Shêjzat nr. 9-10-11-12, 1966), “Nji arkitekt e skulptor shqiptar i Rilindjes në Dalmati:  Andrea di Nicolo Alessi o Alexsijer da Durazzo”, (Shêjzat nr. 1-2, 1958) “Mirënjohja shqiptare ndaj Arbreshëve t’Italis”, (Shêjzat nr. 7-8, 1959).

Oroshi, spikat apo dallohet edhe për natyrën enciklopedike dhe njohuritë e thella dhe të gjera që ka për disa fusha të dijës shqiptare dhe botërore, të cilën tradicionalisht ndër shekuj e kanë levruar edhe ajka apo plejada më e ndritur e klerit katolik shqiptar.

Kreu i dytë dhe revista popullore

Jeta Katolike në New York (1966)

Klerku i shquar mirditor, mons dr. Zef Oroshi, me të mbërritur në botën e lirë në New York të SHBA, fillon të bashkoj komunitetin e pakët katolik shqiptarë, të ardhur në këtë shtet të madh metropolitan në kohë dhe rrethana të ndryshme.

Sikurse e ka shprehur në disa shkrime dhe homelitë fetare të botuara në revistën Jeta Katolike, del se qëllimi tij ishte për t’i ruajtur nga asimilimi, sa të jetë e mundur shqiptarët, bashkimi rreth vatrës së ngrohtë në Shtëpinë e Zotit, për të ruajtur vazhdimisht traditat, zakonet, gjuhën e bukur shqipe, kulturën, festat kombëtare, përkujtuar figurat e ndritura patriotike… dhe veshjet e bukura tradicionale popullore.

Këto vlera të pastra shqiptare, sipas Monsinjorit, mund të arrihen vetëm duke hapur sa më parë Shtëpinë e Zotit.

Kjo kishë e re shqiptaro amerikane, sipas shembullit pozitiv të traditës historike në vendlindje, u kthye shpejt në një vatër të ngrohtë të atdhedashurisë.

Në saj të punës së palodhur dhe këmbngulëse të mons. dr. Oroshit, fatmirësisht u bë e mundur themelimi i Qendrën së Parë Katolike Shqiptaro Amerikane, në Bronx, New York..

Paralelisht me këtë mision të vështirë, por jo të pamundur për te, Oroshi, i jep jetë edhe buletinit ose sikurse njihet në historinë e kishës sonë Revista Fetare Kulturore Jeta Katholike Shqiptare e cila sot vazhdon sërisht të botohet me emrin Jeta Katolike).

Kjo e përkoshme tre mujore, u bë shpejt tribunë e mendimit të lirë intelektual dhe progresist, për shumë figurave të shquara të diasporës shqiptare në SHBA dhe më gjerë.

Në këtë revistë, figurojnë emrat e shumë shkrimtarëve, intelektualëve të shquar, albanologëve, klerikëve katolikë dhe të besimeve të tjera fetare, sikurse edhe artikujt e shumtë të shkruar me dashuri zemre nga njerëz të thjeshtë të komunitetit tonë.

Ky kapitull, është shumë interesant, për faktin se dr. Oroshi trajton tema atdhetare të gurrës popullore shqiptare, të cilat i boton në rubrikën kulturore joshëse Log Kuvendit.

Pikërisht, në këtë libër, janë botuar disa nga artikuj në revistën Jeta Katolike të mons. dr. Zef Oroshit dhe të tjerët rreth aktivitetit të tij dhe kishës katolike, gjatë periudhës së viteve 1966-1978.

Oroshi, ka përdor disa pseudonime, meqenëse në revistë ka botuar shpesh 2 ose 3 artikuj brenda një numëri. Më të lakuar janë emrat apo pseudonimet: Zodiaku, Theologu, Redaksija, D.Z. etj.

Kreu i dytë përmban 70 shkrime, ku, shumica e tyre janë studime të mirëfillta, të cilat i ka vazhduar për disa numëra me radhë deri sa i ka botuar të plota. I veçantë është shkrimi: “Madre Tereza Bojaxhiu”, (1966, Nr.1 (D.Z.).)

Ky është ndër shkrimet e para të botuar në SHBA për shën Terezën e Kalkutës ose sikurse njihet Nënë Tereza. Kujtojmë, se në kohën e diktaturës së hekurt komuniste në Shqipëri, emri i shenjtneshës së gjallë nuk permendej asnjëherë, kurse e kunderta ndodhi në SHBA, ku, presidentët e saj, Kongresi dhe Senati amerikan e nderonte dhe respektonte shumë.

Disa vite më vonë, presidenti republikan Roland Reagan e nderon me çmimin më të lart të  shtetit amerikan: “Medalja e Lirisë”, duke e pritur disa herë zyrtarishtnë Shtëpinë e Bardhë.

Një vit më vonë, më 1967, në Shqipëri diktatori Enver Hoxha do të filloi zyrtarisht luftën kundër fesë dhe zakoneve prapanike, sikurse i quante ai klerikët fetarë dhe fenë.

Kisha dhe kleri katolikë shqiptar do ta pësonte më shumë nga gjenocidi komunist dhe kalvarin e mundimeve me persekutime, duke i dhuruar sot kombit tonë mbi 38 martirë elteri të kishës.

Shkoqitje gramatikore gjuhësore (Mbi fjalët: Dhunti, Dhuratë, Dhanti), është një rubrikë e re, që ka trajtuar gjerësisht dr. Zef Oroshi në revistën Jeta Katolike (1966-1967, nr. 2, 3, 4, ku, ai ka përdor pseudonimin Zodjaku.

Mesha e parë në Qendrën Katholike Shqiptare në New York City, në Natën e Madhe të Keshndellavet të vitit 1969, është një përrmbledhje brilante oratorie, ku si gjithnjë shquhet fjalimi brilant, me fjalë të zgjedhura dhe frymë patriotike nga prelati mons. dr. Zef Oroshit.

Si dëshmi e histories së kishës sonë Monsinjori, njoftonte vazhdimisht komunitetin e vogël katolik shqiptar në New York, mbi ngjarjet e rëndsishme, sikurse ishte asokohe blerja e Qendrës Katholike Shqiptare e New York-ut gjatë vitit 1969.

Ai si dëshmi historike dhe për brezat e ardhshëm këtë njoftim të mirëseardhur e botoi në faqet e numërit katër të së perkohshmes në gegnisht dhe dygjuhësh shqip-anglisht, që ai botonte dhe drejtonte me pasion.

Një rast tjetër i rëndësishëm historik i komunitetit shqiptar në New York, ishte edhe kremtimi i inagurimit të Kishës së Parë Katolike Shqiptare në mergim (1970, Nr.1-2), shkrim që ka për autor të riun emigrant Mark K. Shkreli, i cili, më vonë do të bëhet edhe kryeredaktor i revistës Jeta Katolike, detyrë vullnetare, që ai vazhdon ta kryej me sukses edhe sot…

Këtu janë botuar edhe fjalimet përshëndetse të Perndershmit imam Isa Hoxha, prof. Rexhep Krasniqi, prof. Arshi Pipa, Ago Agajt, dr. Halim Begeja, mbresat nga një darkë festive pranë kishës katolike shqiptare, me autor Ymer Doda, fjalimi i Zef Pashko Deda, sikurse jehona e shtypit amerikan nga gazeta e famshme The New York Times, By Murray Schumach (Prill, 13, 1970, E para kishë katolike shqiptare në ketë hemisfer u hap në Bronx) etj.

Media bashkohore sot për jetën dhe veprën e mons. dr. Zef Oroshit

Në kreu e tretë, janë botuar shtatë shkrime studimore bashkëkohore nga autor shqiptaro amerikanë dhe vendlindja e trojeve etnike shqiptare, pa dallim feje, krahine dhe ideje.

Kështu studiuesi dhe publicisti Mërgim Korça, është paraqitur në këtë libër të Monsinjor Oroshit me studimin: “Konsiderata rreth vëllimit shkruar nga miku personal i Monsinjor Zef Oroshit, analisti Tomë Mrijaj”.

