Analizë / nga Eugent Kllapi

Sipas studiuesit francez Bertrand Bareilles, në vitin 1938, Shqipëria kishte 420 të diplomuar në shkollat më të rëndësishme të nivelit universitar. Në sistemin universitar në vitin akademik 2017-2018, INSTAT thotë se janë 129,394 studentë, kurse për vitin akademik 2016-2017 kishte 139,607 studentë. Interesant është fakti që numri i studentëve për 80 vjet nga viti 1938 në 2018 është rritur 308 herë. Sipas INSTAT per 6 vjet studimi kemi 810 mijë studentë. Në një vit akademik me rrumbullaksim kemi 120 mijë studente në mos më shumë. Ky është një triumf i arsimimit dhe njëkohësisht disfatë për jetën, ndryshe quhet paradoks. Me shtimin që shoqëria do të arsimohet, me më shumë fuqi ajo është në mungesë dhe e papapunë. Një në 3.5 të rinj janë student në shkollat e larta. 23 për qind është raporti i studentit me tërësinë e studentëve e aq më shumë ata nuk kanë punë. Etnopsikologu Gustav lë Bon në librin e tij ‘Psikologjia e popujve dhe e turmave’ në lidhje me arsimin masiv rreth viteve 1900, flet pikërisht për të njëjtin problem në Evropë. Shumësia nuk do të thoshte cilësi në arsim dhe do të thoshte sipas tij shkretim qytetërimi të Evropës. A po duket ky shkretim sot në Evropë, kjo është analizë më vete dhe e gjatë në historinë e marrëdhënieve ndërkombëtare, por Shqipëria po ndjek të njëjtën linjë. Ndryshe, amerikanët specialistë të shkolluarit e brezit të sotëm me të meta i kanë quajtur ‘analfabetë funksionalë’. Kjo armatë pas 10 vjetësh arrin përafro 1 milion dhe pas 20 vjetësh një në dy persona mund të jetë me shkollë të lartë. Të rinjtë që do të duan të futen në shkollë të lartë pas 10 vjetësh do të përballen me një brez të vjetër që janë të shkolluar. 80 për qind do të jenë të gjithë me shkollë të lartë. Dhe sigurisht e ardhmja është më e dhimbshme, të gjithë të rinjtë pa sigurime shëndetësore dhe shoqërore neser pasnesër do i flakë sistemi si lecka, për të mos thënë që kj odo jetë një nga krizat më të mëdhaja të Shqipërisë në të ardhmen.

Njerëz me diplomë ujqër për njeriun me diploma.

Në këtë lloj situatë krijohet një ‘ushtri industriale moderne’ që do vetëm fitil për të shpërthyer si baruti, që bën presion dhe protestë përkundrejt kushteve, si dhe kthehet mbrapsht të zhvillimit ekonomik, pra e kundërta e zhvillimit, krizë. Ndryshe kjo ushtri është quajtur nga Karl Marks, si ‘ushtria rezervë industriale’. Kur kemi një fazë aktuale të kapitalizmit, e cila ndërthur sistemin demokratik me monopole, oligopole, duaopole a forma të përqendrimit të kapitalit rikthehemi në teorinë e Marksit mbi kritikën që i bën ai ekonomisë së lirë të tregut në stadin e demokracisë klasike, ose të hershme (fazat e para të saj). Për t’u kuptuar, kjo nuk është kritikë e demokracisë së konsoliduar nga ai, por ka tipare të hershmërisë së kapitalizmit të egër ose formë klasike e të bërit kapitalizëm në një demokraci difektoze dikur ne vendet evropiane dhe amerikane. Po e shtjellojë pak më qartë problemin aktual me një citim të marrë nga një studiues filozof, Karl Poper. Në librin e tij ‘Shoqëria e hapur dhe armiqtë e saj’, ai citon Marksin për kapitalin që ‘përqendrohet në pak duar’ dhe akumulimi i kapitalit do të thotë, “rritje e prodhimtarisë, rritje e pasurisë dhe përqendrim i pasurisë në pak duar”, “rritjen e mjerimit dhe e varfërisë, punëtorët mbahen me pagat sa për të ekzistuar ose vdesin urie, kryesisht nga fakti që punëtorët e tepërt, të quajtur ‘ushtria rezervë industriale’ mban pagat në nivelin më të ulët të mundshëm, që ndodh si centralizim i kapitalit”. Evropa dhe Amerika e rirregulloi këtë politikë me Ligjin e Pronës, Ligjin Antirust, shërbimet sociale, etj., kurse në Shqipëri asgjë. Sa më tepër është rritur shkollimi këtë 10 vjeçar, aq më tepër Shqipëria është në stadet e fundit në çdo aspekt të jetës së saj në lidhje me vendet evropiane, rikthehemi në fis. Me fjalë të thjeshta, studenti sa do të mundohet të marrë dije të kompletuara përballet me një varfëri në rritje, falë diplomës ai ka pothuajse asgjë dhe është i fundit i Evropës përballë evropianit që ka shkolla profesionale më të shumta dhe është shumë herë më mirë se ai. Tregu i punës kërkon më shumë njerëz teknikë profesionale, sa me atë forcë shtohet dëshira e të rinjve për të shkuar në shkolla të larta.

Çfarë thonë faktet e këtyre viteve?

Në anketa që Shërbimi Kombëtar i Punësimit ka bërë në vitet 2008, 2010 dhe 2012 me bizneset, ka gjetur se mungesa e aftësive është e pranishme në të gjithë sektorët e ekonomisë. Këshilli i Investimeve, në një anketë, referoi se mungesa e kualifikimit të punonjësve ishte një ndër gjashtë shqetësimet kryesore.Qeveria i jep një rëndësi të madhe arsimit profesional nga mandati i saj nga 2013 në 2018 por shikohet se duhet profesionalizuar më mirë trupa mësimore, ambientet dhe laboratorët e praktikave mësimore që janë krejt të vjetruara, ndërsa arsimi profesional ndiqet nga nxënësit më të dobët të ciklit nëntëvjeçar. Informacionet demografike tregojnë se numri i nxënësve që u regjistruan në arsimin e mesë, klasa 10, do të zbresë nga 60,139 nxënës (për grupin e personave të lindur në vitin 1998) te 39,612 nxënës (për ata të lindur në vitin 2005). Në vitin arsimor 2016-2017, në shkollat profesionale u regjistruan 20,981 nxënës, me një rënie të lehtë nga viti 2015-2016. INSTAT raportoi se për vitin shkollor 2014-2015 në shkollat profesionale u diplomuan vetëm 4,702 nxënës. Ndryshe nga sa thuhet se dëshira po drejtohet për nga profesionet dhe nga shkollat profesionale. E para dhe më e rëndësishmja është se investimet e huaja sipas Bankës Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim dhe Bashkimi Evropian po shkojnë më shumë në Serbi dhe Maqedoni. Shqipëria nuk i plotëson kushtet për të thithur investime masive. Madje dhe kinezët e dikurshëm me mall për Shqipërinë po shkojnë drejt vendeve të tjera të Ballkanit. Investimet më të mëdha në Ballkan po shkojnë në Serbi, Maqedoni, Mal të Zi. Për vetë faktin që ish-Jugosllavia nuk i prishi gjithçka që i doli para, e ka ruajtur strukturën e zhvillimit dhe ndërtimit industrial. Pesha e investimeve të industrisë në Ballkan shkon për nga Serbia dhe Kosova. Kjo të lë të kuptosh se Shqipëria nuk ka peshë në industri, sipas raportit të fundit të Bankës Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim ajo e ka peshën e saj ekonomike në administratën publike. Mungon teknika dhe prodhimi. Nga ky fakt del që pikërisht në Shqipëri çalon lënda e parë e punës profesionale. Industria dhe bujqësia, sidomos blegtoria dhe përpunimi i tyre. Puna profesionale është e lidhur zinxhir me të gjitha hallkat e tjera prodhuese deri te ajo e shërbimit. Një rritëm të shpejt Shqipëria po proklamon agro-kulturën, fshatra të zgjedhur për ndërtimin e turizmit dhe agrikulturës, megjithatë projekti ‘100 fshatrat’ duan shtysën e fshatrave të tjerë që po zhduken nga faqja e dheut dhe ku po humbasin sasi të mëdha natyrore. Pa këto kushte shkollat profesionale janë invalidë dhe të paralizuara, nuk ka asnjë vlerësim dhe asnjë perspektivë për to. Turizmi nuk mundet dot të mbajë gjithë këtë peshë mbi supe. Edhe Greqia, vendi fqinjë që është pararojë në turizëm ka ngritur rëndësinë e fshatit, teknikës që në vitet 1980 dhe ngre bujqësinë bashkëkohore.

Ku ndodhet udhëkryqi i shkollimit?

Deri tani jemi në këtë situatë. Piramida e madhe është me më shumë studentë në arsim të lartë, një piramidë e vogël është me nxënës të shkollave profesionale. Nevoja kërkon punë të profesioneve të ndryshme. Punët për shkollë të lartë sa vijnë e ulen, punë për njerëz me formim profesional sa vijnë e rriten, kurse nga ana tjetër me prirjet e sotme ndodh e kundërta, shumica duan shkollat e larta ku kanë një vetëbesim më të lartë për veten dhe të ardhmen e tyre. Ky vetëbesim shkatërrohet kur kërkojnë punë dhe gjejnë punë profesionale teknikë të mesëm, elektricist, hidraulik, sekretare, kamerierë, agjente shërbimesh, shitëse, kryesisht shërbime. Neve si shtet dhe si shoqëri nga ana tjetër na duhet të xhirojmë sistemin tonë të dështuar me prirje nga shkencat shoqërore, ku të gjithë kërkojnë të bëhen filozofë dhe dalin të papunë. I gjithë populli është filozof, si dikur i gjithë populli ushtar, tashmë i gjithë populli filozof, poet, gazetar, ne na duhet i gjithë populli teknicien. Në këtë mënyrë piramida e madhe e shkollave të larta dalëngadalë shteron dhe piramida e vogël e shkollave profesionale ngrihet.

