Klara Buda/

Themeluesit e vërtetë të Autoqefalisë Ortodokse Shqiptare.

Katedralja Ngjallja e Krishtit në Tiranë, një nga kishat më të mëdha ortodokse në Ballkan, përfaqëson jo vetëm një qendër shpirtërore për besimtarët ortodoksë shqiptarë, por edhe një simbol të ringjalljes së besimit pas dekadave të persekutimit komunist. Kjo katedrale, e përuruar më 24 qershor 2012, ka shërbyer si një pikë referimi për ripërtëritjen e Kishës Autoqefale Ortodokse të Shqipërisë nën Kryepeshkop Anastasios Janullatos, i cili ndërroi jetë më 25 janar 2025 dhe u varros aty pas një ceremonie madhështore më 30 janar 2025. Në këtë kontekst, ideja e zhvendosjes së eshtrave të Imzot Kristofor Kisi dhe Imzot Jorotheu në Katedralen e Madhe Ortodokse merr një rëndësi të jashtëzakonshme historike, shpirtërore dhe kulturore, pasi këta dy figura themeluese të Autoqefalisë Ortodokse Shqiptare vendosën gurët e parë të një kishe të pavarur kombëtare. Ata janë themeluesit e vërtetë të Autoqefalisë Ortodokse Shqiptare dhe së bashku me Theophan Nolit ia kushtuan asaj gjithë jetën e tyre.

Imzot Kristofor Kisi: Një figurë kyçe e Autoqefalisë – Imzot Kristofor Kisi (1881–1958), i lindur në lagjen Kala të Beratit, shërbeu si Kryepeshkop i Kishës Autoqefale Ortodokse të Shqipërisë nga viti 1937 deri në 1948. Ai luajti një rol vendimtar në konsolidimin e autoqefalisë, e cila u njoh zyrtarisht nga Patriarkana e Kostandinopojës më 12 prill 1937. Si pasardhës i Visarion Xhuvanit, Kisi punoi për të forcuar strukturën e kishës shqiptare, duke zgjeruar juridiksionin e saj dhe duke promovuar përdorimin e gjuhës shqipe në liturgji. Përkundër sfidave të Luftës së Dytë Botërore dhe persekutimit komunist, ai qëndroi një figurë e palëkundur në mbrojtje të identitetit ortodoks shqiptar. Fatkeqësisht, jeta e tij përfundoi në rrethana tragjike më 17 qershor 1958, kur u gjet i helmuar në Kishën e Shën Prokopit në Tiranë, një ngjarje që mbetet e mbuluar nga misteri dhe dyshimet për përfshirjen e regjimit komunist.

Imzot Jorotheu: Bashkëthemelues i Autoqefalisë – Imzot Jorotheu, i cili shërbeu si Eksark i dërguar nga Patriarkana e Kostandinopojës, ishte një tjetër figurë qendrore në përpjekjet për autoqefalinë e Kishës Ortodokse Shqiptare. Më 21 nëntor 1923, së bashku me Kristofor Kisi, ai shuguroi Fan Nolin në gradën episkopale në Kishën e Shën Gjergjit në Korçë, një moment kyç për krijimin e një hierarkie kishtare shqiptare. Kontributi i tij në organizimin e kishës dhe forcimin e saj si institucion kombëtar mbetet një trashëgimi e çmuar, që i dha zë identitetit ortodoks shqiptar në një periudhë kur nacionalizmi dhe pavarësia fetare ishin të ndërlidhura ngushtë.

Varrosja e Imzot Kristofor Kisi dhe Imzot Jorotheu në Katedralen e Madhe Ortodokse të Tiranës do të kishte një domethënie të thellë për disa arsye:

Nderimi i Themeluesve të Autoqefalisë: Kisi dhe Jorotheu ishin arkitektët e një kishe të pavarur shqiptare, e cila u çlirua nga ndikimet e huaja dhe u bë një simbol i identitetit kombëtar. Varrosja e tyre në katedrale do të shërbente si një akt nderimi për rolin e tyre në themelimin e Autoqefalisë Ortodokse Shqiptare, duke i vendosur ata përkrah figurave të tjera të shquara si Anastasios Janullatos, i cili ringjalli kishën pas komunizmit.

Ruajtja e Kujtesës Historike: Katedralja Ngjallja e Krishtit është një monument i ringjalljes shpirtërore dhe kombëtare të Shqipërisë. Vendosja e eshtrave të Kisi dhe Jorotheu aty do të siguronte që brezat e ardhshëm të kujtojnë dhe respektojnë sakrificat e këtyre figurave për pavarësinë fetare të vendit. Kjo do të forconte lidhjen midis historisë dhe të tashmes së Kishës Ortodokse Shqiptare.

Simbol i Unitetit dhe Vazhdimësisë: Katedralja, si qendra shpirtërore e ortodoksisë shqiptare, përfaqëson unitetin e komunitetit ortodoks. Varrosja e themeluesve të autoqefalisë në këtë hapësirë të shenjtë do të simbolizonte vazhdimësinë e misionit të tyre, duke lidhur periudhën e hershme të autoqefalisë me ringjalljen e saj pas komunizmit nën udhëheqjen e Janullatos.

