Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Dialogu Kosovë-Serbi: Nga teknik në politik dhe mësimet nga praktikat ndërkombëtare

by

Prof.Dr.Fejzulla BERISHA/

Dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, i nisur fillimisht si një proces teknik, evoluoi në një dialog të thellë politik, shpesh duke marrë një karakter të ngatërruar dhe të paqartë, që ndonjëherë mund të krahasohet me një sjellje adoleshente nga qeveritë. Ky ndryshim nuk ishte thjesht një devijim procedural, por një pasqyrim i mungesës së një strategjie të qartë dhe të qëndrueshme për të përmbushur qëllimet madhore të Kosovës: njohjen e pavarësisë, integrimin ndërkombëtar dhe konsolidimin e shtetësisë së saj.

Një nga problemet themelore ka qenë nisja e dialogut pa një kushtëzim të qartë: njohjen e pavarësisë së Kosovës nga Serbia. Kjo qasje i ka dhënë Serbisë hapësirë të bollshme për të instrumentalizuar dialogun në favor të saj dhe për të ndërtuar narrativen ndërkombëtare se është një aktore konstruktive, ndërkohë që vazhdon të mbajë një qëndrim destruktiv në terren. Për të kuptuar më mirë sfidat dhe pasojat e kësaj qasjeje, mund të marrim shembuj nga praktikat ndërkombëtare.

1. Rasti i Maqedonisë së Veriut dhe Greqisë: Një Model i Kushtëzimit të Qartë

Mosmarrëveshja ndërmjet Maqedonisë së Veriut dhe Greqisë për çështjen e emrit ofron një shembull të rëndësishëm sesi një proces dialogu mund të strukturohet për të çuar drejt një zgjidhjeje përfundimtare dhe të qëndrueshme. Greqia, si një anëtare e NATO-s dhe BE-së, kushtëzoi njohjen ndërkombëtare dhe integrimin euroatlantik të Maqedonisë me ndryshimin e emrit të saj. Pas negociatave të gjata dhe të vështira, të dyja palët arritën Marrëveshjen e Prespës (2018), e cila përfundoi kontestin shumëvjeçar. Rezultatet ishin konkrete: Maqedonia e Veriut u anëtarësua në NATO dhe hapi rrugën për integrim në BE.

Në këtë rast, kushtëzimi ishte i qartë dhe i vendosur: pa zgjidhjen e problemit të emrit, nuk kishte progres në integrimin ndërkombëtar. Në krahasim, Kosova ka lejuar Serbinë të përfshihet në dialog pa kërkuar paraprakisht njohjen e pavarësisë si një kusht të panegociueshëm.

2. Rasti i Palestinës dhe Izraelit: Rreziku i Dialogut pa Fund

Dialogu ndërmjet Palestinës dhe Izraelit, i mbështetur nga SHBA dhe partnerët ndërkombëtarë, ka shërbyer si një shembull i një procesi të gjatë, por pa zgjidhje konkrete. Shumë raunde bisedimesh janë mbajtur, duke përfshirë Marrëveshjet e Oslos (1993), por mungesa e një strategjie të qartë dhe e një presioni të mjaftueshëm ndaj palëve për të respektuar detyrimet e tyre ka rezultuar në stagnim. Për Palestinën, dialogu shpesh është shndërruar në një mjet për të ruajtur status quo-në, ku Izraeli zgjeron kolonitë e tij, ndërsa çështja palestineze mbetet e pazgjidhur.

Ky rast na tregon rrezikun e dialogut pa një fund të qartë. Në rastin e Kosovës, duke nisur dialogun pa njohjen e pavarësisë si pikënisje, Serbia ka arritur të shtyjë çështjen e njohjes për një kohë të pacaktuar, duke përfituar nga status quo-ja.

3. Rasti i Gjermanisë Lindore dhe Perëndimore: Njohja si Parakusht për Bashkëpunim

Pas Luftës së Dytë Botërore, Gjermania u nda në dy shtete: Republika Federale e Gjermanisë (Perëndimi) dhe Republika Demokratike e Gjermanisë (Lindja). Për vite me radhë, këto dy shtete funksionuan në një marrëdhënie të tensionuar, deri në Marrëveshjen Themelore të vitit 1972. Në këtë marrëveshje, të dyja palët njohën njëra-tjetrën si shtete sovrane, duke hapur rrugën për dialogun dhe bashkëpunimin teknik. Ky rast ilustron rëndësinë e njohjes reciproke si parakusht për progresin.

Në rastin e Kosovës dhe Serbisë, dialogu i nisur pa njohje reciproke ka rezultuar në një proces të fragmentuar, ku marrëveshjet teknike (si ajo për targat ose energjinë) shpesh nuk janë zbatuar plotësisht për shkak të mungesës së një baze të fortë politike.

4. Rasti i Bosnjës dhe Hercegovinës: Një Paralajmërim për Kompromiset e Gabuara

Marrëveshja e Dejtonit (1995) i dha fund luftës në Bosnje, por krijoi një sistem politik të ndërlikuar dhe jofunksional, me entitete dhe ndarje etnike që shpesh e pengojnë funksionimin e shtetit. Ky është një shembull tjetër që tregon se kompromiset e nxituara dhe të imponuara mund të kenë pasoja të gjata negative. Në rastin e Kosovës, ideja e krijimit të Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, pa kushte të qarta për njohjen dhe zbatimin e plotë të marrëveshjeve, paraqet një rrezik të ngjashëm.

Mësimet për Kosovën

Nga praktikat ndërkombëtare, Kosova mund të nxjerrë disa mësime të rëndësishme:

1. Kushtëzimi i qartë: Si në rastin e Maqedonisë së Veriut, Kosova duhet të vendosë njohjen nga Serbia si parakusht për çdo dialog të mëtejshëm.

2. Fokusimi në rezultate konkrete: Si në rastin e Gjermanisë Lindore dhe Perëndimore, dialogu duhet të bazohet në zbatimin e marrëveshjeve që kanë një ndikim të drejtpërdrejtë për qytetarët.

3. Parandalimi i status quo-së destruktive: Si në rastin e Palestinës dhe Izraelit, Kosova duhet të shmangë dialogun pa një fund të qartë, duke kërkuar një afat përfundimtar për njohjen reciproke.

4. Kujdesi ndaj kompromisit të nxituar: Siç tregon rasti i Bosnjës, zgjidhjet që krijojnë struktura të ndërlikuara dhe të paqarta vetëm sa e vonojnë stabilitetin dhe funksionalitetin e shtetit.

Në përmbledhje, dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë duhet të ridizajnohet për të qenë më i fokusuar, i kushtëzuar dhe i orientuar drejt rezultateve që përforcojnë shtetësinë e Kosovës dhe jo status quo-në e imponuar nga Serbia.

Arsimi si një rrugë drejt një të ardhmeje të qëndrueshme: Sfidat dhe kërkesat e kohës

by

Dr. Davida Marku/

Arsimi ka qenë gjithmonë një nga shtyllat kryesore të zhvillimit të shoqërive, duke ofruar mundësi për rritje individuale dhe kolektive. Në epokën moderne, me sfidat globale si ndryshimet klimatike, pabarazia sociale, përparimi teknologjik dhe transformimet ekonomike, arsimi merr një rol edhe më të rëndësishëm për ndërtimin e një të ardhmeje të qëndrueshme. 

