Analizë nga Rafael Floqi/

Presidenti i sapozgjedhur Donald Trump ka premtuar ndryshime të rëndësishme kur të marrë detyrën për çdo gjë, që nga imigracioni tek politika e jashtme e deri te tarifat. Presidenti i sapozgjedhur Donald Trump i kaloi dy vitet e fundit në fushatën elektorale, duke bërë më shumë se një duzinë premtimesh për atë që do të zbatonte që në ditën e tij të parë në detyrë. Planet e ditës së parë të Trump janë të gjera, duke bërë thirrje për dëbim masiv të emigrantëve pa dokumente, tarifa gjithëpërfshirëse që ekonomistët kanë paralajmëruar se mund të kenë efekte në SHBA dhe faljet e të pandehurve të akuzuar për sulmin në Kapitol në janar. 6, 2021. Në ditën e parë të mandatit të tij të mëparshëm, Trump nënshkroi vetëm një urdhër ekzekutiv, i cili synonte Obamacare. Këtu janë disa nga premtimet më të dukshme që Trump ka thënë që do t’i bëj që ditën e parë kësaj here.

Emigracioni – fillimin e një program dëbimi masiv

Ashtu siç bëri gjatë fushatave të tij të mëparshme, Trump e vuri emigracionin në qendër të planit të tij të vitit 2024, duke u zotuar vazhdimisht se do të dëbonte emigrantët pa dokumente. Në tetor. Më 27, vetëm disa ditë para zgjedhjeve, Trump përsëriti gjatë një mitingu në qytetin e Nju Jorkut: “Se ditën e parë, unë do të nis programin më të madh të dëbimit në historinë amerikane për të nxjerrë jashtë kriminelët”. Në vitin 2022, numri i emigrantëve pa dokumente që jetojnë në SHBA. ishte gati 11 milionë sipas një vlerësimi federal, megjithëse numri i saktë nuk dihet. Më pak se 500,000 emigrantë pa dokumente dihet që nga shtatori se kishin prejardhje kriminale, thanë Forcat e Emigracionit dhe Doganave në një letër drejtuar Kongresit.

Kur u pyet në nëntor në lidhje me koston e një plani të dëbimit masiv, Trump i tha NBC News se “nuk bëhet fjalë për një çmim”. Në të njëjtin muaj, Trump konfirmoi një postim nga një përdorues tjetër i Truth Social, i cili shkroi se administrata Trump do të ishte “e përgatitur për të shpallur një emergjencë kombëtare dhe do të përdorte mjetet ushtarake” për një program dëbimi. Trump ka shpërndarë postimin duke shkruar, “E VËRTETË!!!”

Do japë fund shtetësisë që në lindje

Kushdo që lind në SHBA i jepet automatikisht shtetësia, një e drejtë e përcaktuar në Amendamentin e 14-të. Shumë gra shtatzëna të huaja vijnë për të lindur në SHBA për ti bërë fëmijët e tyre shtetas amerikanë. Nga ana tjetër fëmijët e emigrantëve të paligjshëm të lindur në Amerikë bëhen nënshtetas amerikanë çka pas një kohe i bën edhe prindërit e tyre, Trump dëshiron ta ndryshojë atë, një operacion logjistikisht i vështirë që pothuajse me siguri do të çonte në beteja ligjore. Në një intervistë në dhjetor në NBC News “Meet the Press”, moderatorja Kristen Welker e pyeti Trumpin nëse e kishte ende planin e tij për t’i dhënë fund shtetësisë sipas së të drejtës së lindjes që në ditën e parë. Trump ai tha: “Absolutisht po”.

Do t’i japë fund politikave të kufijve të hapur të epokës Biden

Trump ka reaguar gjerësisht ndaj politikave të imigracionit të Presidentit Joe Biden, duke u zotuar se do të përdorë ditën e tij të parë në detyrë për të “përfunduar çdo politikë të kufijve të hapur të administratës Biden”. Trump tha gjithashtu gjatë një aktiviteti të fushatës në New Hampshire në tetor se ai do të “përdorte ligjin Titullin 42”, një ligj i shëndetit publik që u zbatua drejt fillimit të krizës Covid-19 dhe lejoi Shtëpinë e Bardhë të dëbonte sa më shpejt emigrantët. Ligji u vazhdua pjesërisht përmes administratës së Bidenit, por qeveria e ndaloi përdorimin e tij në vitin 2023.

Demokracia

Falje për të pandehurit e 6 Janarit

Në shumë raste, Trump ka thënë se do të falte shpejt personat e dënuar për rolin e tyre në sulmin e 6 Janarit 2021, sulmin në Kapitol SHBA. Madje edhe kur u pyet nga Welker i NBC News e pyeti Trump në dhjetor në lidhje me afatin kohor të tij për falje, ai tha: “Po shikoj ditën e parë”. Ai shkoi më tej në një intervistë me revistën Time të botuar muajin e kaluar, duke thënë: “Unë do të rishikoj 6 janarin herët, ndoshta nëntë minutat e para”. Në një konferencë për shtyp në janar, Trump u pyet nëse ai po kërkonte t’i falte të pandehur të cilët akuzoheshin për krime të dhunshme. Trump tha: “Ne po e shikojmë atë”, duke shtuar se ai synonte të bënte “falje të mëdha” për të pandehurit e 6 Janarit.

Më shumë se 1,580 të pandehur janë akuzuar dhe më shumë se 1,270 janë dënuar për veprimet në 6 Janar, me akuza që variojnë nga parakalimi i paligjshëm e deri te komplot për kryengritje. Janë më shumë se 700 të pandehur që ose kanë marrë dënime që nuk përfshinin burgim ose që kanë përfunduar tashmë dënimet e tyre, që do të thotë se Trump teorikisht mund të falë qindra të pandehur pa shumë ndikim praktik.

Vetëm një grusht të pandehurish të 6 Janarit mbetën në paraburgim me urdhër të një gjyqtari federal, ndërsa të gjithë të tjerët që u burgosën janë dënuar me burg pas dënimit të tyre, kur ose kanë pranuar se kanë kryer krimet për të cilat akuzoheshin, ose kur një gjyqtar ose juria i ka shpallur fajtorë përtej një dyshimi të arsyeshëm.

Politika e jashtme

Përfundimi i luftës në Ukrainë

Një nga premtimet më të guximshme të Trump ishte se ai mund t’i jepte fund luftës në Ukrainë brenda 24 orëve nga marrja e detyrës – ose edhe më parë.

“Kjo është një luftë që po vdes për ta zgjidhur. Unë do ta zgjidh përpara se të bëhem president, “tha Trump gjatë një debati në shtator me zëvendëspresidenten Kamala Harris në Filadelfia, ku ka thënë se mund t’i japë fund luftës midis Rusisë dhe Ukrainës në 24 orë. Unë e njoh shumë mirë [presidentin ukrainas Volodimir] Zelensky dhe e njoh shumë mirë [presidentin rus Vladimir] Putin. Unë kam një marrëdhënie të mirë dhe ata e respektojnë presidentin tuaj, në rregull, ata më respektojnë mua. Ata nuk e respektojnë Bidenin”, shtoi Trump.

Gjatë komenteve për shtypin në Mar-a-Lago në janar, Trump u pyet se kur planifikon të takohet me Putinin për të diskutuar një fund të luftës në Ukrainë. Trump tha se do të ishte e papërshtatshme të mbahej takimi përpara betimit të tij të 20 janarit.

Ekonomia

Vendosja e tarifave

Një javë pas zgjedhjes së tij, Trump premtoi se do të nënshkruante një urdhër ekzekutiv për të zbatuar një tarifë prej 25% për produktet e importuara nga Meksika dhe Kanadaja, dy nga partnerët më të mëdhenj tregtarë të Amerikës.

“Më 20 janar, si një nga shumë urdhrat e mi të parë Ekzekutiv, unë do të nënshkruaj të gjitha dokumentet e nevojshme për të ngarkuar Meksikën dhe Kanadanë një tarifë prej 25% për të gjitha produktet që vijnë në Shtetet e Bashkuara dhe kufijtë e saj qesharakë të hapur”, tha Trump në një postim në Truth social në 25 nëntor. Trump kishte propozuar më parë tarifa 10% në të gjithë kufirin, por komentet e tij të nëntorit për dy vendet kufitare të SHBA-së shkuan më tej. Gjatë fushatës së tij, Trump iu referua tarifave si “fjala më e bukur në të gjithë fjalorin e fjalëve”.

Ekonomistët kanë paralajmëruar se konsumatorët mund të mbajnë barrën e tarifave gjithëpërfshirëse, të cilat mund të çojnë në çmime më të larta. Kompanitë mund t’i përgjigjen tarifave duke blerë një produkt në SHBA. dhe jo nga një vend tjetër, ose mund të rrisin çmimet për konsumatorët për të kompensuar koston e tarifës. Alan Deardorff, një ekonomist në Universitetin e Miçiganit, kishte thënë më parë për se tarifat e Trump “janë si një taksë mbi shitjet, në kuptimin që konsumatorët kudo do të përfundojnë duke paguar”. Por ato janë me tepër një mjet presioni ekonomik për të dialoguar.