Një Akt Drejtësie Historike: Kristofor Kisi, në veçanti, vuajti persekutim dhe vdiq në rrethana të dyshimta gjatë regjimit komunist. Zhvendosja e eshtrave të tij në katedrale do të shërbente si një akt drejtësie historike, duke e nderuar atë si një martir të besimit dhe të kauzës shqiptare, pas viteve të harresës dhe shtypjes.

Sfida dhe Reflektim për Fan Nolin – Ideja e zhvendosjes së eshtrave të Fan Nolit, një tjetër figurë qendrore e autoqefalisë, në Katedralen e Madhe Ortodokse ngjall një debat të rëndësishëm. Noli, i cili shërbeu si peshkop dhe kryeministër, kontribuoi për Shqipërinë nga diaspora, veçanërisht në Shtetet e Bashkuara. Disa mund të argumentojnë se eshtrat e tij duhet të qëndrojnë aty ku ai kaloi një pjesë të madhe të jetës dhe ku dha kontributin e tij të jashtëzakonshëm për çështjen shqiptare. Të tjerë mund të shohin kthimin e tij në Atdhe si një plotësim të misionit të tij për një kishë dhe komb të pavarur. Ky diskutim kërkon një analizë të thellë të argumenteve pro dhe kundër, duke respektuar trashëgiminë e tij të ndërlikuar dhe globale.

Zhvendosja e eshtrave të Imzot Kristofor Kisi dhe Imzot Jorotheu në Katedralen Ngjallja e Krishtit në Tiranë do të ishte një akt me rëndësi të madhe shpirtërore, historike dhe kombëtare. Kjo do të nderonte themeluesit e Autoqefalisë Ortodokse Shqiptare, do të forconte kujtesën kolektive të shqiptarëve dhe do të simbolizonte vazhdimësinë e besimit ortodoks në Shqipëri. Në një kohë kur Kisha Ortodokse Shqiptare po kalon një tranzicion pas ndarjes nga jeta të Anastasios Janullatos, ky veprim mund të shërbejë si një pikë bashkimi për besimtarët dhe një kujtesë e fuqishme e sakrificave të bëra për pavarësinë fetare dhe kombëtare të Shqipërisë.

Foto: Nga e djathta në të majtë, ipeshkvët Kristofor dhe Jerotheo i dhanë shugurimin ipeshkvor Theofan Nolit në kishën e Shën Gjergjit në Korçë, më 4 dhjetor 1923.

Firmos peticionin këtu: https://chng.it/WhLVPXksCh

New York, 1 qershor 2025 – Në Kensico Dam Plaza, Valhalla, New York, Qendra Kulturore Nënë Tereza e Famullisë Zoja e Shkodrës dhe zyra e Parqeve të Qarkut Westchester organizuan festën e përvitshme të nderimit të traditës e trashëgimisë kulturore e shpirtërore shqiptare në Amerikë. Me pjesëmarrjen e shqiptarëve nga disa shtete të Amerikës, artistëve e grupeve kulturore, shoqatave e organizatave patriotike, aktiviteti mbresëlënës patriotik, kulturor, sportiv, social, komunitar e atdhetar shënoi një sukses të madh jo vetëm të bashkimit të shqiptarëve por edhe të shpalosjes së vlerave tona më të shtrenjta kombëtare në mërgatë. Nën kujdesin e veçantë të Dom Pjeter Popaj famullitarit të Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”, dhe organizatorit Fran Çotaj, festivali i traditës e trashëgimisë shqiptare në Amerikë vjen vit pas viti si një sukses shqiptar, si një traditë, pasuri dhe trashëgimi identitetare kombëtare që ruhet në mënyrë të shkëlqyer prej shqiptarëve të Amerikës.

Këtë vit festa e Traditës Shqiptare u shoqërua me përformanca nga artistët: Indrit Mlika, Ermina Bushi-Lleshaj, DJ Geni Hotaj, Grupi Rozafati, Shoqeria Kulturoro Artistike Kelmendi, Ansambli Folklorik Autokoton Rugova dhe Qendra Kulturore Shiptare Amerikane Struga të cilët gëzuan dhe argëtuan pa masë të gjithë të pranishmit.

Me pjesëmarrje gjithnjë e më masive të bashkatdhetarëve tanë, aktiviteti atdhetar gëshetoi në vetvete kulturë, traditë, sport, muzikë, piknik, këngë e valle shqiptare të shoqëruara me guzhinë tradicionale shqiptare duke emocionuar të gjithë pjesëmarrësit e sidomos fëmijët shqiptarë të lindur në Amerikë. Kjo festë nderon jo vetëm Kishën Katolike Shqiptare Zoja e Shkodrës si institucion fetar e kombëtar lider por në mënyrë të veçantë çdo familje shqiptare që ruan identitetin, historinë, traditën, kulturën dhe gjuhën shqipe në mërgatën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës.