Adil FETAHU

(Rade Radovanoviq: QESHJA NËN TREKËMBËSHIN E VARJES, roman historik, botoi “Koha”, Prishtinë, 2021)

Autori i romanit, Rade Radovanoviq, është  gazetar e kolumnist i cili ka punuar për disa media të vendit e të hueja, është njëri nga themeluesit e gazetës së pavarur “Danas”. Është edhe dramaturg e skenarist. Mbi të gjitha, është njeri, antifashist dhe antiracist.  Në kohën e bombardimeve të NATO-s mbi forcat serbe, ka qenë korrespodent i luftës dhe shef i  studios Radio Evropa e Lirë në Beograd. Për punën e tij, në raportimet objektive gjatë kohës së bombardimeve, është shpërblyer nga drejtori i përgjithshëm i REL. Pas asaj lufte, të cilën autori me sarkazëm e quan “Lufta  e parë serbo-botërore”, Radovanoviqi ka shkruar romanin “Qeshja nën trekëmbëshin e varjes”, me tematikë për ngjarjet më dramatike dhe më të tmerrshme të krimeve serbe në Kosovë gjatë viteve 1998-1999.   Pjesa dërmuese e romanit i kushtohet tmerreve që kanë përjetuar e pësuar shqiptarët nga forcat serbe para dhe gjatë kohës së bombardimeve, por edhe shkatërrimeve,  pasojave  dhe viktimave në Serbi.  Romanin e ka përkthyer në gjuhën shqipe Flaka Surroi, drejtoreshë dhe kryeredaktore gazetës “Koha”, Prishtinë.

Titulli i romanit “Qeshja nën trekëmbëshin e varjes”,  është metaforë për gjendjen psikologjike, kur njeriu  qeshë pavend, edhe kur është në gjendje të pashpresë, sikur në rast kur është vu në trekëndëshin e varjes. Kështu edhe udhëheqësit në Serbi qeshnin derisa NATO bombardonte e shkaterronte infrastrukturën e tyre. Në nëntitull  ka shtuar: “krejt çfarë  kishit dashur të mos e dini për luftën në Kosovë”. Me këtë  nëntitull  ka aluduar në tri kategori të njerëzve në Serbi: ata të cilët i dijnë krimet serbe kundër shqiptarëve por që nuk duan t’ja dijnë;  ata që nuk i dijnë ato, dhe ata të cilët nuk kishin dashur t’i dijnë.

Romani është i strukturuar në 50 ese, në të cilat shtjellohen ngjarje e tema të ndryshme të  periudhës dyvjeçare (1998 e 1999). Shumica prej tyre kanë të bëjnë me krimet e forcave serbe të kryera kundër civilëve shqiptarë, gjatë vitit 1998 dhe gjatë kohës së bombardimeve të NATO-s (24 mars – 9 qershor 1999). Gjithashtu ka trajtuar aspekte të ndryshme   politike e të sigurisë dhe shkatërrime, viktima në njerëz e dëme të cilat NATO i ka shkaktuar në Serbi. Prej krimeve serbe të kryera kundër civilëve shqiptarë, autori i përmendë dhe jep hollësi për vrasjen e civilëve në Gllogovc, Qirez e Likoshan; luftën treditore dhe vrasjen e 55 pjesëtarëve  të Familjes Jashari; betejën e Rahovecit, në të cilën u vranë 95 shqiptarë dhe u zhdukën 42 serbë, trupat e të cilëve më vonë janë gjetur në varreza masive në Malishevë, Volljakë dhe Kleçkë; atentatin në Kafenënë “Magic” në Prishtinë, ku u vra studendja Adriana Abdullahu dhe u plagos profesori Enver Petrovci; krimi në kafenenë “Panda” në Pejë; krimet në qytetin dhe në fshatrat e Gjakovës, veçmas krimet e vrasjes masive në Meje; krimet e tmerrshme në Picerinë “Kalabria” në Suharekë; krimet dhe kurdisjen e kolonës me refugjatë në Korishë që u goditën edhe nga bombat e NATO-s; masakrën e Raçakut, etj.Për të gjitha këto masakra dhe krime tjera, autori jep hollësi me shifra e fakte, me emra e mbiemra (shifrat për to i ka marrë nga Fondi për të Drejtën Humanitare), ndersa faktet nga burime të ndryshme, për të cilat ka raportuar në emisionet e Radios Evropa e Lirë, si reporter i luftës. Këto krime, si dhe zhdukja e gjurmëve të tyre, ishin  strategji dhe të planifikuara që nga kreu i shtetit, nga “Udhëheqësi”, siç e quan S.Millosheviqin, nga Shtabi i Përgjithshëm dhe në nivele tjera, për eliminimin e shqiptarëve dhe pastrimin etnik të Kosovës. Sistemi i pastrimit etnik të Kosovës ishte i përpunuar dhe zbatohej me përpikmëri: granatoheshin fshatrat, hynin policia, ushtria e paramilitarë të ngjyrave të ndryshme, vrisnin e nxirrnin njerëzit prej shtëpive, plaçkitnin gjithçka që mund të merrej e bartej: para, vetura, traktorë, motokultivatorë, makina, mobilje, e pastaj i sperkatnin me benzinë dhe u jepnin flakën shtëpive, ndonjëherë edhe me njerëzit brenda. Policë e paramilitarë, në mesin e të cilëve kishte edhe shumë kriminelë nga luftërat e Bosnjes e të Kroacisë, me gëzim vinin në Kosovë, për të vrarë e plaçkitur. Plaçkën e ndanin edhe me komandantët e tyre. Për hollësitë e disa nga veprimet kriminale të forcave serbe në fshatrat e Gjakovës, autorin si reporter i luftës, e kishin informuar edhe policët e dezertuar Zhelko Staniq e Bojan Zllatkoviq, nga njësia 32 e Policisë Speciale. Ai thotë se Kosova në vitin 1998 ishte Eldorado për  plackitësit. (fq.49). Një ish-polic tjetër, Sllobodan Stojanoviq  i njësisë 37 të Policisë Speciale, tregon në hollësi ngjarjen e tmerrshme. Në fshatin Lez, të Hoçës së Prizrenit, gjyshi mbante në prehër një djalosh të vogël, tre-katër vjeç. I afrohet polici i quajtur me nofkën Rambo, dhe e pyet:

• Nip e ke?
• Po, nip, thotë plaku.
• Gjyshi e ruan nipin, e babai në mal, a po?
• Jo, babai punon në Gjermani.
• Eh mirë pra. Mbasi punon në Gjermani, çon pare, a po; ia kthen tytën e automatikut fëmiut. Sa pare i ke?
• Të jap krejt sa kam, thotë plaku.
• Jo krejt, por aq sa vlen nipi, dhe ia cakton “vlerën” 5000 marka. Shkon plaku në shtëpi, i merr sa ka të holla, kthehet ia jep policit. 
• Këtu janë 3000, edhe 2000 marka, që të mos ta vras nipin.
• Të gjitha që kisha t’i dhash, flet plaku duke qarë.
• Rambo shtiu me plumb në kokën e fëmiut. Asnjë zë s’iu dëgjua fëmiut! (fq.66).