Do anulojë ‘mandatin’ e automjeteve elektrike

Në vitin 2021, Biden nënshkroi një urdhër që përcaktonte një objektiv mbarëkombëtar, duke synuar që 50% e makinave dhe kamionëve të rinj të shitur deri në vitin 2030 të kenë emetim zero. Në mars, Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit finalizoi kufijtë e emetimit të gazrave dhe automjetet elektrike pritej të ndihmonin në përmbushjen e qëllimeve. Kalifornia ka gjithashtu një ligj që dikton që të gjitha shitjet e makinave të reja në shtet të kenë emetim zero deri në vitin 2035. Trump i ka fshirë të gjitha me një furçë të gjerë, duke iu referuar atyre si “mandatet e automjeteve elektrike”, megjithëse askush nuk do t’i kërkohet të blejë një makinë . Në nëntor, në një ngjarje fushate në Hjuston, ai përsëriti premtimin e tij, duke thënë: “Ditën e parë që të marr detyrën, do të anuloj mandatin e Crooked Joe për automjetet elektrike”.

Shpo, shpo, shpo

Një nga premtimet më të shpeshta të Trump, i përsëritur pothuajse në çdo fjalim të fushatës, është angazhimi për të rritur shpimet e naftës në Shtetet e Bashkuara.

Në një intervistë në një Town hall me prezantuesin e Fox News, Sean Hannity në dhjetor, Trump tha se nuk do të ishte diktator “përveç ditës së parë”, duke sqaruar se ai synon ta përdorë atë autoritet për të “mbyllur kufirin” dhe “shpo, shpo, shpo. “Që në ditën e tij të parë në detyrë.” Trump ka pretenduar në mënyrë rutinore për rritjen e prodhimit të naftës në SHBA që do të reduktonte në mënyrë drastike kostot e energjisë. Muajin e kaluar, sekretarja e ardhshme e shtypit e Trump, Karoline Leavitt i tha Fox News se ai do të punonte për këtë brenda disa sekondash pasi të mbërrinte në Zyrën Ovale. Leavitt premtoi se administrata do të “përshpejtojë lejet për shpime dhe fracking në të gjithë vendin, në mënyrë që të mund të ulim menjëherë koston e jetesës”. Në vitin 2023, SHBA Prodhimi i energjisë tejkaloi konsumin me një sasi rekord, sipas Administrata e Informacionit të Energjisë të SHBA.

Automobila ‘Made in America’

Trump tha gjatë një mitingu në shtator se “një votë për Presidentin Trump do të thotë se e ardhmja e automobilave do të bëhet në Amerikë”. Ai parashikoi se industria e automobilave do të “ushqehej nga energjia amerikane”, “me burim nga furnizuesit amerikanë” dhe do të ndërtohej nga punëtorët amerikanë. Ai shtoi, “Do të ndodhë dhe ne do ta bëjmë që ditën e parë në detyrë.” Vitet e fundit, kompanitë e mëdha të automjeteve kanë pushuar nga puna mijëra punëtorë, megjithëse në janar, General Motors dhe Ford Motor raportuan shitjet e tyre më të mira të automjeteve vendase që nga viti 2019.

Të drejtat e transgjinorëve

Do të kufizojë pjesëmarrjen e tyre në sportet e femrave

Trump i është referuar vazhdimisht grave transgjinore si burra, duke u zotuar para mbështetësve të tij se do të sigurojë që gratë transgjinore të mos konkurrojnë më në sportet e femrave. Në një fjalim tetor në West Palm Beach, ai tha: “Unë do t’i mbaj burrat jashtë sporteve të grave, 100%, menjëherë, që ditën e parë”. Gjatë të njëjtit fjalim, ai u zotua të nënshkruajë një urdhër ekzekutiv që në ditën e tij të parë në detyrë për të shkurtuar fondet federale për shkollat “duke shtyrë teorinë kritike të racës, çmendurinë transgjinore dhe përmbajtje të tjera të papërshtatshme racore, seksuale ose politike për fëmijët tanë të bukur”.

Do ti japë fund praktikave të kujdesit për afirmimin e gjinisë

Trump gjithashtu është kritikuar shpesh kundër kujdesit për afirmimin e gjinisë, i cili mund të përfshijë terapinë hormonale. Gjatë administratës së Bidenit, Shtëpia e Bardhë ka ofruar burime dhe udhëzime për të siguruar akses dhe informacion rreth opsioneve të kujdesit. Trump tha në një video të postuar në faqen e tij të fushatës në shkurt. 1, 2023, se “në ditën e parë, unë do të revokojnë politikat mizore të Joe Biden mbi të ashtuquajturin “kujdes për afirmimin e gjinisë.

Veprimet e ndërmarra që ditën e parë nga një president kanë një domethënie të fortë simbolike dhe praktike. Ato tregojnë prioritetet dhe drejtimin politik të administratës së re, duke dërguar një mesazh të qartë si për qytetarët ashtu edhe për kundërshtarët politikë. Marrja e këtyre masave që në fillim pasqyron vendosmërinë për të përmbushur premtimet elektorale dhe për të vendosur një ton udhëheqjeje energjike.

Në rastin e Donald Trump, rifillimi i politikave të mëparshme, si ndërtimi i murit ose anulimi i urdhrave ekzekutivë të administratës së mëparshme, ka për qëllim të theksojë kthimin në vizionin e tij për “Amerika e Para”. Gjithashtu, këto veprime shërbejnë për të mobilizuar bazën e tij politike dhe për të treguar efektivitet që në fillim të mandatit, duke rritur presionin ndaj kundërshtarëve dhe duke krijuar një ndjenjë urgjence për ndryshime.

Prof. Dr. Fadil Çitaku, PhD, MME, themelues, dhe CEO i Academy of Leadership Sciences Switzerland, Zürich; Supervisor në ETH, Zürich, kryetar i Institutit për Avancim Kombëtar, Prishtinë

Prof. Ing. Hetem Ramadani, themelues dhe COE i Health Revolution, Tiranë; Anëtar i bordit drejtues në Institutin për Avancim Kombëtar, Prishtinë

Kontakti: fadil.citaku@alss-edu.ch dhe www.alss-edu.ch

Hyrje

Në të gjitha trojet shqiptare, lidershipi politik është shpesh i udhëhequr nga figura që nuk kanë kompetenca të mjaftueshme të lidershipit. Ky është një faktor kyç që kontribuon në ngecjen e avancimit dhe bashkimit kombëtar. Pa liderë kompetentë dhe me integritet, aspiratat kombëtare dhe politike mbeten të paplotësuara, duke penguar zhvillimin e mëtshëm të kombit shqiptar. Prandaj, është thelbësore të identifikohen dhe zhvillohen liderë që kanë aftësi dhe karakteristika të përshtatshme për të udhëhequr kombin drejt një të ardhmeje më të ndritur dhe bashkëpunuese.

Problemi

Një nga problemet kryesore që pengon avancimin dhe bashkimin kombëtar në trojet shqiptare është mungesa e liderëve të aftë dhe të përgjegjshëm. Disa individë që mbajnë pozita udhëheqëse shpesh nuk kanë aftësitë e nevojshme për të udhëhequr në mënyrë efektive. Ky problem ka ndikim të drejtpërdrejtë në zhvillimin e politikës, ekonomisë, dhe unitetit të kombit. Pa liderë që mund të krijojnë besim, të menaxhojnë ndryshimet dhe të marrin vendime të qëndrueshme, aspiratat e kombit shqiptar mbeten të paplotësuara.

Metoda e Hulumtimit

Për të identifikuar kompetencat kyçe që duhet të kenë liderët shqiptarë, është përdorur modeli i lidershipit të validuar neuroshkencërisht, Leadership Competency Model Drenica, i zhvilluar nga Çitaku dhe Ramadani. Ky model i validuar është publikuar në vitin 2020 (https://ijol.cikd.ca/article_60503.html) në Kanadë dhe më pas për t’ja shtuar validitetein neurobiologjik, ç’do kompetencë e tij është validuar nga aspekti neuroshkencor dhe është publikuar në vitin 2024, në USA. (https://www.sciencepublishinggroup.com/…/j.jhrm…). Ky model, i cili tani është edhe pjesë e literaturës së preferuar në universitetet më prestigjioze si Harvard, Yale dhe Stanford, ka si qëllim të ofrojë një kornizë për zhvillimin e liderëve të suksesshëm. Modeli bazohet në aspekte të neuroshkencës dhe përfshin 25 kompetenca të rëndësishme që një lider duhet të zotërojë për të qenë i suksesshëm në fushën politike dhe për të udhëhequr një komb drejt bashkimit dhe zhvillimit të qëndrueshëm.

Pyetja

Çfarë kompetencash duhet të kenë liderët politikë shqiptarë për të udhëhequr kombin drejt avancimit dhe bashkimit kombëtar? Kjo pyetje synon të ndihmojë në identifikimin e karakteristikave që janë të nevojshme për një lidership të fortë dhe të qëndrueshëm në kontekstin e zhvillimit të kombit shqiptar.

Rezultatet

Sipas modelit Leadership Competency Model Drenica, 25 kompetenca kryesore janë identifikuar si thelbësore për suksesin e liderëve. Këto kompetenca përfshijnë:

Modeli i Kompetencave të Lidershipit Drenica, me validimin e tij neuroshkencor, ofron një pasqyrë të thellë mbi bazën biologjike të sjelljeve të lidershipit. Këtu është një përkthim i 25 kompetencave dhe validimit të tyre neuroshkencor, siç është përshkruar në artikull, së bashku me rëndësinë e tyre për lidershipin në politikë për avancimin e kombit shqiptar:

Dinjiteti dhe Respekti

Validimi Neuroshkencor: Korrelatet neuronale të empatisë dhe njohjes sociale. Oksitocina lehtëson sjelljet pro-sociale.

Kuptimi Politik: Liderët që mishërojnë dinjitetin dhe respektin nxisin besimin dhe kohezionin, të domosdoshme për bashkimin e kombit.

