Gjon F. Ivezaj/
Branko Merxhani, i lindur në vitin 1894 në qytetin e Nishit në Perandorinë Osmane, është një nga figurat më të shquara të mendimit shqiptar të shekullit të XX, një intelektual i thellë, publicist, filozof, pedagog dhe patriot i përkushtuar ndaj kombit dhe kulturës së tij. Ai lindi në një familje ku trashëgimia kulturore dhe intelektuale ishte e pasur dhe e larmishme. Babai i tij ishte një gjykatës ortodoks shqiptar nga Sopiku i Pogonit, ndërsa nëna e tij, me origjinë gjermane, i ofroi një ndikim të veçantë në formimin kulturor dhe intelektual të tij, duke i dhënë akses në gjuhë të huaja dhe letërsi të thelluar. Kjo kombinim i origjinave shqiptare dhe evropiane i mundësoi Merxhanit një perspektivë të gjerë dhe multidimensionale për kulturën dhe shoqërinë, duke formuar një themel të fuqishëm për mendimin e tij filozofik dhe publicistik.
Qysh në moshë të hershme, Merxhani tregoi një kureshtje të jashtëzakonshme për historinë, letërsinë dhe filozofinë. Arsimi i tij filloi në qytetin e Bursës, ku ndoqi shkollën gjermane, një vend ku ai mori njohuri të thella mbi letërsinë dhe filozofinë evropiane. Pas mbarimit të shkollës së mesme, ai vazhdoi studimet në Austri, ku u njoh me mendimet filozofike dhe sociologjike të kohës, duke u ekspozuar ndaj teorive të avancuara për shoqërinë dhe kulturën. Ky edukim evropian do të ndikonte thellësisht në formimin e programit të tij ideologjik dhe vizionit për modernizimin e shoqërisë shqiptare, gjithmonë në respekt të traditave dhe identitetit kombëtar.
Pas kthimit në Shqipëri, Merxhani filloi punën në shtyp, duke shërbyer fillimisht si gazetar dhe publicist në Turqi dhe më pas në vendin e tij, duke dhënë kontribut të rëndësishëm në zhvillimin e mendimit intelektual shqiptar. Ai ishte një nga figurat kryesore që prezantoi konceptin e “Neo-shqiptarizmit”, një program ideologjik dhe kulturor që synonte zhvillimin e një vetëdijeje historike dhe shoqërore te shqiptarët. Ky koncept ishte i frymëzuar nga mendimi sociologjik i Ziya Gökalp-it dhe synonte t’i bashkonte shqiptarët me kulturën dhe qytetërimin perëndimor pa humbur lidhjen me traditat dhe identitetin kombëtar.
Në vitet 1930, Merxhani u vendos fillimisht në Gjirokastër dhe më pas në Tiranë, ku bashkëpunoi me revista dhe botime të rëndësishme të kohës. Ai kontribuoi në revistat “Demokratia” të Jorgji Meksit, “Illyria” dhe “Koha e Re”, duke bashkëpunuar me intelektualë të shquar si Karl Gurakuqi, Vangjel Koça, Suat Asllani, Petro Marko dhe Tajar Zavala. Në këtë periudhë, Merxhani filloi të ndërtonte një platformë të thellë filozofike dhe kulturore, duke u bërë mentor dhe udhëheqës i mendimit modern shqiptar. Artikujt e tij publikoheshin përmes eseve, analizave shoqërore, studimeve historike dhe komenteve mbi letërsinë, duke krijuar një hapësirë të gjallë intelektuale për reflektim dhe debat kritik.