Kjo piramidë mund të shtohet në disa mënyra.

– Duke i ngritur shkollat profesionale me kushtet moderne, laboratorë, infrastrukturë, burime njerëzore, literaturë bashkëkohore. Kjo rrit profesionalizmin.

– Duke iu dhënë një premisë shkollarëve teknikë se mund të jenë armata profesionale e institucioneve shtetit në radhë të parë dhe e PPP në radhë të dytë në punët private. Privatët kërkojnë punonjës të specializuar që mund të gjenden fare mirë aty me bashkëpunimin publik-privat.

– Duhet certifikim serioz mundësisht ndërkombëtar për të krijuar atë besimin e humbur të zanateve dhe profesioneve të profilizuara, kjo rrit premisën e ndjekjes së këtyre shkollave.

– Duke i dhënë një rrogë mujore normale për të jetuar normal për stadin e jakave të bardha. Kjo rrit premisën për shtresën e mesme dhe për vrullin e zhvillimit shoqëror.

– Duke i krijuar një strategji kombëtare për rëndësinë e punësimit të shkollimit profesional, me kusht thelbësor dhe qenësor që rroga të jetë e nivelit normal, te themi më e ulëta 400 mijë lekë.

– Kjo bëhet vetëm me forma keinsianizmi nga institucionet shtetërore në ekonomi dhe në institucione, apo në forma mikser të ekonomisë, pra duhet hequr dorë nga kapitalizmi i hershëm ku nuk ka as sigurime, kontrata, mbështetje, sindikata, aksione.

I njëjti model është në Evropë dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës që pas luftës së dytë botërore. Dalëngadalë për 10 vjet piramida e madhe e shkollave profesionale do të arrinte në 129 mijë punëtorë të profesionalizuar që mund t’i shërbenin si institucioneve dhe vendit, si privatit dhe institucioneve, si vetes dhe shoqërisë, si shoqërisë dhe zhvillimit të përgjithshëm kombëtar. Zhvillimi i tillë i burimeve njerëzore do të kthehesh nga ‘ushtri rezervë industriale’ dhe një bombë sociale për shpërthime krizash në ushtri industriale që do të zhvillonte më pas shtetin, shoqërinë dhe vetë kuptimin e shkollave të larta.

Çfarë po ndodh sot në Shqipëri?

Në përgjithësi ekonomia e shërbimeve ka tiparin mekaniko-automatik të bërjes së punëve. Kjo nuk do të thotë që më shumë se punëtorë mekanikë, kërkohen individë automatë për kryerjen e punëve, që do të thotë që kërkesat për punësim, nuk varen më shumë nga arsimi i lartë në profesionalizëm, sesa nga elektronizimi a automatizimi i mjeteve të prodhimit, që kërkon individë të përqendruar rreth një procesi automat, me status të ulët profesional, punëtorë robot dhe punëtorë të nënshtruar. Jo më kot kërkohet ose shikohet me mëdyshje specializimi, ekspertiza, profesionalizimi, sesa përvoja në punë që zhvleftëson jo rrallë certifikimin dhe në pamje të parë duam shoqëri me stade të specializuara. Shumë punë nuk duan CV-të por miqësitë për punësim, duna sekserin, ndërhyrësin, nuk i duan notat dhe i mëshojnë fort eksperiencës. Për paradoks, gjithë biznesmenët, apo kapitalistët e rinj me një kulturë të re kapitaliste (anadollake me tipare feudalizmi dhe amatorë në kapital, injorantë që nuk dinë të ngrenë kapital), kur shikojnë që u troket në derë një ekspert, i kthejnë kurrizin. Ka dalë dhe shprehja e famshme “Je tepër i kualifikuar, nuk bën për ne”. Shërbimet motivojnë bindjen, propagandimin shabllon sesa idetë novatore të individëve, krijimet e tyre. Ato nuk përfillen nga një kuadër i përcaktuar i bizneseve si mënyrë e të sjellit të kompanive, për këtë mendojnë kompanitë nëna që prodhojnë platforma strategjike ideore. Vetëm një 10 për qind e tyre kanë fatin të konkurrojnë me kualifikimin, pjesa tjetër bëhen specialistë të shumtë. Shumica e ushtrisë së radhës së parë të shërbimeve si bletë punëtore apo milingona luftuese janë femra telekomunikacion, postë, biblioteka, media, tatime, arsim në marrëdhëniet publike të shumë institucioneve, shitëse butikësh, etj. Me këdo të takohemi në hapin dhe në zyrat e para, do të shihet kjo tendencë. Kapitalisti ankohet shpesh se “ka punë, por nuk ka specialistë”. Në vendet e zhvilluara ka vende për punë të specializuara, ka trajnime, specializime, në mos shkollë të specializuar që u bëjnë punonjësve drejtuesit e bizneseve, ka partneritet siç përflitet privat-shtet mbi politika përzgjedhëse që në bankat e shkollave. Më shumë se arsyetimi duhet bukuria. Dhe njëkohësisht armata e të papunëve rritet në përpjesëtim të zhdrejtë me punët që ekzistojnë në treg. Kurse shkollat teknike të larta si inxhinieritë, arkitektet, etj., janë në masë më të vogël burimesh njerëzore dhe kanë më shumë punë, madje nuk i përballojnë dot. Një teknik kompjuteri i rritet paradoksalilsht mundësia për punët në 10, 20 raste, një në shkencat shoqërore i ulen mundësitë në 10, 20 raste.