Shpërndarja e Dhuratave në Mënyrë Të Drejtë

Validimi Neuroshkencor: Aktivizimi në rajone të trurit që lidhen me shpërblimin; dopamina ka një rol të rëndësishëm.

Kuptimi Politik: Shpërndarja e drejtë e burimeve rrit barazinë shoqërore dhe besimin, duke motivuar qytetarët të kontribuojnë pozitivisht.

Marrja e Vendimeve

Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i korteksit prefrontal dhe balanca e neurotransmiterëve ndikojnë në marrjen e vendimeve.

Kuptimi Politik: Liderët politikë duhet të marrin vendime të informuara dhe të balancuara për të udhëhequr progresin kombëtar, duke siguruar drejtësi dhe efektivitet.

Reflektimi

Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i Rrjetit të Modalitetit të Parë (DMN) lehtëson introspeksionin dhe mësimin.

Kuptimi Politik: Liderët që reflektojnë mbi gabimet ose sukseset e kaluara mund të përshtatin politikat për qeverisje më të mirë.

Ndërtimi i Marrëdhënieve

Validimi Neuroshkencor: Oksitocina dhe vasopresina përmirësojnë besimin dhe lidhjen.

Kuptimi Politik: Liderët politikë që ndihmojnë në ndërtimin e marrëdhënieve të forta mund të bashkojnë grupe të ndryshme, të domosdoshme për harmoni kombëtare.

Përgjegjësia për Të Tjerët

Validimi Neuroshkencor: Rajonet e trurit të lidhura me empatinë dhe teorinë e mendjes reflektojnë një ndjenjë përgjegjësie.

Kuptimi Politik: Liderët duhet të veprojnë në interes të popullit, duke treguar empati dhe siguruar mirëqenien sociale.

Përforcimi i Ndryshimit

Validimi Neuroshkencor: Neuroplastiçiteti mbështet përforcimin e zakoneve dhe sjelljeve të reja.

Kuptimi Politik: Ndryshimet politike të suksesshme kërkojnë fleksibilitet dhe aftësinë për të kapërcyer rezistencën ndaj politikave të reja.

Etika

Validimi Neuroshkencor: Rajonet të lidhura me arsyetimin moral ndikojnë në marrjen e vendimeve etike.

Kuptimi Politik: Liderët etikë sigurojnë drejtësi dhe transparencë, duke fosteruar besimin e publikut në qeveri.

Përmirësimi i Dijenisë për Detyrat

Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i hipokampit ndihmon në marrjen e njohurive.

Kuptimi Politik: Politikanët duhet të përmirësojnë vazhdimisht njohuritë e tyre për të marrë vendime të informuara që adresojnë nevojat e kombit.

Eliminimi i Pengesave për Performancën

Validimi Neuroshkencor: Modifikimi i amigdales ndihmon në reduktimin e stresit, duke mundësuar një performancë më të mirë.

Kuptimi Politik: Liderët duhet të përqendrohen në heqjen e pengesave për zhvillim, duke siguruar progres në të gjitha nivelet.

Vlerësimi i Pasojave

Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i korteksit të vijës së përparme ndihmon në vlerësimin e pasojave të mundshme.

Kuptimi Politik: Liderët politikë të mençur vlerësojnë pasojat afatgjata të politikave, duke siguruar zhvillim të qëndrueshëm.

Shpjegimi i Vendimeve me Respekt

Validimi Neuroshkencor: Qarku nervor i përfshirë në procesimin e gjuhës dhe empatinë.

Kuptimi Politik: Komunikimi i qartë dhe me respekt përmirëson kuptimin dhe mbështetjen e publikut për vendimet.

Përshëndetje

Validimi Neuroshkencor: Aktivizimi në rajone të trurit të lidhura me autonominë mbështet fuqizimin.

Kuptimi Politik: Fuqizimi i qytetarëve dhe liderëve promovon pjesëmarrjen, duke ndihmuar në avancimin e përbashkët.

Përkujdesja për Marrëdhëniet

Validimi Neuroshkencor: Lëshimi i oksitocinës ndihmon lidhjen dhe besimin.

Kuptimi Politik: Forcimi i marrëdhënieve ndërpersonale dhe ndërgrupore siguron stabilitetin politik dhe bashkëpunimin.

Integriteti dhe Sinqeriteti

Validimi Neuroshkencor: Rajonet e trurit të lidhura me njohjen morale mbështesin integritetin.

Kuptimi Politik: Integriteti në udhëheqje kultivon besimin e publikut dhe forcon proceset demokratike.

Identifikimi i Problemeve

Validimi Neuroshkencor: Korteksi prefrontal ndihmon në identifikimin e problemeve.

Kuptimi Politik: Liderët politikë duhet të njohin sfidat kombëtare për të gjetur zgjidhje efektive për mirëqenien e kombit.

Marrja e Rrezikut të Mençur

Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i balancuar në rajonet e shpërblimit dhe kontrollit mbështet marrjen e rrezikut.

Kuptimi Politik: Liderët duhet të kenë guximin për të marrë rreziqe të kalkuluara për përparimin kombëtar, duke përqafuar inovacionin dhe reformën.

Komunikimi me Komunitetin

Validimi Neuroshkencor: Qarku nervor i përfshirë në komunikimin shoqëror dhe empatinë përmirëson ndërveprimet me komunitetin.

Kuptimi Politik: Komunikimi efektiv me publikun ndihmon në ndërtimin e besimit, inkurajon pjesëmarrjen dhe promovon unitetin.

Mësimi i Përsëritur

Validimi Neuroshkencor: Neuroplastiçiteti mbështet mësimin dhe përshtatjen gjatë gjithë jetës.

Kuptimi Politik: Liderët duhet të mbeten të përshtatshëm për të naviguar ngjarje të papritura dhe dinamika në ndryshim.

Mendimi Kritikal

Validimi Neuroshkencor: Aktivizimi në korteksin dorsolateral prefrontal mbështet arsyetimin logjik.

Kuptimi Politik: Liderët duhet të përdorin mendimin kritik për të vlerësuar efektivitetin e politikave dhe nevojat kombëtare në mënyrë objektive.

Zgjidhja Kreative e Problemeve

Validimi Neuroshkencor: Rajonet e trurit të lidhura me krijimtarinë mbështesin zgjidhjen e problemeve.

Kuptimi Politik: Qasje krijuese në krijimin e politikave çon në zgjidhje inovative që adresojnë çështje komplekse kombëtare.

Bashkëpunimi

Validimi Neuroshkencor: Sinkronizimi nervor dhe empatia promovojnë punën e efektshme në grup.

Kuptimi Politik: Liderët politikë duhet të bashkëpunojnë mes partish dhe me shoqërinë civile për të zbatuar reforma të suksesshme.

Dëgjimi Aktiv

Validimi Neuroshkencor: Aktivizimi në rajonet e procesimit të audios mbështet dëgjimin aktiv.

Kuptimi Politik: Dëgjimi i shqetësimeve të qytetarëve dhe palëve të interesuara siguron një qeverisje më të mirë dhe krijimin e politikave.

Fleksibiliteti

Validimi Neuroshkencor: Korteksi prefrontal dhe neuroplastiçiteti mbështesin fleksibilitetin.

Kuptimi Politik: Liderët politikë duhet të mbeten fleksibël për të naviguar ngjarje të papritura dhe dinamika të ndryshueshme.

Arritja e Objektivave

Validimi Neuroshkencor: Rrugët dopaminergjike mbështesin sjelljen e orientuar nga qëllimet.

Kuptimi Politik: Caktimi dhe arritja e objektivave kombëtarë siguron progres dhe nxit krenarinë kombëtare.

Diskutim

Për të udhëhequr një komb drejt avancimit dhe bashkimit kombëtar, liderët shqiptarë duhet të posedojnë një gamë të gjerë aftësish dhe karakteristikash. Disa nga kompetencat më të rëndësishme lidhen me dinjitetin, respektin, etikën dhe përgjegjësinë ndaj qytetarëve. Liderët që nuk i zotërojnë këto kompetenca janë të paaftë për të menaxhuar sfidat në një shoqëri komplekse dhe për të udhëhequr në mënyrë që të ndihmojnë në bashkimin kombëtar. Për më tepër, aftësia për të marrë vendime të mençura, të bazuara në analiza të thella dhe mendim kritik, është thelbësore për arritjen e qëllimeve të kombit shqiptar.

Pyetje Reflektimi për Liderët Politikë që Synojnë të Udhëheqin Kombin Shqiptar

A i posedoj të paktën 60% të kompetencave të përmendura më lart, të bazuara në shkencën e lidershipit?

A zotëroj aftësitë e nevojshme për të krijuar besim dhe për të ndërtuar marrëdhënie të qëndrueshme në shoqëri?

Si mund të demonstroj dinjitet, respekt dhe integritet në veprimet e mia politike?

A marr vendime të bazuara në analiza të thelluara dhe të menduara mirë për të siguruar drejtësi dhe qëndrueshmëri afatgjatë?

Si e vlerësoj ndikimin afatgjatë të politikave që propozoj?

A jam i aftë të identifikoj dhe të menaxhoj ndryshimet që kërkon shoqëria, duke adresuar sfidat dhe pengesat ekzistuese?

A kam fleksibilitetin dhe guximin për të marrë rreziqe të kalkuluara në interes të kombit?

Si mund të kontribuoj në unitetin dhe bashkëpunimin kombëtar duke adresuar divergjencat mes grupeve të ndryshme?