Edukimi për zhvillim të qëndrueshëm synon të krijojë individë që janë të aftë të kuptojnë dhe të përballojnë sfidat globale si ndryshimet klimatike, pabarazitë sociale dhe burimet e kufizuara natyrore. Nëpërmjet edukimit për zhvillim të qëndrueshëm, studentët pajisen me njohuri, aftësi dhe vlera që i ndihmojnë ata të kontribuojnë në një shoqëri më të drejtë dhe më të qëndrueshme.

Arsimi nxit ndërgjegjësimin për rëndësinë e ruajtjes së mjedisit dhe promovon praktika të gjelbra si riciklimi, energjia e rinovueshme dhe ruajtja e biodiversitetit.

Përmes edukimit gjithëpërfshirës, shoqëritë mund të reduktojnë pabarazitë, të forcojnë barazinë gjinore dhe të ndërtojnë komunitete më harmonike.

Arsimi luan një rol kyç në përgatitjen e fuqisë punëtore për tregun e punës së së ardhmes, duke nxitur risi dhe kreativitet.

Në thelb, arsimi ndihmon në formimin e vlerave universale si bashkëpunimi, respekti dhe solidariteti, të cilat janë thelbësore për një të ardhme të qëndrueshme. Duke edukuar breza të ndërgjegjshëm dhe të përgjegjshëm, ne mund të sigurojmë një botë më të drejtë dhe të qëndrueshme për të gjithë.

Në një botë që ndryshon me ritme të shpejta, mësimi gjatë gjithë jetës bëhet një domosdoshmëri. Ky koncept ndihmon individët të përshtaten me sfidat dhe mundësitë e reja, duke siguruar një kontribut të vazhdueshëm për zhvillimin e qëndrueshëm.

Për të ndërtuar një të ardhme të qëndrueshme, arsimi duhet të shndërrohet në një prioritet global. Me mbështetjen e qeverive, institucioneve dhe shoqërive civile, ai mund të shërbejë si një urë drejt një bote më të mirë dhe më të qëndrueshme për brezat e ardhshëm.

1. Arsimi dhe të ardhmja e qëndrueshme

Arsimi nuk është vetëm një proces i transmetimit të dijes, por një mjet për ndërtimin e një kulture të qëndrueshmërisë.

Edukimi për zhvillim të qëndrueshëm (EDQ) synon të ndërtojë qytetarë të ndërgjegjshëm për sfidat globale dhe të aftë për të vepruar në mënyrë përgjegjëse në mjedisin, ekonominë dhe shoqërinë.

Shkollat, universitetet dhe platformat edukative duhet të përfshijnë në kurrikula çështje si ndryshimet klimatike, energjia e rinovueshme dhe drejtësia sociale.

Arsimi, si një shtyllë e zhvillimit të shoqërisë, përballet me një sërë sfidash të rëndësishme në epokën e sotme. Këto sfida lidhen me ndryshimet teknologjike, sociale, ekonomike dhe mjedisore, që kërkojnë përshtatje të shpejtë dhe zgjidhje të qëndrueshme.

Në shumë vende, qasja ndaj arsimit cilësor mbetet e kufizuar, veçanërisht për vajzat, grupet e margjinalizuara dhe komunitetet rurale.

Pandemia COVID-19 e përkeqësoi këtë problem, duke nxjerrë në pah hendekun dixhital dhe mungesën e burimeve për mësimin online.

Arsimi duhet të integrojë edukimin mbi ndryshimet klimatike, duke përgatitur breza që të marrin vendime të përgjegjshme për mjedisin.

Mungesa e programeve edukative për qëndrueshmërinë mjedisore është një pengesë për formimin e qytetarëve të përgjegjshëm.

Ndërsa teknologjia transformon arsimin, mbetet sfida e sigurimit të aksesit universal në infrastrukturë dixhitale.

Rreziku i përqendrimit në teknologji pa një strategji të qartë mund të kufizojë aftësitë sociale dhe kritike të nxënësve.

 Globalizimi dhe automatizimi po ndryshojnë kërkesat e tregut të punës, duke theksuar nevojën për aftësi të reja si të menduarit kritik, kreativiteti dhe fleksibiliteti. Arsimi duhet të adaptohet për të përgatitur të rinjtë për profesione që ende nuk ekzistojnë.

 Përmbajtja mësimore shpesh mbetet e papërshtatur me sfidat aktuale dhe zhvillimet globale. Sistemet arsimore tradicionale nuk arrijnë të promovojnë të menduarit inovativ dhe bashkëpunues.

Arsimi duhet të ndihmojë në ndërtimin e qytetarëve globalë, që respektojnë diversitetin dhe bashkëpunojnë për sfidat ndërkombëtare.

Konfliktet kulturore dhe politike mund të pengojnë promovimin e vlerave universale.

Mungesa e financimit të mjaftueshëm për arsimin dhe infrastruktura e dobët pengojnë arritjen e objektivave për zhvillim të qëndrueshëm.

Zgjidhjet dhe Rekomandimet:

Rritja e investimeve në arsim cilësor dhe gjithëpërfshirës.

Përdorimi i teknologjisë për të përmirësuar aksesin dhe cilësinë.

Integrimi i qëndrueshmërisë dhe zhvillimit të aftësive të reja në kurrikula. Forcimi i bashkëpunimit global për ndarjen e burimeve dhe praktikave të mira. Përballja me këto sfida është kyçe për të siguruar një të ardhme të qëndrueshme për brezat e sotëm dhe të ardhshëm.

2. Sfidat kryesore të kohës

Pabarazia në qasje ndaj arsimit pasi miliona fëmijë në botë ende nuk kanë akses në një arsim cilësor për shkak të varfërisë, konflikteve dhe diskriminimit gjinor.

Teknologjia po transformon mënyrën se si mësojmë dhe punojmë, por krijon edhe sfida, si hendeku dixhital ndërmjet grupeve të ndryshme sociale.

Sistemet arsimore shpesh përballen me burime të kufizuara financiare, duke ndikuar cilësinë dhe qëndrueshmërinë e tyre.

Ndryshimi i shpejtë i tregut të punës: Arsimi duhet të përgatisë brezat e rinj për profesione që ende nuk ekzistojnë dhe për një treg pune gjithnjë në ndryshim.

Në një botë që ndryshon me shpejtësi, arsimi duhet të evoluojë për të përmbushur kërkesat e kohës dhe për të ndihmuar në ndërtimin e një të ardhmeje më të qëndrueshme. 

Kërkesat kryesore përfshijnë përgatitjen e qytetarëve globalë, zhvillimin e aftësive të reja dhe krijimin e një kurrikule që adreson sfidat bashkëkohore.