Paradoksi vazhdon, institucionet mërzejnë

Në fjalimin kur Sokrati ndodhej përpara dhe kundër gjithë parisë së aristokratëve athinas në antikitet, që në një farë mënyre quheshin oligarkë në kuptimin e sotëm dhe të djeshëm pasi kishin marrë gjithë pasuritë e mundshme dhe nuk linin që të mbizotëronte e vërteta në Athinë, ai shprehet me një sentencë, “meqë jap gjykimin më të saktë se ju të gjithë, siç duket, mua më përket të marr edhe pagat tuaja”. Sokratë ka pak në këtë botë, sigurisht që ata nuk mund të jenë në anën tonë të kufirit, ‘sokratidë’ ka sa të duash. Në shumësinë e atyre që do të këmbëngulnin se shkollat profesionale janë kyçi i suksesit në këtë ‘demokraci’ dhe në këtë lloj rendi me forcë të bërtituri nga trotuari në trotuar, ‘kapitalizëm’ shumë do të thoshin se po, megjithatë kjo ‘po’ do të thotë gjithçka dhe njëkohësisht asgjë. Qeveria dhe kryeministri Edi Rama argumenton se shkollat profesionale janë çelësi i suksesit të rinisë së sotme këtu në Shqipëri. Unë do të isha me kryeministrin po mos të më sëmbonte thënia e famshme, se “më shumë mik se ty, kam të vërtetën”. Pikë së pari, duhet të diversifikohet popullsia dhe të kontrollohet migrimi i popullsisë. Ky faktor kyç do të çojë në decentralizimin e qendërzimit të burimeve natyrore dhe njerëzore, profesionale si dhe ekonomike në rrafshin qendror dhe rajonal. Shumë ekspertiza botërore tregojnë se centralizimi i burimeve sjell krizën në qytetërim, është paradigmë e pakundërshtueshme. Jemi në kushtet kur ndodh qendërzimi i burimeve natyrore, njerëzore, ekonomike dhe kulturore që lulëzon gjithçka, kthehet kundër vetvetes, vdes gjithçka. Ndodh centralizimi i çfarëdolloj pushteti në çdo aspekt të jetës, jo decentralizimi shoqëror, kulturor, ekonomik politik ose ndryshe patriarkalizmi, elitarizmi ekstrem, monopolizimi, kulti i individit dhe udhëheqësia. Këto çojnë në krizën e qytetërimit. Zhvillimi teknologjik ka arritur në stadin e robotizimit në revolucion postindustrial, një përzierje të mekanikës me elektronikën, ne duhet t’i rikthehemi mekanikës po me stade moderne. Kapitalistët duhet të motivojnë vetë që punëtorët të jenë të kënaqur që të mos ketë konflikte social-politike. Madje kapitalistët e paditur, amatorë në kapitalin e tyre 30 vjeçar kthehen kundër si vetë shkollat, vetë politikat, vetë dëshirat e të rinjve. Pra, duhet që politika të ndërmarrë nisma konkrete ekonomiko-politike për shërbime sociale. Pas luftës botërore në Britani të Madhe ishte një moto “Përkujdesje e individit nga lindja deri në varr”. Ka 28 vjet që në Shqipëri shteti do ta vrasë individin, do ta shkatërrojë dhe po e shkatërron, nuk do të përkujdeset, pasoja duket shoqëri që do të arratiset në emigrim. Pas luftës së dytë botërore mendimi filozofik ra në pikëpyetje dhe hodhi pyetjen ekzistenciale për individin.

 Ku kemi gabuar?

Mulliri duhet të lëvizë, niseni nga armata profesionale, si dikur Napoloni me ushtrinë e vet profesionale! Në këto kushte, kush nuk do të donte të bëhesh Napolon.