A përdor empati dhe ndërtimin e marrëdhënieve si bazë për lidershipin tim?

A jam një lider që mësoj vazhdimisht nga përvojat e mia dhe përmirësoj kompetencat për t’iu përshtatur dinamikave të reja?

Çfarë hapa po ndërmarr për të reflektuar mbi performancën time dhe për t’u përmirësuar?

Rekomandim për Liderët

Pas reflektimit mbi 25 kompetencat kyçe të lidershipit, nëse një politikan nuk zotëron të paktën 60% të këtyre aftësive, është etike të mos konkurrojë në zgjedhje politike. Ata duhet të punojnë për të zhvilluar dhe përmirësuar këto kompetenca dhe të rikthehen në garë pas një cikli zgjedhor, kur të jenë më të përgatitur.

Pyetje Reflektimi për Votuesit

A i posedon kandidati që dua ta votoj të paktën 60% të kompetencave të përmendura më sipër, të bazuara në shkencën e lidershipit?

A ka kandidati aftësinë për të marrë vendime të bazuara në integritet dhe etikë, duke vënë interesin kombëtar mbi interesat personale?

Si e ka demonstruar këtë aftësi në të kaluarën?

A zotëron kandidati cilësi si dinjiteti, respekti dhe empatia për të krijuar një shoqëri të drejtë dhe harmonike?

A shfaq këto cilësi në komunikimin dhe veprimet e tij?

A ka kandidati aftësinë për të reflektuar mbi gabimet e tij të mëparshme dhe për të përshtatur politikat për të arritur rezultate më të mira?

A ka treguar ndonjëherë përulësi dhe aftësi për të mësuar?

A përmbush kandidati kompetencat kryesore për të udhëhequr kombin drejt bashkimit dhe avancimit kombëtar, sipas një modeli të validuar shkencërisht?

Çfarë dëshmi konkrete ka për këto kompetenca?

A ka kandidati vizion të qartë dhe aftësi për të frymëzuar qytetarët që të punojnë së bashku për të arritur qëllimet kombëtare?

Si e përcjell ky vizion përmes politikave dhe veprimeve?

Rekomandim për Votuesit:

Nëse kandidati që synoni të votoni nuk zotëron të paktën 60% të kompetencave të modelit shkencor të lidershipit, ai nuk duhet të votohet.

Konkludim

Për të siguruar një të ardhme më të suksesshme dhe të bashkuar për kombin shqiptar, është e domosdoshme që liderët të zhvillojnë dhe zotërojnë kompetenca kyçe që ndihmojnë në përballimin e sfidave të ndryshme. Paradigma e politikëbërjes dhe e zgjedhjes së përfaqësuesve politikë duhet të ndryshojë rrënjësisht. Premtimet boshe dhe veprat e pakta duhet të zëvendësohen me lidership kompetent, i bazuar në të dhëna shkencore moderne, si ato të neurolidershipit, të inkorporuara në modelin e Kompetencave të Lidershipit Drenica, i cili tani është pjesë e literaturës së preferuar edhe në universitetet më prestigjioze si Harvard, Yale dhe Stanford.

Liderët që kanë zhvilluar afinitetin për të kuptuar lidershipin, por ende nuk janë mjaftueshëm kompetentë, duhet të shmangin hyrjen në garë, deri sa të avancojnë kompetencat e tyre në lidership. Ky afinitet vetëvlerësues është hapi i parë dhe shumë i rëndësishëm në përparimin e aftësive të lidershipit, i cili mund të arrihet përmes punës intensive në të ardhmen.

Zgjedhja e liderëve me aftësi të larta në këto fusha është një hap thelbësor për avancimin dhe bashkimin e kombit shqiptar. Votuesit duhet të jenë të vetëdijshëm për këto kritere dhe të zgjedhin liderë që i përmbushin ato, për një të ardhme më të mirë dhe më të bashkuar të kombit tonë.

Referencat

Çitaku, F., & Ramadani, H. (2024). The Neuroscientific Validation of the Leadership Competency Model Drenica. Journal of Human Resource Management, 12(2), 42-47. DOI: 10.11648/j.jhrm.20241202.13.

Çitaku, F. and Ramadani, H. (2020). Leadership Competency Model-Drenica: Generalizability of Leadership Competencies. International Journal of Organizational Leadership, 9(3), 156-162. doi: 10.33844/ijol.2020.60502.

Nga Dr.Dorian Koçi/

Kur autorët e kohëve moderne përpiqen të portretizojnë Skënderbeun si një luftëtar të palodhur, shpesh largohen nga realiteti historik.

Portretet e tij zakonisht e paraqesin me përkrenaren e famshme, një mbrojtëse prej rrjete hekuri në supe dhe një këmishë hekuri mesjetare për t’u mbrojtur nga goditjet me shpatë. Sipër krahëve i vendosin një pelerinë të kuqe, duke krijuar një figurë të fuqishme, por në shumë raste jo të saktë historikisht.

Sipas burimeve historike, përkrenarja e Skënderbeut përdorej kryesisht gjatë ceremonive dhe jo në beteja. Nëse autori synon ta paraqesë Heroin tonë Kombëtar në një skenë ceremoniale, ai duhet të përdorë një veshje fisnike arbërore, e cila shpesh ishte e ngjashme me veshjet fisnike veneciane. Princat shqiptarë, në marrëveshjet me Republikën e Venedikut, përfitonin jo vetëm pensione të konsiderueshme, por edhe cohë cilësore për veshjet e tyre. Cohat vinin nga Venediku dhe shpesh herë në marrëveshjet që nënshkruanin princat shqiptarë përveç marrjes së një pensioni të përvitshëm që shkonte nga 1200-1500 dukate në vit, ata përftonin dhe coha për rrobat e tyre. Në një letër që i dërgon Gjergj Pelinit, sekretarit të vet, Skënderbeu ngarkon këtë të fundit me një mision diplomatik dhe, ndër të tjera, i kërkon tërheqjen e cohës së premtuar, është ky: «Fol edhe për cohën që më kanë premtuar […].

Mbasi thonë se mua më duhen 16 kut cohë për dy palë petka, ata zotërinj le ta shqyrtojnë vetë sa cohë duhet për ato dy palë petka dhe të më japin aq sa ta shohin të arsyeshme së unë mund të kem nevojë». . Si përgjigje, Senati venedikas i dërgon më shumë nga sa kërkoi, duke dëshmuar rëndësinë e marrëdhënieve të tij me Venedikun.Në përgjigje, Senati venedikas i dërgon 18 e jo 16 kut stof skarlat.Një model i mirë për piktorët , shkrimtarët që dëshirojnë të pasqyrojnë figurën e Skënderbeut tabloja që gjendet në Vjenë. Në një inventar të vitit 1601 nga sekretari privat Schrenchk, Skënderbeu paraqitet me përkrenare në një tablo të titulluar “Armamentarium Heroicum”. Ai qëndron në profil, duke mbajtur një shpate në dorën e djathtë dhe përkrenaren pranë këmbëve. Veshja përbëhet nga një pallto e gjatë me astar lëkure, një imazh që korrespondon me objektet autentike të ruajtura në Muzeun e Artit Historik të Vjenës.

Deri më tani këndvështrimi më i përhapur, veçanërisht gjatë periudhës së Realizmit Socialist, është portretizimi i Skënderbeut me tirqe ose veshje tradicionale shqiptare të periudhave të mëvoshme. Kjo qasje synonte ta paraqiste si një hero popullor dhe t’i afrohej sa më shumë traditës kombëtare.

Megjithatë, ky interpretim shpesh anashkalon vështrimet e historianëve. Një shembull është paraqitja e qytetit të Krujës në Muzeun Kombëtar “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”, ku shtëpitë janë në stilin e arkitekturës së Beratit dhe Gjirokastrës, një ndikim otoman i disa shekujve më vonë.

Përkrenarja e Skënderbeut, e ekspozuar në Muzeun e Arteve të Vjenës, mbetet ndër objektet më të veçanta dhe interesante të trashëgimisë së tij. Me kokën e dhisë në krye, simbolika e saj është subjekt i shumë interpretimeve. Një shpjegim lidhet me kultin e dhisë së egër, një simbol i zanave shqiptare që, sipas legjendave, ende jetojnë në bjeshkët e larta. Mirëpo kulti i dhisë së egër sigurisht që ka një shtrirje më të gjerë në mitologjinë ballkanike duke datuar që në kultin e Zeusit, ku ai i hedhur nga Olimpi nga e ëma e vet, Gjea për ti shpëtuar frikës paranonjake të atit të vet Kronit që gëlltiste çdo qenie që lindte, bie në Kretë dhe ushqehet nga nga një dhi e quajtur Amaltia. Ka shenja qe tregojne se kulti i dhise se eger eshte shume i lashtë. Shkrimtari romak i shekullit te I-II te eres sone S.Suetom Tanquilli (De Vita Caesarum, L.II, 12, 94) shkruan se perandori romak Augusti, gjate luftes kunder Batos se ilireve, kur arriti ne Apoloni, preuper nder te fitores se tij, nje monedhe argjendi me koken e dhise se eger.