  • Edukimi duhet të përfshijë tema që lidhen me ndryshimet klimatike, energjinë e rinovueshme, mbrojtjen e biodiversitetit dhe ekonominë qarkulluese.
  • Arsimi duhet të nxjerrë në pah ndërvarësinë midis vendeve dhe të promovojë veprime kolektive për të adresuar sfidat globale.
  • Përgatitja e nxënësve për të analizuar situata komplekse dhe për të gjetur zgjidhje kreative.
  • Aftësi për të punuar në ekipe shumëkulturore dhe për të ndërtuar ura bashkëpunimi në nivele globale.
  • Përfshirja e aftësive dixhitale dhe kodimit për të përgatitur nxënësit për tregun global të punës.
  • Sigurimi i aksesit të barabartë në arsim, duke përfshirë vajzat, minoritetet dhe grupet e margjinalizuara.
  • Arsimi duhet të jetë i personalizuar dhe i ndërtuar mbi nevojat e çdo nxënësi.
  • Platformat online dhe burimet e hapura duhet të ofrohen për të mbyllur hendekun e qasjes në arsim.
  • Për të personalizuar mësimin dhe për të optimizuar përvojën e të nxënit.
  • Edukimi duhet të forcojë respektin për diversitetin kulturor dhe të promovojë barazinë, drejtësinë dhe paqen.
  • Përgatitja e nxënësve për të kontribuar pozitivisht në një botë të ndërlidhur.
  • Sigurimi i një përshtatshmërie më të mirë midis programeve arsimore dhe kërkesave të tregut të punës.
  • Edukimi duhet të nxisë inovacionin dhe krijimin e mundësive për vetëpunësim.
  • Krijimi i një sistemi arsimor që i përgjigjet ndryshimeve të shpejta në teknologji dhe shoqëri.
  • Nxitja e kulturës së mësimit gjatë gjithë jetës për të përballuar sfidat e kohës.

Arsimi i kohës sonë duhet të jetë një sistem dinamik, i cili jo vetëm që u përgjigjet kërkesave bashkëkohore, por edhe parashikon sfidat e së ardhmes, duke përgatitur individë të aftë dhe të ndërgjegjshëm për të krijuar një botë më të mirë.

Kurrikulat duhet të integrojnë dijet tradicionale me ato bashkëkohore, duke u fokusuar te kreativiteti, zgjidhja e problemeve dhe të menduarit kritik.

Edukimi duhet të përfshijë qëndrueshmërinë në të gjitha nivelet, duke mësuar brezat e ardhshëm të jenë qytetarë globalë të përgjegjshëm.

Përgatitja për epokën dixhitale kërkon adoptimin e teknologjisë si një mjet kryesor për mësimdhënie dhe mësimnxënie.

Përveç njohurive akademike, arsimi duhet të mësojë aftësi për menaxhimin e emocioneve, komunikimin dhe bashkëpunimin.

Mësuesit duhet të jenë të trajnuar dhe të pajisur me mjete moderne për të përmbushur nevojat e studentëve të sotëm.

Arsimi është një faktor kyç për zhvillimin e qëndrueshëm dhe për këtë arsye kërkon përfshirje të gjerë nga qeveritë kombëtare dhe institucionet ndërkombëtare. Këto aktorë luajnë një rol kritik në përcaktimin e politikave, mobilizimin e burimeve dhe mbështetjen e përpjekjeve për edukimin gjithëpërfshirës dhe cilësor.

Roli i qeverive

1. Hartimi i politikave kombëtare arsimore . Vendosja e strategjive për arsim cilësor, gjithëpërfshirës dhe të barabartë, zhvillimi i kurrikulave që integrojnë qëndrueshmërinë dhe aftësitë për shekullin XXI, si dhe krijimi i standardeve për trajnim të mësuesve dhe infrastrukturë arsimore.

2. Investimi në infrastrukturë dhe teknologji. Sigurimi i fondeve për shkolla të pajisura mirë dhe me qasje në teknologji modern, zhvillimi i platformave dixhitale për të siguruar arsimim të vazhdueshëm dhe në distancë.

3. Promovimi i edukimit për zhvillim të qëndrueshëm (EDQ)

Përfshirja e tematikave mbi ndryshimet klimatike, biodiversitetin dhe energjinë e rinovueshme në arsim si dhe mbështetja e projekteve komunitare që lidhen me qëndrueshmërinë.

4. Garantimi i qasjes së barabartë në arsim

Eliminojnë pabarazitë gjinore dhe mbështesin grupet e margjinalizuara, si dhe sigurimi i arsimit falas dhe të detyrueshëm për të gjithë fëmijët.

Roli i institucioneve ndërkombëtare

1. Vendosja e objektivave globale për arsimin

Institucione si UNESCO, UNICEF dhe World Bank luajnë rol udhëheqës në përcaktimin e objektivave globale siç janë objektivat e zhvillimit të qëndrueshëm si dhe promovimi i arsimimit cilësor, gjithëpërfshirës dhe mundësive të të nxënit gjatë gjithë jetës.

2. Mbështetja financiare dhe burimet teknike

Financimi i projekteve arsimore në vendet me të ardhura të ulëta si dhe ofrimi i ekspertizës dhe praktikave të mira për të përmirësuar sistemet arsimore kombëtare.

3. Ndërtimi i rrjeteve ndërkombëtare

Mbështetja e partneriteteve midis vendeve për ndarjen e burimeve, ideve dhe inovacioneve si dhe organizimi i forumeve ndërkombëtare për diskutime mbi politikat arsimore.

4. Monitorimi dhe raportimi

Vlerësimi i përparimit në përmbushjen e qëllimeve arsimore si dhe raportimi i të dhënave globale mbi arsimin dhe ndikimin e tij në zhvillimin e qëndrueshëm.

Literaturë në shqip

1. “Arsimi për zhvillim të qëndrueshëm” – Botim i UNESCO Shqipëri.

2. “Strategjia kombëtare për arsimin 2021–2026” – Ministria e Arsimit dhe Sportit e Shqipërisë.

3. Revista “Polis” – Artikuj që trajtojnë lidhjet midis arsimit dhe zhvillimit të qëndrueshëm në Shqipëri.

4. “Zhvillimi i qëndrueshëm dhe roli i arsimit” – Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Shkencave Sociale.

Literaturë në frëngjisht

1. “L’éducation pour le développement durable” – UNESCO.

3. “L’enseignement et les objectifs de développement durable” – OCDE (Organisation de coopération et de développement économiques).

Burime Online

• Portali i UNESCO për Edukimin dhe Qëndrueshmërinë (në shqip dhe frëngjisht): https://www.unesco.org

• Biblioteka e Kombeve të Bashkuara: Artikuj dhe raporte mbi rolin e arsimit në SDG-të.

• Revista “Éducation et Développement Durable”: Artikuj akademikë në frëngjisht mbi temën.