Agim Baçi

Nuk është aspak e lehtë në fakt t’i mbushësh mendjen sot një adoleshenti se sfidat në këtë botë zgjidhen duke besuar më shumë te vetja, pasi në një botë spektakli është gjithnjë e më e vështirë të kuptosh ku ndahet e vërteta me gënjeshtrën. Edhe për mjaft të rritur nuk është kaq e thjeshtë të dallohet ky hendek. Madje ka shumë të rritur që nuk kanë mundur të shohin kurrë asgjë as te vetja e as te tjetri edhe pasi janë rritur dhe janë bërë prindër. Ndoshta kjo vjen pikërisht se kurrë nuk kanë guxuar ta kundërshtojnë ligësinë që na mbjell në shpirt tallja që i bëjmë tjetrit, apo netët pa gjumë kur dikush është tallur apo na ka fyer ne të rriturit apo fëmijë tanë. Aq më shumë duhet të shqetësohemi sot, kur përmes telefonave, internetit e gjithçkaje tjetër që transmeton gjendjen dhe fjalët tona, tallja nuk mbetet thjesht jona, por bëhet publike, shpërndahet duke tronditur këdo, sidomos të vegjlit, adoloshentët, që nuk arrijnë të kuptojnë fuqinë e gabimeve të çastit, sidomos të gabimeve që kanë të bëjnë me botën e tyre në rritje e plot enigma për mendjen dhe trupin e tyre.Në fakt, çdo qytet në botë ka shpirt dhe shpirti i qytetit janë fëmijët tanë dhe miqtë e tyre. E nëse ne të rriturit jemi treguar të pakujdesshëm që të mbajmë qytetet ku jetojmë me një shpirt të pastër, me njerëz që të adhurojnë të mirën, apo që kemi heshtur përpara së keqes së përditshme, atëherë mundet që këtë pakujdesi tonën, këtë gabim tonin, ta ndreqim me fëmijët tanë, duke i mësuar se e keqja dhe tallja nuk mund të jenë të admirueshme. Sepse, nëse jetojmë në një qytet me zemra të errësuara dhe që humbin besimin se ia vlen të jetosh duke menduar dhe vepruar mirë, atëherë askush nuk do ndjehesh kurrë i qetë, e aq më pak i gëzuar që po jeton këtu.Shpesh njerëzit justifikohen se nuk kanë faj përballë së keqes, sepse besojnë se vetë nuk kanë bërë ndonjë gjë të keqe. Por në jetë ka gabime nga veprimet, aq sa ka edhe nga mosveprimet. Sepse shumë gjëra ndodhin kur ne mbyllim sytë ndaj talljes së një shoku apo një shoqeje, ndaj vjedhjeve, ndaj së keqes apo ndaj së ligës, duke mos e ditur se ajo është errësira jonë, që na mbulon të gjithëve e na pengon të lëvizim drejt një vendi me dritë.

Dr. Hasan Bello

Komuniteti çam në SHBA ka qenë një nga komunitetet më të organizuar. Ai i ka fillesat që në fund të shek.XIX dhe fillim të shek.XX-të kur për shkaqe politike dhe ekonomike, popullsia e kësaj krahine të Shqipërisë e gjendur nën presionin grek do të detyrohet të emigroi në vende të ndryshme të botës. Dokumenti i mëposhtëm është marë nga arkivat amerikane. Ai mban datën 26 qershor 1945 dhe i drejtohet Presidentit të SHBA-ve Harry Truman. Në këtë peticion komuniteti çam i SHBA-ve shkruan për persekucionin e kësaj popullsie nga viti 1913 deri në 1940 dhe për kontributin e saj gjatë Luftës së Dytë Botërore përkrah aleatëve anglo-amerikanë, kundër nazi-fashizmit. Ky komunitet kërkon nga Presidenti i SHBA-ve organizimin e një plebishiti nën kujdesin e aleatëve për të vendosur nëse kjo krahinë duhej t`i bashkohej trungut amë Shqipërisë apo Greqisë. Kjo e fundit, në këtë periudhë, duke shfrytëzuar rrethat e kohës dhe pretekstin se çamët kishin bashkëpunuar me gjermanët po i jepte “dorë e fundit” spastrimit etnik, që kishte dekada që kishte nisur. ***“Çamëria me një popullsi prej 80.000 banorë, të gjithë shqiptarë nga raca, gjuha dhe ndjenjat, iu dha Greqisë në vitin 1913. Gjatë viteve 1913 deri më 1940, popullsia e tërë provincës u persekutua dhe u përndoq pa asnjë proces legal, ku u dhunuan të gjitha të drejtat e njeriut nga qeveria greke. Në luftën e sotme, burrat dhe gratë e Çamërisë morën armët kundër fuqive të Boshtit, duke luftuar në anën e aleatëve. Për këtë arsye, ata u persekutuan dhe u vranë në shtëpitë e tyre. Shtëpitë e tyre u shkatërruan nga italianët, gjermanët dhe grekët. Për këtë arsye, ne qytetarët amerikanë nga provinca e Çamërisë ju drejtohemi ju të ngrini zërin tuaj, të ndalni abuzimet e mëtejshme dhe të lejoni mbajtjen e një plebishiti nën mbikqyrjen e aleatëve, nëse kjo pjesë do të jetë me anën e Greqisë apo të Shqipërisë.”

