Analiza – Page 194 – Dielli

Dhuna, si mungesë edukimi dhe qytetërimi!

April 16, 2022 by s p

Alma Liço/

Dëgjojmë të flitet dendur për krimet që ndodhin në familje, veçanërisht për ato që pësojnë vajzat dhe gratë. Opinionistë dhe aktivistë të të drejtave të njeriut që mbushin sallat e konferencave, studiot televizive, përsërisin në çdo rast të njëjtat analiza dhe konkluzione. Si në një rreth vicioz gjithçka përfundon në ato ambiente luksoze, pa asnjë impakt konkret për ndryshimin dhe përmirësimin e situatës. Maksimumi mund të zhvillohet tek tuk tubime, të cilat për nga mënyra e organizimit, rezultatet dhe mesazhet që përcjellin, shpesh herë janë të diskutueshme dhe çorientuese.

Në përgjithësi anashkalohet fakti se këta djem, këta burra të dhunshëm janë bij nënash, të cilat nuk kanë arritur t´u mësojnë dhe edukojnë atyre dashurinë dhe respektin për motrën, bashkëshorten e ardhshme dhe më pas për të bijën. Ajo nënë që nuk ka mundur ose nuk ka ditur ta bëjë këtë, është trajtuar në të njëjtën mënyrë nga nëna e saj. Dhe kësisoj brez pas brezi. Pra, ai opinion që më së shumti hasim, i cili i konsideron burrat “djaj” dhe gratë “engjëj”, keqorienton dhe deformon të vërtetën e këtyre raporteve .

Si rezultat i kësaj edukate të munguar për të cilën nuk janë përgjegjës, ata (djemtë dhe burrat) i trajtojnë femrat e jetës si pronë që kontrollohet prej tyre.

Pa marrë përsipër të analizoj shkaqet e tjera të pafundme pse ato ngjarje kriminale ndodhin; faktorët psiko-sociale që i shoqërojnë ato, mendoj se në tërësinë e saj, shoqëria jonë është e dhunshme, dhe me mungesë të theksuar qytetërimi. Fatkeqsisht jemi pasues të një shoqërie të dhunuar sistematikisht nga shteti diktatorial dhe ai post-diktatorial, i cili stimuloi dhe stimulon në vijimësi urrejtjen, mllefin, hakmarrjen të cilat gjenerojnë sjellje dhe krime të tilla.

Dhuna shfaqet nga të gjitha krahët. Mbase gratë dhe vajzat, si krijesa më të pafuqishme, janë më të ekspozuara dhe të pambrojtura ndaj saj.

Kësisoj, për arsye nga me banalet një bir vret të atin ose e kundërta; një vëlla vret të vëllanë; një djalë vret kushëririn apo mikun;…një nënë që e konsideron të drejtë vrasjen e së bijës (për nderin e cënuar) prej bashkëshortit të saj…etj. Këto janë tablotë që trishtueshëm, në mënyrë frekuente përballemi.

E tillë ishte edhe ngjarja shokuese e ndodhur dy ditë më parë:

Si një trofe e rrezikuar, për ta mbrojtur nga kërcënimet e të atit, një djalë/burrë mbyll bashkëjetuesen 30-vjeçare në dhomë…babai i tij thyen derën dhe e vret brutalisht atë…më pas var edhe veten.

Duke mos manifestuar aspak tronditjen dhe shok-un e tragjedisë së atyre përmasave, bashkëshortja e burrit vrasës dhe të vetvrarë, me një qetësi impresionuese shfaqet para kamerave duke pastruar gjakun e viktimës, nënës së tre fëmijëve, si të ishte ai i një shpendi shtëpiak. Madje e shkujdesur mundet t´u përgjigjet edhe pyetjeve që i drejtohen. E bën këtë me një lehtësi, a thua se tragjedia ka ndodhur një shekull më parë dhe plagët e saj janë shëruar.

Me skepticizëm mendoj se kjo ngjarje dhe qindra të tjetra të ngjashme me të, apelojnë ethshëm për masat ligjore dhe psiko- sociale që shteti (nëse do të sillej si i tillë) duhet të ndërmarrë për të mbrojtur të kërcënuarit/kërcënuarat dhe viktimat, shoqëruar domosdoshmërisht me programe edukuese/sensbilizuese për autorët potencialë dhe shoqërinë në tërësi.

Por sa është e mundur të arrihet kjo, kur vetë shteti në forma të ndryshme diktatoriale dhunon qytetarët e tij?

Në Rrugën e Fan Nolit

April 15, 2022 by s p

Nga Harry Bajraktari/

Urime komunitetit shqiptar dhe Federatës Vatra për emërimin e një rruge në Morris Park, New York, si “Rruga Fan Noli”.

Është një nderim i merituar. Noli themeloi Vatrën dhe Kishën Autoqefale Ortodokse Shqiptaro Amerikane. Ai ishte shkrimtar, studjues, përkthyes, diplomat e burrështeti. Shërbeu në parlamentin shqiptar dhe si kryeministër i Shqipërisë. Puna e tij si organizues i komunitetit dhe si lobues për çështjen shqiptare ka frymëzuar shumë gjenerata shqiptaro-amerikanësh që të ecin në gjurmët e tij.

Kjo vlen edhe për gjeneratën time dhe miqtë e mi. Sa herë që mblidheshim në New York apo në Washington për lirinë e Kosovës, për demokracinë e Shqipërisë, apo për të drejtat e shqiptarëve kudo që jetojnë, na dukej se po vazhdonim punën e Nolit dhe Konicës. Na e shtonte bindjen edhe miqësia dhe bashkëpunimi me një njeri që e kishte njohur e ndihmuar Nolin nga afër, biznesmeni dhe veprimtari i paharruar Anthony Athanas.

Meritën më të madhe për emërimin e kësaj rruge e ka pa dyshim, Mark Gjonaj, i cili punoi shumë dhe me vendosmëri për ta realizuar. Ai ka qenë një fanar ndriçues për komunitetin tonë, në këto 8 vitet e fundit. Mes arritjeve të shumta kanë qenë Qendra e Komunitetit dhe Mirëqënies “Illyria” në Qendrën Mjekësore “Jacobi”, miratimi i mësimit në gjuhën shqipe në Bronx, dhe veprimtaritë e përvitshme të Festës sonë Kombëtare.

Komuniteti ynë i është mirënjohës Markut dhe familjes së tij për këtë punë të madhe në këto vite.

Unë uroj që këta shembuj të frymëzojnë gjeneratën e re të shqiptaro-amerikanëve që po shërbejnë apo kandidojnë në poste publike.

Jam shumë optimist për Vedat Gashin, i cili po kandidon për Kongresin Amerikan. Nëse zgjidhet ai do të mbajë vendin e dikurshëm të mikut tonë të madh, kongresistit Eliot Engel.

Vedati po ecën në gjurmët e shqiptaro-amerikanëve që kanë mbajtur poste publike në të kaluarën: si Mark Gjonaj në Asamblenë e Shtetit dhe Këshillin Bashkiak të New York-ut, Konstantina Lukes, Kryetare e Bashkisë në Worcester, Dona Brady Këshilltarja e Bashkisë në Cleveland, Ohio, apo Lisa Milica, Këshilltare e Bashkisë në Pleasant Valley, New York (gjithashtu gruaja e parë shqiptare e zgjedhur në New York) e të tjerë.

Nga koha e Fan Nolit te brezat e rinj të kohës sonë, flaka e atdhedashurisë dhe e shqiptarizmës po mbahet gjallë në Amerikë. Zoti i bekoftë Kombin Shqiptar dhe Kombin Amerikan!

Fan Noli në fushën e historianit ushtarak

April 15, 2022 by s p

Prof. Asoc. Dr. Bernard Zotaj/

Noli për çështjen e mbrojtjes së kufijve

Fan Stilian Noli është padyshim një nga figurat më erudite në historinë e Shqipërisë. Ai u shqua në shumë fusha, si dhe në fushën ushtarake. Në 16 qershor 1924 Noli krijoi qeverinë e tij, një kabinet i vogël, i përbërë nga përfaqësues të të gjithë grupimeve të kryengritjes së Qershorit, si të ushtrisë, të bejlerëve, të liberalëve, të progresistëve etj. Në Kabinetin e tij qeveritar Kasëm Qafëzezi, u bë ministër i Luftës.

Një vëmendje të madhe, Noli i kushtoi çështjes së mbrojtjes së kufijve dhe mbrojtjes së të drejtave të shqiptarëve jashtë kufijve të shtetit shqiptar. Në këtë drejtim ai tregoi aftësi të mëdha ushtarake dhe diplomatike dhe arriti suksese. Që nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër, në 1913, kishin mbetur ende pa një vendim përfundimtar, ose pa u zbatuar vendimet e marra në lidhje me Vermoshin, Shën Naumin dhe 25 fshatrat në Korçë. Për këto të fundit ishte vendosur që 14 fshatra t’i mbeteshin Shqipërisë, kurse 11 t’i kalonin Greqisë, por Greqia nuk pranonte t’i dorëzonte. Noli dhe qeveria e tij i kushtoi rëndësi të madhe këtyre çështjeve në takimet në Lidhjen e Kombeve, gjatë vizitës dy mujore në Gjenevë, në muajt shtator-tetor 1924.