“REBELI”, NJË LIBERAL AMERIKAN NË TIRANËN ORIENTALE…

by

Sokol Paja/

“Rebeli” i Ilir Ikonomit na njeh imtësisht me Shqipërinë, politikën shqiptare, institucionet dhe shqiptarët në vitet 1920-1924. Këto katër vite janë me luhatje të vrullshme të cilat shkaktojnë stuhi politike të panjohura më parë në Shqipëri që nga shpallja e Pavarësisë. Monografia e z.Ikonomi skanon dhe na jep detaje historike me veprimtarinë e gjërë politike, diplomatike si dhe fetare e kulturore të Imzot Fan Nolit. Udhëtimi i tij që nga Amerika e largët dhe ardhja në Shqipëri më 8 prill 1921 në një terren me një larmishmëri politike, konjuktura dhe përplasje brenda dhe jashtë partie pëshkruhet me detaje në libër, deri në momentin e largimit përfundimtar nga Shqipëria më 26 dhjetor 1924. “Rebeli” si dëshmi historike, mjeshtrisht hedh dritë, trajton me detaje dhe skicon figura politike e atdhetare që dominuan dhe tronditën skenën politike shqiptare 1920-1924.

Libri përshkruan udhëtimet e Nolit nëpër Evropë dhe ecejaket për të zbritur në territorin shqiptar dhe pengesat e shtetit shqiptar me preteksin se cënonte marrëdhëniet me Greqinë. Studiuesi Ilir Ikonomi përmes “Rebelit” na sjell një rrëfim të jetës së Peshkop Nolit ku çështja e autoqefalisë së Kishës Ortodokse dhe zhvillimi i saj ishte një paralele që shoqëroi Nolin klerik e politikan gjatë gjithë rrugëtimit të tij diplomatiko – politik. Autori Ikonomi referohet në burimet arkivore kryesisht të huaja si: raportet e ministrit amerikan Grant-Smith, atij britanik Harry Eyres; francezit Jean Béguin Billecocq si dhe të shumë diplomatëve perëndimorë.

Është interesante sesi gazeta Dielli e shihte Nolin si shpëtimtarin e Shqipërisë, teksa libri citon nga një artikull ku thuhet se tek ai “Shqipëria do të gjejë udhëheqësin që i duhet sot, këshilltarin e vërtetë, njeriun që do ta nxjerrë nga baltovinat e sotme në rrugën e drejtë, në udhën e përparimit”.

Noli u fut në Parlamentin shqiptar që quhej Këshilli Kombëtar si deputet i Vatrës dhe Sotir Peci për shkak të marrëdhënies së komplikuar me Nolin më herët te gazeta Kombi në Boston, tentonte ta mbante larg Nolin nga Shqipëria duke i ofruar pozita të larta shtetërore jashtë Shqipërisë. Në libër përshkruhen anëtarët e Parlamentit Shqiptar ku “Shumë prej deputetëve mbanin fezin e bardhë ose të zi, trashëgim nga Turqia; të tjerë e kishin kokën zbuluar. Hoxha Kadri mbante një fez të kuq me turban të bardhë sipër. Noli kishte ardhur me veshje civile, mjekrën e kishte të gjatë, ndërsa kapela me strehë e bënte të dukej si klerik hebre”.

Maturia dhe diplomacia e shkëlqyer e Nolit në Lidhjen e Kombeve, diskursi kundër Jugosllavisë e Greqisë, me një oratori dhe elokuencë të shkëlqyer, jo vetëm tërhoqi vemëndjen e opinionit publik ndërkombëtar si dhe të mediave por dhe lartësoi imazhin e Shqipërisë në Perëndim. Noli paraqitet te “Rebeli” si një atdhetar i madh, poliglot me njohuri të disa gjuhëve të huaja, i ditur, i zgjuar, i aftë të përdorte një retorikë brilante në takimet e tij publike qoftë brënda apo jashtë vendit. Po ashtu ky libër përshkruan fushatën e mbledhjes së fondeve nga shqiptarët e Amerikës veçanërisht nga Vatra e njohur në opinionin publik si “Huaja kombëtare” e Vatrës për shpëtimin e shtetit shqiptar.

Libri na njeh dhe me ankesën e Kostë Çekrezit dhe padinë e avokati Arthur Baldwin në Departamentit amerikan të Shtetit se zgjedhja e Fan Nolit deputet nga Vatra cënonte interesat amerikane. “Rebeli” pasqyron në detaje intrigat e politikës së Tiranës gjatë viteve 1920-24 që rrëzojnë qeveritë e njëpasnjëshme në Tiranën e brishtitë politike, institucionale, ekonomike dhe kulturore. Interesante në studimin “Rebeli” paraqitet elita intelektuale e diasporës në Amerikë në angazhim dhe veprimtari plitike pjesëmarrëse aktive ku Federata Vatra luante rol të veçantë. Fan Noli shfaqet në libër si një njeri i rrethuar nga xhelozë dhe intrigantë, shpifës, mashtrues, ambicjozë, të etur për pushtet dhe ego personale për të përmbushur qëllimet dhe përfitimet personale.

Me veprimtarinë dhe suksesin e tij në Lidhjen e Kombeve pa frikë mund të thuhet se Fan Noli ka qenë Ministri i Jashtëm më i suksesshëm që ka pasur Shqipëria ndonjëherë. Ai ishte një kalibër i veçantë intelektual, diplomatik e kulturor. Studimi “Rebeli” paraqet figurën trimërore dhe burrërore të Elez Isufit, rebelimet e Gjon Markagjonit, Bajram Currit kundër qeverisë dhe nxjerrë në pah njeriun energjik, të fortë e të mprehtë, Ahmet Zogun, i gatshëm për të shtypur kryengritjet e rebelimet kundër tij.

Studimi “Rebeli” na njeh me veprimtarinë e grupimeve politike në skenën shtetërore e parlamentare të Tiranës si: Bashkimi i Shenjtë, Partia Popullore, Partia Përparimtare, Partia Indipendente, Partia Liberale, Ahmedistja, Klika etj. Tirana paraqitet në libër si një fushëbetejë përplasjesh, përleshjesh, vrasjesh e lufte të tmerrshme politike. Rrëfimet të rrënqethin me panorama kryengritjesh, “revolucionesh”, rebelimesh të armatosura, përleshje e vëllavrasje, ekzekutime me varje në publik etj.

Përmes “Rebelit” mësojmë se Federata Vatra ndihmoi opozitën e Fan Nolit dhe themeloi në Shqipëri gazetën “Shqiptari i Amerikës” në Korçë më 21 tetor 1922, e drejtuar nga Hasan Bitincka. Faik Konica i dha një dorë të fortë Nolit nëpërmjet kritikave të ashpra në gazetën Dielli në Boston duke e quajtur qeverinë “Sodoma e Re”, deputetët e shumicës i quante “Klika e Dudumëve”, ndërsa ministrat “palaço” dhe “hajdutë”. Në libër paraqiten me shumë interes debatet e ashpra në Parlamentin e Shqipërisë, sulmet ndaj Vatrës, Diellit e Faik Konicës dhe mbrojtja e shkëlqyer që bën Fan Noli duke renditur vlerat e Faik Konicës dhe kontributin historik dhe ekonomik të Vatrës për shtetin Shqiptar.