“Ka mbi një dekadë që zgjatë thuajse pa ndërperje tmerri shtetëror serb ndaj shqiptarëve në Kosovë. Nuk është asnjë lajm i ri, terror ka pasur edhe më heret, nga koha e luftërave ballkanike, kur ushtria serbe kishte kryer masakra të tmerrshme ndaj popullatës shqiptare. Ka pasur edhe pas Luftës së Parë Botërore, kur historianët dhe akademikët serbë, hartonin plane për spastrimin etnik, torturën dhe dëbimin e shqiptarëve të Kosovës në hapësirën e Anadollit”,  thotë atori.(fq.30). Që pastrimi etnik i Kosovës ishte strategji e planifikuar e regjimit, e vërteton edhe biseda e kolonelit Millan Kotur, me kolonelin britanik Richard  Chonglinski, oficer i ndërlidhjes i Misionit të Verifikuesve në Kosovë. Në atë bisedë, koloneli serb, duke i shpalosur hartat e aksioneve që do të ndërmarrin forcat serbe në luftimin e UÇK-së dhe deportimin e popullsisë, ia shpjegon kolegut britanik  arsyet dhe fazat e aksionit të pastrimit etnik të Kosovës: 

-Kur të mbarojë puna me eliminimin e plotë të UÇK-së, do t’i largojmë të gjithë shqiptarët nga Kosova. Kështu Serbia i bënë shërbim (edhe) Perëndimit dhe NATO-s.

– Çfarë shërbimi?

–  Shërbim të madh të serbëve në mbrojtjën e civilizimit perëndimor, se nëse tash nuk e zgjidhim problemin me UÇK-në dhe shqiptarët, ju duhet ta bëni në të ardhmën (fq.192).

Qosiqi pranon se kishte gjenocid

Në kohën kur faktori ndërkombëtar kërkonte  nga kreu i shtetit ndaljën e krimeve dhe torturave kundër shqiptarëve dhe kërcënohej me intervenimin e NATO-s,  nënkryetari i Qeverisë, Shesheli  në mbledhje të Parlamentit të Serbisë kërcënohej kundër shqiptarëve: “Nëse ndodhë bombardimi i NATO-s, nëse ndodhë agresioni amerikan, ne serbët do të pësojmë mjaft, por më nuk do të ketë shqiptarë në Kosovë. Do t’i ndjekim përtej Bjeshkëve të Nemuna, prej nga edhe kanë ardhur. E pra ju tash zotërinj, urdhëroni e na sulmoni, kurse deri atëherë…”(fq.76). 

Pas krimit të kryer, të vrasjes masive në Meje, aksion që u zhvilluar nën komandën e gjeneralit Vlladimir Llazareviq, Udhëheqësi (S.Millosheviq,v.j.)  më 27 prill, e kishte dekoruar Llazareviqin me Medaljen e Flamurit të Luftës, me motivacion: “për rezultatet e realizuara në mbrojtjen e shtetit” (fq.369-370). Për hollësitë e krimit të kryer në  Gjakovë dhe në fshatrat përrreth, ka  folur polici ushtarak, dëshmitari i mbrojtur në Tribunalin e Hagës. Kanë folur edhe policë tjerë të dezertuar: Zhelko Staniq (fqi i autorit) dhe Dejan Zllatkoviq. Ata kanë  treguar se në operacionin ”Reka,” më 27 e 28 prill, në rrethin e Gjakovës ishin vrarë mbi 350 civilë. Duke i mbledhë informatat pas aksionit të kryer, komandanti Llazareviq i kishte raportuar gjeneralit Pavkoviq, që ishte komandant i Armatës së Tretë (në Kosovë), se gjatë operacionit “janë eliminuar mbi 350 “terroristë” dhe se më shumë se 4000 shqiptarë janë dëbuar për në Shqipëri. I gjithë operacioni u krye me djegëjen e pothuajse të gjitha shtëpive në fshatrat ku është krye operacioni”. Këtë informatë Pavkoviqi ia ka përcjellë kryeshefit të Shtabit të Përgjithshëm, Dragolub Ojdaniqit, ndërsa ky i fundi, sipas linjës komanduese, i ka referuar komandantit suprem (S.Millosheviqit,v.j.).

Pasi ishte informuar prej disa serbëve nga Kosova për këtë dhe krimet tjera  që ushtria dhe policia serbe kishin kryer kundër shqiptarëve, “Babai i kombit serb”, akademiku Dobrica Qosiq, kishte shkruar në ditarin e tij: “Nëse  vërtetë kjo është bërë me urdhër të komandës  dhe të komandantit suprem, atëherë ata duhen gjykuar në Beograd për krime lufte dhe gjenocid ndaj popullit shqiptar. A me pastrim etnik të Kosovës e Metohisë do ta përfundojmë luftën tonë për mbrojtjën e tokës së shejtë serbe? Ky është turp kombëtar, ky krim kolektiv i ushtrisë serbe e zhdukë etosin e popullit serb dhe e rreshton atë mes të tillëve çfarë janë popujt gjermanë, amerikanë, kroatë, myslimanë, aziatikë…Si do ta vazhdojmë ekzistencën historike me këtë faj kolektiv” (fq.374).

NATO paraprakisht informonte për caqet dhe kohën e bombardimit !