Vasil ÇapeqiBruksel, dhjetor 2021

Eshtë një mister, një enigmë e vërtetë përse gjuha jonë e shkruar shqipe u çfaq vetëm në shekullin e pesëmbëdhjetë, me vonesë krahasuar me gjuhët e tre universeve të mëdhenj kulturorë që e rrethojnë: grek, latin dhe sllav. Dhe nuk besoj se kane patur tjetër argument fqinjët tanë të përjetshëm, për të prodhuar dhe përhapur zhurmën sikur gjoja shqiptarët na qënkan një popull inferior.Nën këtë presion ekzistencial, atdheu ynë Shqipëria, u katandis në fillim të shekullit të njëzetë, me vullnetin e Fuqive te Mëdha, me një gjeografi tepër të vogël në krahasim me hapsirat e saj jetësore reale. Por gjithmonë e hapur ndaj botës nëpëmjet deteve, nga Ulqini në Prevezë, dhe e mbërthyer fort te malet e saj, nga më të lartët në Ballkan. E megjithatë, e Keqja më e madhe dhe kronike, shqiptarëve u ka ardhur prej shefave të tyre politikë. Diktatura Komuniste e bëri Atdheun tonë një vënd bunker, ajo vuri perden e hekurt mbi dete dhe male, duke na mbajtur të izoluar nga bota dhe të ndarë prej bashkëatdhetarëve tanë që jetojnë matanë kufijve.Ne shqiptarët, jemi të gjithë të vetëdijshëm dhe krenarë se gjuha shqipe është zemra e identitetit tonë. Fishta dhe Migjeni kanë shkruar që të dy në « gegërishte » që, së bashku me « toskërishten », ndryshe nga sa kujton njerëzia, nuk janë thjesht dy dialekte. Përveçse përfaqsojnë dy familjet e mëdha të gjuhës së folur shqipe, ato janë dy pjesët organike të trupit tonë identitar : dy hemisferat e tij cerebralë, dy sytë dhe dy veshët e tij, dy duart dhe dy këmbët e tij. Në sajë të këtij aliazhi natyral dhe të pacopëtueshëm, kombi shqiptar ka mundur të qëndrojë në këmbe dhe të mbijetojë nëpër shekuj. Diktatura komuniste kreu akte barbarie dhe inkuizicioni ndaj Gjergj Fishtës: eshtrat e tij u hodhën në lumin Drin dhe vepra e tij u ndalua. Pyetja që shtrohet në mënyrë urdhërore është kjo: përse gjithë këto mizori kundër At Gjergj Fishtës ? Enver Hoxha deshi të imponohej si Shpëtimtari i shqiptarëve. Duke dashur të ëvëndësojëZotin mbi tokë, ai rrafshoi përdhe kisha dhe xhamia. Një shëmbje fizike kriminale e besimit të njeriut. Ndërkaq, « Lahuta e Malcis » e Fishtës ishte bërë korda magjike e Shpirtit Shqiptar. Diktatorideshi ta shkatërrojë edhe atë… Por, para së gjithash, lahuta ky instrument me një tel të vetëm, ka kënduar prej qëmoti epopenë orale të pavdekshme shqiptare, përbri rrëfimeve dhe legjendave të qytetërimeve të medha. Përpara trashëgimisë shpirtërore të popullit të vet, çdo diktator, ani pse e ka emrin Hitler, Stalin ose Enver, e pret gijotina e historisë. Një qëndrim krejt tjetër djallëzor mbajti diktatura komuniste ndaj Migjenit. Ajo deshi të bënte me veprën e tij një produkt kozmetik për të maskuar shëmtinë e vet morale. Për diktaturën, faji i mjerimit të shqiptarëve ishte i Mbretit Zog dhe e i së kaluarës së tyre. Por Migjeni u bë i paprekshëm edhe nëpërmjet vdekjes së tij tejet të parakohshme, në moshën vetëm 27 vjeç. Me« Poemën e Mjerimit », « Recital i malsorit » dhe krejt veprën e tij, ashtu si Victor Hugo, Jehan Rictus dhe Jean Richepin në Letrat Franceze, Migjeni ka kontribuar për të ngritur në institucion, mjerimin dhe revoltën njerzore. Para 30 vitesh, në vënd që Shqipëria të shkëputej nga diktatura dhe nga e keqja, njëdemokraci e gënjeshtërt u instalua në truallin e saj prej dy kampeve politike, njëri gjoja i djathtë dhe tjetri gjoja i majtë, njëri blu dhe tjetri kuq e rozë. Atdheu ynë i martirizuar mori një shkelm të pamëshirshëm në bark, që detyroi një të tretën e popullsisë të largohej nga vëndi. Një eksod biblik, i panjohur në historinë e re të njerzimit. Si modul arithmetik, do të ishte njêsoj sikur katër miljonë Belgë, njëzetë miljonë Italianë, ose njëzetë e dy miljonëFrancezë të kishin marrë arratinë në këto tre dekadat e fundit… Ne shqiptarët e Diasporës