Një tjetër fakt interesant në libër përmëndet se më 27 prill 1923, drejtori i Zyrës së Shtypit, Terenc Toçi, i rekomandoi qeverisë të ndalohej gazeta Dielli me masa ligjore, pasi ajo “ftonte popullin për kryengritje” dhe “helmonte shpirtin e popullit”. Në libër mësojmë përceptimin e Imzot Nolit mbi kabinetin qeveritar të kundërshtarëve teksa i quante Kabineti i Pykave. “Ca janë pyka nga dituria e ca janë pyka nga vlerat civile. Dhe është në natyrë të pykave të jenë të rrethuar me pyka e me dallkaukë. Noli këto i shoqëronte me “pesë anarkitë” shtetërore, shoqërore dhe institucionale: anarkia fetare, anarkia sociale, anarkia morale, anarkia patriotike, anarkia e idealeve.

Në libër përshkruhen udhëtimet e shpeshta të Nolit në Itali e Austri, intervistat për gazetat perëndimore dhe kontaket e rregullta e miqësitë me diplomatët perëndimorë. Noli në shenjë respekti dhe nderimi mbajti një fjalim brilant në Parlament për ndarjen nga jeta të presidentit të SHBA Woodrow Wilson, të cilin Noli e quante amerikani i madh, idealisti bujar dhe mbrojtësin e Shqipërisë. Libri na njeh imtësisht me Nolin madhështor që shkëlqen së jashtmi në diplomacinë ndërkombëtare dhe i dobët për të qeverisur vendin së brëndshmi. Studimi “Rebeli” shpalos fjalimin e Nolit në Lidhjen e Kombeve, më 10 shtator 1924 ku ai kërkoi ndihmë ekonomike për Shqipërinë përmes një retorikë të fortë, argumenteve të fuqishme, logjikës dhe finesës diplomatike.

Studiuesi Ilir Ikonomi te “Rebeli” përshkruan përplasjet politike të Zogut dhe Nolit, rivalitetet politike në Shqipëri, luftën e etur për pushtet, luajalitetin e skenës politike përgjatë viteve 1920-24 si dhe analizon atentatet politike gjatë kësaj periudhe. Figura e atentatorëve Beqir Valteri e Avni Rustemi, dialogjet, planet dhe skena politike, përplasjet dhe intrigat politike, kaosi gjithëpërfshirës dhe pa dyshim opozita e fortë e Faik Konicës kundër qeverisë nëpërmjet gazetës Dielli zënë një vënd të rëndësishëm në libër. Përgjatë viteve 1920-1924 Fan Noli tentoi të sillte qytetërim në një botë shqiptare orientale që nuk ishte gati për atë kapërcim aq të shpejtë kulturor e institucional. Libri na njeh me detaje mbi veprimtarinë e Fan Nolit në raport me kryeministrat që qeverisën Shqipërinë përgjatë periudhës 1920-1924: Sulejman Pashë Delvina, Iljaz bej Vrioni, Pandeli Evangjeli, Qazim Koculi, Hasan Prishtina, Xhafer Ypi, Ahmet Zogu, Shefqet bej Vërlaci dhe Iljaz bej Vrioni.
Nga “Rebeli” mësojmë se krisja e parë e Nolit me Konicën erdhi kur Noli nuk dënoi atentatin që iu bë Zogut në Parlament. Faik Konica e këshillonte Nolin që të organizonte zgjedhje politike në Shqipëri në mënyrë që Shqipëria të kishte një qeveri legjitime të ardhur nga zgjedhjet e lira.

Si pasojë e këtyre përplasjeve politike gjatë kësaj periudhe ndodhën vrasje politike, armiqësi politike për interesa pushteti dhe shumë konflikte të armatosura. Pakënaqësitë në rritje ndaj qeverisë së Nolit, mosrealizimi i premtimeve për reforma, mungesa e njohjes ndërkombëtare, lufta e ashpër e kundërshtarëve, mospajtimi i Zogut dhe rikthimi i tij në dhjetor 1924 solli dështimin dhe rrëzimin e qeverisë së Nolit. Në libër detajohen të përmbledhura qeveri afatshkurtra që ngrihen e bien, atentate, kryengritje, rebelime, vrasje, hakmarrje, diplomaci, pushtet e intriga të pa imagjinueshme. Me një gjuhë të ëmbël e stil të pasur autori Ilir Ikonomi pasuron kolanën historike mbi Imzot Nolin nëpërmjet studimit të thelluar hulumtues, përshkrues, rrëfyes e orientues. Përmes “Rebelit” gazetari i shquar Ilir Ikonomi i bën një tjetër shërbim të shkëlqyer historiografisë, shtetit, institucioneve dhe shoqërisë shqiptare.

THE KYOGLE EXAMINER (1929) / “NJERËZIT MË TË ÇUDITSHËM QË TAKOVA NË BALLKAN ISHIN VIRGJËRESHAT SHQIPTARE…” — RRËFIMI I EKSPLORUESES BRITANIKE ROSITA FORBES

by

Rosita Forbes, eksploruese dhe shkrimtare britanike (1890 – 1967)
Rosita Forbes, eksploruese dhe shkrimtare britanike (1890 – 1967)

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 18 Janar 2025

“The Kyogle Examiner” ka botuar, të martën e 19 nëntorit 1929, në faqen n°3, rrëfimin ekskluziv të eksplorueses së famshme britanike Rosita Forbes për virgjëreshat shqiptare, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Zakonet shqiptare

Gratë që jetojnë si burra.

Burimi : The Kyogle Examiner, e martë, 19 nëntor 1929, faqe n°3
Burimi : The Kyogle Examiner, e martë, 19 nëntor 1929, faqe n°3

E sapoardhur nga malet e egra të kodrave primitive fisnore të Shqipërisë, zonjusha Rosita Forbes, eksploruesja e famshme, kohët e fundit e gjeti veten në kontrastin mbresëlënës të Londrës, e prirur për të bërë pushime mes çdo luksi të qytetërimit modern.

“Më duket e çuditshme të shoqërohem me njerëzit e veshur mirë dhe konvencionalë të Londrës pas shoqërisë së çuditshme që sapo u largova”, tha Zonjusha Forbes në një intervistë. “Njerëzit më të çuditshëm që takova në Ballkan ishin virgjëreshat shqiptare. Këto janë gra që, sipas zakonit të fiseve malsore, janë fejuar para lindjes. Kur arrijnë moshën e martesës – 13 ose 14 vjeç – ato refuzojnë të fejuarin e tyre të zgjedhur dhe ndëshkohen duke u dënuar me beqari të përjetshme.”

“E para nga këto gra që takova më dha një nga surprizat më të mëdha të jetës sime”, tha zonjusha Forbes. “Ndërsa iu afrova një banese malsore, pashë duke qëndruar në mënyrë të pasigurt mbi një shkëmb atë që e konsideroja si burrë. Ai ishte i veshur me veshjen e zakonshme mashkullore të kodrave. Në kokë kishte një plis të bardhë. Ai kishte veshur një këmishë të bardhë pambuku dhe pantallona të bardha pambuku të lirshme me një brez të kuq në bel. Në këmbë mbante sandale të thjeshta, gjithashtu mbante një gjerdan fishekësh dhe një pushkë.”