Studiuesja e re shkodrane Leonora Laçi vjen në këtë libër me shkrimin investigativ: “Si i shpëtoi Sigurimit msgr. dr. Zef oroshi!?”, ndërsa ish drejtori dhe gazetari i Zërit të Amerikës Frank Shkreli vjen para lexuesit me shkrimin me kujtime: “Në kujtim të Monsinjor Zef Oroshit”

Një tjetër shkrimtare e Lidhjes së Shkrimtarëve Shqiptaro Amerikane Eleonora Gjoka, është paraqitur denjësisht me studimin me titull: “Studiuesi Tomë Mrijaj gdhend në mermer viganët e cultures shqiptare (Cikli: “Kultura Shqiptare në Shoqerinë Amerikane”)

Publicisti veteran dhe një ndër aktivistët e palodhur të komunitetit shqiptaro amerikanë për shumë dekada dhe njëherazi disa herë kryetar i këshillit të kishës katolike shqiptare Tonin Mirakaj, ka botuar shkrimin: “Mbrekulli në Qendrën Katolike Shqiptare Zoja e Kshillit t’Mirë”

Edhe autori i këtij shkrimi modest (Klajd Kapinova), në librin në fjalë ka botuar studimin me titull: “Sekretari i fundit i Abacisë së Mirditës, themeluesi i kishës së parë katolike shqiptare në SHBA (New York) mons. dr. Zef Oroshi (1912-1989) (Në kujtim të 30-vjetorit të kalimit në amshim).

Ish bashkëpunëtori i hershëm i revistës kulturore fetare Jeta Katolike dhe sot kryeredaktori i saj Mark Shkreli, ka botuar kujtimet e tij me titull: “Kujtoj me mall mikun tim Monsinjor Zef Oroshin.”

Monsinjor Oroshi dhe biografi i tij Mrijaj

Libri i ri me autor mons dr. Zef Oroshin: “Log Kuvendit në trinomin Fe – Atdhe – Perparim” (New York, 2019), u përzgjodh, përgatit nën përkujdesin e veçantë dhe u botua bujarisht me shpenzimet personale financiare të studiuesit dhe publiçistit të komunitetit tonë Tomë Mrijaj.

Kujtojmë me shumë respekt dhe mirënjohje, se atdhedashësi dhe kulturdashësi i letrave shqipe studiuesi dhe publicisti Tomë Mrijaj, deri tani ka sponsorizuar mbi 100 libra të fushave dhe gjinive te ndryshme, duke ndihmuar me bujari shumë bashkatdhetarë vendlindje pa dallim feje dhe krahine, në botimin e veprave të tyre.

Dr. Oroshi dhe studiuesi Mrijaj, kanë lidhje me njeri tjetrin. Monsinjori ishte kumbarë i katër fëmijë (Adriana, Nikollë, Elizabeta dhe Donika Mrijaj) të Tomë dhe Liza Mrijaj.

Kjo bëri që miqësia mes tyre të rritet. Meshtari ynë, gjatë udhëtimeve me makinë, i tregonte Tomës shumë histori të familjës së kapidanëve të Miridtës, Oroshit dhe historisë së familjes së tij.

Qysh kur Toma mbërriti për herë të parë në SHBA (viti 1978), u interesua që të kontaktoj me emigrantë të hershëm, që kishin mbërritur më parë në New York e gjetkë.

Ky libër i ri, vjen në dorë të botës mbarëshqiptare, me rastin e 50-vjetorit të meshës së parë, në natën e Kshnellave të vitit 1969, si një përkujtim i veprës së paharruar të themeluesit dhe drejtuesit, klerikut të shquar mons. dr. Zef Oroshit dhe komunitetit shqiptar në SHBA, që perqafuan dhe mbështeten ngritjen e kishës së parë katolike shqiptare në Amerikë.

Studiuesi Mrijaj, shkruan: “Nga hulumtimet e mia shumëvjeçare, që i kam bërë jetës dhe veprës shkencore dhe historike të mons. dr. Zef Oroshit, kam konstatuar se artikujt e tij janë shkruar përgjatë viteve 1958-1978.

Përmbajtjet e shkrimeve të shumta studimore i përkasin fushave të tilla, si: histori kombëtare dhe të huaj, jeta dhe vepra e shumë figurave të shquara kombëtare shqiptare qysh nga Mesjeta, si: heroin kombëtar Gjergj Gjon Kastriotin, Nënë Terezën, imzot Fan Stilian Nolin, poetin e ëmbëlsisë dom Ndre Mjedën, poetin kombëtar patër Gjergj Fishtën O.F.M., prof. Ernest Koliqin, prof. Karl Gurakuqin e shumë të tjerë.

Sikurse kujton Tomë Mrijaj, meshtari i shquar i komunitetit tonë mons. dr.  Oroshi, është përkujdesur, që shkrimet e tij t’i paraqes për botim në buletine dhe të përkohshme të ndryshme me një gjuhë gegnishte të përpunuar dhe studiuar me shumë kujdes.

Në këtë libër, del dukshëm veprimtaria e shumanshme e klerikut dhe intelektualit të shquar të botës shqiptare në diasporë.

Ai nuk ishte vetem një predikues i thjeshtë fetarë, por dhe një studiues i zoti, pendë e spikatur dhe e mprehtë.

Lexuesi mëson se Monsinjori, ishte një aktivist kurajoz për të ndërmarrë inisiativa të mëdha mbi supe, në dobi të komunitetit shqiptar në SHBA.

Meshtarët tanë Mons. Oroshi dhe dom Pjetër Popaj

Kur mons. dr. Zef Oroshi ishte meshtar i kishës katolike shqiptare “Zoja e Kshillit t’Mirë” dom Pjetër Popaj ishte gjakon dhe stundent në Universitetin teologjik dhe filozofik në New York.

Ai më vonë do të bëhet bari shpirtëror ose famullitar i përkushtuar me një devocion të thellë i kishës katolike shqiptare Zoja e Shkodrës në New York.

Është e rëndsishme të thuhet me bindje të plotë, se dom Pjetër A. Popaj, është sot vijues i denjë në rrugën e trinomit Fe – Athe – Përparim, nëpër të cilën ka ecur për shumë vite në vendlindje dhe New York, me perkushtim dhe sukses të veçantë edhe paraardhësi i tij intelektuali i shquar imzot Zef Oroshi (1912-1989).

Meshtari ynë dom Pjetër Popaj, në parathënien e librit në fjalë vlerëson: “Në fillim, dua të theksoi se nuk mundet që një parathënje apo një libër të përfshiijë të gjithë jetën e një figure të lartë, të shëndritur, të shquar, të një kalibër apo përsoni të tillë, sikurse ishte mons. dr. Zef Oroshi. 

Monsinjori, ka qenë shumë i përgaditur me një njohuri filozofike, shkencore dhe me një aftësi intelektuale për të sunduar një shtet. Gjithashtu nga ana shpirtrore ka qenë shumë i thellë në teologji dhe në Shkrimin Shenjt.

Ai i ka dedikuar shumë kohë e kujdes përkthimit shqip të katër Ungjijve dhe Aktëve të Apostujve prej gjuhëve të huaja, duke filluar prej greqishtes së vjetër.

Ka qenë shumë i thellë në dogmën e kishës, shumëherë e citonte Summa Theologica të Shën Thomas Aquinas, që përmbledh kuptimin e shpjegimin e theologisë katolike, në një mënyrë të jashtzakonshme.  Ky ka qenë Thomist, pothuajse sikur të gjithë priftrinjët dioçezan.”

Dhe dom Pjetri, më poshtë vijon kujtimet e veta, kur vë në dukje disa detaje interesante kur ai ishte stundent: “Gjatë përgatitjes në seminarin teologjik, të gjithë seminaristat kanë mësuar dhe përvetsuar Summa Theologica të Shën Thomas. Summa ka qenë udhëzuese për mësimet teologjike të kishës katolike…

Ky me një shkathtësi trimërije të natyrëshme nuk u dorzohet dhe qëndron në protest për më se dy vite në mal kundër tyre. Shumë herë kur bisedonte për veshtërsitë në mal u bënte emocjonal; shumicën e kohës pa gjumë, pa bukë, pa strehim është një gjë e pa-imagjinuar si kanë mundur ky me shokët e tij të qëndrojnë gjallë.  E përse!? Të gjithë këta vuejtje, vetëm për fe e për atdhe.

Ai ka qenë një mbështetje e pashoqe e thirrjes sime për meshtar. Nuk ka mundur kush të më frymozojë më tepër se sa Monsinjor Zef Oroshi. Edhe tani që po shkruaj disa kujtime të tija, më përforcojnë në meshtarinë time. Gjithëherë më porosite: “Mendo se kur predikosh, si respekt për popullin të jeshë gjithëherë i përgaditur.”

Kjo më ka ndihmuar gjithmonë.  Edhe sot, kurr nuk dal të predikoj pa u përgaditur…

Njëri prej atyre shqiptarëve kam qenë edhe unë.  Qysh në vitin 1973 që kemi ardhur në Amerikë dhe jam njohur me të nëpërmjet (atëherë) Dom Rrok Mirditës, më ka dashur dhe ndihmuar gjithëherë deri në vdekjen e tij.

Kur unë i kam treguar se kam dëshirë të bëhem meshtar është gëzuar aq shumë sikur të ju kishte çelë qielli. Me ka këshilluar me fjalët më inkurajuese dhe më ka siguruar përkrahjen e tij.

Ai më ka çuar për tu regjistruar në seminar dhe qysh se kam filluar shkollën dhe kam mbaruar shkollën, kur jam shuguruar meshtar dhe kam filluar shërbimin si meshtar dhe deri në fund të jetës së tij ka vazhduar gjithëherë kujdesimin e tij ndaj meje…

Lutemi që Zoti të ja ketë shpërblyrë në jetën e amshuar duke gëzuar lumturinë e Parajsës.”

Mons. Oroshi dhe dom Anton Kçira

barrikada të hekurta antikomuniste

E përbashkëta e dy meshtarëve Oroshi dhe Kçira, është se ata kanë një jetëshkrim me profile të njëjta atdhedashurie dhe antikomunistë të vendosur.

Mons. Oroshi arratiset nga feri burg komunist dhe merr rrugën e malit, duke u bashkuar me nacionalistët e pamposhtur, që me armë më dorë në Mirditë dhe kudo luftonin komunizmin e zi.

Ai ndiqej këmba këmbës nga forcat e Sigurimit, të kryesuar nga Mehmet Shehu, i cili, me urdhër të diktatorit Enver Hoxha kishte vënë shperblime për atë person që jepte informacione se ku ndodhej ai. Ata e  kishin rrethuar të gjithë Miditën, për ta zënë të gjallë, por deshtuan… sepse atë e mbroj grigja e tij dhe Zoti…

Detaje interesante, zbulohen nga vetë mons. Oroshi në letrat, që i dergonte në Itali Kapidanit të Mirditës Gjon Markagjonit nga ish Jugosllavia, ku, me detaje e përshkruan jetën e vështirë në sketerrën komuniste ateiste…

Familja e dom Antonit persekutohet keqas nga rregjimi komunist sllav serb. Në këto kushte të vështira, ai detyrohet që të lërë me dhimbje Dardaninë martire dhe shkon për të jetuar në Shkup të Maqedonisë Veriore… dhe më pas në SHBA…

Të dy vëllezërit në Krishtin, meshtarët Oroshi dhe Kçira ndiqen nga komunistët trushpërlarë edhe në New York dhe Detroit, por qëndrojnë stoik dhe të vendosur në rrugën e tyre.

Për kontributin e madh, që ata kanë dhënë për çështjen kombëtare shqiptare, në kohë dhe rrethana të ndryshme, për të dy meshtarët në fjalë janë shkruar disa libra monografikë pas vitit 1991, artikuj dhe studime historike, në organet e ndryshme të shtypit në diasporë dhe vendlindje.

Për meshtarin e palodhur antikomunist, intelektualin dhe liderin e komunitetit katolik shqiptar në New York, mons. Oroshi, meshtari dom Anton Kçira, shkruan: “Gjatë jetës time të gjatë meshtarake, në mendjen dhe zemrën time ruaj kujtime të bukura dhe të paharruara për shumë figura të shquara të krenarisë sonë kombëtare të botës shqiptare në trojet etnike dhe diasporë…

Mbas një periudhe të gjatë kohore, njeriu me vetëdije shikon me kujdes dhe qetësi bilancin pozitiv të punës dhe jetës së madhe meshtarake, intelektuale, kulturore, shkencore, atdhetare të meshtarit karizmatik të komunitetit shqiptar mons. dr. Zef Oroshit.

Unë, kur isha meshtar i ri, kam pas fatin, nderin dhe privilegjin e madh, që të njoh nga afër për disa vite në kohë dhe rrethana të ndryshme historike meshtarin e përvuajtur mirditor mons. dr. Oroshin, këtë bari të dedikuar tërësisht trinomit Fe – Atdhe – Përparim. 

Në bazë të njohjes personale dhe historike të jetës dhe veprimtarisë së gjatë baritore dhe atdhetare të mons. Oroshit, jetën dhe veprimtarinë e pasur të tij mund ta ndaj në disa faza: Vitet e para në seminar dhe pasioni i madh për librat; Studimet meshtarake teologjike – filozofike; Meshtar i ri në vreshtën e Zotit; Braktisja e famullisë, rezistenca antikomuniste dhe dalja në male; Vitet e vështira të kurbetit dhe historia e suksesshme e meshtarit patriot në vendet e ndryshme të botës dhe SHBA.”

Sërisht, bariu shpirtëror i ditëve tona dom Antoni, kujton mikpritjen tradicionale shqiptare të mons. Oroshit në New York.

Ai ndër të tjera ai shkruan: “Në vitin 1976 së bashku me intelektualin e shquar dhe autorin e librit studimor të famshëm “Ipeshkvia Shkup – Prizren gjatë shekujve” dr. mons. Gaspër Gjinin, shkuam në New York për t’i bërë një vizitë miqësore famullitarit msgr. dr. Zef Oroshit.

Ai na priti ngrohtësisht dhe përzemërsisht, sipas traditës shqiptare në famullinë Zoja e Këshillit t’Mirë (sot kisha katolike Zoja e Shkodrës), të komunitetit katolik shqiptaro-amerikan në Bronx.

Në ato ditë të qëndrimit tonë si mysafir, Monsinjori, na shoqëroi kudo, duke na treguar për historinë e famullisë dhe komunitetit katolik shqiptar në New York.

Gjatë gjithë jetës së tij meshtarake dhe intelektuale, Monsinjori, ruajti në shpirt dhe zemër dashurinë e pashuar për librat. Ai na shoqëroi në disa biblioteka të famshme në Manhattan, New York.

Më kujtohet si sot biseda që kishim së bashku me dr. mons. Gaspër Gjinin, në zyrën e tij të mbushur plot libra në shumë gjuhë të ndryshme të botës, dorëshkrime të tij të pabotuara, koleksionin e revistes Jeta Katholike Shqiptare, etj.

Ai na tha: “Të dashtun miq të nderuem dr. mons. Gaspër Gjini dhe dom Anton Kçira! Kur isha në Jugosllavi, ipeshkvi Qekada, më pat afrue mundsi të shërbej si meshtar në famullinë e Zllakuqanit, në Lug të Drinit, por për shkak të rethanave që ishin, nuk e pranova sepse mendjen e kisha për me dalë në botën e lirë në Perëndim!”

Për të gjithë ne dhe në veçanti për grigjen tonë të shpërndarë rrugëve të botës, jeta e tij plot tallaze në emigracion nuk ka qenë e lehtë.”

Mons. Oroshi dhe drejtori e

gazetari Frank Shkreli

Ndër kujtimet më interesantë plot mbresa, që zënë vend të rëndsishëm në librin e mons. dr. Zef Oroshit janë edhe shënimet historike të Frank Shkrelit, ish Sekretar i Lidhjes Katholike Shqiptaro Amerikane dhe anëtar i grupit redaktues të revistës, “Jeta Katholike Shqiptare”, për periudhën 1971-1974.

Frank Shkreli, ka qenë gazetar dhe redaktor në radion “Zërin e Amerikës”, seksioni shqip nga viti 1974-1984. Më pas po aty, gazetari profesional Shkreli ka qenë shef i seksionit shqip (1984-1985).