Në tetor të vitit 1936, Merxhani filloi botimin e revistës “Përpjekja Shqiptare”, një botim që shërbeu si instrument edukativ dhe patriotik, duke promovuar letërsi moderne shqipe, përkthime nga autorë të huaj, ese filozofike dhe analiza shoqërore. Kjo revistë, e cila vazhdoi deri në vitin 1939, pati një ndikim të madh në formimin e mendimit kulturor shqiptar, duke lidhur brezat e rinj me konceptet e modernitetit evropian, pa humbur respektin për historinë dhe traditat kombëtare. “Përpjekja Shqiptare” u bë një model i integrimit të dijes, kulturës dhe patriotizmit, duke ofruar një hapësirë ku mendimi kritik dhe reflektimi për shoqërinë shqiptare ishin të përqendruar dhe të strukturuar.
Branko Merxhani nuk ishte vetëm publicist dhe filozof; ai ishte edhe pedagog i përkushtuar, duke u përpjekur të edukonte studentët dhe të rinjtë shqiptarë në kuptimin e vlerave historike, filozofike dhe kulturore. Ai besonte se arsimi dhe kultura janë baza e zhvillimit të një shoqërie të ndriçuar dhe se vetëm individët e arsimuar mund të kontribuojnë në përparimin e kombit. Në ligjëratat dhe shkrimet e tij, ai i inkurajonte studentët të kuptonin historinë e tyre, të njohin vlerat evropiane dhe të ndërtojnë një shoqëri të bazuar mbi dijen, moralin dhe integritetin qytetar.
Në vitin 1939, pas pushtimit italian të Shqipërisë, Merxhani u shpërngul në Stamboll, ku vazhdoi aktivitetin e tij publicistik dhe intelektual, duke ruajtur një qëndrim kritik dhe të pavarur ndaj regjimeve politike. Ai vazhdoi të shkruante artikuj dhe analiza mbi kulturën dhe historinë shqiptare, duke lënë gjurmë të thella në historiografinë dhe publicistikën shqiptare. Ai jetoi në Stamboll deri në vitin 1981, duke ruajtur integritetin dhe vizionin e tij për Shqipërinë dhe kulturën e saj, duke e bërë veprimtarinë e tij një burim të pasur për studiuesit dhe historianët shqiptarë të brezave të ardhshëm.
Trashëgimia e Branko Merxhanit është e pasur me kontribute në historiografinë shqiptare, publicistikë, arsimin e brezave të rinj dhe zhvillimin e mendimit kritik. Ai dha një kontribut të jashtëzakonshëm në formimin e identitetit kulturor shqiptar, duke theksuar rëndësinë e ruajtjes së historisë, traditave dhe lidhjes me qytetërimin perëndimor. Ai ishte një vizionar që besonte se përparimi i një kombi nuk mund të ndodhë pa edukim, vetëdije historike dhe angazhim kulturor.
Branko Merxhani nuk ishte thjesht një akademik apo publicist; ai ishte një vizionar, një edukator dhe një patriot i përkushtuar. Ai tregoi se dashuria për vendin nuk shprehet vetëm me fjalë, por përmes veprave, edukimit, shkrimeve dhe ligjëratave, duke frymëzuar brezat e rinj të shqiptarëve që të punojnë për përparimin e shoqërisë dhe ruajtjen e identitetit kombëtar. Trashëgimia e tij mbetet një shembull i gjallë i angazhimit intelektual dhe patriotik dhe një dëshmi e fuqishme e rolit të intelektualëve në zhvillimin e një shoqërie të ndriçuar dhe të përgjegjshme.
Në përfundim, Branko Merxhani është një nga figurat më të shquara të mendimit shqiptar të shekullit XX, një intelektual i përkushtuar që kontribuoi në zhvillimin e kulturës, edukimit dhe publicistikës shqiptare. Ai la pas një trashëgimi të pasur intelektuale dhe kulturore, duke u bërë një pikë reference për studiuesit dhe historianët shqiptarë, dhe një shembull i pashlyeshëm i dashurisë për vendin, dijes dhe kulturës. Përmes veprës së tij, Merxhani tregon se edukimi, kultura dhe patriotizmi duhet të ecin gjithmonë së bashku, duke krijuar një udhërrëfyes të qartë për brezat e ardhshëm të shqiptarëve.
Foto: kultplus.com