“Papritur ai hodhi kokën pas, hapi gojën dhe lëshoi një bërtitje kaq të frikshme sa që venat dhe muskujt e qafës i dilnin si shufra hekuri. Ishte sinjali që po vinin të ftuarit dhe një sinjal gjithashtu shumë i nevojshëm. Sepse, në këtë vend të gjakmarrjes së përhershme, të shtënat janë të zakonshme, por është kodi i kodrave që një e shtënë nuk duhet të ndodhë kurrë në prani të një gruaje ose të një mysafiri. Kur vura re për vrazhdësinë e britmave që duhet të ketë zgjatur një milje ose më shumë, u habita kur mikpritësi im më tha se ai që ulërinte nuk ishte fare burrë, por një grua – një nga virgjëreshat shqiptare. Mësova,” tha zonjusha Forbes, “se kur këto vajza të fejuara refuzojnë të fejuarin e tyre, ato urdhërohen menjëherë të vishen dhe të jetojnë si burra. Ato hanë si burra, pinë si burra, flenë si burra. Ato gjithashtu duhet të mësojnë të qëllojnë dhe të luftojnë si burra, dhe pritet të marrin pjesë në gjakmarrje dhe kur është e nevojshme të vrasin si burra. E vetmja gjë që u ndalohet është të bëjnë dashuri.”

“Ndjenja e nderit personal midis fiseve malsore,” shpjegoi zonjusha Forbes, “është jashtëzakonisht e lartë dhe megjithëse nuk do të martohet, një virgjëreshë shqiptare konsiderohet ende si e fejuara e ligjshme e burrit me të cilin është fejuar. Në njëfarë kuptimi, virgjëreshat kanë shumë gjëra për të cilat duhet të jenë mirënjohëse. Duke jetuar si burra, gëzojnë shumë avantazhe dhe privilegje. Janë gratë ato që bëjnë pjesën më të madhe të punës, madje edhe duke u munduar nëpër fusha. Shqiptarët janë mikpritës idealë. Sipas një prej përshëndetjeve të tyre piktoreske, “një mysafir zotëron bukën, kripën dhe zemrën e tij.” Mikpritësi im në kodra flinte i armatosur me thikë dhe armë në prag të dhomës sime. Në rast se një mysafir vritet, shtoi zonjusha Forbes, mikpritësi duhet të hakmerret për nderin e tij duke marrë pesë jetë – atë të vrasësit dhe katër pjesëtarëve të fisit të tij. Shqiptarët janë njerëzit më të dashur dhe më të sjellshëm. Ata kanë respekt të jashtëzakonshëm për anglezët. Askush nuk mund të bëjë më shumë për mua. Takova mbretin Zog të Shqipërisë. Ai është një burrë simpatik rreth të tridhjetave që po bën një punë të mrekullueshme duke qytetëruar dhe modernizuar vendin e tij.”

Çfarë liderësh i duhen kombit shqiptar për avancim dhe bashkim kombëtar?

by

Prof. Dr. Fadil Çitaku, PhD, MME, themelues, dhe CEO i Academy of Leadership Sciences Switzerland, Zürich; Supervisor në ETH, Zürich, kryetar i Institutit për Avancim Kombëtar, Prishtinë

Prof. Ing. Hetem Ramadani, themelues dhe COE i Health Revolution, Tiranë; Anëtar i bordit drejtues në Institutin për Avancim Kombëtar, Prishtinë

Kontakti: fadil.citaku@alss-edu.ch dhe www.alss-edu.ch

Hyrje

Në të gjitha trojet shqiptare, lidershipi politik është shpesh i udhëhequr nga figura që nuk kanë kompetenca të mjaftueshme të lidershipit. Ky është një faktor kyç që kontribuon në ngecjen e avancimit dhe bashkimit kombëtar. Pa liderë kompetentë dhe me integritet, aspiratat kombëtare dhe politike mbeten të paplotësuara, duke penguar zhvillimin e mëtshëm të kombit shqiptar. Prandaj, është thelbësore të identifikohen dhe zhvillohen liderë që kanë aftësi dhe karakteristika të përshtatshme për të udhëhequr kombin drejt një të ardhmeje më të ndritur dhe bashkëpunuese.

Problemi

Një nga problemet kryesore që pengon avancimin dhe bashkimin kombëtar në trojet shqiptare është mungesa e liderëve të aftë dhe të përgjegjshëm. Disa individë që mbajnë pozita udhëheqëse shpesh nuk kanë aftësitë e nevojshme për të udhëhequr në mënyrë efektive. Ky problem ka ndikim të drejtpërdrejtë në zhvillimin e politikës, ekonomisë, dhe unitetit të kombit. Pa liderë që mund të krijojnë besim, të menaxhojnë ndryshimet dhe të marrin vendime të qëndrueshme, aspiratat e kombit shqiptar mbeten të paplotësuara.

Metoda e Hulumtimit

Për të identifikuar kompetencat kyçe që duhet të kenë liderët shqiptarë, është përdorur modeli i lidershipit të validuar neuroshkencërisht, Leadership Competency Model Drenica, i zhvilluar nga Çitaku dhe Ramadani. Ky model i validuar është publikuar në vitin 2020 (https://ijol.cikd.ca/article_60503.html) në Kanadë dhe më pas për t’ja shtuar validitetein neurobiologjik, ç’do kompetencë e tij është validuar nga aspekti neuroshkencor dhe është publikuar në vitin 2024, në USA. (https://www.sciencepublishinggroup.com/…/j.jhrm…). Ky model, i cili tani është edhe pjesë e literaturës së preferuar në universitetet më prestigjioze si Harvard, Yale dhe Stanford, ka si qëllim të ofrojë një kornizë për zhvillimin e liderëve të suksesshëm. Modeli bazohet në aspekte të neuroshkencës dhe përfshin 25 kompetenca të rëndësishme që një lider duhet të zotërojë për të qenë i suksesshëm në fushën politike dhe për të udhëhequr një komb drejt bashkimit dhe zhvillimit të qëndrueshëm.

Pyetja

Çfarë kompetencash duhet të kenë liderët politikë shqiptarë për të udhëhequr kombin drejt avancimit dhe bashkimit kombëtar? Kjo pyetje synon të ndihmojë në identifikimin e karakteristikave që janë të nevojshme për një lidership të fortë dhe të qëndrueshëm në kontekstin e zhvillimit të kombit shqiptar.

Rezultatet

Sipas modelit Leadership Competency Model Drenica, 25 kompetenca kryesore janë identifikuar si thelbësore për suksesin e liderëve. Këto kompetenca përfshijnë:

Modeli i Kompetencave të Lidershipit Drenica, me validimin e tij neuroshkencor, ofron një pasqyrë të thellë mbi bazën biologjike të sjelljeve të lidershipit. Këtu është një përkthim i 25 kompetencave dhe validimit të tyre neuroshkencor, siç është përshkruar në artikull, së bashku me rëndësinë e tyre për lidershipin në politikë për avancimin e kombit shqiptar:

Dinjiteti dhe Respekti

Validimi Neuroshkencor: Korrelatet neuronale të empatisë dhe njohjes sociale. Oksitocina lehtëson sjelljet pro-sociale.

