(Mbresa udhëtimi në margjinat e konferencës IX-të mbarëkombëtare të Arkivistikës)

Nga Prof.dr Skender ASANI/

Në mes të qershorit 2023, u nisëm në një udhëtim të veçantë drejt Shën Mitër Korones në Kalabri, Itali, për të marrë pjesë në konferencën e IX-të mbarëkombëtare të Arkivistikës. Ky event nuk ishte vetëm një takim shkencor, por një ngjarje me rëndësi të jashtëzakonshme për bashkimin dhe pasurimin e trashëgimisë kulturore dhe historike shqiptare në të gjitha trevat. Përmes bashkëpunimit midis institucioneve arkivore të Shqipërisë, Kosovës, Maqedonisë së Veriut dhe komuniteteve arbëreshe, ky udhëtim u shndërrua në një përvojë të thellë shpirtërore dhe intelektuale, duke lidhur të kaluarën me të ardhmen e kujtesës kombëtare.

Në mëngjesin e freskët të 13 qershorit, nisëm udhëtimin tonë nga Shkupi për në Tiranë. Pas mbërritjes në kryeqytetin shqiptar, pasdite u takuam në ambientet e Arkivit Qendror të Shtetit, ku na u bashkuan studiuesit nga Arkivi i Kosovës. Atmosfera ishte plot entuziazëm dhe pritshmëri për rrugëtimin që do ta bënim. Së bashku u nisëm drejt qytetit të Durrësit, ku mbërritëm në mbrëmje të vonë dhe ankoruam në tragetin që do të na çonte në Bari, Itali.

Mëngjesin e 14 qershorit, mbërritëm në portin e Barit, duke filluar me shpresë dhe kureshtje drejt destinacionit tonë të vërtetë: Shën Mitër Korone, një qytet që ruan me fanatizëm trashëgiminë arbëreshe dhe kujtesën e thellë kombëtare.

Në rrugën për në Shën Mitër, ndaluam për një vizitë të paharrueshme në qytetin e lashtë italian, Matera. Ishte një udhëtim mes gurëve që rrëfejnë historinë dhe heshtjen mijëravjeçare të një qytetërimi të gdhendur në shkëmb. Rrugicat e ngushta, të ndriçuara nga perëndimi i diellit, të ftonin të ecnim ngadalë dhe të ndjejmë qetësinë e lashtësisë që mbizotëronte çdo cep. Në një qoshe të qetë, shijuam një picë tradicionale italiane me bazë të hollë, plot aromën e erëzave freskëta, një shije që ruante me fanatizëm traditën e vendit. Ndërsa dielli perëndonte ngadalë pas terracave prej guri, ne duhanxhinjtë e grupit ndezëm nga një cigare, një akt ky meditative, ku tymi ngjitej në ajrin e ngrohtë dhe të qetë, duke u përzier me frymën e përjetshme të Materas, një qytet ku koha duket se ka vendosur të pushojë.

Në mbrëmjen e të njëjtës ditë arritëm në Shën Mitër Korone, dhe në ditën pasuese, më 15 qershor u zhvilluan punimet e Konferencës mbarëkombëtare të arkivave. Kjo ngjarje shkencore ishte më shumë se kaq – ishte një përqafim i gjallë me kujtesën kombëtare, në vendin ku historia shqiptare ka lënë gjurmët më të thella të saj. Në godinën simbolike ku lindi Rilindja Kombëtare, dhe ku vepruan dhe mësuan figura si Jeronim De Rada, Luigj Gurakuqi dhe Avni Rrustemi, pata nderin të mbaj një fjalim rasti. Në mes tjerash theksova se ndodheshim në një vend që nuk ruan vetëm kujtime, por mishëron vetë shpirtin e kombit. Në këtë kuadër, i dhurova një pullë postare me figurën e Luigj Gurakuqit kryetarit të komunës, z. Mateo, si një shenjë simbolike e lidhjes sonë të përbashkët me trashëgiminë.

Në fjalën time gjithashtu përmenda kontributin e mikut dhe kolegut tim nga Tirana, Ardit Bidos, për bashkëpunimin dhe bashkëveprimin e institucioneve tona shkencore shqiptare, duke shpresuar që ky mision të vazhdojë edhe në angazhimin e tij të ri politik si deputet. Një vend të veçantë ia kushtova profesor Francesco Altimarit, jo vetëm studiues i çmuar, por edhe ura shpirtërore e arbëreshëve, lidhja që i mban ata të bashkuar me Arbërinë përtej kohëve.