Po kështu është tashmë një dëshmi e njohur nëpërmjet Plutarkut se Pirro i Epirit mbante një kokë dhie të ngjashme në përkrenaren e vet çka mund të mendohet për një kult të mirëformuar në viset epiriote ilirike. Gjatë gjithë jetës së vet, qysh prej kthimit të tij në viset atërore, Skënderbeu ndihej shumë krenar ndaj trashëgimisë epiriote-maqedonase të territoreve të veta , fakt që dëshmohet dhe në letrën e vet dërguar Princit të Tarantit në 1461 ku nënvizon origjinën epiriotase të popullsisë arbëre. Një dëshmi tjetër është vepra e Barletit, që në titul të saj Historia de vita et gestis Scanderbegi Epirotarum principis , ku vazhdimisht përforcohet origjina epiriote e truajve dhe popullsisë arbëre . “Njerëzit kur veshtronin atë rini luftarake dhe kur shikonin ate lule burrash rreth Skenderbeut, nuk u dukej aq çudi qe fuqite e Muratit ishin thyer prej shqiptarevet. Me te vertete ishin kthyer ateherë përsëri shkelqimi i lashte i Maqedonise dhe dukej se kishin ardhur prape tamam, sic ishin dikur, kohet tanime te harruara te Aleksandrit dhe te Pirros.

Ky vit shënon një përvjetor të rëndësishëm të lindjes së Gjergj Kastriot Skënderbeut, duke e bërë 2025-ën një vit përkujtimor për heroin tonë kombëtar. Për të nderuar figurën e tij, do të ketë një seri ekspozitash artistike ku piktorë vendas dhe ndërkombëtarë do të përpiqen ta portretizojnë Skënderbeun në mënyra të reja dhe të pasura me detaje historike.

Këto përfaqësime jo vetëm që do të hedhin dritë mbi jetën dhe trashëgiminë e tij, por gjithashtu do të krijojnë mundësi për të reflektuar mbi mënyrën se si Skënderbeu është parë ndër shekuj. Artistët do të përpiqen të kombinojnë realitetin historik me simbolikën që përfaqëson figura e tij, duke përfshirë elemente nga veshjet ceremoniale, armët dhe përkrenarja e tij e veçantë.

Gjergj Kastrioti Skënderbeu nuk ishte vetëm një udhëheqës luftarak, por edhe një simbol i trashëgimisë kulturore dhe historike të arbërve. Përvjetori i këtij viti është një mundësi e veçantë për ta rikujtuar atë si figurë që frymëzon breza të tërë, duke ruajtur identitetin kombëtar dhe vlerat e popullit shqiptar.

Burimet

1. Kristo Frashëri. Historia e Skënderbeut, TOENA, Tiranë, 2006.

2. Marin Barleti Historia de vita et gestis Scanderbegi Epirotarum principis, Rome , 1508

3. S.Suetom Tanquilli (De Vita Caesarum, L.II

4. Plutarku. Jetë Paralele, Pirro i Epirit.

Hysen S.Dizdari/

Studjues i Historisë dhe Filatelisë //Tiranë me, 16.01.2025

17 Janar-1468- 17 Janar 2025

Në kujtim  557 Vjetorit të Vdekjes –Gjergj Kastrioti Skënderbeut

Libri: “JETËSHKRIM I NJERZVE TË ҪQUAR” – “LES HOMMES CELEBRES” përkthyer nga Perto Qirias, botuar në Konstancë ,1921 jep shkollimin e Skënderbeut  në Artin e Luftës. Në faqen 108 ,117 e 121, të këtij libri theksohet: “Kohën e djalërisë e të burrnisë Skënderbeu  e shkoj në oborrin Mbretërorë të Turqisë, n,Andrianopojë që në 1913-1943.Këtu u stërvit e u arrësye duke marrë mësimët e duhura prej mësojsve shqiptarë dhe atyre më të mirë mësonjës të Turqisë. Këtu u thellue në mësimet e mënyrës së luftimit.

U STRËVIT BUKUR NË HIPJEN E KUAJVE DHE MË MIRË NË PËRDORIMIN E SHPATËS.

MËSIMËT Ë GJEOGRAFISË, TË MATEMATIKËS DHE TË HISTORISË u bënë për të ushqimi mendorë i përditshëm. Dhe me ndihmen e këtyre ariu të SHKALLËN AQ TË NALTË në SHKENCËN E LUFTËS, që kudo gjendeshe as që nuk u mundet që të mejtonte (mendonte) kurrë humbjen.Vetë përsoni i tij ishte fitimi i luftës.Midis mësimeve të tjera dhe ai i gjuhës merrte një shkallë tepër të naltë.

HEROJI SHQIPTARË FLISTE BUKUR VEÇ GJUHËS AMTARE,( GJASHTË GJUHË TË HUEJA)  TURQISHTEN, ARABISHTEN, GREQISHTEN, SLLAVISHTEËN, ITALISHTEN, DHE LLATINISHTEN, Oratoria (bukur-folja) ishte mjeti më i fortë për të zbutur dhe për të ndezur zemren e gjithë kujt. Nuk ishte vetem oratoria(bukur-folja) me të cilën Skënderbeu ndizte zemren e gjithëkujt, vertyte të nalta të tij , nderi, zemra e butë e gjerë, urësia, mëshira, shpirt madhësia, dashuria si dhe goja e embël, altruizmi hidhnin cilindo në dashurinë e tij.

PARA SHPATËS SË SKËNDERBEUT , s’qëndruan dotë dhe dy remetet e dy ushtrive të mbretërve të Turqisë, Murati me 150.000 dhe i Mehmetit  II , pushtojsi i Stambollit me 200.000 ushtarë u kthye me turpë të madh të mundur prej 10.000 shqiptarësh.

SHPATA E SKËNDERBEUT, nuk drodhi e kalli frikën e vdekjes vetem në ushtrinë turke, po asaj si qëndruen dot as Italianët e Venetisë nën komandën e Giuricos, as trimi më i madh Italjan i kohës, si  gjenerali Picenino me ushtrinë Italiane dhe Franceze së bashku.

Është vërtetë për tu habitur se me vullnetin e hekurt të një burri, me një grusht luftëtarë, theu e dërmoi ushtritë e Turqisë me një shumicë 20 herë më të madhe.Ata turq që mbuallën frikë e trithem në të gjithë Europen , shkatërrohen e ç,armatosen prej shpatës e një trimi qe vetem me zërin e tij , bënë çdo ushtarë hero.”

AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVËS – GJENOCIDI DHE MASAKRAT E SERBISË NË KOSOVË (1998-1999) – KONFERENCË SHKENCORE – (28 PRILL 2023).

Arsim Bajrami/

Abstrakt/

Gjenocidi i Serbisë në Kosovë i implementuar gjatë vitit 1998/1999 në aspektin penal juridik ka qenë një ndërmarrje kriminale e organizuar nga shteti serb. Vetë etimologjia e krimeve të gjenocidit paraqet një krim që synon zhdukjen e pjesshme apo të tërësishme të një grupi etnik në baza etnike, racore, fetare apo motive të tjera. Në këtë kontekst, shihet se krimet e gjenocidit mund t’i kryejë vetëm shteti sipas një plani gjenocidial. Gjenocidi i Serbisë në Kosovë ka qenë i planifikuar me shekuj, i organizuar dhe i implementuar me një vullnet dhe plan të shtetit serb në vitin 1998-1999, kur u manifestuan të gjitha format e krimit të gjenocidit.

 Duke qenë një ndërmarrje kriminale e shtetit serb, gjenocidi i Serbisë në Kosovë ka pasur për qëllim spastrimin etnik të Kosovës me deportimin e më shumë se një milion shqiptarëve, vrasje dhe masakra barbare, me vrasjen e më shumë se trembëdhjetë mijë qytetarëve të Kosovës, djegiet dhe shkatërrimet e pronave private dhe pasurisë së shqiptarëve. Po ashtu, ky gjenocid synonte shkatërrimin e identitetit, kulturës, sistemit të arsimit, dhe krijimi i situatës së varfërisë, ndjenjës së skllavërisë, humbjes së identitetit, e deri te shkatërrimi i institucioneve që do të udhëhiqnin dhe organizonin popullin shqiptar të Kosovës.Synimet e gjenocidit serb, në fakt ishin pushtimi i plotë i territorit të Kosovës, serbizimi i saj dhe shkatërrimi i substancës etnike, kombëtare dhe biologjike të shqiptarëve.

Në kuptimin e Konventës së OKB-së për Parandalimin dhe Dënimin e Krimit të Gjenocidit janë përcaktuar pesë kritere të trajtimit të krimeve të luftës dhe krimeve kundër njerëzimit si gjenocid. Këto kritere janë të standardizuara, pothuajse në të gjitha aktet relevante, filluar nga Statuti i Romës, Konventat Europiane, e deri te legjislacioni penal i shteteve, ku praktikisht kodifikohen kriteret për trajtimin e një krimi si një krim gjenocidial.

Janë pesë kritere të cilat përbëjnë figurën e veprës penale të gjenocidit dhe me këtë rast ne po i përsërisim ato:a)Vrasja e anëtarëve të grupit; b)Shkaktimi i dëmtimeve serioze fizike dhe psikike (mentale të anëtarëve të grupit);c) Imponimi i kushteve të jetesës, të planifikuara për shkatërrimin fizik total apo të pjesshëm të grupit; d) Imponimi i masave me qëllim të pengimit të repredukimit të thjeshtë brenda grupit; e) Transferimi i dhunshëm i fëmijëve nga një grup në grupin tjetër.