Nga viti 1985-1990, ka shërbyer këshilltar i lartë programacioni në divizionin europian të “Zërit të Amerikës” dhe nga viti 1990-1994, ka qenë zëvendës drejtor i Euroazisë në “Zërin e Amerikës”, division, ku, përfshihej edhe Bashkimi Sovjetik, që ndërkohë u shpërbë.

Nga viti 1994-2003, Shkreli ka qenë drejtor i divizionit Europian të “Zërit të Amerikës”, divizion nga i cili, përveç gjuhëve të ndryshme evropiane, varej, veç të tjerash edhe seksioni shqip i kësaj radioje.

Frank Shkreli ishte pjesë e delegacionit të parë diplomatik amerikan në Shqipëri në mars-prill të vitit 1991, kur u rihap ambasada amerikane pas pothuaj 50-vjetësh dhe morën pjesë si vëzhgues në zgjedhjet e atij viti.

Pas daljes në pension nga detyra qeveritare, pas 30-vjetësh, Frank Shkreli shërben si drejtor i Këshillit Kombëtar Shqiptaro Amerikan, një organizatë jo-qeveritare, që punon për mbrojtjen e interesave të shqiptarëve në ShBA si dhe për promovimin e paqes dhe zhvillimit ekonomik në trojet shqiptare në Ballkan, e vetmja organizatë shqiptare lobiste me prezencë në Ëashington D.C.,

Franku, kujton: “Ishte viti 1970, kur për herë të parë e takova mons Zef Oroshin në lagjen Bronks të Nju Jorkut. Gjatë qëndrimit tim si refugjat në Itali, (1969-1970) për dom Zefin dhe për aktivitetin e tij fetar dhe atdhetar në komunitetin shqiptaro-amerikan në Nju Jork, më kishte folur miku dhe përkrahsi im në Romë, dom Prenkë Ndrevashaj.

Edhe në dy-tre takime, që kisha pasur me prof. Ernest Koliqin në Romë, më kishte këshilluar që kur të arrija në Amerikë, të takoja dom Zef Oroshin dhe t’i rrija afër, pasi mund të më ndihmonte në vazhdimin e studimeve në Amerikë, duke marrë parasysh moshën time të re.

Ashtu edhe u bë. Më të ardhur në Nju Jork në fund të vitit 1970, kushëriri i nënës time Ndoc Vulaj, mik i ngushtë i dom Zefit, më prezantoi me Monsinjorin, të dielën e parë pas arritjes time në Amerikë, tek kisha e parë katolike shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, e themeluar prej tij në Bronks të Nju Jorkut. 

Ishte një takim, pas meshes, me dom Zefin dhe me Ndoc Vulajn në qelën e kishës, sipër ndërtesës ku thuhej mesha.  Pyetja e parë që më bëri Monsinjor Oroshi ishte: “Si je me anglishten?” 

Unë iu përgjigja se kisha filluar ta mësoj gjatë qendrimit tim si refugjat në Romë, por jam i vetëdijshëm, i thashë, se do të më duhet kohë që ta përvehtësojë si duhet.

Pa asnjë vonesë, madje edhe pa më pyetur fare, merr telefonin dhe i telefonon dikujt. Flet me të në anglisht për nja 5-6 minuta.  Merrshe vesh ndonjë fjalë aty këtu, por thelbin e bisedës nuk e kuptova fare.

Sidoqoftë, dom Zefi i kishte telefonuar një prifti jezuit, që e njihte në Universitetin Fordham, i cili administrohet nga Kuvendi Jezuit, duke i shpjeguar se në zyrën e tij kishte në djalosh të ri shqiptar refugjat i porsa ardhur nga Evropa dhe i kishte kërkuar atij që të bënte çmos të më mundësonte me çdo kusht regjistrimin në Fordham për kurse anglisht, për të mësuar anglishten sa më mirë dhe sa më parë, me objektivin për të vazhduar studimet që i kisha ndërpre, si përfundim i arratisjes.

“Nëqoftse dëshiron të përparosh në këtë vend”, më këshilloi dom Zefi, duhet të mësosh gjuhën e vendit, sepse pa gjuhën anglishte ke me mbetë mbrapa, mu drejtua ai me një fytyrë serioze.

Monsinjor Oroshi ishte në dijeni se unë kisha kryer 5-vjet në një seminar katolik në Kroaci dhe natyrisht ai ia dinte vlerën asaj shkolle dhe donte që të mos habitesha duke gjetur çfardo pune në Amerikë, si të gjithë të rinjë shqiptarë të moshës time në atë kohë, sepse ashtu ishin rrethanat, shumë të vështira për imigrantët e ri, dhe si rrjedhim, dom Zefi më porositi të mos ndërprisja shkollën, por të vazhdoja studimet me çdo mënyrë.

Në të vërtetë, ashtu edhe ndodhi.

Me rekomandimin e mons. Zef Oroshit u regjistrova në Universitetin Fordham për kurse fillestare për gjuhën anglisht dhe mbrenda 6 muajsh e përvehtësova anglishten në nivelin e duhur, sa që u regjistrova si student i rregullt në Kolegjin shtetëror Lehman në Bronks, pasi Univresiteti Fordham ishte shumë i shtrenjtë dhe nuk i kisha mundësitë financiare për tu regjistruar aty.”

Ndërkohë, lexuesi mëson nga kujtimet e Frankut, gjestin fisnik të mirënjohjes dhe respektit, që ai ruajti gjithnjë për meshtarin mons. Oroshin.

Franku, kujton: “Mbështetjen e mons Oroshit për mua gjatë atyre viteve fillestare kritike për çdo immigrant në një vend të huaj, e ruaj si një kujtim të pashlyeshëm dhe e kam vlerësuar gjithmonë si një besim të tij në mua personalisht, por edhe breznitë e ardhshme të shqiptarëve dhe në cilësitë pozitive të tyre.

Autori me Mons. Zef Oroshin në demonstratë kundër regjimit komunist të Enver Hoxhës, për të protestuar vrasjen barbare të Dom Shtjefën Kurtit nga regjimi komunist në vitin 1973, para Organizatës së Kombeve të Bashkuara dhe përball Misionit të Shqipërisë Komuniste në OKB.”

Themeluesi i revistës Jeta Katolike mons. dr. Zef Oroshi dhe kryeredaktori sot Mark Shkreli

Gjatë vitit 2008, kur studiuesi dhe publicisti Tomë Mrijaj po promovonte pranë Qendrës Kulturore “Nënë Tereza” librin monografik: “Mons dr. Zef Oroshi – Shërbestar i Zotit e i Atdheut”, Mark K. Shkreli për shumë vite kryeredaktor i revistës kulturore fetare Jeta Katolike, që botohet qysh nga viti 1966 në New York bëri paraqitjen e librit të ri dhe foli me shumë nderim dhe respekt për meshtarin tonë mons. dr. Zef Oroshin.

Aktivisti dhe ish kryetar i këshillit të kishës katolike shqiptare “Zoja e Shkodrës” në Hartsdale New York, Mark Shkreli, me gjestin e trashëguar fisnik të mirënjohjes dhe kujtimit të jetës dhe veprës së mons. Oroshit, ndër të tjera kujton: “Me rastin e 30-vjetorit të vdekjes së meshtarit të nderuar, themeluesit të kishës së parë katolike shqiptare në kontinentin e Amerikës dhe famullitarit shumëvjeçarë të saj, mons. dr. Zef Oroshit, përkujtoj miqësinë dhe bashkëpunimin tonë shumëvjeçar.

Më 13 gusht 1969, unë me bashkëshortën Lizën, vajzën Valentinën dhe djalin Robertin nga Roma, përmes Madridit, erdhëm në aeroportin ndërkombëtar “John F. Kennedy” në New York.

Edhe pse kisha lexuar për të, as që kisha mundur ta parafytyroj se sa i madhërishëm mund të ishte. Ashtu, i hutuar, mund të thuash, u shtanga kur në “Baggage Claim” pashë një figurë të njohur. Ai ishte miku im dom Zef Oroshi, që kishte dalë të na priste.