Kuptimi Politik: Liderët që mishërojnë dinjitetin dhe respektin nxisin besimin dhe kohezionin, të domosdoshme për bashkimin e kombit.

Shpërndarja e Dhuratave në Mënyrë Të Drejtë

Validimi Neuroshkencor: Aktivizimi në rajone të trurit që lidhen me shpërblimin; dopamina ka një rol të rëndësishëm.

Kuptimi Politik: Shpërndarja e drejtë e burimeve rrit barazinë shoqërore dhe besimin, duke motivuar qytetarët të kontribuojnë pozitivisht.

Marrja e Vendimeve

Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i korteksit prefrontal dhe balanca e neurotransmiterëve ndikojnë në marrjen e vendimeve.

Kuptimi Politik: Liderët politikë duhet të marrin vendime të informuara dhe të balancuara për të udhëhequr progresin kombëtar, duke siguruar drejtësi dhe efektivitet.

Reflektimi

Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i Rrjetit të Modalitetit të Parë (DMN) lehtëson introspeksionin dhe mësimin.

Kuptimi Politik: Liderët që reflektojnë mbi gabimet ose sukseset e kaluara mund të përshtatin politikat për qeverisje më të mirë.

Ndërtimi i Marrëdhënieve

Validimi Neuroshkencor: Oksitocina dhe vasopresina përmirësojnë besimin dhe lidhjen.

Kuptimi Politik: Liderët politikë që ndihmojnë në ndërtimin e marrëdhënieve të forta mund të bashkojnë grupe të ndryshme, të domosdoshme për harmoni kombëtare.

Përgjegjësia për Të Tjerët

Validimi Neuroshkencor: Rajonet e trurit të lidhura me empatinë dhe teorinë e mendjes reflektojnë një ndjenjë përgjegjësie.

Kuptimi Politik: Liderët duhet të veprojnë në interes të popullit, duke treguar empati dhe siguruar mirëqenien sociale.

Përforcimi i Ndryshimit

Validimi Neuroshkencor: Neuroplastiçiteti mbështet përforcimin e zakoneve dhe sjelljeve të reja.

Kuptimi Politik: Ndryshimet politike të suksesshme kërkojnë fleksibilitet dhe aftësinë për të kapërcyer rezistencën ndaj politikave të reja.

Etika

Validimi Neuroshkencor: Rajonet të lidhura me arsyetimin moral ndikojnë në marrjen e vendimeve etike.

Kuptimi Politik: Liderët etikë sigurojnë drejtësi dhe transparencë, duke fosteruar besimin e publikut në qeveri.

Përmirësimi i Dijenisë për Detyrat

Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i hipokampit ndihmon në marrjen e njohurive.

Kuptimi Politik: Politikanët duhet të përmirësojnë vazhdimisht njohuritë e tyre për të marrë vendime të informuara që adresojnë nevojat e kombit.

Eliminimi i Pengesave për Performancën

Validimi Neuroshkencor: Modifikimi i amigdales ndihmon në reduktimin e stresit, duke mundësuar një performancë më të mirë.

Kuptimi Politik: Liderët duhet të përqendrohen në heqjen e pengesave për zhvillim, duke siguruar progres në të gjitha nivelet.

Vlerësimi i Pasojave

Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i korteksit të vijës së përparme ndihmon në vlerësimin e pasojave të mundshme.

Kuptimi Politik: Liderët politikë të mençur vlerësojnë pasojat afatgjata të politikave, duke siguruar zhvillim të qëndrueshëm.

Shpjegimi i Vendimeve me Respekt

Validimi Neuroshkencor: Qarku nervor i përfshirë në procesimin e gjuhës dhe empatinë.

Kuptimi Politik: Komunikimi i qartë dhe me respekt përmirëson kuptimin dhe mbështetjen e publikut për vendimet.

Përshëndetje

Validimi Neuroshkencor: Aktivizimi në rajone të trurit të lidhura me autonominë mbështet fuqizimin.

Kuptimi Politik: Fuqizimi i qytetarëve dhe liderëve promovon pjesëmarrjen, duke ndihmuar në avancimin e përbashkët.

Përkujdesja për Marrëdhëniet

Validimi Neuroshkencor: Lëshimi i oksitocinës ndihmon lidhjen dhe besimin.

Kuptimi Politik: Forcimi i marrëdhënieve ndërpersonale dhe ndërgrupore siguron stabilitetin politik dhe bashkëpunimin.

Integriteti dhe Sinqeriteti

Validimi Neuroshkencor: Rajonet e trurit të lidhura me njohjen morale mbështesin integritetin.

Kuptimi Politik: Integriteti në udhëheqje kultivon besimin e publikut dhe forcon proceset demokratike.

Identifikimi i Problemeve

Validimi Neuroshkencor: Korteksi prefrontal ndihmon në identifikimin e problemeve.

Kuptimi Politik: Liderët politikë duhet të njohin sfidat kombëtare për të gjetur zgjidhje efektive për mirëqenien e kombit.

Marrja e Rrezikut të Mençur

Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i balancuar në rajonet e shpërblimit dhe kontrollit mbështet marrjen e rrezikut.

Kuptimi Politik: Liderët duhet të kenë guximin për të marrë rreziqe të kalkuluara për përparimin kombëtar, duke përqafuar inovacionin dhe reformën.

Komunikimi me Komunitetin

Validimi Neuroshkencor: Qarku nervor i përfshirë në komunikimin shoqëror dhe empatinë përmirëson ndërveprimet me komunitetin.

Kuptimi Politik: Komunikimi efektiv me publikun ndihmon në ndërtimin e besimit, inkurajon pjesëmarrjen dhe promovon unitetin.

Mësimi i Përsëritur

Validimi Neuroshkencor: Neuroplastiçiteti mbështet mësimin dhe përshtatjen gjatë gjithë jetës.

Kuptimi Politik: Liderët duhet të mbeten të përshtatshëm për të naviguar ngjarje të papritura dhe dinamika në ndryshim.

Mendimi Kritikal

Validimi Neuroshkencor: Aktivizimi në korteksin dorsolateral prefrontal mbështet arsyetimin logjik.

Kuptimi Politik: Liderët duhet të përdorin mendimin kritik për të vlerësuar efektivitetin e politikave dhe nevojat kombëtare në mënyrë objektive.

Zgjidhja Kreative e Problemeve

Validimi Neuroshkencor: Rajonet e trurit të lidhura me krijimtarinë mbështesin zgjidhjen e problemeve.

Kuptimi Politik: Qasje krijuese në krijimin e politikave çon në zgjidhje inovative që adresojnë çështje komplekse kombëtare.

Bashkëpunimi

Validimi Neuroshkencor: Sinkronizimi nervor dhe empatia promovojnë punën e efektshme në grup.

Kuptimi Politik: Liderët politikë duhet të bashkëpunojnë mes partish dhe me shoqërinë civile për të zbatuar reforma të suksesshme.