Këto pesë kritere, të përkufizimit penal juridik të krimit të gjenocidit, në luftën e Kosovës janë të plotësuara të gjitha dhe atë në mënyrë komulative. Në aspektin juridik ka prova të plota, me të cilat konfirmohet, argumentohet dhe vërtetohet se të pesë kriteret e përcaktuara sipas Konventës së OKB-së, janë konsumuar në krimet gjenocidiale të Serbisë në Kosovë. Ky studim synon të argumentojë secilin nga këto kritere, me fakte, me prova relevante juridike dhe konfirmon plotësimin e të gjitha kushteve të kësaj Konvente, në luftën e fundit në Kosovë. Në të vërtetë, brutaliteti i gjenocidit serb në Kosovë, i parë më herët edhe në luftën e Bosnjës, ka ndikuar që bashkësia ndërkombëtare të bëjë një ndërhyrjen preventive me fushatën e bombardimeve ndaj Serbisë dhe Jugosllavisë me qëllim që të mos lejojë dëmet e pariparueshme të një gjenocidi klasik që Serbia e ushtronte në Kosovē. Ekzistencën e gjenocidit në Kosovë e konfirmon konsensusi ndërkombëtar i demokracive perëndimore, që të fillojë ndërhyrja më e madhe ushtarake pas Luftës së Dytë Botërore, ndaj Serbisë dhe ish-Jugosllavisë për të parandaluar pasojat e krimeve të gjenocidit serb. Falë këtij intervenimi dhe luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Serbia nuk arriti të përfundojë planin shtetëror gjenocidial dhe pranoi kapitullimin në Marrëveshjen e Kumanovës, me ç’rast u mundësua çlirimi i Kosovës, administrimi ndërkombëtar i saj në periudhën kalimtare dhe së fundi edhe pavarësia e Kosovës.

Fjalët çelës: Serbia, Kosova, gjenocidi, krimet, etnike, Tribunali Ndërkombëtar.

Konteksti i politikës gjenocidale në Kosovë

Mbarimi i Luftës së Dytë Botërore ishte një ngjarje që i dha fund luftës në nivel ndërkombëtar, mirëpo nuk i zgjidhi konfliktet në territoret ballkanike që datonin nga kohërat e mëhershme. Shqiptarët në ish-Federatën e Jugosllavisë kërkonin t’i gëzonin të drejtat e tyre që ua kishin mohuar gjatë gjithë kohës së okupimit.

Pikënisja e fazave në piramidën e gjenocidit që u ndoqën kundër shqiptarëve në ish-Federatën Jugosllave janë politika pushtuese, asimiluese, segreguese, diskriminuese, persekutuese, deportuese, përgatitja për terror, shfarosja, klasifikimi stigmatizues, dehumanizmi dhe mohimi gjenocidal, të cilat janë në kundërshtim me konventat ndërkombëtare. Politika e qeverisë federative jugosllave ishte politikë antishqiptare dhe shkaktoi pezëm e pakënaqësi të mëdha në mesin e shqiptarëve. Shpërthimi i pakënaqësive të akumuluara kundrejt qeverisë jugosllave ishte shprehur përmes demonstratave dhe protestave në periudha të ndryshme kohore, por më të njohurat janë gjithëpërfshirja masive e popullatës në demonstratat e vitit 1968, 1981,1989 dhe në vazhdimësi.

Në periudhën kur në Evropë ishin bërë përpjekjet për ta rrëzuar sistemin komunist, në Kosovë shqiptarët bënin përpjekje për ta përmirësuar dhe avancuar statusin e vet. Në mënyrë paqësore, më 11 mars të vitit 1981 studentët kërkonin përmirësimin e kushteve të jetesës dhe trajtim të barabartë me nacionalitetet e tjera në Federatë. Përgjigjja nga forcat e ushtrisë jugosllave/serbe kundër këtyre kërkesave të studentëve ishte brutale. Vrasjet dhe burgosjet masive kundër shqiptarëve edhe më tej e thelluan dhe e zgjeruan tensionimin e raporteve midis qeveritarëve dhe shtetasve të etnisë shqiptare. Demonstratat masovike të shqiptarëve ishin të njëpasnjëshme gjatë dy muajve, mars-prill të vitit 1981, por, megjithatë, populli i Kosovës nuk arriti t’i plotësonte kërkesat e veta kombëtare.

Masat e dhunshme që u përdorën ndaj demonstruesve në pranverën e vitit 1981 nga urdhrat e Qeverisë së ish-Federatës Jugosllave paraqitën një eskalim të përdorimit të dhunës në mënyrë të hapur. Përndjekjet dhe vrasjet kryheshin me synim të realizimit të politikës gjenocidale serbe kundër shqiptarëve, politikë e cila, në atë periudhë kohore mori formën e ushtrimit të gjenocidit transparent. Me këtë politikë gjenocidale që u ndoq nga regjimi i atëhershëm serb/jugosllav u kryen veprime gjenocidale kundër shqiptarëve deri në fund të vitit 1999. Kjo periudhë kohore, që nga viti 1981 e deri te viti 1999 dëshmon se, gjenocidi serb ishte një gjenocid transparent dhe ushtrohej kundër kërkesave të shqiptarëve për të drejta elementare, kombëtare, të cilat, ishin të garantuara me ligje e me konventa ndërkombëtare.

Gjenocidi i Serbisë në Kosovë, ndërmarrje e përbashkët kriminale (NPK) dhe gjenocidale e shtetit serb

Në jurisprudencën penale ‘Ndërmarrje e përbashkët kriminale (NPK) është tipike për krimet në përmasa të gjenocidit. Gjenocidi asnjëherë nuk është një krim i thjeshtë apo një vrasje, të cilën mund ta kryejë një individ. Ndërmarrja e përbashkët kriminale e cila, kryen gjenocid, si rregull përfshin anëtarë të një projekti gjenocidal, një numër të madh personash, e në veçanti, udhëheqës politikë e ushtarakë, të cilët nuk kryen drejtpërdrejt krime gjenocidale. Ish-presidenti i TPN-së për ish-Jugosllavi, Antonio Cassese, thekson: “me rastin e deportimit të civilëve ose të të burgosurve të luftës në një kamp përqendrimi, një komandant mund të nxjerrë urdhrin, disa oficerë mund ta organizojnë transportin, të tjerët mund të kujdesen për ushqim dhe ujë të pijshëm, të tjerët mund të kryejnë mbikëqyrjen e të burgosurve për ta parandaluar ikjen e tyre, të tjerët mund t’i kontrollojnë të burgosurit për gjërat e vlefshme ose sende të tjera para deportimit etj. Të gjithë pjesëmarrësit në një veprim të këtillë të përbashkët janë po aq përgjegjës nëse ata: 1. Marrin pjesë në aksion pa marrë parasysh pozitën ose kontributin e tyre dhe përveç kësaj 2. synojnë dhe angazhohen në projektin e përbashkët kriminal”. Prandaj, të gjithë ata duhet të trajtohen si përgjegjës, edhe pse në shkallë të ndryshme të fajësisë mund të merren parasysh në fazën e dënimit. Arsyetimi para këtij parimi ligjor është i qartë: a). secili prej tyre është i domosdoshëm për arritjen e rezultatit përfundimtar dhe në anën tjetër b). do të ishte vështirë të bëhet dallimi brenda shkallës së përgjegjësisë penale, përveç për qëllime dënimi.

Në jurisprudencën penale ndërkombëtare njihen disa lloje të ndërmarrjes së përbashkët kriminale, por NPK-ja që ka kryer gjenocidin në Kosovë, paraqet një model të një grupi kriminal, të përbërë nga zyrtarët kryesorë shtetërorë dhe ushtarakë të Serbisë, të cilët gjatë viteve 1998-1999 u bashkuan në grupin e përbashkët kriminal dhe kryen gjenocid në Kosovë.

Siç u tha edhe në shqyrtimet paraprake, gjenocidi i Serbisë në Kosovë ka qenë një plan i orkestruar dhe i dizajnuar nga zyrtarët më të lartë në institucionet shtetërore, kulturore, edukative dhe fetare të shtetit serb me qëllim të shfarosjes së shqiptarëve dhe spastrimit etnik të territorit të Kosovës, dhe kjo, në të tri format shtetërore të organizimit politik të ish-Jugosllavisë, duke filluar nga mbretëria e Karagjorgjëve (mbretëria serbo-kroate-sllovene), pastaj Jugosllavia e Titos apo Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë e deri te Serbia pas viteve nëntëdhjetë, në vazhdimësi, pra, gjenocidi ka qenë një projekt shtetëror i Serbisë.

Pra, ka ekzistuar një politikë e dizajnuar, e orkestruar dhe e implementuar e shtetit serb me qëllim të shfarosjes së shqiptarëve, në mënyrë që të kryhet spastrimi etnik, të ndërrohet harta demografike e Kosovës dhe të mundësohet kolonizimi, me qëllim të popullimit të Kosovës me popullsi sllave. Projekti i gjenocidit të Serbisë, si politikë zyrtare e shtetit serb ka paraqitur një ndërmarrje kriminale të shtetit serb që është implementuar nga të gjitha strukturat shtetërore, politike dhe struktura të tjera të shoqërisë serbe. Pra, ka ekzistuar një vullnet i plotë që në vazhdimësi ndaj shqiptarëve të Kosovës të udhëhiqet një politikë shfarosëse dhe ndaj tyre të ushtrohet një terror dhe dhunë sistematike, përfshirë këtu: vrasje masive, burgosje, tortura, maltretime, dhunime seksuale, djegien e shtëpive, largimin nga puna, plaçkitjen e pronës, shkatërrimin e institucioneve kulturore, edukative, shkatërrimin e objekteve të trashëgimisë fetare dhe ndërmarrjen e një varg masash të tjera në mënyrë që të shkatërrohet substanca biologjike e popullit shqiptar dhe të fshihet çdo gjurmë e autoktonisë së tyre në trojet etnike. Tani, njëzet e dy vjet pasi forcat ushtarake të NATO-s, të komanduara nga gjenerali Vesli Klark, në mbështetje të luftës së UÇK-së, e shpëtuan Kosovën nga gjenocidi serb, “qartë shihet se përveç hakmarrjes për qëndresën e shqiptarëve në dekada, serbët tentuan të realizonin objektivin e tyre më madhor politik: shpopullimin e Kosovës nga shqiptarët dhe serbizimin e fizionomisë së saj demografike”.