Ishte kohë tjetër atëherë, prifti e kishte derën e hapur në çdo vend. Mjaftonte kolari i bardhë. Njohja ime me dom Zefin kishte filluar në kishën e shën Gjergjit, në famullinë time, ku ai, si emigrant, kishte ardhur për vizitë tek famullitari, tani i ndjeri, dom Ivo Bushiq, në vitin 1953.

Gjatë tre muajve në shën Gjergj, kam pasur rastin t’i shërbej në shumë meshë dhe mbasi që isha famull i dom Ivos, kaloja shumë kohë në qelën e famullisë.

Shpesh dëgjoja tregimet e tij për jetën meshtarake në Shqipëri dhe për ikjen nga kthetrat e pamëshirshme të Sigurimit të Enver Hoxhës dhe për vuajtjet e tij, gjatë arratisjes 8-mujore në malet e Shqipërisë.

“Ishte ditë e diele dhe posa përfundova kremtimin e meshës së mesditës – tregonte ai – para se të shkoja në sakristi, m’u afrua një grua, gjoja për t’u rrëfye, dhe më tha: ‘Dom Zef, ik se janë jashtë duke të të pritur’. Burri i kësaj gruaje fisnike ishte i partisë dhe unë e dija se ai kishte informata të sigurta. Andaj, pa ngurrim, e hoqa veladonin duke i këputë të gjitha pullat dhe nëpër derën e vogël të sakristisë, mora malin”, tregonte në një rast dom Zefi…

Me ikjen e dom Zefit në Itali u ndërprenë takimet tona, por jo për gjatë. Kur isha në shkollë në Zarë (Zadar) të Kroacisë, më ra në dorë adresa e tij dhe menjëherë iu lajmërova me një letër. Nuk vonoi dhe erdhi përgjigja: “Emri yt më kujtohet, por fytyra jo”. Në zarf ishte edhe një monedhë, që nuk e kisha parë ndonjëherë. Nga Roma, më dërgoi edhe një pako me dhjetë copë të librit të tij “Visarthi Shpirtnuer”, që sapo e kishte botuar.

Me shpërnguljen e tij nga Italia dhe emigrimi në Amerikë, u ndërpre rishtas lidhja jonë. Por as kjo nuk zgjati shumë. Kur unë emigrova në Itali, përmes të përndershmit dom Prekë Ndrevashaj, përsëri ramë në kontakt. Edhe kësaj radhe, zarfi nga dom Zefi kishte një monedhë, të cilën tanimë e njihja. Nuk shkoi gjatë që të takohemi personalisht, në banesën e Kapidan Ndue Gjomarkaj, në Romë, ku kishte ardhur për vizitë….”

Tonin Mirakaj, atdhetari, personalitet i shquar i komunitetit shqiptaro amerikanë

by

Shkruan: Prof. Gjon Frani Ivezaj/

Të gjithë shqiptaro amerikanët, që jetojnë dhe punojnë në New York, për disa dekada me radhë e njohin shumë mirë veprimtarinë patriotike të aktivistit të komunitetit tonë Tonin Mirakaj.

Tonini i ri erdhi si emigrant politik në SHBA dhe u vendos në New York. Disa vite më parë ai me familjen e tij u arratisën nga ferri burg i sistemit komunist ateist me 20 shtator 1956.

Ata kaluan rreziqe të mëdha në kufi, të rrethuar nga forcat e Sigurimit dhe njësitë partizane, të cilët nuk lejonin asnjë shqiptar të arratisej nga “lumturia” komuniste.

Për pak kohë Tonini me pjesëtarët e tjerë të familjes shkuan në fillim në ish Jugosllavi. Edhe pse qëndronin përkohsisht aty, qëllimi i tyre ishte për të kaluar në Perëndim.

Tonini u interesua të plotësonte dokumentet e largimit, me synimin për të shkuar në vendin e lirisë dhe demokracisë në SHBA, një ëndërr e hershme e tij dhe e mijëra shqiptarëve të tjerë.

Asokohe, sikurse kujton edhe vetë Tonini, Organizata Botërore e Kombeve të Bashkuara (Komisariati i Lartë i Kombeve të Bashkuara), duke respektuar Liritë dhe të Drejtat e Njeriut si vlerat universal të vendeve perëndimore, u jepte të drejtën e lëvizjes për një jetë më të mire, të gjithë azilkërkuesve nga vendet e diktaturave komuniste dhe ish vendet e kampit socialist të Lindjes së Europës, të drejtuar nga ish Bashkimi Sovjetik.

Ajo që kishte rëndësi për Toninin dhe antarët e tjerë të familjes së tij, është se asnjë prej tyre nuk u kompromentua nga agjentët sekrete serbo malazezë të UDB-së asokohe, për të paditur bashkatdhetarët e tyre…

Karakteri i tij i fortë burrëror shqiptar, bëri që të mbijetoj provokimeve serbe, për ta përdorur (manipuluar) atë si agjent të tyre. Ai ruajti të pastër figurën e tij dhe respektin, që gëzonin shqiptarët për familjen mirënjohur Mirakaj.

Edhe këtu Tonini nuk qëndronte i qetë. Ai vendos të hartoj një plan për tu arratisur dhe shkuar në një shtet tjetër. Kjo është arratisja e dytë e tij.

Sërisht ai ecën dhe nuk ndalon. Për katër ditë ai arratiset nga Kroacia dhe Sllovenia dhe shkon më në fund drejt Italisë, nga ku merr frymë lirshëm se arriti në tokën e Dante Aligerit….

Tre vite pas arratisjes nga Shqipëria, Tonini në vitin 1959, së bashku me vëllanë dhe motrat, zyrtarët e kampit i dërguan në Kampin e Refugjatëve Internacional në Gerovë të Kroacisë, ku asokohe ishin strehuar me qindra dhe mijëra ish të arratisur nga vendet diktatoriale komuniste, të cilët kishin mundur të strehoheshin përskohsisht këtu.

Ai ende se kishte plotësuar dëshirën e tij. Edhe këtu Tonini me vëllain dhe motrat e tij, nuk ishte i kënaqur, sepse i dukej vetja sikur ishte në një burg kolektiv, ndonëse ishte më i lirë se në Shqipërinë komuniste të diktatorit Enver Hoxha.

Tonini, bluante gjithnjë në kokë një plan të ri arratisjeje, për tu larguar drejt vendeve Perendimore.

Dhe dita e shumëpritur erdhi edhe për familjen Mirakaj nga Puka e Shqipërisë. Me një valixhe të thjeshtë emigrant, ai mbërriti me avion në shtetin e madh metropolitan të New York-kut, i cili, shumë shpejt u bë Atdheu i tij i dytë.

Ishte viti 1961, kur ai mbërriti në New York, së bashku me vëllanë dhe motrat e tij. Kjo familje e bashkuar, me tradita të hershme patriotike dhe antikomuniste, mori me vete në New York kujtime të hidhura të një jetë të vështirë, plot halle dhe dhimbje, në Shqipëri dhe vendlindjen e tij në Pukë.

Për historinë tij plot tallaze dhe familjes Mirakaj, ka shkruar asokohe edhe shtypi amerikan në New York.

Tashmë historinë e jetës së tij origjinale e kishin lexuar  me qindra dhe mijëra njujorkez dhe midis tyre edhe shqiptaro amerikanët, që kishin mbërritur shumë vite më parë në tokën e premtuar të SHBA….

Tonini me familje u vendos në një mjedis të ri shumëkombesh, kulturash, fesh, idesh, traditash, zakonesh etj.

Ai u interesua të merrte kontakt me emigrant të hershëm shqiptaro amerikanë, që shumë dekada më parë kishin ardhur dhe ishin vendosur në shtete të ndryshme të SHBA-së.

Pukjani i ri, për nga natyra është një njeri i qetë e i mirëkuptueshëm, atdhetar i mirë, korrekt, fjalëpak dhe punëshumë. Ai gjithnjë shpreh respekt dhe dashuri për njerëzit me të cilin bisedon dhe bëhet mik me ato.

Sapo mbërriti në New York, dëshira e madhe e tij ishte të takohej dhe vendoste ura mniqësie me patriotët e vertetë shqiptarë, që kishin kontribuar prej shumë dekadash për çeshtjen komëbtare shqiptare.