Fan Stilian Noli për Skënderbeun

Në vitin 1921, personaliteti i shquar, brilant dhe i gjithanshëm i jetës shqiptare, shfaqet edhe si autor studimesh historike ushtarake për një temë madhore e të përhershme kombëtare, siç ishte historia e Skënderbeut. Përsëri ishte një prift shqiptar, por tashme ortodoks, Fan Stilian Noli, i cili atë vit botoi në Boston të Amerikës, veprën me titull “Historia e Skënderbeut (Gjergj Kastriotit), mbretit të Shqipërisë 1412-1468”. Më pas ai do ta ribotonte këtë vepër, në një variant të ri me titull “Gjergj Kastrioti – Skënderbeu (1405-1468)”, në Nju Jork, më 1947. Por libri pati edhe një botim tjetër pasuses, më 1950, tashmë nën titullin “Historia e Skënderbeut, kryezotit të Arbërisë (1405-1468)”.

Në të tre variantet e paraqitura nga Noli, si botime të planit historik, janë të pranishme elementet e historisë ushtarake, që sjellin shumë të dhëna për planet e betejave të zhvilluara, për strategjinë dhe taktikat e të dy palëve, për fortifikimin, organizimin ushtarak dhe të tjera. Këto, si dhe përshkrimi i saktë dhe i plotë i dinamikës së zhvillimit të veprimeve luftarake, brenda dhe jashtë kufinjve të vendit, e dallojnë veprën e Nolit për frymën realiste, bindëse dhe shkencore. Në të vërtetë Noli nuk është vetëm një përshkrues i aftë dhe realist, por njëherësh edhe një analist kritik i besueshëm, që me stilin e tij rigoroz e argumentues solli një frymë dhe ndihmesë të ndjeshme në historinë shqiptare në tërësi dhe në atë ushtarake në veçanti. Për më tepër se kaq ai i pasuroi ato me një vepër të re.

Ushtria e Skënderbeut sipas Nolit

Organizimi dhe stërvitja e një ushtrie ishte vepra më rëndësore, të cilës iu përvesh Skënderbeu që kur u kthye në Krujë, veçanërisht posa dinte që s’ish e largme koha kur do të ndodhej ballë për ballë me ushtrinë e Perandorisë Turke. Nga ushtarët dhe vullnetarët që u mblodhën, mbajti vetëm 15.000, 8.000 kalorës dhe 7.000 këmbësorë, të gjithë luftëtarë të sprovuar, të zgjedhur me kujdes, të tjerët i ndau nëpër fortesa a i dërgoi në shtëpi, që t’i thërriste kur t’i duheshin.

Gjithë në këtë kohë, futi në principatën e tij rekrutimin, gjë për të cilën asnjeri s’ish menduar gjer atëherë në Europë dhe e cila qe një reformë e padëgjuar në Shqipëri dhe bëri lista të plotë të meshkujve që mund të mbanin armë, që t’i mblidhte kurdoherë që të ish nevoja. Kësaj gjëje Skënderbeu i jep aq rëndësi, sa u vu në krye të komisionit dhe doli fshat me fshat, për të shikuar njerëzit dhe bërë listat.

Vlerën e një ushtrie të rregullshme, të gjithanshme dhe të gatshme për luftë në çdo minutë, Skënderbeu e kishte mësuar nga Turqia, ku pa me sy shërbimet e vyera të jeniçerëve. Fitimet e tyre turqit ja detyronin këtij trupi ushtarak, të zgjedhur, të cilin e themeloi sulltan Orhani. Skënderbeu e solli këtë shërbim në Shqipëri dhe formoi një trup të zgjedhur prej më tepër se 2 mijë shqiptarë, të cilët nga disiplina, trimëria dhe besnikëria, s’kishin shokë në botë. Emrat dhe trimëritë e cilitdo prej tyre i dinte Skënderbeu me gojë, hante shumë herë në një tryezë me ta dhe pas fitimit të ndonjë beteje, i pinte shëndetin dhe i jepte të pijë me kupën e tij atij që kishte rrëfyer më tepër trimëri, pa ndryshim shkallë dhe ofiqi… Barleti e përmend këtë gardë mbretërore, të cilën e quan “proetoria cohors”, në Betejën e Torviollit. Pjesa kalorëse e gardës përbëhej prej 600 krutanë të zgjedhur. Skënderbeu kujdesej veçanërisht për ushqimin, veshjen dhe pagesën e ushtarëve të gardës.

Pastaj bëri fortifikata të reja rreth Krujës, vizitoi të gjitha kështjellat, të cilat i vuri në shtet-mbrojtje, studioi hollësisht topografinë e Shqipërisë, duke mos lënë as mal, as fushë, as pyll, as lumë, as vijë, as përrua, as grykë pa matur nga pikëpamja strategjike. Dhe atyre që kish pas u thoshte që, për një gjeneral të mirë, është aq nevojë të dijë vendin që ka për të mbrojtur, sa dhe numrin dhe cilësinë e ushtrisë armike.

Ushtrinë e re e mbante gjithnjë në lëvizje dhe në ushtrim, dhe në pak kohe e bëri gati për luftë dhe aq të disiplinuar, sa dukej sikur ishte stërvitur vite me radhë e ish pjekur e rrahur në zjarrin e betejave. Ushtarëve të rinj s’u rrihej vendit nga mosdurimi që të përleshen me armikun. Cilido ngrihej në mëngjes gati që të nisej, i fliste kalit, shpatës, krahut, ftonte shokët të bashkohen e të mos presin më. Skënderbeu mezi i përmbante dhe uronte me gjithë zemër që ushtria turke të vinte një orë e më parë …

Kënga popullore “dokument” që vërteton faktet historike

Këngën popullore Noli e dëshironte jo vetëm t’iu kundërvihej mendimeve që nuk përputheshin me të vërtetat e dëshmuara, por dhe të ngrinte lart, të çmonte së tepërmi cilësitë dhe karakteristikat e popullit shqiptar. Kjo do të përbënte dhe një veçori Noliane në të përcjellurit dhe vlerësimin në një mënyrë elegante të trashëgimisë folklorike shqiptare. Por duhet thënë se Noli krijimtarinë folklorike e ka shqyrtuar dhe për ta vlerësuar atë si një “dokument” që vërteton faktet historike. Më së qarti e gjejmë këtë në një nga bisedat e tij lidhur me ekzistencën te shqiptarët të ndjenjës së patriotizmit. Ai, duke iu kundërvënë të gjithë atyre që shprehen se shqiptarët s’kanë pasur patriotizëm, për të vërtetuar të kundërtën, merr në konsideratë vëllimin e Thimi Mitkos, “Bleta shqiptare”, botuar më 1878, duke shkëputur prej tij për të analizuar këngën kushtuar Rrapo Hekalit.

Duke iu drejtuar të pranishmëve, Noli thotë se vjersha popullore që do t’ju deklamoj tani është krijuar më 1850, kur u bë kryengritja e Labërisë në kohën e Tanzimatit. Turqia desh të impononte Tanzimatin një kanun të përgjithshëm për gjithë viset e Turqisë. Kjo do të thoshte që ca të drejta të pakta vetqeverimi që kishin shqiptarët, do t’i merrte Turqia dhe kështu vendi do të robërohej fare. Dhe populli u ngrit. Pikërisht krye trima të kësaj lëvizjeje, Rrapo Hekalit, Hodo Nivicës dhe Gjolekës, u bën jehonë kënga që Noli e merr në konsideratë. Në vazhdim, pasi ka dhënë vargjet e njohura tashmë të kësaj kënge popullore, Noli shprehet: “Ato tri radhët e fundme (e ka fjalën konkretisht për këto vargje: Pse, lufton a derëzi? / As për mua, as për ti/ Po për gjithë Shqipëri) tregojnë se qëllimi i kësaj kryengritjeje ishte për tërë Shqipërinë”. Dhe në vazhdim të analizave dhe sjelljes së shembujve konkretë Noli arrin në përfundimin “që nuk e shpikëm patriotizmën shqiptarë, e gjetëm”. Kjo ishte mënyra me të cilën Noli analizonte dhe shpaloste tiparet dhe virtytet e shqiptarëve, të pasqyruara nga kënga popullore shqiptare.