Shën Mitri nuk është thjesht një hapësirë gjeografike, por një tempull i kujtesës dhe nostalgjisë shqiptare, që na fton të jemi bartës të këtij identiteti të përjetshëm.

Në kuadër të konferencës pata mundësinë të prezantoj një temë përkujtimore për 100-vjetorin e vrasjes së Luigj Gurakuqit. Në Liceun e Shën Mitrit, ku Gurakuqi ishte nxënësi i fundit i rilindasit Jeronim De Rada, fjalimi im ishte një përkulje para kujtesës dhe hulumtimeve në Arkivin Qendror të Kroacisë. Për herë të parë solla dokumente të paeksponuara më parë, që hedhin dritë mbi motivet politike të mbretit Zog në lidhje me atentatin ndaj Gurakuqit, duke sfiduar narrativën e heshtur të historisë. Gjithashtu, rikujtova pllakat përkujtimore dhe publikimin e një pulle postare nga Postat e Maqedonisë në nder të figurës së Luigj Gurakuqit, një akt i vogël por me domethënie të madhe për ruajtjen e kujtesës kolektive në diasporë.

Takimet me personalitete të shquara si kryetari i Komunës, z. Ernesto Madeo, dhe profesor Francesco Altimari, albanolog i njohur, sollën reflektime të thella mbi rëndësinë e shkencës në lidhjen e së kaluarës me të ardhmen. Prania e z. Mehmed Xhemajli, drejtor ekzekutiv i Arkivit të Kosovës, pasuroi diskutimet me eksperiencën e tij në fushën e arkivistikës modern, me theks të veçant në domosdoshmërinë e bashkëpunimit mbarëkombëtar.

Pas përfundimit të konferencës, vizituam Machia e Jeronim de Radës, shtëpinë muze të tij, ku çdo cep tregonte përkushtimin ndaj gjuhës, kombit dhe identitetit arbëresh. Një tjetër ditë e mbushur me përjetime të thella ishte ajo e 16 qershorit, kur vizituam qytetin e Rossanos dhe Muzeun e Kodikëve, aty ku ruhej Kodiku Purpur i Rossanos – një nga dorëshkrimet më të rralla të qytetërimit. Ishte një takim me ndërgjegjen historike të njerëzimit, i cili ngjason thellësisht me Kodikun e Beratit, një tjetër pasuri kombëtare shqiptare dhe pjesë e trashëgimisë botërore të UNESCO-s. Mikpritja e ngrohtë dhe fjalët e Imzot Mons. Maurizio Aloise i dhanë kësaj vizite një dimension shpirtëror të veçantë.

Pas vizitës në Rossano, ndaluam në Kishën e Achiropitës, një vend shenjtërie me afreske të rralla dhe një ndjenjë paqeje të thellë, ku reflektimi dhe besimi bashkohen në një përvojë unike shpirtërore.

Më pas, udhëtimi na çoi në qytetin e Kozencës dhe Universitetin e njohur me të njëjtin emër, ku katedra albanologjike dhe biblioteka e saj përfaqësonin një arkiv të gjallë të ndërgjegjes kombëtare. Aty pata nderin t’i dhuroj profesor Altimarit një pullë postare për 100-vjetorin e rënies së Luigj Gurakuqit. Në shenjë mirënjohjeje, profesori më dhuroi kompletin e veprave të Jeronim De Radës dhe librat e albanologut Francesco Solano – një trashëgimi që do të shoqërojë rrugëtimin tonë profesional.

Mbrëmja e 16 qershorit na gjeti në Shën Sofia e Epirit, ku emrat e rrugëve dhe busti i Gjergj Kastriotit Skënderbeut dëshmonin për lidhjen e pashkëputshme midis shqiptarëve dhe arbëreshëve.

Më 17 qershor, rrugës për në Bari, ndaluam në Alberobello, qyteti i famshëm me shtëpitë “trulli” – një peizazh unik mes gurit të bardhë dhe historisë popullore italiane. Në heshtjen e atij çasti, shijuam një kafe italiane, duke ndjerë ritmin dhe qetësinë e jugut.