Nuk ka dyshim se nga selia e NATO-s, para se të  zhvillonin  aksionet e bombardimit, udhëheqësve të caktaur iu vinin informatat për caqet dhe kohën e bombardimit. Kjo bëhej me qëllim që t’iu shmangën vrasjes së civilëve, punëtorëve në objektet, fabrikat dhe institucionet. Kështu, nga bombardimi i Ndërtesës së KQ të LKJ-së, të Fabrikës së armëve në Kragujevc, dhe të disa objekteve tjera, ishin evakuar punëtorët dhe nuk ka pasur viktima në njerëz.  Këtë fakt ia vërtetoi autorit vet ministri i atëhershëm i informatave, radikali  Aleksandar Vuçiq, kryetari i tashëm i Serbisë. Vuçiqi ishte afrua shumë me autorin pas vrasjes së gazetarit e redaktorit Quruvie, me qëllim që në REL ta plasojë “të vërtetën” e tij, se Quruvien e ka vrarë mafia malazeze. Por, afrimin më të madh e pati pas bombardimit të ndërtesës së RTS, ku u vranë 16 e u plagosën disa gazetarë, redaktorë e punëtorë tjerë. Të nesërmën e bombardimit, ministri takohet me reporterin e REL, dhe shumë i mllefosur i tregon se për bombardimin kanë qenë të informuar drejtori i përgjithshëm, Millanoviq, redaktori Komrakov  dhe dy-tre persona tjerë udhëheqës, të cilët i kanë hequr prej ndërrimit njerëzit e vet, ndërsa këtë nuk e kanë informuar që ta evakuojë nënën e tij, Angjellina, që ishe redaktore e lajmeve në RTS. Qëllimi ka qenë që të vritën sa më shumë njerëz, për ta shfrytëzuar rastin për propagandë në mediat ndërkombëtare kundër NATO-s. Kur autori e ka pyetur ministrin Vuçiq, a të raportojë në REL për këtë, i ka thënë: “Kjo do të ishte e fundit e që do të thoshe diçka”.  

Me Vuçiqin që ishte ministër për informata, autori që ishte reporter i luftës dhe shef i përfaqësisë së Radios Europa e Lirë, në Beograd, ka pasur shumë takime, sidomos gjatë kohës së bombardimeve të NATO-s. Për karakterin e Vuçiqit, autori thotë se ishte dhe mbeti një radikal perverz, pa  karakter, lavdëraç, cinik, frigacak, i pabesë.  Gjatë luftës në Bosnje, Vuçiqi publikisht ka deklaruar se për një serb të vrarë, do t’i vrasim 100 myslimanë! Si ministër për informata, ishte një censor që dënonte dhe mbyllte gazetat e pavarura (merr shembëll gazetën “Danas”). Pas rënies së regjimit të Millosheviqit, Vuçiqi organizoi aksione për përkrahjen dhe mbrojtjen e kriminelvëe të luftës, pastaj e braktisi Partinë Radikale Serbe (të Sheshelit), por mbeti një radikal filiz, formoi partinë tjetër dhe arriti në postin e kryeministrit e të kryetarit të Serbisë!.

** *

Në romanin “Qeshja nën trekëndëshin e varjes”, do të gjeni shumë emra personazhes reale, të njohura e të pa njohura, negative e pozitive. Si roman historik paraqet një pasqyrë reale të tmerrit që kanë përjetuar shqiptarët gjatë luftës në vitin 1998 dhe gjatë bombardimeve të NATO-s (1999).  Temat e trajtuara kanë mbështetje jo vetëm në aspektet individuale, por edhe të spektrit të formacioneve shetërore, politike, ushtarake, policore, që e bëjnë librin të besueshëm si literaturë historiografike. Është botuar pothuajse në të njëjtën kohë në Beograd, në Zagreb dhe në Prishtinë.

Libri  ka karakter edhe si roman autobiografik, sepse në qendër të ngjarjeve është vet autori, Rade Radovanoviq (Radomir Radoviq), si reporter i luftës, korespodent  i shumë mediave të brendshme e të jashtme dhe shef i përfaqësisë së Radios Europa e Lirë në Beograd, e të cilin regjimi dhe segmentet tjera shoqërore të Serbisë e konsideronin si spiun i Amerikës dhe i NATO-s. Edhe vet titulli i romanit në njëfar mënyre ka të bëjë me situatën në të cilën vepronte  autori.

I koncipuar në mënyrë dramatike, gjatë leximit të romanit të krijoht përshtypja se je duke parë filmin apo dramën e ngjarjeve të përshkruara. Ka zëra që thonë se romani do të ishte si lektyrë historike për shkollat e mesme. Por, sa të jetë ky regjim dhe ky sundimtar (Aleksandar Vuçiqi, v.j.), nuk do të dihet as për viktimat e veta, e lere më të “armikut”, thotë autori. 

Mjerisht, mentaliteti dhe qëndrimi i njëjtë është edhe sot në elitat politike, shtetërore, kishtare e kulturore të Serbisë dhe të shumicës së serbëve kudo që jetojnë, gjë që paraqet rrezik për paqen në “Ballkanin e hapur” të Vuçiqit, Ramës e Zaevit!

Adil FETAHU

Nga Agim Xh. Dëshnica/

Kthim në kohë.

Ndërsa shfletojmë librat e letërsisë së dënuar, na dalin parasysh, si mirazh në shtegtimin e dhimbshëm, poetët e shkrimtarët e lirisë, Musine Kokalari, e munduar në burg  e internim, e harruar në vetmi deri në fund të jetës; poetët atdhetarë françeskanë, të masakruar mizorisht; poetët Namik Mehqemeja e Trifon Xhagjika, Vilson Bloshmi e Genc Leka, të pushkatuar pa mëshirë, Havzi Nela, i varur barbarisht në litar, të gjithë për poezitë  kushtuar lirisë  e dashurisë ndaj jetës, edhe shumë të tjerë; poetët, shkrimtarèt e gjuhëtarët Arshi Pipa, Martin Camaj, Isuf Luzaj, Bilal Xhaferri e të tjerë, të ikur nga përndjekja drejt lirisë, por të përmalluar për atdheun deri në fund të jetës.