jemi materie e gjallë e kësaj hemoragjie njerzore e cila nuk po ndalet. Le të provojmë të lexojmë dhe të kuptojmë përsenë e kësaj fatkeqsie madhore nën optikën eveprës së Fishtës dhe Migjenit. I njëjti refren vazhdon t’u thotë Shqiptarëve se fajin për mjerimin që nuk u ndahet atyre e kaparaardhësi. « Trashëgova një vënd të rrënuar, përsërisin njëri pas tjetrit shefat e Shtetit, por unë jam shpëtimtari juaj, unë jam më i miri… ». Ata kujtesa i tmerron, ndaj duan të sundojnënjë popull amnezik, duke e detyruar atë që të jetojë me sot me nesër. Për të kuptuar aleancën e tyre të hajnisë, mjafton të lexojmë dhe të dëgjojmë atë çka shefat aktualë të te dy kampeve politikë thonë për njëri tjetrin. Gjithëçka është e regjistruar përjetë,me zë dhe me figurë në Internet. Ata akuzojnë njëri tjetrin në mënyrë të paskrupullt dhe pa u hyrë gjëmb në këmbë, se kanë kryer tashmë një grabitje të padëgjuar dhe të pandodhuraskund, të pasurive të vëndit të tyre, të nëntokës dhe të mbitokës, deri te rezervat e floririt të Shtetit, deri te votat, deri edhe te shpresa e një populli të tërë për një të ardhme më të mirë.Por atëhere, si ka mundësi që njerëzit që banojnë akoma Atdheun tonë nuk reagojnë, nuk bëzajnë siç thotë Migjeni ? Në epokën tonë të çrregullimit alarmant klimatik të planetit, Atdheu ynë përjeton çrregullimin e vet të dhimbshëm organik. Nën efektin toksik të reve ngjyrë mavi që u rrinë mbi kokë, dy hemisferat cerebralë, i majti dhe i djathti, punojnë secili për hesap të vet, trupi social bën njësy qorr dhe një vesh shurdh, njëra dorë i bie gozhdës dhe tjetra patkoit, njëra këmbë pengon tjetrën, në rrugën drejt përparimit dhe lirisë. Në këtë vit pandemie planetare, shefat e të dy kampeve politikë duket se po heqin maskën. Të sigurt se tashmë janë bërë të paprekshëm, ata po zbulojnë lojën e tyre mëkatare të kalimit tëpushtetit e cila e ka emërin « vrasja e babës », versioni modern shqiptar i kompleksit të Edipit, mbret i Tebës ne mitologjinë greke. Babai i fundit i diktaturës i tha trashëgimtarit të zgjedhur : « biri im, bëj sikur do të më vrasësh, por jo prej vërteti, sepse jam unë që të mora nga dhitë dhe të futa në oborrin e pushtetit nëTiranë ». Babai i kampit tê kuq të pas diktaturës i tha djalit të tij të dëshiruar : « vritmë mua, biri im, por jo prej vërteti, sepse jam unë ai që të mora nga bulevardet e Evropit, ku ti ishe trafikant dhe të vesha me kostum ministri në Tiranë ». Biri i plotfuqishëm i momentit i thotë kushëririt të tij më të ri në moshë : « unë u bëra ky që jam sepse e vrava babën tim politik, vrite edhe ti babën tënd politik, me qëllim që dy familjet tona, rozë dhe blu të mbretërojnëderi në fund të shekullit ». Ka ardhur momenti i duhur që ti thuhet kësaj lukunie politikanësh të korruptuar: : Mjaft më abuzimit tuaj në grup me Nënën tonë Shqiperi ! Migjeni vazhdon të lypë për ne pakëz dritë dhe godet me grushtin e tij të fuqishëm prejdjaloshi 27 vjeçar malin brënda nesh, që s’bëzan, për të shkundur dhe për të zgjuar ndërgjegjet tona.. Në vitin 1914, Fishta pati shkruar një dramë ku zhvillohet ky dialog ndërmjet heroit tonëkombëtar Skënderbeut dhe Djallit, i cili po kthehej nga një udhëtim i gjatë: Skënderbeu pyet: « po Shqiptarët dhe Shqipëria si janë ? »Djalli përgjigjet : « ashtu siç i do armiku… » Shikoni këtë hartë të dashur bashkëatdhetarë, rezultat i zgjedhjeve të fundit të përgjithshme politike në Shqipëri, në muajin prill 2021. Gjithë bota e shikon në Internet. Eshtë Nëna jonë Shqipëri, e copëtuar më dysh, në rozë dhe blu si nga dora e vetë Djallit. Gjuha jonë e shkruar shqipe, për nga historia e saj është në lulen e rinisë, për nga gjeni i saj ajo është bukuri hyjnore ! Ajo po e kap me shkëlqim vonesën e saj. Ne kemi sot Fishtën, Migjenin dhe Ismail Kadarenë, një nga shkrimtarët më të mëdhenj botërorë të kohës sonë.