Në mbrëmje u rikthyem në Bari, ku manifestimet e arkivistikës u përmbyllën në Arkivin e Barit me ekspozitën kushtuar 100-vjetorit të vrasjes së Luigj Gurakuqit. Dhurimi i pulës postare drejtorit të Arkivit të Barit, z. Adriano Buzzaka, u prit me emocion të thellë. Prezantimi i dokumenteve origjinale për atentatin ndaj Gurakuqit, si procesverbalet dhe raportet, ngjalli diskutime dhe reflektime të thella.

Ky rrugëtim mes Tiranës, Prishtinës dhe Shkupit, i gërshetuar me mikpritjen e komunitetit arbëresh dhe institucioneve italiane, tregoi se historia jonë e përbashkët është një urë që forcohet çdo ditë me veprime dhe kujdes institucional.

Në çdo qoshe të qyteteve dhe fshatrave, pritja ishte e shoqëruar me këngë dhe valle tradicionale arbëreshe, që nuk ishin thjesht shfaqje folklorike, por një shprehje autentike e shpirtit dhe identitetit arbëresh. Kënga dhe vallja u bënë ura komunikimi midis brezave, duke krijuar një atmosferë feste dhe bashkimi ku kultura dhe historia jonë gjenin jehonë të gjallë. Ky gjest mikpritjeje e bëri udhëtimin tonë edhe më të paharrueshëm, duke na kujtuar se trashëgimia jonë nuk është vetëm e ruajtur në dokumente dhe arkiva, por edhe në zemrat dhe gëzimet e komunitetit që e përjeton atë çdo ditë.

Për rrjedhojë, mbrojtja dhe promovimi i trashëgimisë së shqiptarëve në diasporë, sidomos në komunitetet e vogla dhe të rrezikuara nga asimilimi, duhet të jetë një alarm i përhershëm për institucionet shtetërore të Shqipërisë dhe Kosovës. Kujdesi për pjesët anësore të kombit dhe për mërgatën shqiptare nuk mund të mbetet vetëm në nivel deklarativ apo simbolik – ai duhet të përkthehet në veprime konkrete dhe të koordinuara ndërinstitucionale. Globalizmi, rrjetëzimi kulturor dhe format e tjera të ndikimit të jashtëm po krijojnë rrethana të reja që rrezikojnë zbehjen e identitetit shqiptar në këto mjedise të brishta. Në këtë drejtim, modeli që duhet të praktikojnë institucionet shtetërore shqiptare është pikërisht modeli i suksesshëm institucional i bashkëpunimit ndërmjet Arkivit Qendror të Shtetit në Tiranë, Arkivit të Kosovës në Prishtinë dhe Institutit të Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve në Shkup, të cilët prej më shumë se një dekade kanë ndjekur një rrugëtim të përbashkët profesional e kombëtar në çdo cep të vendbanimeve shqiptare. Ky model jo vetëm që ka dëshmuar efikasitet në fushën e arkivistikës dhe dokumentimit të kujtesës, por ka shërbyer edhe si platformë e gjallë për bashkërendim kulturor, hulumtim historik dhe mbrojtje të identitetit në përmasa mbarëkombëtare.

Ky udhëtim dhe pjesëmarrja në Konferencën e IX mbarëkombëtare të Arkivistikës në Shën Mitër Korone përbën një moment kyç në përpjekjet për forcimin e bashkëpunimit shkencor dhe kulturor mes shqiptarëve kudo që jetojnë. Në zemër të Kalabrisë, ku ruhet trashëgimia arbëreshe, u ringritën ura komunikimi midis institucioneve arkivore, studiuesve dhe komuniteteve, duke rikonfirmuar rëndësinë e kujtesës historike si një vlerë të përbashkët dhe motor për zhvillimin e mëtejshëm të identitetit kombëtar. Dokumentet e zbuluara dhe diskutimet shkencore gjatë konferencës jo vetëm që thelluan njohuritë mbi ngjarjet historike, si vrasja e Luigj Gurakuqit, por edhe forcuan ndërgjegjësimin për nevojën e ruajtjes së integritetit, të kujtesës kolektive në kohët moderne. Ky takim shënoi një hap përpara në rrugën e dialogut mbarëkombëtar dhe bashkëpunimit që do të ndikojë pozitivisht në promovimin e shkencës, kulturës dhe identitetit shqiptar në arenën ndërkombëtare.