Tonini edhe sot, kur shfleton kujtimet e viteve të shkruar, risjell ne kujtese detaje të bukura plot kujtime e nostalgji, me nderim dhe respekt për shumë prej intelektualëve, njerëzve të thjeshtë atdhetarë, që u dhimbsej Shqipëria tashmë e plandosur nën kthetrat e egra të komunizmit të zi.

Si atdhetar i mirë plot ndjenja patriotike, ai ndjente keqardhje për Kosovën martire, që po vuante nga makina ushtarake serbe, për lirinë dhe të drejtat e njeriut në vendlindje, për qindra dhe mijëra të burgosur politikë pa dallim feje, krahine dhe ideje.

Tonini, afrohet dhe aderon në disa organziata patriotike atdhetare shqiptare, duke qenë një aktivist i palodhur i tyre. Ai bashkëpunon ngushtë pas vitevë 1960 me themeluesin dhe drejtuesin e kishës së parë katolike shqiptare në SHBA dhe veçannërisht në Bronx, New York, mons. dr. Zef Oroshin (1912-1989), duke qenë antar aktiv i Lidhjes Kaotholike Shqiptare, antar i stafit të redaksisë së revistës Jeta Katholike Shqiptare (sot Jeta Katolike) etj.

Tonini, falë kontributit të tij të madh, bëhet një ndër kryetarët e parë të këshillit të kishës katolike shqiptare “Zoja e Kshillit t’Mirë” e cila më vonë ndërtohet si kishë e re me emrin Zoja e Shkodrës, që ndodhet sot në Hartsdale New York.

Gjurmët e aktivitetit të madh të Toninit, ndihen dhe shihen kudo ku ai punoi dhe veproi në bashkëpunim me bashkatdhetare të tjerë të komunitetit tone, qofshin këto intelektualë të shquar ashtu dhe me njërëz të thjeshtë, të cilët me gjithë zemër e donin vendlindjen të lirë dhe përparimtare, përkrah familjes së vendeve të zhvilluara të Europës Perëndimore dhe sipas modelit të kampiones së demokracisë botërore SHBA-së.

Midis miqëve të tij të dashur për shumë dekada, Tonin përmend Hirësinë e tij imzot Peshkop Fan Stilian Nolin, mons. dr. Zef Oroshin, Shkëlqësisnë e Tij imzot Rrok Mirditën, dom Pjetër Popaj, prof. At Andrea Nargaj O.F.M., Miko Kokalarin, Anthony Athanas, At Arthur Leonil, Barny Kirka, Kristo Thanas, Mark K. Shkreli, dr. Selaudin Velaj, Nexhmie Zajmi, Ramiz Dani, prof. Gjeto Sinishten, Kristo Kirka, Rasim Sina, Edward Licho, prof. Rexhep Krasniqin, prof. Nexhat Peshkëpia, ing. Vasil Germenjin, prof. Arshi Pipën, prof. Sami Repishtin, Agim Karagjozin, Xhevat Kallajxhi, Harry Stoja, Ahmet Dervishi, dr. Andrea Elia, Nik Kreshpani, dr. Gjon Bucaj, Anton Cefa, Dalip Greca, Esat Bilali, Gjek Gjonlekaj, Fran Shala, Hamdi Oruchi, etj.

Nëse shikon me kujdes mediat e hershme këtu dhe historinë e organzatave të vjetra me traditë të pasur atdhetare shqiptare në SHBA dhe kontributin e bashkatdhetarëve tanë për shumë dekada, shikon se emri Tonin Mirakaj, është një ndër më të lakuarit për të mirë, duke spikaturit deri në ditët tona si vatrist veteranë.

Ai qysh në moshë të re, me të mbërritur si emigrant politik në SHBA, bëhet antar dhe aktivist i zjarrtë e i rregullt i Federatës Panshqiptare Vatra (1912) dhe bashkëpunon ngushtë me gazetën apo sikurse njihet organin i saj Dielli (1909) etj.

Tonin Mirakaj një ndër nismëtarët e Simpoziumit kushtuar imzot Pjetër Bogdani në New York

Para disa vitëve, nën kujdesin e drejtpërdrejtë të aktivistit të komunitetit tonë Tonin Mirakaj u botua në New York libri shkencorë: “Imzot Pjetër Bogdani në New York”.

Pershkrimi historik mbi Seminarin kushtuar imzot Pjetër Bogdanit dhe redaktimii librit është realizuar nga studiuesi dhe publicisti Klajd Kapinova. 

Libri në fjalë u botua me kontributin financiar të ish kryetarit të këshillit të kishës aktivistit dhe veteranit të komunitetit tonë vatristit Tonin Mirakaj.

Duke shfletuar librin, mësojmë se 30 vjet më parë në Campus Center të Fordham University Bronx, NY (më 7 tetor 1989), në kujdesin e kishës katolike “Zoja e Këshillit të Mirë” (sot Zoja e Shkodres) në New York, u mbajt seminari shkencor, në përkujtim të të vdekjes së kryeipeshkvit imzot Pjetër Bogdanit. 

Kumtues ishin: Atë Danjel Gjeçaj O.F.M. nga Roma (Itali) prof. dr. Martin Camaj Mynihu (Gjermani), prof. Arshi Pipa (ShBA) dhe dy albanologë të shquar prof. dr. Ibrahim Rugova dhe prof. dr. Engjëll Sedaj.

Gjatë ditës së semnarit historik e kulturor, hapja e aktivitetit u drejtua nga aktivisti Tonin Mirakaj, i cili asokohe ishte kryetar i këshillit të kishës “Zoja e Këshillit të Mirë” në NY.

Ideja për të përkujtuar dhe nderuar personalitetin e madh të shek. XVII, imzot Pjetër Bogdanin dhe veprën e tij, u paraqit në fillim, në mbledhjen, që mbajti këshillit i kishës katolike “Zoja e Këshillit të Mirë” në Bronx, NY (1988), nga Gjek Gjonlekaj, activist dhe ish gazetar i Radios “Zërit të Amerikës”, administratori i kishës dom Rrok Mirdita dhe krejt këshilli i kishës, përmes kryetarit të saj Tonin Mirakaj e miratoi njëzëri idenë e mirëseardhur.

Me 12 shkurt 1989, këshilli i kishës, zgjodhi komisionin përgatitës të seminarit, të përbërë prej zotërinjve: Tonin Mirakaj kryetar dhe antarët e nderuar: Gjek Gjonlekaj, Preç Koçaj, Ndoc Shkreli, Pretash Curanaj, Gjelosh Rukaj, Aleks Mirdita, Simon Simolacaj, Fran Shala.

Grupi përgatitor, u kryesua nga aktivisti Tonin Mirakaj, kishte menduar se nëse ishte e pamundur ardhja e studiuesve nga Kosova, për arsye objektive, të situatës së ndezur politike në ato vite në krahinën autonome, u mendua, që të ftohen imzot Nikë Prela ipeshkëv i Kosovës dhe imzot Pjetër Perkoliq arqipeshkëv i Tivarit dhe Primat i Serbisë.

Tonini, pa vonesë, u angazhua drejtpërdrejtë me formalitetet e tjera të rëndsishme, duke u dërguar menjeherë ftesat zyrtare personave të lartpërmendur, në emër të këshillit të kishës “Zoja e Këshillit të Mirë” New York.

Për rastin e dr. Ibrahim Rugovës, kryetari Mirakaj, kujton: “Ai e kishte marrë ftesën dhe ishte përgjigj pozitivisht, por se përgjigja e tij me shkrim kishte “humbur” në “postën” ish – Jugosllave askohe.”

Aktivisti Mirakaj, mbasi e falënderoj për bisedën e ngrohtë që po zhvillonin, e vuri në dijeni, se garancitë dhe biletat e udhëtimit Jugosllavi – New York dhe kthimi me linjën ajrore “JAT”, ua kishte dërguar dy ditë më parë me postë, në adresën e Institutit Albanologjik të Prishtinës, pranë Universitetit të kryeqytetit.

Komisioni nën drejtimin e z. Mirakaj, bie në kontakt me menaxheret dhe stafin e Fordham University në Bronx, New York. Qëllimi kryesor i tyre ishte sigurimi i një salle komode me kapacitet të madh vendesh, podiumi dhe elementët e tjerë të fonisë.