Shqiprim Pula/

Marrëveshja për bashkësinë (“zajednica”) e komunave me shumicë Serbe, mbi të cilën kishte pikëvështrime të ndryshme, pakica Serbe në Kosovë mbeti pala më e padëgjuar dhe më pak e përfshirë përgjatë dialogut, për integrimin e tyre në kuadër të shtetësisë së Kosovës. Marrëveshja për bashkësinë (“zajednicën”) e komunave Serbe, u nënshkrua më 19 Prill, 2013 dhe më pas më 25 Gusht, 2015 ajo mbi Parimet e Përgjithshme. Nga një pikënisje historike, secili nga ne, kemi pasur rastin t’a dëgjojmë tregimin qysh në të kaluarën, kryesisht në zona rurale, për hir të krijimit të një miqësie, prindër të fëmijve të porsalindur, u jepnin fjalën njëri-tjetrit se fëmijët do t’i martojnë për t’a forcuar miqësinë, por kjo, pa dëgjuar vullnetin e fëmijve, pa e ditur nëse mes tyre do të kishte dashuri, dhe duke injoruar (mos)gatishmërinë për një martesë të premtuar qysh në vegjëlinë e tyre!. Sado paradoksale të tingëlloj, po aq eksperimentale ishte motivi për nënshkrim dhe ngutia nga premtimet e (pa)realizuara!. Tani, shikuar këtë tregim në kontekstin shtetëror, përkthyer si analogji, shihet tendenca kundër vullnetit të qytetarëve shumicë, dhe eksperiment mbi (de)funksionalizimin e shtetit të Kosovës!. Thirrjet (“presionet”) e një-pas-njëshme, nga përfaqësues të ndryshëm ndërkombëtar, e posaqërisht nga përfaqësuesit e Unionit Europian (UE), për zbatimin e një marrëveshje të tillë, kërkesë kjo, në të sotmen, kundër vullnetit dhe gatishmërisë së shumicës shqipëtare dhe Qeverisë, ngase marrëveshja si e tillë, ishte nënshkruar mbi premtimin për lëvizje të lirë, për më tepër, absurditeti qëndron se marrëveshja si e tillë rezultoi të jetë kundër frymës kushtetuese, kundër integritetit territorial dhe kërcënim për sovranitetin, sipas konstatimit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Kosovës. Thirrjet për themelimin e bashkësisë (“zajednicës”) së komunave me shumicë Serbe me kompetenca substanciale ekzekutive, është thirrje për paralizim të shtetit të Kosovës. Kjo martesë e premtuar qysh n’vegjëli, ka fatin e saj për trajtim ligjor e institucional, domosdoshmërisht vetëm sipas rekomandimeve të Aktgjykimit të Gjykatës Kushtetuese. Nga procesi i dialogut, lindi bashkësia e komunave me shumicë Serbe, por, ishte ҁmimi për shumë tema të premtuara, për dhe rreth Kosovës. Sot, secili nga vendim-marrësit institucional ndihet i frustruar me fatin e kësaj krijese sepse në përmbajtje të Kushtetutës, Kosova prezantohet si shtet multietnik (e paprecedent për nga përqindja demografike në gjeografinë e saj), ndërkaq, bashkësia (“zajednica”) është menduar të jetë për një pakicë nacionale me mundësi kontrolli (!) nga një shtet fqinj, siҁ është Serbia. Në hirin e së drejtës ndërkombëtare, marrëveshjet konsiderohen ligje, apo ‘Pacta Sunt Servanda’, prandaj dhe, nuk mund t’i ikët përgjegjësisë shtetërore por, se ҁfarë duhet të bëj Qeveria me këtë martesë të premtuar qysh n’vegjëli është t’u qaset bisedimeve me Serbët lokal, respektivisht përfaqësuesit e tyre, dhe jo me Serbinë për ҁështjet e interesit të brendshëm; të prezantohen modelet më të mira edhe të vendeve anëtare të UE-së, si zgjidhje e pranuar duke e ruajtur rregullimin unitar shtetëror të Kosovës, po duke garantuar të drejtat dhe interesat e pakicës Serbe në të gjitha ato lokalitete ku ata jetojnë, duke u’a njohur të drejtën në vetorganizim për t’i realizuar interesat komunitare në pajtim me Kushtetutën dhe ligjet tjera në fuqi.Tutje, kërkohet kujdes e vëmendje, ngase gabimet politike të cilat janë bërë nga nomenklaturat politike në të kaluaren, janë padrejtësi që nuk maten fare. Andaj, Qeveria e Republikës së Kosovës, duhet që, para së gjithash i) të shpreh pajtueshmëri për marrëveshje me Serbët lokal, ii) prezantoj parimet të cilat ligjërisht do të jenë obligative për jetësim, iii) Serbët lokal t’i përfshij dhe dëgjoj në një dialogim të drejtpërdrejtë dhe iv) të vazhdoj t’i diskutoj të gjitha ҁështjet teknike për realizimin e një lloj riorganizimi si mekanizëm që do të shërbente për përmirësim jetese të qytetarëve lokal Serb, në mënyrë që t’a evitoj pretendimin e Serbisë që bashkësinë (“zajednicen”) t’a përdor si instrument të saj për manipulim të qytetarëve Serb në Republikën e Kosovës.