Fejton nga Rafael Floqi
Në Shqipëri, titujt institucionalë shpesh tingëllojnë më të rëndë se pesha reale e mandatit që mbartin. “Avokati i Popullit” është një nga ata emra solemnë që, në letër, duhet të jetë mburojë ndaj pushtetit dhe zë për qytetarin. Por në praktikë, historia jonë politike ka mësuar publikun të pyesë gjithmonë: avokat i kujt, saktësisht?
Zgjedhja e Endrit Shabanit në krye të këtij institucioni, me firmat e PD-së dhe votat e PS-së, nuk erdhi si një proces qetësues për opinionin publik. Përkundrazi, ndezi një debat të fortë politik, të ushqyer sidomos nga akuzat e Adriatik Lapajt, i cili e përshkroi këtë emërim si shpërblim politik për një rol të errët në sabotimin e një lëvizjeje opozitare. Nëse do t’i besosh narrativës së Lapajt, Shabani nuk është thjesht një figurë teknike e zgjedhur me konsensus, por një hallkë e një skenari më të gjerë të shkruar nga Edi Rama.
Fejtoni politik nuk ka për detyrë të shpallë verdikte gjyqësore, por të ngrejë pyetje. Dhe pyetja kryesore këtu është e thjeshtë: a do të jetë Endrit Shabani avokat i qytetarëve të pambrojtur, apo avokat i një pushteti që ka nevojë për qetësi institucionale?
Lapaj pretendon se Rama e ka përdorur Shabanin si “njeri brenda”, për të ndalur një zë që kishte marrë 64 mijë vota. Një akuzë e rëndë, që lidhet drejtpërdrejt me thelbin e demokracisë: konkurrencën e ndershme dhe përfaqësimin politik. Në këtë këndvështrim, zgjedhja e Shabanit shihet si një “kurorëzim” i besnikërisë, jo si një vlerësim i pavarësisë.
Por politika shqiptare e do ironinë: një figurë që deri dje shfaqej si kritike ndaj sistemit, sot ulet në një nga karriget që duhet të kontrollojë po atë sistem. Është kjo metamorfozë që e bën publikun dyshues. Sepse Avokati i Popullit, në një demokraci funksionale, duhet të jetë i papërshtatshëm për pushtetin, jo i përshtatshëm për kompromis.
Edi Rama, sipas Lapajt, shfaqet si “regjisor dhe skenarist” i kësaj lëvizjeje. Është një figurë e njohur për aftësinë për të prodhuar konsensus formal dhe për të neutralizuar konfliktin real. Në këtë logjikë, emërimi i Shabanit do të ishte një gur shahu i vendosur me kujdes: një institucion kyç që, në vend të përplaset me qeverinë, e amortizon zemërimin qytetar.
Protesta e Lapajt para Kryeministrisë, me çadra dhe netë të ftohta dimri, është një përpjekje për ta zhvendosur debatin nga korridoret e Kuvendit në rrugë. Ajo i flet një publiku të lodhur nga pazaret politike, por edhe skeptik ndaj çdo figure që ngrihet si “shpëtimtar”. Ironikisht, kjo protestë e vë Shabanin në një provë morale para se të nisë realisht punën e tij: a do të reagojë Avokati i Popullit ndaj një proteste qytetare që sfidon pushtetin, apo do të heshtë në emër të “stabilitetit”?
Një tjetër element që e rëndon këtë histori është reagimi i sistemit të drejtësisë dhe i shoqatave të gjyqtarëve, që për herë të parë i kanë dërguar sinjale publike Kryeministrit për kufijtë e pushtetit. Në një klimë të tillë tensioni institucional, Avokati i Popullit nuk është thjesht një noter ankesash, por një figurë kyçe në balancën e pushteteve.
Nëse Shabani do të zgjedhë të jetë vërtet avokat i popullit, ai do ta dëshmojë shpejt: duke u përballur me qeverinë, jo duke u fshehur pas procedurave; duke mbrojtur qytetarin, jo duke relativizuar padrejtësinë. Nëse, përkundrazi, ai do të shndërrohet në një figurë dekorative, atëherë dyshimet e sotme do të kthehen në bindje të hidhura nesër.
Fejtoni nuk mbyllet me përgjigje, por me paralajmërim: në Shqipëri, institucionet bien jo vetëm kur sulmohen, por edhe kur kapen nga kompromisi. Dhe Avokati i Popullit, nëse nuk është i popullit, rrezikon të mbetet thjesht avokat i radhës i pushtetit.