Dëgjimi Aktiv

Validimi Neuroshkencor: Aktivizimi në rajonet e procesimit të audios mbështet dëgjimin aktiv.

Kuptimi Politik: Dëgjimi i shqetësimeve të qytetarëve dhe palëve të interesuara siguron një qeverisje më të mirë dhe krijimin e politikave.

Fleksibiliteti

Validimi Neuroshkencor: Korteksi prefrontal dhe neuroplastiçiteti mbështesin fleksibilitetin.

Kuptimi Politik: Liderët politikë duhet të mbeten fleksibël për të naviguar ngjarje të papritura dhe dinamika të ndryshueshme.

Arritja e Objektivave

Validimi Neuroshkencor: Rrugët dopaminergjike mbështesin sjelljen e orientuar nga qëllimet.

Kuptimi Politik: Caktimi dhe arritja e objektivave kombëtarë siguron progres dhe nxit krenarinë kombëtare.

Diskutim

Për të udhëhequr një komb drejt avancimit dhe bashkimit kombëtar, liderët shqiptarë duhet të posedojnë një gamë të gjerë aftësish dhe karakteristikash. Disa nga kompetencat më të rëndësishme lidhen me dinjitetin, respektin, etikën dhe përgjegjësinë ndaj qytetarëve. Liderët që nuk i zotërojnë këto kompetenca janë të paaftë për të menaxhuar sfidat në një shoqëri komplekse dhe për të udhëhequr në mënyrë që të ndihmojnë në bashkimin kombëtar. Për më tepër, aftësia për të marrë vendime të mençura, të bazuara në analiza të thella dhe mendim kritik, është thelbësore për arritjen e qëllimeve të kombit shqiptar.

Pyetje Reflektimi për Liderët Politikë që Synojnë të Udhëheqin Kombin Shqiptar

A i posedoj të paktën 60% të kompetencave të përmendura më lart, të bazuara në shkencën e lidershipit?

A zotëroj aftësitë e nevojshme për të krijuar besim dhe për të ndërtuar marrëdhënie të qëndrueshme në shoqëri?

Si mund të demonstroj dinjitet, respekt dhe integritet në veprimet e mia politike?

A marr vendime të bazuara në analiza të thelluara dhe të menduara mirë për të siguruar drejtësi dhe qëndrueshmëri afatgjatë?

Si e vlerësoj ndikimin afatgjatë të politikave që propozoj?

A jam i aftë të identifikoj dhe të menaxhoj ndryshimet që kërkon shoqëria, duke adresuar sfidat dhe pengesat ekzistuese?

A kam fleksibilitetin dhe guximin për të marrë rreziqe të kalkuluara në interes të kombit?

Si mund të kontribuoj në unitetin dhe bashkëpunimin kombëtar duke adresuar divergjencat mes grupeve të ndryshme?

A përdor empati dhe ndërtimin e marrëdhënieve si bazë për lidershipin tim?

A jam një lider që mësoj vazhdimisht nga përvojat e mia dhe përmirësoj kompetencat për t’iu përshtatur dinamikave të reja?

Çfarë hapa po ndërmarr për të reflektuar mbi performancën time dhe për t’u përmirësuar?

Rekomandim për Liderët

Pas reflektimit mbi 25 kompetencat kyçe të lidershipit, nëse një politikan nuk zotëron të paktën 60% të këtyre aftësive, është etike të mos konkurrojë në zgjedhje politike. Ata duhet të punojnë për të zhvilluar dhe përmirësuar këto kompetenca dhe të rikthehen në garë pas një cikli zgjedhor, kur të jenë më të përgatitur.

Pyetje Reflektimi për Votuesit

A i posedon kandidati që dua ta votoj të paktën 60% të kompetencave të përmendura më sipër, të bazuara në shkencën e lidershipit?

A ka kandidati aftësinë për të marrë vendime të bazuara në integritet dhe etikë, duke vënë interesin kombëtar mbi interesat personale?

Si e ka demonstruar këtë aftësi në të kaluarën?

A zotëron kandidati cilësi si dinjiteti, respekti dhe empatia për të krijuar një shoqëri të drejtë dhe harmonike?

A shfaq këto cilësi në komunikimin dhe veprimet e tij?

A ka kandidati aftësinë për të reflektuar mbi gabimet e tij të mëparshme dhe për të përshtatur politikat për të arritur rezultate më të mira?

A ka treguar ndonjëherë përulësi dhe aftësi për të mësuar?

A përmbush kandidati kompetencat kryesore për të udhëhequr kombin drejt bashkimit dhe avancimit kombëtar, sipas një modeli të validuar shkencërisht?

Çfarë dëshmi konkrete ka për këto kompetenca?

A ka kandidati vizion të qartë dhe aftësi për të frymëzuar qytetarët që të punojnë së bashku për të arritur qëllimet kombëtare?

Si e përcjell ky vizion përmes politikave dhe veprimeve?

Rekomandim për Votuesit:

Nëse kandidati që synoni të votoni nuk zotëron të paktën 60% të kompetencave të modelit shkencor të lidershipit, ai nuk duhet të votohet.

Konkludim

Për të siguruar një të ardhme më të suksesshme dhe të bashkuar për kombin shqiptar, është e domosdoshme që liderët të zhvillojnë dhe zotërojnë kompetenca kyçe që ndihmojnë në përballimin e sfidave të ndryshme. Paradigma e politikëbërjes dhe e zgjedhjes së përfaqësuesve politikë duhet të ndryshojë rrënjësisht. Premtimet boshe dhe veprat e pakta duhet të zëvendësohen me lidership kompetent, i bazuar në të dhëna shkencore moderne, si ato të neurolidershipit, të inkorporuara në modelin e Kompetencave të Lidershipit Drenica, i cili tani është pjesë e literaturës së preferuar edhe në universitetet më prestigjioze si Harvard, Yale dhe Stanford.

Liderët që kanë zhvilluar afinitetin për të kuptuar lidershipin, por ende nuk janë mjaftueshëm kompetentë, duhet të shmangin hyrjen në garë, deri sa të avancojnë kompetencat e tyre në lidership. Ky afinitet vetëvlerësues është hapi i parë dhe shumë i rëndësishëm në përparimin e aftësive të lidershipit, i cili mund të arrihet përmes punës intensive në të ardhmen.

Zgjedhja e liderëve me aftësi të larta në këto fusha është një hap thelbësor për avancimin dhe bashkimin e kombit shqiptar. Votuesit duhet të jenë të vetëdijshëm për këto kritere dhe të zgjedhin liderë që i përmbushin ato, për një të ardhme më të mirë dhe më të bashkuar të kombit tonë.

Referencat

Çitaku, F., & Ramadani, H. (2024). The Neuroscientific Validation of the Leadership Competency Model Drenica. Journal of Human Resource Management, 12(2), 42-47. DOI: 10.11648/j.jhrm.20241202.13.

Çitaku, F. and Ramadani, H. (2020). Leadership Competency Model-Drenica: Generalizability of Leadership Competencies. International Journal of Organizational Leadership, 9(3), 156-162. doi: 10.33844/ijol.2020.60502.