Poezitë e Nolit kanë në brendinë e tyre një ngjarje. E tillë është edhe poezia më e parapëlqyer e tij “Rent, or Maratonomak!”. Në këtë poezi realizmi shkrihet me një romantizëm shumë optimist. Ashtu si Maratonomaku që vrapon për të shpurë sa më shpejt lajmin e gëzuar të fitores, ashtu siç dalin njëra pas tjetrës nëna, motra dhe nusja, po ashtu edhe vargu pa lidhëza ecën me ritëm të shpejtë e të vrullshëm. Një figurë tjetër poetike që përdoret si burim shprehësie është përsëritja. Folja “rent” përdoret shtatë herë në këtë poezi për të theksuar ngulmimin dhe dëshirën për të çuar sa më shpejt lajmin e fitores. Në përputhje me tonin stilistik të poezisë, përdoren edhe sinonime stilistike të fjalës “rent”, si: “shpejt”, “turru tej”, “tutje”, “mbahu”, “haj dhe pak”, të cilat dallohen për shkallën e intensitetit dhe paraqitjen e idesë me gradacion. Te poezia “Rent, or Maratonomak!”, përsëri është fjala “maratonomak” dhe tokmak, -or Maratonomak; lark or lark-or Maratonomak, haj dhe pak or Maratonomak.

Në krijimtarinë poetike të Nolit një vend të veçantë zënë edhe elegjitë me karakter ushtarak si “Syrgjyn-vdekur” dhe “Shpella e Dragobisë”. Elegjia për Luigj Gurakuqin është lirikë dhe e ëmbël, kurse elegjia për Bajram Currin është epike, himnizuese e luftarake. Me epitetet “gojëmjaltë”, “zemërhekur”, “shpirt të bardhë” e “vigan liberator” portretizohet Luigj Gurakuqi dhe me epitete të një natyre tjetër si: div, dragua, legjendar Ante, trim tribun dhe yll i rrallë i burrërisë portretizohet Bajram Curri. Vëlla e quan të parin, baba të dytin.

OSVALD SHPENGLER – “RËNIA E PERËNDIMIT”

April 14, 2022 by s p

Xhelal Zejneli/

Qytetërimet lindin, rriten, zhvillohen, arrijnë kulmin e zhvillimit, marrin teposhtën, bien në dekadencë dhe vdesin – Osvald Shpengler

Osvald Shpengleri (Oswald Arnold Gottfried Spengler, 29 maj 1880 – 8 maj 1936) është historian gjerman dhe filozof i historisë. Tregoi interesim edhe për matematikë, shkencë dhe art. Gjyshi i Osvaldit nga vija e babait, Teodor Shpengler (1806-1876) ka qenë inspektor metalurgjik në Altenbrak. Babai i Osvaldit, Berhardi (1844-1901) dhe nëna Paulina (1840-1910) kishin pesë fëmijë: dy djem dhe tri vajza. Fëmija i parë ishte i vëllai i Osvaldit, i lindur më 1879. Kishte lindur në muajin e tetë të shtatzënisë dhe kishte vdekur tri javë pas lindjes. Osvldi ishte fëmija i dytë. Pas tij lindin tri motar e tij: Adel (1881-1917), Gertrud (1882-1957) dhe Hildegard (1885-1942). Osvaldi ka qenë shëndetlig dhe gjatë jetës ka vuajtur nga migrena dhe nga kompleksi i anksiozitetit. Kur ishte dhjetë vjeç, familja e tij u shpërngul në qytetin universitar në Hale. Këtu Shpengleri, kreu gjimnazin klasik. Kjo ishte një shkollë e mesme me orientim akademik. Studion greqishten, latinishten, matematikën dhe shkencat e natyrës. Këtu e zhvilloi edhe prirjen e tij për artin, sidomos për poezinë, dramën dhe muzikën. Eksperimentoi madje me disa realizime artistike, disa prej të cilave mbijetuan edhe më tej.

Pas vdekjes së të atit në vitin 1901, Shpengleri qëndroi në disa universitete – në Munih, në Berlin dhe në Hale si shkencëtar privat, duke marrë kurse në një spektër të gjerë temash. Studimet private të tij qenë të paorientuara. Në vitin 1903, për shkak të referencave të pamjaftueshme, ai nuk ia doli ta mbronte disertacionin e doktoratës mbi filozofin antik grek Heraklitin*. Kjo ia zvogëloi në mënyrë efektive të gjitha gjasat për karrierë akademike. Megjithëkëtë, në vitin 1904 ai doktoroi, ndërsa në vitin 1905 pësoi një tronditje nervore. Studiuesit e tij kanë ardhur në përfundim se jeta e tij ka qenë disi e rëndomtë. Një kohë të shkurtër punoi si arsimtar në Sorbruken, pastaj në Dyseldorf. Prej viti 1908 deri në vitin 1911 punoi në gjimnazin e Hamburgut, ku ligjëroi shkencën, historinë, gjuhën gjermane dhe matematikën. Në vitin 1911, pas vdekjes së të ëmës, u shpërngul në Munih ku jetoi deri në vdekje. Jetoi i mbyllur, me ndihmën e trashëgimisë së thjeshtë. Mbijetoi me mjete tejet të kufizuara dhe bëri një jetë të karakterizuar nga vetmia. Nuk posedonte asnjë libër. Për të krijuar të ardhura plotësuese, bënte punët e tutorit ose shkruante për revista të caktuara.

Demokracinë e konsideron të korruptuar, për arsye se aty çdo gjë sillet rreth parasë. Njeriu perëndimor në veprën e Shpenglerit paraqitet si një hero krenar, por tragjik, për arsye se aspiron atë që është e paarritshme. Pas demokracisë, duhet të vijë një rend i ri. Por atij nuk i pëlqeu nacional-socializmi.

Ministri i Arsimit Popullor dhe i Propagandës gjatë regjimit nacional-socialist të viteve 1933-1945, antisemiti i përbetuar, Josef Gebels (Paul Joseph Goebbels, 1897-1945) e konsideronte Shpenglerin paraardhës intelektual të tijin. Megjithëkëtë, pas viti 1933, për qëndrimin pesimist të tij rreth të ardhmes së Gjermanisë dhe të Evropës, për refuzimin për t’i mbështetur idetë naziste mbi superioritetin racor si dhe për punimin e tij kritik “Ora e vendimit” – nazistët e injoruan.

* * *

Teorinë e ciklit historik e përkufizojnë historinë e shoqërisë si përmbledhje e historive të shoqërive të veçanta të cilat doemos dhe pothuajse pa përjashtim kalojnë nëpër faza të njëjta të zhvillimit, përsëritja e të cilave mund të përcaktohet në hapësirë dhe në kohë. Fazat e jetës së shoqërisë, përkatësisht të qytetërimeve apo të kulturave, si rregull u përgjigjen fazave të ciklit të jetës në natyrë, kështu që këto teori flasin për ciklet e lindjes, të rritjes, të rënies dhe të vdekjes. Me fjalë të tjera, një qytetërim lind, rritet, zhvillohet, arrin kulmin e zhvillimit, merr teposhtën (bie në dekadencë) dhe vdes.

Teorinë mbi ciklet, në mënyrë më drastike i ka përfaqësuar Osvald Shpengleri (Spengler), duke krijuar teorinë mbi kulturat si organizma të rendit më të lartë, jeta e të cilëve kalon sipas ligjeve organike të lindjes, të rritjes dhe të vdekjes. Tetë organizma të këtillë, tetë rrathë kulturorë – sa i ka gjetur Shpengleri – kalojnë të njëjtën rrugë të zhvillimit, ngase edhe numri i dukurive historike botërore është i kufizuar, kështu që shekujt, epokat, situatat madje edhe personalitetet sipas tipit, përsëriten, e megjithëkëtë në asnjë pikëpamje nuk kuptohen ndër vete.

Shpengler argumenton se qytetërimet kalojnë një cikël stinor prej afër 1000 vjetësh dhe u nënshtrohen fazave të rritjes, të lulëzimit dhe të rënies, të ngjashme me atë që ndodh në llojet biologjike. Sipas Shpenglerit, janë tetë kultura që e përbëjnë indin konstitutiv të historisë. Ato janë organizma të cilët kanë lindur, e kanë përjetuar fëmijërinë, rininë, pjekurinë, pleqërinë dhe vdekjen e vet.

Sipas Shpenglerit, ekzistojnë tetë qytetërime kryesore: babilonas, egjiptian, kinez, indian, meksikan, klasik, arab, perëndimor ose europiano-amerikan. Kultura të para janë kultura egjiptiane dhe ajo babilonase. Në të vërtetë, këto dy kultura paraqesin fillimin e historisë njerëzore, në kuptimin e vërtetë të fjalës. Kanë lindur në zona të vogla të Nilit dhe të Eufratit, rreth 3000 vjet para erës së re. Pas kësaj, 1500 vjet para erës sonë, lindin edhe tri kultura. E para prej tyre është kultura indiane në Penxhabin e poshtëm. Pastaj, 1400 vjet para erës sonë ka lindur kultura kineze, ndërsa kultura antike apo apolonike ka lindur 1100 vjet para erës së re. Edhe një si këto sisteme makro-historike ka lindur në Meksikë. Dy kulturat e tjera që kanë ekzistuar gjatë historisë janë kultura arabe ose magjike dhe kultura faustiane. Kultura arabe lind pas paraqitjes së islamit dhe shtrirjes së tij në territore të tjera. Në vargun e këtyre sistemeve makro-historike, e fundit është kultura faustiane.