Suksesi më i madh sa pritej asokohe, ishte ruajtur në ditën e seminarit, ku u tubuan mijëra shqiptarë nga disa shtete të Amerikës. Media i bëri jehonë, duke e pasqyruar nëpër faqet e gazetave dhe revistave që botoheshin në Amerikë, ndërsa në Shqipëri nuk u shkrua asnjë fjalë…

Mirakaj një ndër themeluesit e Grupit Kulturor Rozafat

Aktivisti i palodhur i komunitetin tonë Tonin Mirakaj, qysh në fillim ishte një përkrahës në krijimin e grupit artistiko  kulturor “Rozafat”, pranë Qendrës Katolike Shqiptare “Zoja e Këshillit të Mirë” në New York

41 vjet më parë, u bë i krijimi i grupit të parë artistik “Rozafati”, në Qendrën Katolike Shqiptare “Zoja e Këshillit të Mirë”, në vitin 1978, në New York.

Historikisht, institucionet e hershme të artit dhe kulturës në Shqipëri e kanë pasur zanafillën e tyre nga kisha katolike, gjë që dëshmohet nga burimet e shumta historike ndër shekuj.

Tradicionalisht, në New York rol të rëndësishëm kanë luajtur klerikët: Mons. dr. Zef Oroshi (1912-1989), imzot Rrok Mirdita, dom Pjetër Popaj, aktivisti dhe kryetari i këshillit të kishës veteran i komunitetit dhe kishës tonë Tonin Mirakaj, aktivisti i palodhur dhe njëkohsisht kryeredaktor i revistës kulturore fetare “Jeta Katolike” (1966)  Mark K. Shkreli, i cili shumë herë ishte dhe vazhdon të jetë kryetar i organizimit të Festivaleve Folkoristike në New York etj.

Viti 1986 shënon dhe një ngjarje me shumë rëndësi në veprimtarinë e grupit “Rozafati”, me pjesëmarrjes kulturore në “Statue of Liberty Centenial” Harbor Festival, mbajtur në New York City nga 4-6 korrik 1986, duke ngritur lart flamurin shqiptar, por pa yllin komunist rus. Si gjithmonë në këto aktivitete kulturore dhe patriotike të komuniteti tonë ishte edhe atdhetari i palodhur Tonin Mirakaj.

Në këtë festival të famshëm, morën pjesë më se 100 grupe nga shtete të ndryshme, ku në mes të tyre shquhej edhe grupi shqiptaro amerikanë kuptimplotë “Rozofati”.

Ish i arratisuri nga Shqipëria komuniste ateiste, aktivisti i palodhur i kishës katolike në New York Tonin Mirakaj, në një intervistë dhënë revistës kulturore Jeta Katolike, që botohet në NY, kujton: “Të inkurajuar nga Mons. Zef Oroshi, Imzot Rrok Mirdita, Fran Shala me Loro Lulaj, Martin Gjelaj, Miliana Mirakaj, Martin Merturi dhe të tjerë, u formua grupi muzikor “Rozafati”, që këtë vit mbushi 41 vjet. Rozofati, aktivitetin si grup muzikor e filloj sëpari ndër darka të kishës, mandej në kremtime të 28 Nëntorit dhe në ndonjë dasëm, dhe raste të tjera gezimi në komunitetin tonë. Frani dhe Miliana, filluan të këndojnë rregullisht hymnet kombëtare të Amerikës dhe Shqipërisë, si edhe hymnin e Fishtës Por si Fleta e Ejllit t’Zotit. Tashmë nuk kishim më nevoj për “tape recorder“.

Nga burimet historike, pranë kishës katolike Zoja e Shkodrës, kam mësuar se më 8 maj 1976, komuniteti shqiptaro amerikanë mori pjesë në Festivalin e Arteve Ballkanike, mbajtur në DeWitt Clinton High School, në Bronx, organizuar nga Ballkan Arts Center, me pjesëmarrje të tre komunitetëve ethnikë: shqiptar, grek dhe jugosllav asokohe. Në këtë aktivitet ishte i pranishëm edhe Tonin Mirakaj.

Shqiptarët, ishin mjaft të sukseseshëm. Në atë kohë nuk ishte krijuar grupi artistik Rozafati. Mbas 10 vjetëve eksperiencë vallëtarët, intrumentistët dhe këngëtarët ishin të gatshëm të përfaqsonin komunitetin shqiptar në aktivitetet përkrah kombeve të tjera në Amerikë.

Viti 1986, shënon një ngjarje me shumë rëndësi në veprimtarinë e antarëve të grupit kulturëdashës Rozafati. Kjo ishte pjesëmarrja në Statue of Liberty Centenial Harbor Festival, mbajtur në New York City nga 4-6 Korrik 1986.

Në këtë festival të famshëm, morën pjesë mbi 100 grupe nga shtete të ndryshme të botës, në mes të tyre edhe grupi shqiptar.

Edhe në vijim, në vitet që do të vijnë, Rozofati, ka qenë grupi kryesor, që ka përfomuar në Festivalin e Parë, dhe në të gjitha festivalet që vijuan.

Grupi Artistik Rozafati vijon edhe sot në viitn 2019 me sukses në aktivitetet kulturore dhe repertorin e pasur tradicional shqiptar, që interpreton para publikut bashkatdhetarë shqiptaro amerikanë dhe komunitetet e tjera të shumta në SHBA dhe New York.

SHËNGENI BALLKANIK-KËRCËNIM NDAJ INTERESAVE KOMBËTARE

by

… Z. Kryeministër, të lutem mos i shto kalendarit të muajit të Nëntorit edhe një datë tjetër fatzezë për Kombin shqiptar, atë të themelimit të “shengenit ballkanik”, duke ndarë dhe përçarë edhe njëherë shqiptarët.  /

                                                    Nga Frank Shkreli/

Jemi në vigjilje të 28 Nentorit, Ditës së Pavarësisë së Shqipërisë.  Është kjo ditë e Nëntorit që në të vërtetë bashkon të gjithë shqiptarët pa dallim dhe kryesisht pranohet nga të gjithë si e tillë: një ditë që kujton gëzim kur Shqipëria pas më shumë se 500-vjetësh u bë e pavarur.  Na bën të mendojmë gjithashtu edhe për sfidat aktuale me të cilat përballet sot Shqipëria dhe Shqiptarët dhe më në fund na jep shpresa guximtare se shqiptari do të merret vesh me shqiptarin, me dorë në zemër, dhe në bashkpunim me njëri tjetrin, për përvjetore më të mira të pavarësisë së shqiptarëve në të ardhmen.

Nëntori solli pavarësinë për Shqipërinë, por fatkeqsisht Nëntori për Shqiptarët njihet gjithashtu edhe si muaji i datave jo aq të famëshme komuniste: e revolucionit bolshevik rus me 7 nëntor dhe dita e themelimit të Partisë Komuniste të Shqipërisë, me ndihmën e pa kursyer të sllavo-komunistëve jugosllavë, si dhe data të tjera të këtij lloji.  Javën që kaloi, Nentorit iu shtua edhe një datë tjetër që mund të jetë aq fatëkeqe për shqiptarët, një datë që mund të ketë të njëjtat pasoja të dëmshme për Kombin shqiptar, ashtu siç kanë pasur datat e lartpërmendura.  Kryeministri i Shqipërisë, Z. Rama, Kryeminstri i Maqedonisë së Veriut, Z. Zaev dhe dhe protagonisti kryesor i i kësaj nisme anti-shqiptare, Presidenti serb, Z. Vuçiq njoftuan të ashtuquajturin shëngen ballkanik, sipas tyre, “për qarkullimin e lirë të njerëzve dhe mallrave,” ndërkohë që Kosova refuzoi të merrte pjesë, duke shkaktuar një përçarje të atyre që, natyrshëm, duhej të ishin interesat e përbashkëta kombëtare të shqiptarëve, pra të Shqipërisë dhe të Kosovës, për një nisëm të tillë.  Në vend që të kemi një integrim më të madh midis shqiptarëve të dy shteteve tona shqiptare, Kryeministri i Shqipërisë duket se preferon një integrim më të madh me sllavët e jugut, me Serbinë dhe Maqedoninë e Veriut, duke mos marrë parasyshë interesat dhe vullentin e Kosovës, në veçanti.