Në shtatë vitet e para, pas mbarimit të luftës, sidomos në shkollat e mesme pothuaj gjithë të rinjtë lexonin me ëndje librat jo vetëm të autorëve të huaj,  por edhe  të poetëve e shkrimtarëve tanë, të botuara para e gjatë luftës. Në mjediset e ngrohta e të pasura të librarive private ende të pambyllura, shumë vetë kërkonin librat, “Seç më thotë nënua plakë” e “Rreth Vatrës” të shkrimtares Musine Kokalari, “Vallja e Yjeve” të Lasgush Poradecit, “Kapllan Aga i Shaban Shpatës” të Mitrush Kutelit, “Nga Tirana në Stokholm” të Vedat Kokonës, romanet, “Afërdita” të Sterjo Spasses, “Gremina e Dashunisë“ të Mustafa Greblleshit etj. Mandej nisi dhuna, grabitja e librarive, mbartja me kamionë, shfarosja e shkatërrimi i librave të kulturës kombëtare. Një rrymë shkretane me kundërvlera letrare, me emrin realizëm socialist u shfaq, edhe në vendin tonë, me armë e mburrje,  me hymne e lavde për diktaurën, edhe kjo e shqyrtuar imtë nga lart. Letërsia e bukur e Rilindësve, e zhvilluar më tej nga pasardhësit e tyre, u ndërpre, heshti trishtueshëm.

Ardhja e shkrimtares në jetë e në atdhe

Musine Kokalari, lindur në 10 shkurt 1917 në Adana të Turqisë, kthehet më 1921 në atdhe, në Gjirokastër, me pjesëtarët e tjerë të familjes. Aty mori mësimet e para në shqip. Nëntë vjet më vonë, familja shpërngulet në Tiranë, ku më 1937, ajo mbaroi shkollën normale “Nëna Mbretëreshë”. Pas një viti vijoi studimet në Universitetin e Arteve të Bukura në Romë, La Sapienza. Gjatë viteve universitare Musineja, krahas studimeve, jetoi çaste të lumtura, duke u marrë, me krijime letrare me tema familjare, në shqip e italisht. Ndërkohë pati letërkëmbim të pasur me shkrimtarët e shquar, Lumo Skëndo (Mit’hat Frashëri) e Alberto Moravia, të cilët i vlerësonin krijimet e saj në letërsi. Ende studente në Romë, përgatiti librin e parë me skica e tregime, “Seç më thotë nënua plakë”, botuar më 1941 në Tiranë, një libër ky i këndshëm për të gjitha moshat, kushtuar jetës në qytetin e saj, që u prit mirë nga lexuesi i gjerë. Dita e botimit të këtij libri shënon shfaqjen e shkrimtares së parë shqiptare në botën e letrave shqipe. Më 1941 mbrojti shkëlqyeshëm doktoratën me temën “ Shqipëria dhe Naim Frashëri”. E kthyer në atdhe, Musineja dëshironte të merrej vetëm me letërsi. Në një letër të vitit 1943, ajo shkruante: “Unë dua të shkruaj, të shkruaj, të shkruaj vetëm letërsi e të mos merrem me politikë.” Ata që kanë patur fatin ta njihnin nga afër, kanë treguar se ajo ishte e çiltër, e dashur, e butë, e ditur, jashtëzakonisht e zgjuar, altruiste, por edhe krenare, dinjitoze e me karakter të fortë, të pathyeshëm, mishërim i aftësisë dhe ndershmërisë njerëzore. Si e tillë, ajo bashkëpunoi me dijetarët Sotir Kolea e Selman Riza, Namik Resuli e Aleksandër Xhuvani, me poetët Lasgush Poradeci e Arshi Pipa, me shkrimtarët Vedat Kokona e Sterjo Spasse. Pas një viti botoi librin e dytë “Rreth Vatrës”, me përrallat e bukura të gjyshes në mjedisin e këndshëm të jetës së përditëshme familjare. Pas disa muajsh nxori në dritë librin e tretë, “Sa u tund jeta”. Kritika letrare e vlerëson si një roman etnografik të arrirë, ku tregohet historia e një dasme në Gjirokastër me ritet e njohura të jugut e me këngë të mbledhura me kujdes vatër më vatër. Atje tregohet fati i një gruaje në familjen gjirokastrite, vihen re ngjyrime realiste të përshkrimit, njohja e jetës shpirtërore dhe e zakoneve, kujdesi i veçantë për gjuhën, shprehitë dhe ligjërimin e grave të qytetit. Me këto libra Musineja na kujton françeskanët At Bernardin Palaj e At Donat Kurti, mbledhësit e palodhur të këngëve e rapsodive, përrallave e fjalëve të rralla në malet e veriut, të cilët jashtë çdo logjike, pas luftës u ndëshkuan, njëri humbi jetën në hetuesi, tjetri  u plak burgjeve.

Lufta e ndëshkimi i idealit kombëtar

Lufta e përhapur, edhe në Shqipëri, rrëmbeu më 1944, edhe shkrimtaren atdhetare. Si një nga themelueset e Partisë Socialdemokrate, me punën e saj, doli numri i parë i gazetës “Zëri i Lirisë”. Më 12 nëntor të po atij viti, nisi kalvari i përgjakur i mundimeve. Vëllezërit Muntas e Vesim Kokalari, botues të kryeveprave botërore, kushëriu Syrja Kokalari, u pushkatuan pa gjyq nga terroristët komunistë. Pas katër ditësh u arrestua edhe vetë Musineja. Rreth 17 ditë në burg, e torturuar me pyetje e kërcënime, ajo me përgjigjet e saj, i hutoi komisarët e armatosur. Më tej do të vijonte, pa u ndalur, goditja kundër tërë fisit të Kokalarëve.

Paslufta  e mundimeve   

Në dimrin e ftohtë 1945, vit i turbulluar nga dënimet mizore kundër atdhetarëve të pavarësisë, nga zhurma e shtypit dhe fjalimet për kinse votime të lira, demokraci e fjalën e lirë, Musine Kokalari, për ironi te fatit, u pranua në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë. Aso kohe mundi të botonte librin me 60 esse “Sikur të isha lule!”, por prapësitë e kohës  nuk iu ndanë. Në 11 Janar 1946, pas votimeve të 2 dhjetorit 1945, sipari “Qeveria Demokratike”, rrëshqiti e ra dhe u shfaq dhunshëm Republika Popullore, me një parti. Pa kaluar as dymbëdhjetë ditë, Musineja u arrestua përsëri për qëndrimin e saj opozitar, në mbrotje të ideve atdhetare e lirive demokratike. Një lukuni hetuesish, prokurorësh e kryetarësh me dorën e hekurt të diktatorit, u sulën kundër asaj vajze të kulturuar. Pas torturash çnjerëzore, para trupit gjykues shkrimtarja demokrate u mbrojt vetë: “Unë nuk dëshiroj të jem komuniste për të dashur vendin tim, por unë e dua vendin tim. Edhe pse përherë mendoj se s’jam komuniste, e dua progresin në vendin tim. Ju mburreni se fituat dhe tani doni të asgjësoni ata, të cilët i quani kundërshtarë politikë. Unë mendoj ndryshe nga ju, por vendin tim e dua. Ju më dënoni për shkak të idealit tim. Unë jam nxënëse e Sami Frashërit. Me mua ju doni të dënoni Rilindjen.” Në çastin, kur britma e porositur “Me vdekje në litar!” u dëgjua e fortë në sallë, kryetari i gjyqit e pyeti Musinenë: “E dëgjon çfarë kërkon populli?“ Musineja me qetësi iu përgjigj: “Nesër ketë do të kërkojnë edhe për ju!” Asnjë avokat, as dëshmitar mbrojtës, nuk u pa pranë saj.  Edhe sot zëri i shkrimtares jehon: “S’jam komuniste dhe ky s’mund të quhet faj, në burg nuk duhet të jem!” 