* * *

Me të madhe shkroi gjatë Luftës së Parë Botërore si dhe në periudhën ndërmjet dy luftërave, duke mbështetur me këtë rast hegjemoninë gjermane në Evropë. Në vitin 1919 doli libri „Prusianizmi dhe socializmi“ (Preußentum und Sozialismus) në të cilin mbronte versionin nacionalist, organik të socializmit dhe të autoritarizmit. Në këtë vepër, Shpengleri i kundërvihet marksizmit dhe liberalizmit. Kundërshtar i marksizmit, duke iu referuar me të drejtë apo pa të drejtë, Gëtes (Goethe) dhe Niçes (Nietzsche) si modele të tij, me morfologjinë e vet pesimiste dhe të zymtë të historisë, Shpengleri, ua çeli rrugën disa teoricienëve dhe praktikuesve të cilët nga doktrina apo nga mësimi i tij do t’i shfrytëzojnë elementet racore dhe nacionale dhe do të shpallin vdekjen e strukturës mendore dhe historike euro-perëndimore dhe amerikane, gjë të cilën duhet ta kompensojë dhe ta rilindë kultura gjermane.

Nacional-socialistët, në bazë të disa tezave të vulgarizuara dhe të simplifikuara apo të thjeshtësuara të Shpenglerit, e konsideronin veten mbartës të kësaj kulture të re e cila duhet të ndërtohet mbi gërmadhat e Evropës së vjetër, dekadente.

Rëndësinë e Niçes, Spengler do ta sqarojë në ligjëratën e vet “Niçe dhe shekulli i tij”.

* * *

Kur e filloi punën në vëllimin e parë të “Rënies së Perëndimit”, në fillim kishte ndërmend të fokusohet te Gjermania dhe te Evropa, por Kriza e Agadirit e goditi rëndë, ndaj e zgjeroi vëllimin e studimit të vet. Për titullin e veprës së vet, Shpengleri u frymëzua nga punimi i Oto Shik (Otto Schick) “Rënia e antikës”. Librin e përfundoi në vitin 1914, por për shkak të shpërthimit të luftës botërore, botimi u shty. Për shkak të problemeve me zemrën, ai nuk u ftua në shërbim ushtarak.

“Rënia e Perëndimit” është titulli i veprës së politologut gjerman Osvald Shpengler. Përbëhet prej dy vëllimeve. Vëllimi i parë u botua në vitin 1918, ndërsa i dyti – më 1923. Në vitin 1922 u botua vëllimi i parë i rishikuar. Duke qenë se në Luftën e Parë Botërore Gjermania u mund, u poshtërua dhe u varfërua, populli gjerman e përshëndeti këtë vepër në të cilën Shpengleri për Evropën shkruante: “Ti je duke dhënë shpirt. I shoh te ti të gjitha shenjat e shkatërrimit. Mund të jap prova se pasuria e madhe e jotja dhe varfëria e madhe e jotja, kapitalizmi yt dhe socializmi yt, luftërat tua dhe revolucionet tua, ateizmi yt, pesimizmi yt dhe cinizmi yt, amoraliteti yt, martesat tua të shkatërruara dhe kontrolli yt i lindjeve, e thithin prej teje edhe pikën e fundit të gjakut nga poshtë dhe të vrasin nga lartë, të vrasin në tru dhe do të të shfarosin – mund të të jap prova se te ti vërehen të gjitha shenjat e vendeve të vdekura të kohëve të lashta – të Aleksandrisë, të Greqisë dhe të Romës neurotike”.

Në verë të viti 1918 doli nga shtypi „Rënia e Perëndimit“. Vepra mbulon historinë e botës. Ai doli me një teori të re, sipas së cilës kohëzgjatja e qytetërimeve është e kufizuar dhe në fund ato shkatërrohen. Libri korri sukses të madh. Nënçmimi kombëtar i shkaktuar me Traktatin e Versajës (1919) dhe depresioni ekonomik i vitit 1923 e këndej, i shoqëruar me hiperinflacion, dukej sikur shkonin në dobi të tezës së Shpenglerit. Libri sikur i ngushëlloi gjermanët ngase e racionalizoi rënien e tyre, duke e shpjeguar rënien si pjesë të proceseve të mëdha historike botërore. Libri korri sukses të madh edhe jashtë Gjermanisë, ndërsa në vitin 1919 u përkthye eshe në disa gjuhë të tjera. Shpengleri e refuzoi ofertën për t’u bërë profesor i filozofisë në Universitetin e Getingenit, me arsyetimin se i dihet kohë që t’i përkushtohet shkrimit.

“Rënia e Perëndimit – projekt për morfologjinë e historisë së botës” (Der Untergang des Abendiandes – Umrisse einer Morphologie der Weltgeschichte, 1918-1922) e paraqet morfologjinë e historisë, d.m.th. doktrinën për format e ndryshme themelore, për ndryshimet dhe për ndërlidhjet e ngjarjeve historike. Libri përmban një numër tejet të madh të dhënash kulturore-historike dhe konstatimesh lucide.

Vepra kapitale e Shpenglerit bën pjesë ndër librat më të rëndësishëm të shekullit XX. Vepra ka frymëzuar një numër të madh analizash, studimesh dhe veprash artistike. Midis tyre shquhet piktura “Rënia e Perëndimit” e bashkëkombësit të Shpenglerit, piktorit dhe skulptorit gjerman, Anselm Kiefer (1945-).

Për librin flitej me të madhe, madje edhe prej atyre që s’e kishin lexuar. Sipas historianëve, autori duke qenë i paushtruar, ka bërë punë amatore me një qasje joshkencore. Prozatori gjerman, laureat i çmimit “Nobel” (1929), Tomas Man (Thomas Mann, 1875-1955), leximin e librit të Shpenglerit e krahasoi me leximin e filozofit gjerman, Shopenhauerit (Arthur Schopenhauer, 1788-1860). Në Akademi ndërkaq, mendimet ishin të ndara. Sociologu dhe filozofi gjerman Maks Veber (Max Weber, 1864-1920) e përshkroi Shpenglerin si një “diletant gjenial dhe tejet të arsimuar”, ndërsa filozofi anglez me prejardhje austriake Karl Poper (Karl Popper, 1902-1994), tezën e Shpenglerit e përshkroi si “të pakuptimtë”. Historiani i madh gjerman i antikës Eduard Majer (Edward Meyer, 1855-1930) kishte mendim të lartë për Shpenglerin, edhe pse lidhur me punën e tij kishte vërejtje të caktuara.

Intuitizmi dhe misticizmi i Shpenglerit ishin shënjestër e lehtë e kritikës, sidomos për pozitivistët dhe për neokantistët të cilët te historia nuk shihnin kurrfarë rëndësie të madhe. Për kritikun dhe estetin anglo-gjerman, Kontin Hari Kesler (Harry Kessler, 1868-1937) Shpengleri ishte një autor joorigjinal dhe i parëndësishëm. Nuk pajtohej sidomos lidhur me mendimin e tij për Niçen (Nietzsche). Por, filozofi austriak-britanik Ludvig Vitenshtajn (Ludwig Vittgenstein, 1889-1951) pajtohej me pesimizmin kulturor të Shpenglerit. Sidoqoftë, studimi i Shpenglerit u bë bazë e rëndësishme e teorisë së ciklit social.

* * *

Studimi i Shpenglerit korri sukses në radhët e intelektualëve të mbarë botës, për arsye se parashikonte rënien e qytetërimit evropian dhe amerikan pas “epokës së dhunshme të cezarizmit”, duke theksuar analogji të hollësishme me qytetërimet e tjera. Zgjoi në Evropë pesimizmin e periudhës midis dy luftërave botërore. Filozofi gjerman, një prej përfaqësuesve më të njohur të shkollës neokantiane, Ernest Kasirer (Ernst Cassirer, 1874-1945) thotë se në fund të Luftës së Parë Botërore, vetë titulli i studimit të Shpenglerit mjaftonte për të zgjuar imagjinatën: “Në këtë moment, shumica prej nesh e kuptojnë se në shtetin tonë me një qytetërim perëndimor tejet të çmuar, ka diçka të kalbur”.

* * *

Këtë frymë letargjike, studimi i Shpenglerit e shprehte në mënyrë të ashpër dhe me mendjehollësi. Kritiku letrar kanadez dhe teoricieni i letërsisë, një prej më me ndikim i shekullit XX, autor i veprës “Anatomia e kritikës” (Anatomy of Criticism, 1957) Nortrop Fraj (Herman Northrop Frye, 1912-1991) thotë: “Çdo element i tezës së Shpenglerit është hedhur poshtë të paktën nja dhjetë herë; megjithëkëtë vepra e tij është një prej poezive romantike më të mëdha botërore. Sot, idetë kryesore të studimit të tij janë pjesë e strukturës sonë mentale, sikur elektronet apo dinozaurët dhe në këtë pikëpamje të gjithë jemi Shpengleristë”.