Siç u cek edhe në shqyrtimet historike, kjo politikë ka pasur tri faza të implementimit faktik:

Faza e parë ka qenë dizajnimi apo konceptimi ideor i gjenocidit i cili fillon nga Ilija Garashanini e tutje, kur janë hartuar me dhjetëra projekte serbe për kryerjen e gjenocidit ndaj shqiptarëve të Kosovës. 

Periudha e dytë fillon kryesisht nga vitet 90, aty ku fillon të finalizohet dhe të përgatitet implementimi faktik i gjenocidit klasik dhe të paparë, fazë që fillon me ardhjen e Slobodan Milosheviçit në pushtet dhe me instalimin e politikës së nacionalizmit serbomadh që në epiqendër kishte shqiptarofobinë apo projektin e shkatërrimit të shqiptarëve. 

Faza e tretë, është periudha e vitit 1998-1999, kur kemi edhe zbatimin konkret të gjenocidit në luftën e fundit, në të cilën Serbia me mekanizmin dhe aparatin e saj represiv, ushtroi de fakto të gjitha veprimet e gjenocidit, veprime këto të përcaktuara nga Konventa e OKB-së e vitit 1948 si krime gjenocidale. Pra, në fakt, gjenocidi i Serbisë në Kosovë si ndërmarrje kriminale i shtetit serb ka qenë një strategji e sofistikuar, e përgatitur me vite që kulmoi në vitet 1998-1999. Me tepër se 2/3 e popullit shqiptar të Kosovës iu nënshtruan këtij gjenocidi klasik, i cili tentonte ta zhbënte Kosovën, ta shkatërronte substancën etnike dhe biologjike të shqiptarëve dhe ta popullonte atë me kolonë serbë të ardhur nga luftërat e ish-Jugosllavisë si nga: Kroacia, Bosnja, në mënyrë që të ndërrohet esencialisht përbërja demografike e Kosovës.

Ne aspektin penalo-juridik, organizimi i grupeve për kryerjen e gjenocidit, krimeve kundër njerëzimit dhe krimeve të luftës përcakton se: 

1. “Kushdo që organizon një grup me qëllim të kryerjes së ndonjë prej veprave penale nga nenet 148-156 të këtij Kodi, dënohet me burgim prej një (1) deri në dhjetë (10) vjet.

2. Kushdo që bëhet anëtar i grupit nga paragrafi 1. i këtij neni, dënohet me burgim prej një (1) deri në pesë (5) vjet.

3. Anëtari i grupit nga paragrafi 1. i këtij neni që e paraqet grupin para se të ketë kryer vepër penale, dënohet me burgim deri në tri (3) vjet ose mund të lirohet nga dënimi.

Nëse grupi është organizuar, për të kryer gjenocid, krime kundër njerëzimit dhe krime të luftës, për shkak të rrezikshmërisë shumë të madhe të këtyre veprave penale dhe për shkaqe kriminale e politike, në këso raste, Kodi Penal i Kosovës veprën e tillë e parasheh si vepër penale të posaçme. Zgjidhja e këtillë e Kodit Penal është e bazuar në dispozitat e Statutit të Gjykatës Ushtarake të Nurembergut për gjykimin e kryesve të krimeve në Luftën e Dytë Botërore. Gjithashtu ky inkriminim është paraparë edhe në Statutin e Tribunalit të Hagës dhe në Statutin e Romës të vitit 1998. Në dispozitat e këtyre statuteve janë të parapara krime dhe shtytja, organizimi, marrëveshja dhe planifikimi i kryerjes së krimeve dhe gjenocidit, krimeve kundër njerëzimit dhe krimeve të luftës. Në nenin 160, Kodi Penal i parasheh dy forma të kryerjes së kësaj vepre penale: 1) organizimin e grupit për kryerjen e gjenocidit, krimeve kundër njerëzimit dhe krimeve të luftës dhe 2) anëtarësimi në grupin e tillë. Organizimi i grupit i paraparë në këtë paragraf, në fakt, është një lloj veprimi përgatitor për kryerjen e gjenocidit, krimeve kundër njerëzimit dhe krimeve të luftës. Organizimi i grupit mund të shprehet me aktivitete të ndryshme të cilat ndërmerren me qëllim të krijimit të grupit dhe të kushteve për veprimtarinë e tij. Në sensin e këtij inkriminimi, organizimi i grupit për kryerjen e veprave penale të cekura në këtë nen, për shembull, mund të konsiderohen rekrutimi i anëtarëve të grupit, furnizimi me armë apo mjete për kryerjen e këtyre krimeve dhe mjeteve të tjera të domosdoshme për punën e grupit, përgatitja e planit për veprimtarinë e grupit, tubimin e anëtarëve të grupit në hapësirën e caktuar etj. Siç cekëm më sipër, kjo formë e veprës penale është e karakterit të veprimeve përgatitore dhe si e tillë është e ndeshkueshme.

Vepra konsiderohet se është kryer me faktin e krijimit të grupit. Nocioni i grupit duhet nënkuptuar në kuptimin e gjerë, me të cilin nënkuptohen organizatat kriminale, bandat apo ndonjë formë tjetër e bashkimit kriminal.

Anëtarësimi në grupin për kryerjen e gjenocidit, krimeve kundër njerëzimit dhe krimeve të luftës, është formë e dytë e kësaj vepre penale. Kjo formë e veprës penale konsiderohet se është kryer në rastet kur, ndonjë person në mënyra të ndryshme e manifeston vullnetin e vet që të bëhet anëtar i grupit të këtillë kriminal dhe anëtarësohet në të. Kjo mund të bëhet me deklaratën e tij eksplicite apo në mënyrë faktike, përkatësisht me sjellje të caktuara nga të cilat pa mëdyshje mund të konkludohet se kryesi me vetëdije dhe me vullnetin e tij i takon grupit të këtillë. Kryesi i këtyre dy formave të veprave penale mund të jetë çdo person. Vepra mund të kryhet vetëm me dashje. Përmbajtja e dashjes dallon varësisht prej formës së veprës penale. Në këtë paragraf është paraparë nëse anëtari i grupit e zbulon grupin para se të ketë kryer vepër penale në llogari të grupit ose e ka ndihmuar grupin për kryerjen e veprës penale, dënohet me burgim deri në tre vjet, por gjykata edhe mund ta lirojë nga dënimi. Mundësia e dënimit më të butë apo e lirimit nga dënimi i paraparë në këtë paragraf është fakultativ dhe është paraparë për shkaqe kriminale-politike me qëllim që t’i stimulojë personat t’i zbulojnë këto organizata kriminale.

Duke qenë një projekt kriminal shtetëror, gjenocidi i shtetit serb në Kosovë alarmoi komunitetin ndërkombëtar dhe botën demokratike e cila, duke parë veprimet gjenocidale të pushtetit serb në Kosovë, bëri intervenimin më të madh ushtarak pas Luftës së Dytë Botërore, duke aktivizuar bombardimet e NATO-s mbi territorin e ish-Jugosllavisë, përfshirë territorin e Kosovës dhe të Serbisë. Ky bombardim synonte ta ndalojë makinerinë vrastare serbe, e cila po ushtronte gjenocid dhe po terrorizonte në mënyrë barbare popullsinë civile shqiptare në luftën e armatosur të UÇK-së për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës. Ky intervenim nuk do të ishte i mundur sikur të mos ishte prezent manifestimi i metodave më barbare gjenocidale të Serbisë në Kosovë. Lejimi i një gjenocidi të tillë pas Luftës së Bosnjës do të mundësonte një holokaust të dytë të përmasave të Luftës së Dytë Botërore dhe do të shkaktonte probleme serioze në bashkësinë ndërkombëtare.

Fazat e kryerjes së gjenocidit në Kosovë

Gjenocidi është krim që kryhet në disa faza. Krimet gjenocidale përgatiten dhe planifikohen një kohë të gjatë. Ato nuk janë krime ad hoc, të cilat kryhen gjatë një operacioni luftarak, apo luftë ndëretnike. Në raste të këtilla kemi të bëjmë me krime të zakonshme lufte, perkatësisht krime kundër njerëzimit. Gjenocidi, si rregull, planifikohet për një kohë të gjatë, organizohet dhe kryhet sipas një plani shtetëror sistematik dhe përfshin një proces të gjatë të diskriminimit, trajtimit barbar, qoftë në aspektin juridik apo atë politik. Krimet gjenocidale përfshijnë një proces të gjatë të planifikimit shtetëror deri tek ekzekutimi faktik dhe klasik i gjenocidit. Krimet gjenocidale nuk mund t’i kryejë një individ apo grup kriminal, por vetëm shteti me aparatin e tij represiv.