Alfons Grishaj*/

*Analiza politike vijon nga numri i kaluar…

Gjatë gjithë këtyre ngjarjeve, kryeministri i anatemuar i sotëm nuk ishte në Shqipëri, por në Francë. Në fillimet e demokracisë, Rama ishte me PD për një ndryshim thelbësor, biles në anën ekstreme. Askush nuk e dëgjoi zërin e tij, dhe ai i zhgënjyer iku si shumë të tjerë. Udhëheqësi, Fatos Nano (që shpiku piramidat), e solli Ramën në Shqipëri. Më vonë ai do shprehej: “Ramën e mora me thonj të paprerë nga bordurat e Parisit, tek shiste ikona të vjellura”. Për mendimin tim, ky fjalor është tipik komunist,ironi e vonuar që nuk vlen as për fëmijët e kopshtit e jo më për një burrë me mend si, Nano. Rama kish bërë “qejf” me emigrimin, prandaj erdhi i shtruar dhe heshte kur shokët e tij mundoheshin t’a vinin në lojë…Ai kish një mendim tjetër…larg lojrave të fjalës dhe romuzeve të kalamajve të PS-së. Sapo iu dhe rasti, riformatoi strategjinë e lënë përgjysmë të votës, duke e sofistikuar dhe kthyer në art.

I mbushur me mllef nuk i fshehu dot emocionet e thyera nga vuajtjet në emigrim, që përtej kornizave diplomatike kish shpërthyer: “Unë jam këtu për të marrë hak!” Dhe diku tjetër, ai vazhdon: “Kini kujdes prej patronazhistëve se nuk janë si unë…(dmth-paqësor). Këto thënie nuk i përkasin më një intelektuali, por një harrakati çoroditës.

Rama i viteve 90-91, djaloshi inteligjent e liridashës, porsa hypi në pushtet nuk mbeti më ëndërrimtari i përmbysjes rregjimit komunist, por një sozi i sëmurë…shumë i sëmurë…bash si, Kaligula. Mjerisht, shembuj tillë të krijojnë bindjen se, çdo ëndërrues i dyshimtë çjerr fasadën e vet dhe herët a vonë kthehet në oblivion. Ecje-jaket e zgjedhjeve u bënë një pezishkë, që me kohën krijuan një rrjet çeliku të pa penetrueshëm nga klani i babëzitjes dhe “hakmarrjes”, duke thyer rekord verbërie pushteti.

Me votimet e 11 Majit 2025, PS – bëri të njëjtin gabim fatal që bëri PD në vitin 1996. Këtu e kuptoj shumë mirë Sali Berishën, që nga eksperienca shprehet: “Më mirë që nuk fituam.” Rama në këtë rast u tregua i vogël dhe tejet i babëzitur. Mandati tij i katërt, ngjante me mandatin e pestë të Daniel Orteges, i cili pat përdorur të gjitha format për të qëndruar në pushtet,duke ekzekutuar përfundimisht demokracinë në Nikaragua. Dhe pse Ramës i mjaftonin votat që kish pasur më parë, biles edhe me ndonjë mungesë do i bënte mirë për të krijuar një bindje të zbutur: “votat qenë më të lira se katërvjeçarin e kaluar”. Por, babëzitja nuk e çliron dot kurthin e ndërgjegjes korruptuar, përkundrazi!

Ai u mundua t’a kalonte këtë farsë me sportivitet, por qe e pamundur prej zullumit të përsëritur!