* * *

Parashikimet pesimiste të Shpenglerit për rënien e pashmangshme të Perëndimit, e kanë frymëzuar punën e intelektualëve të botës së tretë, duke filluar nga Kina, Koreja e Veriut etj. të cilët mezi presin të shohin rënien e imperializmit perëndimor.

Por, në Britani dhe në Amerikë, pesimizmit të Shpenglerit iu kthye me optimizëm historiani anglez dhe filozofi i historisë Arnold Tojnbi (Arnold Joseph Toynbee, 1889-1975).

Në bazë të njohjeve të gjera historike dhe praktike-politike si dhe arritjeve shkencore antropologjike dhe etnologjike, Tojnbi (Toynbee) synon të zbulojë forcën lëvizëse të zhvillimit historik. Rrjedhën e historisë vazhdimisht e përshkon ritmi i statikës dhe i dinamikës dhe shfaqet si lëvizje – ndërprerje e shkurtër – lëvizje. Elementi lëvizës që e determinon lindjen e qytetërimit, nuk është faktori biologjik, as mjedisi gjeografik, siç thuhet në disa teori raciste. Qytetërimet, si përgjigje ndaj një sfide të caktuar, nuk janë pasojë e kushteve materiale; në të vërtetë ato janë akt i vullnetit. Vetëm konflikti, d.m.th. raporti midis provokimeve, thirrjeve dhe përgjigjeve ndaj këtij akti loja alternative ndërmjet nxitjes dhe reaksionit, është forca krijuese që e krijon formën e qytetërimit. Me këtë rast, kushtet jetësore të rënda gjithmonë ndikojnë fuqishëm në krijimin e qytetërimit dhe të kulturës. Sa më të mëdha të jenë vështirësitë, aq më e fuqishme është nxitja (stimulusi) Prandaj, racat dhe klasat e shtypura gjithmonë kanë aftësi më të madhe për të qëndruar para mundësive të reja të hapura.

Tojnbi (Toynbee) dallon 21 qytetërime, të cilëve ua shton edhe 3 qytetërime “të shterpëzuara” dhe 5 qytetërime “të palëvizshme”. Edhe pse thotë se komponenti perëndimor do të hidhet në vend modest, megjithëkëtë konsideron se e ardhmja e Perëndimit ende nuk është mbyllur. Tojnbi thotë: “Le të më falë zoti Shpengler, por mendoj se nuk ka arsye që një mori sfiduesish motivues të mos nxitë një varg përgjigjesh triumfuese ad infinitum”.

Është autor i librit “Studim mbi historinë” (A Study of History, vëll. I-III 1934, vëll. IV-VI 1939) me theks më të madh mbi religjionin.

* * *

Me rastin e botimit të vëllimit të dytë të “Rënies së Perëndimit” (1922), revista Time pasqyroi ndikimin dhe kundërthëniet që kanë shkaktuar idetë e Shpenglerit në vitet ’20 të shekullit XX. “Kur para ca vitesh doli në Gjermani vëllimi i parë i “Rënies së Perëndimit”, sakaq u shitën mijëra kopje të veprës. Diskursi evropian i kultivuar shpejt u ngi me Shpenglerin, ndërsa shpenglerizmi kaloi nëpër penat e nxënësve të panumërt. Ta lexosh Shpenglerin – me admirim apo me rebelim – ishte imperativ. Vazhdoi të jetë kështu edhe një kohë të gjatë.

Në vëllimin e dytë të botuar në vitin 1922, Shpengleri pohon se socializmi gjerman dallohej nga marksizmi dhe ka qenë në të vërtetë kompatibil me konservatorizmin tradicional gjerman. Në vitin 1924, pas kthesës ekonomiko-shoqërore dhe inflacionit, Shpengleri hyri në politikë dhe tentoi ta sillte në pushtet gjeneralin Rajsfer, si lider i vendit. Qëllimi i tij dështoi, ndërsa Shpengleri u tregua joefektiv në lëmin e politikës praktike.

Në vitin 1931 botoi veprën “Njeriu dhe teknika” (Man and Technics). Në këtë libër autori paralajmëron për rrezikun që mund t’i kanoset kulturës nga teknologjia dhe industrializimi. Ai vuri në dukje posaçërisht tendencën e përhapjes së teknologjisë perëndimore te “racat armiqësore me ngjarë” të cilat më pas do të mundë t’i shfrytëzonin armët kundër Perëndimit. Për shkak të qëndrimit kundër industrializimit, libri nuk u prit mirë. Libri përmban deklaratën e njohur të Shpenglerit “Optimizmi është ligështi”.

Në vitin 1932 Shpengleri votoi për Adolf Hitlerin (1889-1945) dhe jo për feldmareshalin e shtetarin, Paul von Hindenburg (1847-1934). Megjithëkëtë, Fyrerin e konsideronte vulgar. Në vitin 1933 u takua me Adolf Hitlerin. I impresionuar nga ky takim, deklaroi: “Gjermanisë nuk i duhet tenor heroik, por hero i vërtetë”. Shpengleri publikisht ra në konflikt me njërin prej intelektualëve nazistë më me ndikim, të dënuar me varje, Alfred Rozenberg (Alfred Rosenberg, 1893- Nyrnberg, 6.10.1946) ndërsa pesimizmi i tij dhe vërejtjet në kurriz të Hitlerit, rezultuan me izolimin e tij. Shpengleri vazhdimisht i refuzoi ofertat e Jozef Gebelsit (Joseph Goebbels, 1897-1945) për të mbajtur fjalime publike. Megjithëkëtë, gjatë vitit, Shpengleri u bë anëtar i Akademisë Gjermane.

Në vitin 1934 doli nga shtypi libri i Shpenglerit “Ora e vendimit”. U bë bestseller. Libri përmbante kritika ndaj nacional-socializmit. Nazistët e ndaluan librin. Në anën tjetër, kritikën e liberalizmit nga Shpengleri, nazistët e përshëndetën, por Shpengleri nuk u pajtua me ideologjinë biologjike të tyre dhe me antisemitizmin e tyre. Derisa misticizmi racor luante rol kyç në pikëpamjen e Shpenglerit mbi botën, ai gjithmonë ka qenë kritik i hapur i teorive pseudoshkencore racore të përhapura në kohën e tij prej nazistëve dhe prej shumë të tjerëve dhe nuk ishte i prirë t’i ndryshonte pikëpamjet e veta lidhur me ngritjen e Hitlerit në pushtet.

Libri paralajmëronte po ashtu edhe për luftën e ardhshme botërore, d.m.th. për Luftën II Botërore, në të cilën qytetërimi perëndimor “rrezikon të shkatërrohet”.

Magazina “Tajm” (Time) vlerësoi se me veprën “Ora e vendimit”, Shpengleri fitoi popullaritet ndërkombëtar si polemizues. Ua porositi librin “lexuesve të cilët kënaqen në shkrimin energjik”, të cilëve do t’u bëhet mirë të kruhen gabimisht prej aforizmave të ashpra të tij dhe prej parashikimeve pesimiste të tij.

Në punimet private të tij, antisemitizmin nazist Shpengleri e dënoi edhe më ashpër. Ai shkruan: “Sa xhelozi të madhe për aftësitë e të tjerëve, përballë paaftësive vetanake, fsheh në vete antisemitizmi!” Me fjalë të tjera, antisemiti i urren hebrenjtë ngase nuk e ka zotësinë e tyre.

* * *

Vitet e fundit, Shpengleri i kaloi në Munih (München) duke dëgjuar kompozitorin dhe pianistin gjerman, Betovenin (Ludwig van Beethoven, 1770-1827), duke lexuar komediografin francez, Molierin (emri i vërtetë Jean-Baptiste Poquelin, 1622-1673) dhe dramaturgun e poetin anglez, Shekspirin (William Shakespeare, 1564-1616), duke blerë mijëra libra dhe duke grumbulluar armë të vjetra turke, persiane dhe hinduiste. Herë-here shëtiste në malet Harc dhe në Itali. Në pranverë të viti 1936, pak para vdekjes, në letrën dërguar rajhslajterit Hans Frank (Hans Michael Franck, 1900 – 16.10.1946), Shpengleri pothuajse në mënyrë profetike ka konstatuar se “brenda dhjetë viteve, Rajhu gjerman mbase s’ka për të ekzistuar”. Shpengleri vdiq Munih, në moshën 56-vjeçare, më 8 maj 1936, nga infarkti në zemër. Pas nëntë vjetëve, Rajhu i Tretë ra, pikërisht kur e kishte parashikuar Shpengleri, dhjetë më parë.

Shënim: Gjatë luftës, Hans Franku ishte guvernator i territoreve të pushtuara të Polonisë. Shumë hebrenj të Polonisë i dërgoi në kampet e përqendrimit. Në procesin e Nyrnbergut u dënua me vdekje për krime lufte dhe për krime kundër njerëzimit.