Në ato çaste të mbrojtjes së ligjëshme, si kryetari, edhe prokurori u ngritën në këmbë dhe thanë: “Ne nuk lejojmë të vazhdosh mbrojtjen!”.  Sipas vendimi të caktuar qysh më parë u dënua:20 vjet heqje lirie, me burgim të rëndë në Burrel. Ndër të tjera, ajo u ndalua të botonte libra dhe u përjashtua nga Lidhja e Shkrimtarëve. Libraria e saj u mbyll. Lexuesit e rinj prisnin më kot para portës së mbyllur. Edhe librat që kishte shkruar u shpallën të ndaluar dhe u mbartën me kamion në drejtim të panjohur. Të gjitha këto ngjarje u zhvilluan në nëntor 1946. 

Edhe pse burgimi i Musinesë u mbajt tepër sekret, papritur emri i shkrimtares shqiptare, u bë i njohur ndërmjet tridhjetë shkrimtarëve të burgosur në botë më 1960. Jehona për lirimin e saj u përhap edhe në vendin tonë. Diktatori dinak kërkoi largimin nga burgu e nga sytë e botës, duke e internuar në Rrëshen, më parë fshat, në 1949, më pas qendër e rrethit të Mirditës. Pra, shkrimtaren demokrate e fshehën në thellësi të maleve, ku dielli dukej e zhdukej, nga një kep në tjetrin dhe nata binte, përhapej e qetësonte shpirtrat e munduar në kampe minierash e internimesh. Me ata njerëz të varfër e të harruar nga bota, Mirdita e bukur e pishave, e lumenjve, e ajrit të pastër, për habi ngjante si burg. Vendasit e nderonin  në heshtje Musinenë e drobitur nga punët e rënda me krahë në bujqësi e ndërtim, në dimrin e ftohtë me borë e në vapën e verës. Ajo binte në sy menjëherë me pamjen fisnike, me veshjen e pastër e me të ecurit midis atij qyteti të varfër. Një mësues e poet nga kryeqyteti, i harruar edhe ai në fshatrat mbi Rrëshen, shënonte në kujtimet e veta, se teksa zbriste në atë qytet të vogël, udhës ishte hasur me Musinenë, madje e pati përshëndetur, kur në kohën e lirë ajo shkonte në bibliotekë, ulej, lexonte e shkruante. Ndëshkimi, përndjekja e çdo prapësi ndaj saj, vinin nga dora e fshehtë e diktatorit zilar E. Hoxha. Edhe pse ishte e sëmurë rëndë, askush nga zyrtarët s’donte t’ia dinte për të, askush nuk u kujdes për mjekimin e saj në spital. Kështu, Musineja u shua në vetmi më 1983. Siç tregojnë, në ditën, kur do të pushonte përgjithmonë në tokën që e deshi aq fort, u mbart me kamion zhavori dhe u mbulua vetëm nga varrmihësit. 

Nga dorëshkrimi “Mbi jetën time”

 Sado diktatori u rek më kot t’ia mbyllte gojën vajzës së hijshme shkrimtare prapa maleve me burgje e kampe, ajo foli dhe flet edhe sot e kësaj dite me dorëshkrimin e saj: “Komunistët më varrosën për së gjalli, se nuk u kërkova falje në gjyq për aktivitetin tim. Dhe pse do të kërkoja falje? Unë s´jam fajtore.” Më tej shënimet vijojnë: “Ç’fat tragjik! Më doli edhe sëmundja kundër. Të paktën të kisha qetësi në vitet e fundit të jetës sime! Për shëndetin tim nuk i drejtohem kujt, aq më pak atij që kishte në dorë të më lehtësonte dënimin. Këtu kuptova një gjë. Për mua jo vetëm që nuk interesohen, por duan të më zvarritin. Dhe vetë kontrollet e këtyre muajve s’kanë gjë tjetër, veçse fjalë të kota. Sipas rregullave, unë duhej të isha operuar këtu e gjashtë muaj më parë. Ç´do të ngjasë? Njoha kulturën demokratike, njoha tragjedinë e përmbysjeve të mëdha revolucionare. Njoha një gjyq special. Njoha 16 vjet burg dhe 22 vjet internim me përplasje andej – këndej. Njoha punën e punëtorit me normë individuale, njoha punën e krahut me normë kolektive në bujqësi e ndërtim. Njoha vetminë e vetëkërkuar, shoqërinë e rastit në burg dhe gjithë ndryshimet që pasonin nga ai tërmet i pandërprerë për të konsoliduar diktaturën e proletariatit.  Kam 38 vjet që nuk e di ç’domethënë familje. Nëse vdes, në valixhen e vogël kam disa sende me vlerë etnografike për Muzeun e Gjirokastrës. Ato pak kursime dhe gjithçka tjetër le të hyjnë në fondin e shtypit, që duhet të krijohet për punëtorin e krahut, i cili është i domosdoshëm, që të demokratizohet kjo punë dhe që të kultivohet punëtori i thjeshtë”. 

Vetëm nga këto pak rreshta kushdo mund të përfytyrojë, se cila qe e dënuara pa faj, demokratja e pahepur deri në fund me ëndërra për një jetë më të mirë në demokraci, shkrimtarja me shpirt bujar.

Dhimbje e nderim!