Pjesa teatrale e gjunjëzimit para Melonit, nuk i piu ujë. Ajo me një buzëqeshje të ftohtë diplomatiko-ironike, e uroi: “Urime për fitoren e paparashikuar!”. Ai uli kokën, duke pohuar në heshtje që efekti i ketaminës kish mbaruar. Çdo diplomat i huaj nuk e ha dhe nuk e koncepton dot një fitore në një rrugëtim kur gjysma e qeverisë është futur në burg për plaçkitje…, dhe bash ajo parti të fitojë përsëri?! Këtu ose kemi të bëjmë me një popull primitiv, ose me një klan tepër të rrezikshëm që për qëllime personale mundohet t’a kthejë shqiptarin në troglodit dhe Shqipërinë në shpellën e tij. Farsa elektorale në Shqipëri, ka kaluar çdo kufi, që për mendimin tim, duhet të ndalet në një formë apo me një tjetër. Kur humb vota, ka humbur liria dhe kur humb liria, njeriu nuk ka çfarë humbet tjetër, përveç jetës. Vjedhja e votës është një skllavëri klasike, të cilën e përdorin vetëm diktatorët që krijojnë pushtet absolut.

INSTALIMI PATRONAZHIMIT QEVERITAR PËRBËN NJË RREZIK SERIOZ PËR DEMOKRACINË NË SHQIPËRI

Ky organizëm brenda partisë të kujton, Sturmabteilung – NSDAP SA e Hitlerit. Kupola pajis anëtarët e partisë me nga një dosje të detajuar për të manipuluar (peshkuar) me para, presion apo vende pune, të cilët shpërblehen në bazë të manipulimit të numrit të votuesve. Praktikë e psonisur dhe më 11 Maj, ndaj votës diasporës. Çdo i punësuar i PS-së në Shqipëri, që të qëndronte në punë duhej të siguronte nga diaspora 4 deri në 10 vota. Pra, në këtë rast nuk flitet më për partizanë, por artizanë deformimi moral-shpirtëror të lirisë dhe shëmtimin e njeriut!

Pas zgjedhjeve, Ambasada amerikane falemnderoi popullin shqiptar dhe jo qeverinë. Disa “përkthyes diplomat” paraqitën definicionin e ndërrimit të gjuhës së diplomacisë, kur mesazhi s’ka të bëjë aspak me gjuhën diplomatike, sepse diplomacia dhe shteti nuk janë populli, por liderët që zgjidhen me, apo pa votën e lirë. Diplomacia ka një gjuhë: “Gjuha instituticionale”, ndërsa gjuhët tjera janë: “ngushëlluese”, si në rastin në fjalë.

Mesazhi i Ambasadës Amerikane, ishte i drejpërdrejtë për shqiptarët: “Fatin tuaj e keni vetë në dorë, si me logjikë të fortë, qoftë dhe me logjikë të dobët. Ne jemi me zgjidhjen tuaj.” Ambasada amerikane mund të ketë pasur parasysh dhe thënien e Abraham Lincoln: “Zgjedhjet i përkasin popullit”, por cilit popull? Apo popullit të tradhëtuar dhe plaçkitur nga qeveritë e njëpasnjëshme ?! Prandaj diplomacia let natyrshëm me kornizën e kuotave të politikanëve që kanë bërë histori. Për mendimin tim, sikur Ambasada Amerikane, të dilte me një prononcim negativ për zgjedhjet…,të nesërmen sheshet do mbusheshin me pankarta për rrëzimin e qeverisë. Diplomacia, si art paqësor negociues midis shteteve nuk mund t’a pranojë kurrësesi kthimin në pikën zero të problemeve të njohura që ka kaluar vendi ynë.

Prandaj gjuha e Ambasadës Amerikane ka qenë shumë e qartë duke e situr prononcimin që të mos ketë keqkuptime në udhëkryqin e pasionit vetiak. Ndërsa OSBE dhe ODIHR dolën me një raport: “Klima e zgjedhjeve ishte e vështirë”, “Raste të intimidimit të kandidatëve”, “Fushata u fokusua me sulme armiqësore”, “U falën 150 milionë euro-gjoba 2 ditë para zgjedhjeve”, “Fushata nuk u monitorua online”, “U minua pluralizmi i burimeve mediatike”, “U kërcënua administrata publike”, “PS përdori administratën” etj…Siç shihet, kjo është pjesa e aisbergut diplomatik të kostatuar pa u zhytur në Mariana Trench. Nuk e di si ndihet Rama dhe inteligjenca e PS-së, por unë si qytetar i botës lirë, ndihem shumë keq. Pas kësaj, kush mendon që zgjedhjet kanë qenë të lira, u ngrohtë nga liria e Luciferrit në pafundësi…

*Analiza politike vijon në numrin e ardhshëm…