* * *

Ndikimi i Shpenglerit ndër intelektualë – Në vitin 1938 Malkolm Kauli i pyeti intelektualët më të njohur të Amerikës se cili nga librat jofiksionalë u kishte lënë mbresa më të thella, Shpengleri ishte renditur në vendin e pestë, menjëherë pas Torsten Veblenit, Çarls Birdit, Xhon Djuit dhe Sigmund Frojdit. Ishte renditur po aty ku edhe filozofi dhe matematikani anglez, profesor i filozofisë në Harvard, Alfred North Vajthed (Alfred North Whitehead, 1861-1947) por para Leninit (Vladimir Iliç Lenin, 1870-1924).

Shumë gjermanë dhe austriakë ishin të frymëzuar nga puna e Shpenglerit, duke përfshirë edhe piktorin austriak Oskar Kokoshka (Kokoschka), dirigjentin dhe kompozitorin gjerman, Vilhelm Furtvangler (Wilhelm Furtwängler) dhe regjisorin austriak-gjerman-amerikan, Fric Lang (Fritz Lang). Midis tjerëve, Shpengleri ushtroi ndikim edhe mbi dy gjigantët e filozofisë evropiane, gjermanit Martin Hajdeger (Heidegger) dhe austriakut Ludvig Vitenshtajn (Wittgenstein).

Shpengleri ushtroi ndikim edhe mbi autorët britanikë, si prozatori anglez Herbert Xhorxh Uells (Herbert George Wells) si dhe mbi prozatorin Malkolm Louri (Malcolm Lowry).

Prej autorëve amerikanë të cilët kanë qenë nën ndikimin e Shpenglerit janë prozatori amerikan Ernest Heminguei (Ernest Hemingway), prozatorja amerikane Vila Kater (Willa Cather, 1873-1947), shkrimtari amerikan, Henri Miler (Henry Valentine Miller, 1891-1980) dhe Frensis Skot Ficxherald (Francis Scott Fitzgerald, 1896-1940) i cili njëherë e quajti veten „Shpenglerist amerikan“.

“Rënia e Perëndimit” la gjurmë të mëdha te përfaqësuesit e brezit të humbur* (Lost Generation). Vizioni i Shpenglerit për natyrën ciklike të qytetërimit dhe për bashkëkohësinë e fundit të ciklit evropian të qytetërimit perëndimor, e shtyri shkrimtarin amerikan Uilliam Sjuard Bërouz (William Seward Burroughs, 1914-1997), shkrimtarin amerikan Xhek Keruak (Jack Kerouac) dhe poetin amerikan Alen Ginsberg (Allen Ginsberg) të gjurmojnë për të gjetur farën e ciklit të ardhshëm në bashkësitë, pjesë e të cilave kane qenë ata vetë.

Për dallim nga kjo pjesë e botës, intelektualët dhe shkrimtarët e Amerikës Latine i tërhiqte posaçërisht argumenti i Shpenglerit që nënkuptonte se Evropa ka qenë në rënie terminale. Ka tregues që dëshmojnë se interesimi për Shpernglerin përsëri është ndezur.

Pesimizmi i Shpenglerit nuk kaloi pa ndëshkim. Në botomin e gazetës së ilustruar të Londrës të datës 10 korrik 1920, shkrimtari dhe filozofi anglez G. K. Çesterton (Gilbert Keith Chesterton) zhvilloi një polemikë me pesimistët – pa e përmendur Shpenglerin me emër – dhe me kritikët optimistë të tyre, duke pohuar se asnjëra palë nuk e ka marrë parasysh lirinë njerëzore të zgjedhjes: „Pesimistët besojnë se kozmosi është orë që lëviz dhe që nuk mund të ndalet; progresistët besojnë se ai është orë që e kurdisin vetë ata. Por unë besoj se bota është ajo që vetë ne kemi zgjedhur të bëjmë prej saj; edhe vetë ne jemi ata që kemi zgjedhur të bëjmë prej vetes; rilindja jonë apo rënia jonë do të dëshmojnë me trumbetë për lirinë tonë“. Me fjalë të tjera, si duket bota sot apo si do të duket në të ardhmen, kjo varet nga vetë njeriu, nga vetë njerëzit.

Shënime për autorët

Bërouz, Uilliam Sjuard (William Seward Burroughs, 1914-1997) shkrimtar amerikan; diplomoi në Harvard; figurë e rëndësishme e bit gjeneratës*; u bë i varur nga morfiumi;

Bird, Çarls – studiues amerikan;

Çesterton, G. K. (Gilbert Keith Chesterton) shkrimtar anglez, filozof, teolog laik, kritik letrar dhe kritik arti;

Djui, Xhon (John Dewey, 1859-1952) filozof amerikan, psikolog dhe reformues arsimor; paraardhës i filozofisë së pragmatizmit;

Ficxherald, Frensis Skot (Francis Scott Fitzgerald, 1896-1940) prozator amerikan; hyri në historinë e letërsisë si përfaqësues i „epokës së jazz-it“, që pasqyronte shpirtin e të rinjve të viteve ’20 të shekullit XX.

Frojd, Zigmund (Sigmund Freud, 1856-1939) psikolog dhe psikiatër austriak, me prejardhje hebraike; themelues i psikanalizës;

Furtvangler, Vilhelm (Wilhelm Furtwängler, 1886-1954) dirigjent dhe kompozitor gjerman;

Gëte, Johan Volfgang (Johann Wolfgang Goethe, 1749-1832) shkrimtar gjerman;

Ginsberg, Alen (Allen Ginsberg, 1926-1997) poet amerikan;

Hajdeger, Martin (Martin Heidegger, 1889-1976) filozof gjerman; kur Edmund Huserli (Husserl) për shkak të prejardhjes hebraike u dëbua nga universiteti, vendin e tij e zuri Hajdegeri;

Hanke, Herbert (1915-1996) prozator dhe poet amerikan;

Heminguei, Ernest (Ernest Hemingway, 1899-1961) prozator amerikan; laureat i çmimit „Nobel“ (1954); përfundoi me vetëvrasje, me pushkën e gjahut;

Herakliti (sipas Apolodorit, Efes, 544 – rreth 480 para K.) filozof antik grek; ishte kundërshtar i demokracisë. Pas fitores së demokracisë në qytetin e tij të lindjes, Efes, refuzoi të merrte pjesë në jetën shtetërore. Nga vepra e tij “Mbi natyrën” janë ruajtur rreth 130 fragmente autentike. Shprehja e njohur “Çdo gjë rrjedh”(Panta rei) shpreh njërin prej mendimeve kryesore të Heraklitit, sipas të cilit i gjithë realiteti ndodhet në ndryshime të vazhdueshme.

Huserl, Edmund (Edmund Husserl, 1859-1938) filozof gjerman me prejardhje hebraike;

Kasidi, Nil (Neal Leon Cassady, 1926-1968) poet amerikan;

Kater, Vila (Willa Cather, 1873-1947) prozatore amerikane;

Kauli, Malkolm (Malcolm Cowley, 1898-1989) shkrimtar, poet, kritik letrar amerikan;

Keruak, Xhek (Jack Kerouac, 1922-1969) shkrimtar amerikan;

Kiefer, Anselm (1945-) piktor dhe skulptor gjerman;

Kokoshka, Oskar (Oskar Kokoschka, 1886-1980) piktor, poet, dramaturg austriak;

Korso, Gregori (Gregory Nunzio Corso, 1930-2001) poet amerikan;

Kriza e Agadirit – Kriza e dytë e Marokut, e njohur edhe si Kriza e Agadirit, ishte një krizë ndërkombëtare që shpërtheu kur luftanija gjermane SMS Panther u ankorua në portin Agadir të Marokut, më 1 korrik 1911;

Lang, Fric (Fritz Lang1890-1976) regjisor austriak-gjerman-amerikan;

Lenin (Vladimir Iliç Lenin, 1870-1924) filozof, ekonomist dhe punëtor shoqëror – rus;

Louri, Malkolm (Malcolm Lowry, 1909-1957) prozator anglez;

Miler, Henri (Henry Valentine Miller, 1891-1980) shkrimtar amerikan;

Niçe, Fridrih (Friedrich Nietzesche, 1844-1900) filozof dhe poet gjerman;

Shik, Oto (Otto Schick) studiues gjerman;

Uells, Herbert Xhorxh (Herbert George Wells, 1866-1946) prozator anglez;

Vajthed, Alfred North (Alfred North Whitehead, 1861-1947) filozof dhe matematikan anglez, profesor i filozofisë në Harvard;

Veblen, Thorshtajn (Thorstein Veblen, 1857-1929) ekonomist dhe sociolog norvegjez-amerikan;

Vitenshtajn, Ludvig (Ludwig Wittgenstein, 1889-1951) filozof austriak.