Udhëheqsit politikë dhe shoqëria e Kosovës, në përgjithësi, kanë reaguar ashpër ndaj kësaj iniciative të Beogradit dhe janë shprehur kundër, në përmasa dërmuese.  Kombi shqiptar nuk kishte nevojë, për një nismë të tillë e cila shkaktoi një valë tjetër përçarjesh në gjirin e tij, në këtë moment të historisë së vet.  Shqiptarët kanë nevojë për udhëheqës që do të harmonizonin forcat më të shëndosha të Kombit, jo vetëm anë e mbanë trojeve shqiptare, por edhe në diasporë dhe jo për udhëheqës që hapin plagë të reja në vargun e tragjedive të rrethanave tepër të vështira historike për shqiptarët.  Ndërmarrje të tilla siç është “shengeni ballkanik” me miratimin e Beogradit – dhe me mbeshtjen e heshtur të Moskës – nuk bëjnë asgjë tjetër veçse prekin palcin më të brishtë të bërthamës së shqiptarizmit.  Kjo nismë është e ngutëshme dhe në kohë të gabuar, përsa u përket e interesave shqiptare.  Kryeministri shqiptar duhet të heq dorë nga kjo nismë ose të distancohet, ashtu siç bëri edhe Mali i Zi.  Nuk mund të ketë një shëngen të tillë, pa njohjen e shtetit të Kosovës nga Serbia dhe pa pjesëmarrjen e Republikës së Kosovës në një nismë të tillë, megjithse e gjithë kjo ide më duket absurde.  Kjo është një kurthë e Serbisë me qëllim të rritjes së influencës ruse në Ballkanin perëndimor.

Zgjidhja e problemeve me të cilat përballen sot shqiptarët dhe fqinjtë e tyre nuk është gjendur kurrë, ekskluzivisht, në Beograd dhe as nuk zgjidhen ato sfida pa pjesëmarrjen e të gjithë shqiptarëve në Ballkan!   Mos njohja e Kosovës si shtet nga Serbia, i thotë ndal shengenit ballkanik!   Merru vesh me vëllain tënd më së pari, Z. Kryeministër.  Anulloje ose të pakën shtyje takimin e radhës së trojkës së “shengenit ballkanik” të 21 nëntorit në Durrës.  Sidomos përballë propagandës së përditshme ndërkombëtare serbe kundër Republikës së Kosovës edhe në nivel ndërkombëtar.  Mediat serbe njoftojnë se në takimin e djeshëm në Paris me Presidentin e Francës Macron dhe me Presidentin e Kosovës, Thaçi, Vuçiqi u mburr me fushatën e Serbisë kundër Kosovës duke thënë se edhe 10-shtete të tjera po presin të marrin vendimin për të tërhequr njohjen e pavarësisë së Kosovës, si rezultat i fushatës serbe kundër Kosovës.  Ky po kërkon integrim të llojit “shengen” në Ballkan dhe kryeministri Rama i beson këtij?

Z. Kryeministër, të lutem mos i shto kalendarit të muajit të Nëntorit edhe një datë tjetër fatzezë për Kombin shqiptar, atë të themelimit të “shengenit ballkanik”, duke ndarë dhe përçarë edhe njëherë shqiptarët.  Shqipëria dhe Kosova kërkojnë dhe presin prej teje dhe prej udhëheqësve të tjerë shqiptarë – anë e mbanë trojeve shqiptare — ndihmë për bashkimin e forcave në radhhët e shqiptarëve, e jo për përçarjen e tyre.  Është një zë ky i dy shteteve tona që përcjellë porositë e dëshmorve të Kombit të të gjitha kohërave, e sidomos të atyre heronjve të ditëve tona që dhanë jetën për lirinë e Kosovës.  Si Shqipëria ashtu edhe Kosova, përcjellin sot edhe zërin e të parëve që lanë trashëgimi gjuhën traditat dhe zakonet, në bazë të cilave ruhet emri Shqiptar anë e mbanë trojeve shqiptare dhe në botë.   Është një zë, që i thotë ndal kësaj nisme — ai i vajit të nënave dhe të motrave të cilave u janë shterrur tanimë lotët duke qajtë mbi mijëra varre të renëve në luftën e fundit në Kosovë dhe gjatë gjithë historisë.

Shqipëria dhe Kosova presin prej jush që në vigjilje të Ditës së Pavarsisë së Shqipërisë, t’i drejtoni njëri tjetrit –shqiptari-shqiptarit — në Tiranë dhe në Prishtinë –një ftesë dhe një urim për bashkim dhe jo për përçarje midis shqiptarëve, si më poshtë:

“E vërtetë lum vëlla, që atdheu ynë i vogël po vjen duke u përplasur me rryma vigane ngjarjesh që, jo vetëm, veprimtaria jonë e ka shumë zor t’i përballi, por edhe mendja me shumë vështirsi mund t’i kuptojë.  Eja këtu afër meje.  Kemi qëlluar të vegjël e kemi shumë nevojë të grumbullohemi bri për bri, që të mos lejojmë duhin të na përpijë ndër gjiret e veta të furishme.  Vetëm duke rreshtuar dërrasat e krahërorve tanë, mund t’ia ndalojmë hovin shkulmit të rrëmbyeshëm që do të zhgulë me kulm e me themel, jo vetëm trojet shqiptare, por edhe traditat që në to kanë lëshuar rrenjët jetike.  Eja të punojmë e të luftojmë së bashku kundër armikut të përbashkët.  Eja të ngadhnjejmë ose të vdesim së bashku…Premtoftë Perëndia që edhe sot të mblidhen të gjithë krerët e njohur shqiptarë –pa mungesën e asnjërit — me atë zemër e me ato mend që i zbardhën faqet fisit tonë në mbledhjen e Lezhës me 1444, të Lidhjes së Prizrenit të vitit 1878 dhe të Vlorës, më 1912.  Çasti historik sot ka të njëjtën rëndësi.  Paçin edhe krerët e sotëm të fisit, të njëjtën zotësi!” (Autori i panjohur, botuar në “Albanie Libre”.)

Ishte kjo thirrja dhe urimi i një autori pa emër, me rastin e Ditës së Pavarësisë në vitin 1950, por aktuale edhe sot, ashtu siç ishte edhe gjatë shekullit të kaluar.  Shpresoj që këtë 28 Nëntor të Pavarësisë së Shqipërisë, përballë sprovave dhe sfidave me të cilat po përballet aktualisht Kombi Shqiptar, që në radhët e udhëheqësve të sotëm shqiptarë, të mbizotërojë ndjenja e thjeshtë e interesit kombëtar, e mjaftueshme për të shpërndarë këto re të zeza që po kërcënojnë horizontin e trojeve shqiptare.  Nuk mund të ketë “shengen ballkanik” pa paqë të vërtetë në Ballkan, sidomos midis shqiptarëve dhe serbëve, pa reciprocitet dhe pa njohje dypalëshe midis Serbisë dhe Kosovës.  Nuk mund të ketë integrim ballkanik me një paqë të brishtë midis dy vendeve, një paqe që vazhdimisht po kërcënohet nga armatimi i Serbisë nga Rusia dhe nga përpjekjet e Moskës për të influencuar politikën dhe ekonominë e vendeve të Ballkanit Perendimor, qoftë edhe nepërmjet “shengenit ballkanik”.  Nuk luhet me interesat kombëtare, në këtë mënyrë!  Vetëm paqa e vërtetë midis dy popujve dhe demokracia, sigurojnë jo vetëm përparimin ekonomik dhe politik kombëtar, por edhe sigurinë rajonale që, eventualisht, edhe mund të çojë në një integrim më të madh, sidomos ekonomik, të vendeve të Ballkanit, por eventualisht, në kuadër të integrimit të vërtetë, politik, ekonomik  dhe ushtarak të tyre, në organizmat euro-atlantike dhe të sigurisë afatgjatë që ofron një integrim i tillë i vërtetë për vendet anëtare.