Në shkrimet kushtuar vajzës demokrate dalin në dritë  ngjarje të panjohura e rrënqethëse.  Nga kërkimet e juristit e historianit Mexhit Kokalari, bëhet e ditur një ndodhi tronditëse, kur u zbulua gropa, ku prehej Musineja pas vuajtjeve të shkaktuara nga diktatori i egër. Atje u pa se duart e saj ishin të lidhura me tela me gjemba!!! Tela të ndryshkur kufiri!!! Tela të përgjakur burgjesh e kampesh!!! Tela pushkatimesh!!! Veçse ai, që urdhëroi dhunimin e fundit, gabohej! Telat ishin këputur e tretur, ndërsa mbi tokë çelin lule, vepra jeton e shpirti i saj – yll ndër yje! 

    Musine Kokalari, megjithëse iku nga kjo botë dhe nuk e pa ditën e lirisë, mbeti e paharruar në zemrat e  mendjet e atyre që kanë lexuar veprat e saj. Nga ajo kohë, do të kalonin dhjetë vjet, kur pas ngadhnjimit të demokracisë, Presidenti i Republikës, aso kohe doktor Sali Berisha, e nderoi me medaljen ”Martir i   Demokracisë”, më pas me titullin “Nderi i Kombit”. Më 2009 u botua vëllimi i parë i veprave të saj. Antropologu Mauro Geraci botoi në Itali “La mia vita universitaria”, ditar ku Musine Kokalari rrëfen miqësitë e ngrohta të viteve universitare. Dr. Agata Fijalkovski në Universitetin e Drejtësisë në Lankaster shkruante: “Duke e përkujtuar herë pas here me nderim,  imazhi i Musinesë është një tregues kyç për të gjetur, se çfarë duhet kujtuar, dhe kush duhet  ndëshkuar.” .

Tashmë pasardhësit e Kokalarëve e përjetësojnë nëpër muze, me letrat e me dokumente. Çmime letrare, shkolla e rrugë, mbajnë sot emrin “Musine Kokalari”. Qindra vajza e gra, të rinj e të moshuar, shoqërojnë përherë me miratim çdo shkrim kushtuar kujtimit të shkrimtares pa tela me gjemba rreth duarve të arta, teksa dëgjon nga nënua plakë këngët e jetës pranë vatrës që t’i dëgjojë r gjithë bota. 

Shkruesi i këtyre radhëve të trishtuara, Agim Dëshnica,  në shenjë nderimi  i ka kushtuar Musiné Kokalarit këta vargje:

Për ty, që deshe të ishe lule! 

Motër e muzave, Musine,

të pret qyteti me legjenda,

te Mali i Gjerë, shtëpitë përpjetë,

me lule, gjethe sipër muresh,

teqe, selvi në qiell lartuar!

Qyteti i Bajos e i Çerçizit,

qyteti i dijes e i Çabejit,

tek sillen retë mbi kala,

mbi Argjironë ndër mendime,

në gji fëmijën me dridhërimë!

Ja, Palortoja po hap dritaret!

Ka mall, të pret mëhallë e bukur!

O motër moj, o Musine!

Me çantë visaresh, lehtë e lehtë,

e qeshur ngjitesh nëpër sokak!

Të pret krahëhapur portë e lartë,

shtëpi e gurtë, zemër e mirë,

oda e qetë, vatër e ngrohtë!

O motër moj, o Musiné!

Por çfarë të thoshte ty nënua plakë

atje rreth vatrës, urtë e butë?

Mos vallë kërkoje ndër shkëndi

për miturinë yjet e bukur,

shpresat si ëndrra për rininë,

o motër moj, o Musiné?

Në qiell shpirti të harrohej,

me fjalë të arta për Naimin,

për ditë me dritë nga perëndon,

kur qark fantazma endej në botë,

me gjak e tmerr sa tundej jeta!

Më kot një dorë me adhurim

e pafuqishme drejt teje nderej!

Më kot dhe grusht i rreptë i dhunës,

padrejtësisë nëpër zymti,

ngrihej mbi ty me kërcënim,

kur ne me mall kërkonim vjollca,

për ty, që deshe të ishe lule,

o motër vuajtjesh, o Musiné!

Nga FEDERICO RAMPINI

Në pragun e Olimpiadës së saj dimërore, Pekini e paraqet vehten si qëndër e një gjithësie alternative. Është një botë e përmbysur kundrejt paraqitjeve perëndimore, duke filluar  nga sporti. Skandali i sulmit seksual tenistes Peng Shuai – që pati një shikueshmëri tepër të shkurtër në social mediat kineze – është fshirë nga një tjetër heroinë kombëtare, skiatorja e re Eileen Gu. Hijeshia e historisë së saj është kjo: Gu, tetëmbëdhjetë vjeçare, ka lindur në Shtetet e Bashkuara dhe në malet mbi liqenin Tahoe (Kaliforni-Nevada) ka filluar kariera e saj e shkëlqyer në specialitetin e trampolinës akrobatike ose freestyle. Por së fundi ka zgjedhur të garojë për kombin e nënës së saj, që është kineze. “Atdhetarizmi i saj Han” i mbush me krenari bashkatdhetarët. Aq më tëpër se si e re amerikane Gu është rrjeshtuar me dogmat e “politically correct” të brezit të saj. Ka marrë qëndrim në dobi të lëvizjes kundër-raciste Black Lives Matter dhe ka bashkëndarë teorinë, simbas së cilës, aziatikët-amerikanë janë edhe ata viktima të urrejtjes kundrejt të huajve e të dallimeve. E vërteta është krejt e kundërt: pikërisht në Kaliforni pakica aziatike që shkëlqen në të gjithë nivelet shkollore dhe është e mbi-përfaqësuar në elitat akademike ose profesionale, lufton kundër “kuotave etnike” që do të duhej të favorizonin të Zinjtë. Nuk ka rëndësi: Gu ka thënë gjërat e drejta për t’i pëlqyer Xi-së. Nëse do t’arrijë të fitojë ndonjë medalie do të ketë shumë kuptime. Është simboli i një diaspore kineze që ndjen t’i përkasë mbifuqisë në ngjitje.