* * *

Shënim: “Brezi i humbur” (Lost Generation) është shprehje që në kuptim të gjerë nënkupton personat e moshës së njëjtë apo të afërt në një shtet të caktuar ose në botë, të cilët në fëmijërinë e tyre, në rini apo në moshën më të mirë, janë goditur nga lufta, nga fatkeqësia e natyrës apo nga kriza ekonomike. Pjesëtarët e brezit të humbur kanë lënguar nga sëmundjet, kanë qenë të gjymtuar, janë ballafaquar me varfëri, kanë pësuar trauma psikologjike, kanë vdekur të rinj. Për dallim nga gjyshërit e tyre apo nga pasardhësit e tyre, brezi i humbur nuk ka mundur ta realizojë potencialin e vet të plotë. Në kuptim të ngushtë, në radhë të parë në Evropë apo në botën perëndimore, me këtë shprehje nënkuptohen brezat e meshkujve të viteve 1880-1900 e këndej, të cilët kanë qenë të aftë që si vullnetarë apo si rekrutë, të marrin pjesë në Luftën e Parë Botërore. Brezi i humbur është ballafaquar me një shkallë të lartë vdekshmërie, me plagosje apo me trauma psikologjike. Shprehjen e popullarizoi Ernest Heminguei (Hemingway) në romanin e tij “Dielli lind përsëri” (The Sun Also Rises, 1926). Në një kuptim edhe më të ngushtë shprehja brezi i humbur përdoret për shkrimtarët amerikanë, të cilët, sikur Heminguei, në vitet ’20 të shekullit XX jetonin dhe punonin në Paris.

* * *

Shënim: Shprehjen brezi bit (Beat Generation) e krijoi në vitin 1948 shkrimtari amerikan Xhek Keruak (Jack Kerouac). Ka të bëjë me një grup autorësh të cilët me veprat e veta i kanë dhënë formë kulturës amerikane në vitet pas Luftës së Dytë Botërore. Pjesa më e madhe e krijimtarisë së kësaj lëvizjeje jokonformiste ilegale të të rinjve u botua dhe u popullarizua gjatë viteve ’50 të shekullit XX. Brezi i bitistëve edhe sot ka ndikim të fuqishëm në San Francisko. Bërthamën e grupit e përbënin shkrimtari amerikan Xhek Keruak (Jack Kerouac), poeti amerikan Alen Ginsberg, prozatori dhe poeti amerikan Nil Kasidi (Neal Leon Cassady), poeti amerikan Gregori Korso (Gregory Nunzio Corso), prozatori dhe poeti amerikan Herbert Hanke dhe shkrimtari amerikan Uilliam S. Bërouz (William Seward Burroughs). Më vonë grupit iu bashkëngjitën edhe krijues të tjerë.

* * *

Veprat: “Rënia e Perëndimit – projekt për morfologjinë e historisë së botës” (Der Untergang des Abendiandes – Umrisse einer Morphologie der Weltgeschichte, 1918-1922); “Prusianizmi dhe socializmi” (Preußentum und Sozialismus, 1919); “Njeriu dhe teknika” (Man and Technics, 1931); bestselleri “Ora e vendimit” (Jahre der Entscbeidung, 1933); “Urfragen” (posthum, 1965).

Xhelal Zejneli

A ËSHTË DUKE EKSPERIMENTUAR RUSIA NË UKRAINË LUFTËN E TRETË BOTËRORE?

April 12, 2022 by s p

Akademik Prof Dr Hakif Bajrami/

Luftërat fillojnë dhe mbarojnë, zakonisht për të okupuar territore të reja. Në rastin konkret, Rusia në shiqim të parë dihet se ka jo mjaftë, por ka tepër territore. E ndonjë tiranë i saj, siç është V. Putini edhe pse ishte agjent i sigurimit, nuk e dinë sa territore i ka, por po provon të okupojë edhe më shumë, sidomos synimet e ka në jug, ku ka humbur shumë treva të begatëshme që i pati okupuar me luftëra të padrejta, sikurse bërët kjo tani në Ukrainë.

Botën e civilizuar e ka pasë përfshi një lloj eksperimenti labaratorik i covid19, sa që virusi “marionetë” nuk respektoi as viza, as asnjë fuqi ushtrake dhe policore. E vetmja fuqi që luftoi këto dy vite me “luftën misterioze-infektimin me virus19”, ishte mantëlbardhësia dhe farmacia që shënoi rekorde përfitimi. Pra, a do të shënoi Rusia me luftën ndaj Ukarinës, rekorde fitime, apo do të mbetet humbëse morale dhe politike e materiale, sepse po e zhvillon një luftë jo të drejtë, po e zhvillon një luftë neokolomniale, me rrezik që t` i tejkaloi caqet i izolimit vetëm në këtë pjesë të globit.

Faktet po tregojnë se në mes Perendimit të pasur dhe të fuqishëm me një anë dhe Rusisë së egër dhe agresore në anën tjetër është kah zhvillohet një luftë speciale e fromatit që në çdo kohë mund të metastazojë në viset tjera, kuptohet në rend të parë nëse soldati rus e sulmon cilindo shtet aty në kufi e që është antare e NATO-s. Edhe më kuptueshëm, nga informatorët Perendimor po vijnë lajme se Ushtria ruse po vret civilë dhe rrënon lokalitete që nuk kanë lidhje me pozicionet strategjike ushtarake”. Kjo tregon se strategjia ruse është me qëllime skpanzioniste kah eksperimenton. Këtij rreziku i shtohet fakti se lufta e quajtur “EMBARGO” ndaj Rusisë me një kujdes të matur, Rusia dëshmoi se sulmin nuk e ka aq të kontrolluar, aq më parë kur Putini po i ndryshon komandantët e luftës, e që tregon se humbje ka, por synimet i ka aq iluzore sa që zyrtarët e lartë të Kremnilint po kërcnohen se: “Rusa do ta kontrollojë hapësirën jetësore nga Vlladivostoli e deri në Lisabonë”. A nuk është kjo fjali hitleriane e ngajshme me atë të S. Millosheviqit kur huliganët e tij klithin: “Nga Tokio deri Adriatik”; Vetem urdhëro Sllobodan do të shkojmë deri në Tiranë”. Dhe bota e civilizuar jo moti (para 30 vitesh), edhe pse kishte embargo akonomike dhe ushtarke, bile me Rrezoluta të KS OKB, Jugosllavia Federative ia patë marrë 2 miliardë dollarë para kesh nga Bota arabe; një miliardë dollarë nga Gjermania; tetëqindë e pesdhejtë milionë nga Franca dhe shtatëqindë e pesdhejtë milionë dollarë nga Italia etj. Ato para patën shkuar në kontot e Jellcinit: Serbia blente armatim, Rusia blente mallëra për tregun e saj të brendshëm, sepse ishte buzë greminës nga uria. Dhe a do vejnë në gjujë me këso “Embargosh” Putinin, unë mendoi se JO. Janë kohë e rrethana tjera, sepse malli rus, kudo nepër Evropë dhe Glob nuk po bojkotohet sa e si duhet.

“Dokumenti i mbrapsht” dhe Mollotovi në Krime 1945

Çdo luftë përfundon me një paqe. Edhe Lufta e Dytë Botërore i mbaroi me pazaret e

TRESHES të filluara në Teheran në tetor 1944: Villson, Stalin dhe Ceherchill. Më vonë në një proces të Konferencës Krimes (2-12 mars 1945) Cherchilli në një pako të cigarës do të shkruaj se si duhet ndarë sferat e interesit në

Ballkan.Cerchilli në pakon e cigares që donte ta hudhë, por që Stalini e vlerëson si “të arsyeshme”, e nënshkruan dhe propozon që dokumenti të ruhet dhe është ruajtur. Aty Tri shtete ballkanike propozohen t` i takonë sferës totalitare, dy shtete t` i takojnë sferës së demokracië. Jugosllavia mbetët nën ndikimin 50% ,me 50%. Shqipëria mungon në dokumentin fillestare në tërësi. E kur e pyeti Mollotovi që ishte Ukrainas Cherchilin pse mungon Shqipëria?, Cherchill përgjigjet me ekovoke diplomatike: “Sepse e dini se çka më kanë bërë shqiptarët më 1916 në Luftën e Daradanelës. Më kanë detyruar të japi dorëheqje, sepse e humba luftën. Tash e kam shansën, unë t` ua japi dorëhejen atyre, sepse: “kanë bashkpunuar me fashizmin”. E kush ka bashkpunuar me fashizmin, sipas treshës së madhe dhe vendimit tyre në Teheran (tetor `44), fituesit e luftës kishin siguraur të drejtën për likvidim të popullsive të tëra. Me këtë “parim” neofashist, Tito i likuidoi 520 000 gjermanë nga Vojvidina, kurse Stalini i likuidoi nja 12 000 000 banorë nga ato vise që i “çliroi”, sidomos treva e Kaliningradit sotshëm u rusizua plotësisht. Po edhe në viset tjera. Në Krime (mars 1945) me insistimin kambëngulës të Mollotovit, Shqipëria u pranua si “duhet të pranohet si shtet dhe ndarja e saj në sistem të jetë 50% me 50%. Gjërat i ndrroi koha dhe sistemi që shqipëria të mbetet sferë e interesit Lindor!.