Në ballin gjeopolitik, Vladimir Putini do të jetë në Pekin për të nderuar Xi-në. Kjo do të thotë se udhëheqësi rus pothuajse me siguri do të respektojë armëpushimin olimpik, duke u tërhequr nga lëvizjet ushtarake në Ukrainë. Nëse Evropa dhe Shtetet e Bashkuara mund të fitojnë kohë, kjo i kushtohet kalendarit kinez. Edhe kjo paraqitet si shenjë simbolike se qëndra e botës po zhvendoset. Rusia nuk qe aq e kujdesëshme në 2008, kur “ndoti” hapjen e Olimpiadës verore të Pekinit, me luftën në Gjeorgji. Kur të jetë mbyllur armëpushimi olimpik, Putini din se ka një strehë përballë sanksioneve të mundëshme perëndimore. Kina dhe Rusia po ndërtojnë një sistem financiar alternativ kundrejt atij që ka si strumullar dollarin. Përdorimi i renminbisë kineze vazhdon të shtohet në shkëmbimet tregëtare me të gjithë bashkëpuntorët e Republikës popullore. Të tjerë Vënde, nga Irani tek Venezuela, kanë treguar se mund të zbusin goditjen e sansioneve perëndimore duke u zhvendosur drejt botës së re që ka qëndrën e saj në Pekin.

Xi ka përfituar nga pragu i Lojrave për të zhvilluar një bisedë ideologjike të një profili të lartë. Ka pohuar se demokracia e vërtetë është e tij dhe jo e jona. Ka sajuar një shprehje për të përshkruar sistemin e tij politik: “Demokracia e proçesit të tërësisë integrale”. Thotë se Republika popullore ka një demokraci me pjesëmarrje të gjërë, ndërsa Perëndimi është ngulitur tek rrethi zgjedhor a thua se vlen vetëm ai. Xi ve përballë dy botët mbi bazën e “rendimentit”, të rezultatit: për të është e dukëshme që Kina qeveriset shumë më mirë, me pasoja spikatëse mbi mirëqënien e popullsisë, ndërsa Amerika dhe Evropa janë të mbërthyera në një rënie kaotike. Tani kërkon të na marrë edhe flamurin e fundit, termën “demokraci”. Nuk ka gjasë të shohë t’i prishen Lojrat nga fushatat mbi të drejtat njerëzore. Ndonjë Ojq perëndimore ngulmon të tërheqë vëmëndjen mbi dhunimet e pësuara nga pakicat në Hsiniang (uigurët myslimanë) ose në Tibet, apo nga shkatërrimi i Shtetit të së drejtës në Hong Kong. Janë zëra në shkretëtirë, asnjëri nga sponsorizuesit amerikanë nuk ka tërhequr markën e tij nga këto Lojra.

Beteja për të “asgjësuar Kovidin” fsheh vështirësi reale për Xi-në, duke filluar nga efekti i pakët i vaksinave të prodhuara në Kinë, nga prapambetja e sistemit shëndetësor që nuk i lënë shumë alternativa Vëndit: çdo vatër infeksioni, sado e vogël përballohet me shtrëngesa të tmerrshme. Për të dytin vit rradhazi të mërguarit e brëndshëm nuk mund të bashkohen me familiarët për festën e Vitit të ri hënor. Këta kontrolle të skajëshme në fuqi prej dy vitesh sjellin një efekt anësor: regjimi përdor apet shëndetësore për të përsosur kontrollin dixhital mbi popullsinë e kështu ai mendon të “asgjësojë kundërshtinë”.

Është gjithmonë i rrezikëshëm mirëbesimi në fasadat e jashtëme të regjimeve autoritare. Çensura dhe propaganda kineze kanë arritur një efektshmëri teknologjike të shquar dhe pengesat në punën e shtypit ndërkombëtar pakësojnë shumë daljen e lajmeve të këqia. Problemet e ekonomisë kineze janë të rëndësishme: nuk arrin të shpëtojë nga vartësia e tregjeve të huaja, konsumi i brëndshëm vuan nga Kovidi, sektori i ndërtimeve zhytet nën një mal borxhesh. Fakti që Gjermania po rrëshqet drejt një rënieje ekonomike, pjesërisht i detyrohet dobësisë së tregut kinez. Por gjatë Lojrave tregimi zotërues do të bëjë të harrohen këto hije.

“Corriere della Sera”, 31 janar 2022   Përktheu Eugjen Merlika    

Gjeneral Piro AHMETAJ

Në vijim gjeni përmbledhje të vlerësimeve dhe qëndrimeve strategjike të RSh ndaj tre vendimarrjeve të mëdha të USA & OKB mbi “llogoret e frontit të luftës Rusi – Ukrainë” si dhe përkushtimin e NATO-s për paqen në Kosovë dhe Ballkanin perëndimor. Së pari, përtej konfirmimit zyrtar për trupa shtesë (3000 në Poloni dhe Rumani, 8.500 të Reagim të Menjëhershëm si dhe prezencë të Forcave Speciale në RSh) në përgjigje ndaj kërcënimeve të Moskës zyrtare, këto vendimarrje të SHBA-së i çmoj si “mbështetje me vepra” ndaj Ukrainës si dhe mesazhe të forta mbi vendosmërinë e ShBA në mbrojtje të interesave gjeopolitike dhe kredibilitetit të Aleancës Transatlantike (NATO & SHBA)!. Së dyti, refuzimi nga vendet e Këshillit të Sigurimit të OKB-së, përfshi me votën historike të Republikës së Shqipërisë, i rezolutës së Rusisë mbi preçedentët e kërcënimit të integritetit teritorial ndaj një vendi sovran, ose të “pushtimit të Ukrainës” ! Së treti, riKonfirmojnë rolin kritik dhe vendosmërinë e ShBA-ve, NATO-s por dhe peshën e RSh për ndërtimin e mirëbesimit reciprok, paqes së qëndrueshme, stabilitetin demokratik, axhendën e integrimit në NATO/BE të Kosovës si dhe vendeve të ballkanit perëndimor. Në shtesë, për sa letër-kërkesën e Moskës drejtuar Tiranës zyrtare, e gjej si: “një shaka pa kripë gjeo-diplomatike”, ndërsa seriozisht e çmoj si një “testim të gabuar” ndaj një vendi që partneritetin strategjik me SHBA dhe NATO, e ka të konfirmuar në dokumentat themelore të RSh: “të një rëndësie me peshe jetike për Sigurinë dhe interesat Kombëtare” !Së fundmi, sigurisht është një histori krenarie për mbarë Shqiptarët, por edhe përgjegjësi shtesë e RSh, për tu obliguar dhe kontribuar edhe më shumë, jo vetëm “me votën” në tavolinat e vendimarrjeve të medha (Këshillin e Sigurimit OKB dhe NATO-s) por edhe me kapacitete për mbrojtjen e paqes, stabilitetit dhe interesave gjeopolitike të ShBA-ve si dhe Aleancës së Atlantikut të Veriut në Evropën Jug-Lindore, Mesdhe dhe më gjerë. Zoti e bekoftë partneritetin strategjik të RSh me USA dhe Aleancën Transatlantike (NATO) !

Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit

📍Elbasan, 28 janar 2022 – Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit, Bashkia Elbasan dhe Këshilli Bashkiak, Arkivi Digjital Elbasan dhe Biblioteka Kombëtare, në bashkëpunim të ngushtë me miq e dashamirës të tij, organizuan aktivitetin “𝐔𝐫𝐚𝐧 𝐊𝐨𝐬𝐭𝐫𝐞𝐜𝐢 – 𝐣𝐞𝐭𝐚, 𝐝𝐢𝐬𝐢𝐝𝐞𝐧𝐜𝐚, 𝐯𝐞𝐩𝐫𝐚”, në mjediset e Teatrit “Skampa.Aktiviteti kishte për qëllim të sillte në vëmendje Uran Kostrecin, të prezantuar përmes dosjes së përndjekjes, aktivitetit politik, mendimit dhe fjalës së lirë, krijimtarisë letrare, kontributit si mësues dhe themelues i revistës “Liria”, po ashtu, ekspozimin e librave, shkrimeve, gazetave dhe dëshmisë së dhënë për projektin Edhe Muret kanë Veshë (EMKV). Takimi i parë për Kostrecin u zhvillua në Elbasan, pasi Uran Kostreci ka studiuar e jetuar në këtë qytet, për të cilin ka dhënë kontribut të veçantë. Kostreci studioi në Shkollën Normale, të cilën e përfundoi më 1957. Në vitin 1961 ishte mësues i gjuhës shqipe në fshatin Mollas, përvojë që iu rikthye në vitin 1993, si mësues i gjuhës italiane në shkollën e mesme të Elbasanit.Pas dënimeve politike me burg dhe internim, në dhjetor të vitit 1991, Kostreci themeloi 📰gazetën antikomuniste “Liria”, organ i ish – të përndjekurve politikë të të gjithë Shqipërisë dhe ishte kryeredaktor i parë i saj, si dhe dy herë kryetar i partisë së parë opozitare në Elbasan.Përkujtimi i tij, nga institucione qendrore e vendore, miq, dashamirës e familjarë, disa muaj pasi u largua nga jeta, solli në vëmendje kontributet në vlera të qenësishme në shoqëri të personaliteteve të qëndrueshme, si Kostreci, të cilat punuan për dokumentimin e krimeve të së shkuarës komuniste në vend. 📚📂Një ekspozitë me dosjet e Uran Kostrecit dhe botime të tij, mes të cilave shkrimet në gazetën “Liria”, mirëpriti të ftuarit në takim. ▪️ Paneli i moderuar nga Neritan Sejamini, u konceptua me përfaqësues të institucioneve, organizatave, studiues e gazetarë, që në faza të ndryshme të jetës dhe punës, e kanë njohur dhe kanë bashkëvepruar me Uran Kostrecin.▪️ Kryetarja e Autoritetit, Gentiana Sula, foli për rëndësinë e trajtimit të personaliteteve mbresëlënëse si Kostreci, dhe punën e madhe që kanë institucionet për ndriçimin e rolit të tyre në diktaturë e në demokraci. ▪️ Kryetari i Këshillit Bashkiak Elbasan, Hektor Çiftja, theksoi vlerën e takimeve të tilla dhe mori angazhim për trajtimin tërësor të figurës së Kostrecit, nga pushteti vendor Elbasan.▪️ Akademik Beqir Meta bëri një paraqitje të Kostrecit në atdhe dhe SHBA, duke folur për rolin e rëndësishëm që ai luajti për dokumentimin e së shkuarës komuniste dhe përçimin e vlerave të humanizmit te të rinjtë. ▪️ Z. Selami Zalli i AIDSSH foli mbi dosjen e Uran Kostrecit, të dhënat e mendimit dhe fjalës së lirë në materialet që Sigurimi ruante për të dhe për zbardhjen e saj.▪️ Studiuesi Agim Baçi solli përmasën e Kostrecit si shkrimtar i soneteve, me vlerat e patjetërsueshme të të shkruarit, ironisë së thellë dhe reflektimit.▪️ Familjarë e dashamirës, Hasan Kostreci dhe Jozef Radi, ishin të pranishëm në takim me kontributet e tyre me video të dedikuara, duke sjellë aspekte të tjera të jetës së Kostrecit.▪️ Ardita Repishti lexoi përshëndetjen e ardhur nga Federata Panshqiptare “Vatra” në SHBA, z. Dalip Greca, për njeriun e mirë Uran Kostreci. ▪️ Brunilda Çërraga, veç kujtimeve me Uranin, solli përshëndetjen e Flutura Açkës, e përgatitur posaçërisht për takimin përkujtimor.▪️ Z. Nebil Çika, mik i Uranit, e vuri theksin në rolin e tij në bërjen e drejtësisë sa i takon regjimit komunist në Shqipëri, në pozicionin e pakompromis të Uran Kostrecit dhe vlerat si i mbijetuar i dinjitetshëm.Të rinj të gjimnazit “Kostandin Kristoforidhi” e mbyllën takimin duke interpretuar sonete të Kostrecit. Miq e personalitete që e njohën dhe punuan me Uranin gjatë jetës, deputetë të Elbasanit, Arkivi Digjital Elbasan, përfaqësues të shoqatave e grupeve të interesit, morën pjesë aktive në këtë takim, në prag të ditëlindjes së Uran Kostrecit.Kostreci është një ndër figurat e rëndësishme të demokracisë dhe përballjes së saj me diktaturën dhe takimi për të hap siparin e aktiviteteve të Dialogut të Elbasanit, të cilat do të zhvillohen në këtë qark gjatë vitit 2022. ✅Veç dosjeve, edhe dëshmia e Uran Kostrecit për platformën Edhe Muret Kanë Veshë ruhet në Autoritet dhe mund të lexohet në shqip dhe anglisht, në linkun: 👇https://evenwallshaveears.org/story/uran-kostreci-3/