E për shqiptarët në Jugosllavinë titiste, dihet çfar planifikoi Vasa Çubrilloviq më 3 nëntor 1944. Propozoi që të akuzohen për “popull kuislling” dhe si të tillë të likidohen. Dhe më lakuriq: Tito, nuk është e rastësishme pse më 9 prill 1945 i tha Delgeacionit shqiptar në Beograd se: “Ju 90% keni qenë me fashizmin”. Kjo do të thot se Diktaturën ushtarke nuk do t` ua heki kurrë dhe e mbajti fjalën! Deri më 1966 i largoi 415 000 shqiptarë nga Kosova dhe Maqdonia në Turqi me pazare meskine.

E vërteta Vlladimir Putini do ta humbë luftën

Gati të gjithë popujtë e Lindjës janë skllavçr të fantazisë dhe zmundjës imperialiste që i shpje në pozitë inferiore. Në gjysmën e dyë të shekullit XIX, Rusët e quanin Ukranbinën “Rusia e RE”, krejt hapur për ta okupuar dhe nga deti për t` iu afruar Stambollit, që ta “forcojnë pozitën rreligjioze, si një Vatikan i Dytë. Dhe kur të forcohën me të gjitha mjetet duhet sulmuari Vatikanin e Parë (Romën). E mendonin një perandori ashtu si e pikturon këto ditë Medvedevi (mik i Putinit): Rusia nga Vlladivostoku e deri në Lisabon”. Po, këta (Putin etj) e duan një Rusi më të madhe se ajo që ua pati lërë Stalini. E tërë këtë propogandë e pati dhe po e kopjon Serbia si një satelit i saj, që tani në te po gërmon edhe Kina komuniste, se: “Kosova është Serbi e vjetër” (nga viti 1853 lindi kjo teori konspirative-hb), dhe me asnjë shenjë nuk dëshmon se do ta evitojë nga Preambula e Kushtetutës. Po këtu një krahasim historik në mes Kosovës dhe Ukraninës (Krimes), është sa anakronik aq edhe naiv. Kjo për faktin se në Kosovë popullsia është autoktone shqiptare, dhe me shumicë apsolute. Ndërsa në viset që i aspiron Rusia në Ukrainë, popullsia është e KOLONIZUAR me dhunë , me gjenocid të tipit hitlerian.

Prandaj, për mos më e zgjatë, Rusia nuk ka shansë që ta nsië luftën bërtahmore, sepse i kthehet bumerang. Në këtë drejtim, Putini duhet të jetë i kontrolluar sepse qysh tani ka shenja se ai do të përgjigjet penalisht, jo nga ndonjë gjyq nderkombëtar, por nga erupcioni i kundershtimeve brenda Rusisë, sepse po e dërgon vendin në luftë vetëvrasëse. Dhe këtë aksiomë Putini e dinë shumë mirë. E dijnë edhe gjeneralët e tij, që do të përgjigjen penalisht. Por, “loja” e filluar ka filluar të ndihet në çdo cep të Globit dhe indinjata është në rritje antiruse. Por, arbitri që i jep penallti njerës palë, asaj agresore, një herë si duket po KALKULON, që çështja e krimve dhe padrejtësieve ruse, të shkojë sa më largë në rrafshin e krimeve me moton: “po luftojnë slllavët në mes evti”, panterej.

Ukraina në luftën që është zhvilluar në ish Jugosllavi ishte në anën e agresorit serbian

Jo vetëm mercanrët ukrainas, por edhe ushtria e rregullt Ukrainase me helikopterë ka bërë luftë sidomos ndaj shqiptarëve në katër raste. Qarqet e NATO-s këtë faktë e dijnë dhe i kanë edhe fotoset nga satelitet dhe disa korrespodentë gjerman të luftës, rastet i kanë të shënuara. Por, gjermanët, sa luftë lokale që zhvillohet pas Nyrenbergut, i lutën zotit që tragjeditë e reja të jenë edhe në permasa edhe në lartësi më të egra se ato të nazifashistëve. Këtu pushon djalli ndër “tepih”, dhe popujt e vegjel e psojnë. Bota duhet ta dinë se në Kosovë nuk ka parti fashiste e Serbia është me shtatë të tilla. Në Kosovë nuk ka parti komuniste e as socialiste, e Serbia i ka tri parti të tilla agresive. Madje nuk ka as politikanë si individ që kultivojnë politikë raziste. Po, ka mjekrrosha sa të duash, por këta nuk janë në pozicion që të dominojnë në asnjë lëmi të jetës. Mund të destabilizojnë diçka, por kontrolli është shumë vigjilent. E në Ukrainë ka parti te të gjitha niveleve, ashtu si është e mbushur Rusia apo Franca me shumë vende tjera të globit.

Demonstrata antirusi në Tiranë (8 prill 2022) vijimësi e asj në Prishtinë (mars 2022)

Demonstratën në Prishtinë dhe Tiranë me moton “Jemi përkrah Ukrainës, dhe strehojmë ukrainas” janë shenja se shqiptarët janë bujar dhe njeriun në vuajtje nuk e injorojnë, sikurse vepruan me Hebrenjët. Por, diplomacisë Ukranisë duhet bërë me die se edhe ambasadori i saj në Beograd është piesë e tyre, por po deklaron se: “Nuk do ta pranojmë Kosovës, sepse Kosova është pjesë e Serbisë”. Askush publikisht nuk i reagoi nga politika e Kievit. E ne i dijmë hallet e Zeleninit, por i kuptojmë më thellë se kushdo tjetër ambicjet e Kremlinit, sepse ato i keme me thika e topa para hundës qe dy shekuj gjencid mbi ne dhe në ne shqiptarët, në trojet tona.

E unë në vogëlsinë time ia them edhe ambasadorit ukrainas në Beogrda, po edhe kushdo që ka kësi qëndrimi se Kosova e ka shpallë PAVARËSINË më 17 shkurt 2008, dhe të cilën e ka vulosë edhe Gkykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) në Hagë, më 2010. Këtu jemi, por lufta tash e tutje, nëse sulmohemi, nuk do të zhvillohet vetëm në Kosovë, por duhet llogaritur edhe Sanxhakun e Nishit,i cili deri më 1878, besa me ndihmën e shteteve Evropiane, gjithnjë me moton kryqzatë: “Po e luftojmë osmanlinë dhe po luftojmë kundër islamit në Evropë”. Kështu maskohej gjenocidi më i egër që ka ndodhë në Evropë ndaj një populli, siç janë shqiptarët në tojet e veta. E tërë Vilajeti i Kosovës, pra edhe Sanxhaku i Nishit me kazatë: Nish, Leskofc, Vrajë, Trrn, Prekupe e Kushumli lindej, jetohej dhe vidisej shqip 84%, ishte me tapi tokë shqiptare.

Po, ne bërëm luftë të drejtë dhe Ushtria Çlirimtare e Kosovës, e Adem JASHARIT, bartëte armë me gomarë, dhe në krah. Kudo i blente me paratë e popullit (sidomos diasporës). Ukraina sot, është shtet, ka fabrika, banka, dhe spitale dhe plus po dërgohen dihma nga mbarë bota. Madje ka lajme se po dërgohen edhe armë moderne, e neve na i ndalonin ose konfiskonin edhe ato që i blenim me parat tona. Jo,JO, po t` i kishim ne në Kosovë më 1998/99, vetëm llojin e armëve që i ka sot Ukraina, ne nuk do të kishim nevojë për një luftë HUMANITARE që e bëri NATO, e të cilën luftë nuk do ta fitonte kurrë pa këmbësori, mësa a e fitoi Hitleri në Angli, për faktin se e kishte qiellin, por nuk kishte mundësi dot ta okupojë tokën e anglosaksonit. Po ashtu, edhe më rëndë ishte gjendja në Kosovë më 1998/99, sepse Serbia me ndihmën e Rusisë, Kinës dhe Ukrainës, patën siellë 160 000 trupa ushtrarë, policë e mercenarë për me pre e diegë, dhunuar dhe rrënuar, çdo gjë në Kosovë. E vërteta, NATO e gjeti Kosovën në germadha. Por falë SHBA-ve, Perendimit dhe miqëve të shumtë nga tërë Globi, Kosova u ngritë nga hiri dhe sot është kandidat për KE, NATO DHE OKB, gjithnjë në saje të diersës sonë të dlirë dhe këshillave e ndihmave të miqëve të shumtë, sidomos Amerikanë. Respekt për jetë e mot, derisa të ketë jetë e shqiptarë në këtë tokë të plagëve dhe kreanrisë. Respekt për mirëkuptim.

Më 11 prill 2022 Prishtinë