Krimet dhe gjenocidi i Serbisë në Kosovë kanë kaluar në disa faza, siç janë:

1. Konceptimi ideor i politikës gjenocidale të Serbisë ndaj shqiptarëve të Kosovës;
2. Okupimi i Kosovës dhe pushtimi i saj nga tri regjimet politike jugosllave;
3. Trajtimi diskriminues i shqiptarëve, vrasjet, deportimet, shpërnguljet e dhunshme, shkelja masive e të drejtave kombëtare;
4. Rianeksimi kushtetues i Kosovës pas Konferencës së Bujanit;
5. Reforma agrare dhe politikat e kolonizimit të Kosovës si parapërgatitje për gjenocid;
6. Diskriminimi kushtetues i shqiptarëve në funksion të përgatitjes së gjenocidit;
7. Rrënimi i rendit kushtetues, riokupimi dhe shkatërrimi institucional i Kosovës pas 23 marsit 1989;
8. Vendosja e Kosovës në gjendje të jashtëzakonshme dhe fillim i akteve të para gjenocidale në periudhën 1990-1997;
9. Implementimi faktik i gjenocidit gjatë luftës së vitit 1998-1999 dhe
10. Mohimi aktual, në vazhdimësi, i krimeve dhe gjenocidit nga Serbia.

Të gjitha këto faza të gjenocidit serb në Kosovë, do të trajtohen në këtë studim. Me këtë rast do të analizojmë fazat e gjenocidit sipas dr. Gregory Stanton, duke i ndërlidhur ato me gjenocidin e Serbisë në Kosovë. 

Gjenocidi është krim që kryhet në disa faza. Shkencëtarët thonë që ka dhjetë faza të gjenocidit. Faza e parë, është ndarja e shoqërisë në “ne” dhe “ata”, faza e dytë, është simbolizmi i “atyre”, faza e tretë, është diskriminimi i vazhdueshëm i “atyre”, faza e katërt, është dehumanizimi i “atyre”, personifikimi me kafshë, insekte, sëmundje, faza e pestë, është organizimi i procesit gjenocidal, faza e gjashtë, është polarizimi i popullatës përmes propagandës dhe gjuhës së urrejtjes, faza e shtatë, është përgatitja e procesit të shfarosjes, faza e tetë, është persekutimi i viktimave dhe grumbullimi në vendet e shfarosjes, faza e nëntë, është vetë procesi i shfarosjes dhe faza e dhjetë, është mohimi i gjenocidit. Të gjitha këto faza janë të dukshme dhe të identifikueshme në krimet që ndodhën në Kosovë e të cilat përkujtohen çdo 15 Janar, në ditën kur ndodhi masakra e Reçakut, në ditën kombëtare të përkujtimit të gjenocidit shtetëror serb, në Kosovë. Mohimi dhe mospranimi i këtij krimi nga shteti serb, së bashku me mospranimin dhe mohimin e gjenocidit në Srebrenicë dhe krimeve të tjera e vulosin fazën përfundimtare të krimeve që kanë ndodhur. Gjenocidi mund të quhet me emër tjetër, mund të injorohet, mund të mohohet, por nuk mund të zhduket nga memorja kolektive e një populli.

Fazat e gjenocidit sipas Genocide Watch –
konteksti i Kosovës 

Sipas Presidentit të “Genocide Watch”, Stanton, gjenocidi zhvillohet në tetë faza. Le t’i analizojmë këto tetë faza në kontekstin e gjenocidit të Serbisë në Kosovë.

1. Klasifikimi: njerëzit ndahen në “ne dhe ata”. Ky proces në rastin e Kosovës ishte kontinuel në ish-Jugosllavi. Shqiptarët ishin të klasifikuar si pakicë kombëtare me etiketime fyese dhe shoviniste si popull i paemancipuar, i paformuar politikisht dhe i rrezikshëm për shtetin. Edhe pse kombi i tretë për nga madhësia pas serbëve dhe kroatëve, shqiptarët, trajtoheshin si pakicë kombëtare dhe i nënshtroheshin diskriminimit nacional dhe terrorit shtetëror. Në të vërtetë, klasifikimi në “ne dhe ata” që përdor dr. Gregory Stanton, në Kosovë stigmatizonte shqiptarët si popull i nivelit të ulët, duke kontestuar dhe mohuar identitetin e tyre kombëtar dhe duke zbatuar politikën nënshtruese dhe diskriminuese ndaj tyre për shkak të përkatësisë etnike. Madje ky stigmatizim, nganjëherë merr edhe karakter etnocidal dhe psikologjik, duke i trajtuar “shqiptarët primitivë dhe të prapambetur’ si produkt i mjedisit gjeografik që i bëri të paaftë për jetë shtetërore të pavarur. Për më tepër, një tjetër ultranacionalist serb thekson se “shqiptarët kanë disa veçori psikike, të cilat i bëjnë njerëz të paqytetëruar, anarkist, plaçkitës, të vrazhdë, të gjerë dhe pa vetëdije kombëtare. Ndër ta mbretëron hakmarrja dhe vëllavrasja”. Ky demonizim i shqiptarëve në historiografinë serbe “me dimensione psikologjike” ka përfunduar shpesh me akte të gjenocidit. Me këtë sindrom janë ngritur determinantet e gjenocidit të pushtetit serb ndaj shqiptarëve.

2. Simbolizmi: “Kur të kombinohen me urrejtje, simbolet mund të asociohen mbi anëtarët keqdashës të grupeve viktima…Për të luftuar simbolizmin, simbolet e urrejtjes mund të ndalohen me ligj, si dhe gjuha e urrejtjes.” Kjo fazë e përgatitjes së gjenocitit ndaj shqiptarëve ishte konsistente në ish-Jugosllavi, e cila ndalonte simbolet identitare të shqiptarëve, ata i identifikonte me simbole dhe shprehje denigruese dhe fyese si “terroristë”, “irredentistë”, “separatistë”, “shqiptaromëdhenj”, “kanibalistë” dhe shprehje të tjera fyese dhe denigruese.

3. Dehumanizimi: “Dehumanizimi mundëson tejkalimin e neverisë normale njerëzore.” Gjenocidi i Serbisë në Kosovë, krahas brutalitetit dhe terrorit shtetëror synonte skllavërimin e shqiptarëve dhe trajtimin e tyre dehumanizues dhe mohues. Trajtimi dehumanizues si fazë e trajtimit gjenocidal synon rrezikimin e ekzistencës biologjike, vënien në pozitë varfëruese, mungesën e ushqimeve, kushteve jetësore të banimit dhe trajtimit tjetër johuman. Një qasje e tillë ndaj shqiptarëve ka qenë tipike me shekuj për shqiptarët e Kosovës, të cilët janë ballafaquar me trajtim skllavërues, poshtërim dhe luftë për mbijetesë fizike.

4. Organizimi: “Gjenocidi është gjithmonë i organizuar. Forca të veçanta ushtarake apo paramilitare shpesh armatosen dhe trajnohen. Për të kaluar këtë fazë, anëtarësimi në këto grupe duhet të ndalohet me ligj.” Ky tipar i veprimit gjenocidal në rastin e Kosovës është shumë transparent dhe botërisht i ditur, sepse shteti serb ka qenë ideator, organizator dhe implementues i politikave gjenocidale ndaj shqiptarëve të Kosovës. Gjenocidi serb në Kosovë ka qenë ndërmarrje shtetërore dhe krim i organizuar gjenocidal, për zbatimin e të cilit kanë qenë të mobilizuar të gjitha resurset shtetërore dhe ushtarake, përfshirë këtu, edhe mobilizimin dhe armatosjen selektive të popullsisë civile me qëllim të zbatimit të projektit gjenocidal. Për më shumë, forcat e rregullta ushtarake, formacionet joformale kriminale, qytetarë serbë të mobilizuar dhe të armatosur kanë qenë të trajnuar në mënyrë të veçantë se si duhet kryer krime gjenocidale ndaj shqiptarëve.

5. Polarizimi: “Grupet urryese shpërndajnë propagandë polarizuese. Ndalimi i kësaj arrihet nëpërmjet mbrojtjes së udhëheqësve të moderuar ose ndihmesës së grupeve për të drejtat e njeriut.” Polarizimi si tipar i gjenocidit serb është krijuar nëpërmjet propagandës mediale të orkestruar nga shteti në funksion të stigmatizimit të shqiptarëve në baza etnike dhe krijimit të opinionit publik për arsyeshmërinë e trajtimit represiv kolektiv ndaj tyre. Në kuadrin e këtij trajtim gjenocidal, Serbia çdo herë ka qenë në kërkim të të ashtuquajturave “shqiptarë të ndershëm”, të cilët i kundërvihen kombit të vet dhe shërbejnë si marionetë lojale për të legjitimuar veprimet gjenocidale.

6. Identifikimi: “Viktimat identifikohen dhe ndahen në bazë të identitetit etnik apo religjioz… Në këtë fazë, një alarm i gjenocidit duhet të thirret…” Objekt i gjenocidit serb kanë qenë qytetarët e Kosovës të identifikuar si shqiptarë. Pra, jo bindjet politike, sociale e kulturore, por identifikimi i tyre si shqiptarë dhe kualifikimi i tyre gjenocidal si “racë e keqe”, e cila duhet zhdukur me të gjitha mjetet në dispozicion. Masakrat shekullore, vrasjet barbare e mizore, inkuizicioni morbid ndaj shqiptarëve e ka origjinën te identifikimi i tyre etnik si shqiptarë.

7. Asgjësimi: ndërmarrja gjenocidale serbe në Kosovë kishte për synim asgjësimi fizik kolektiv të shqiptarëve, shfarosjen e tyre dhe parandalimin e kthimit të tyre në trojet etnike, me qëllim që me kalimin e kohës të zhduket kujtesa për ekzistencën e tyre kolektive në Kosovë. Më vonë do të shihet se operacioni gjenocidal “Patkoi” kishte si synim kryesor asgjësimin dhe shfarosjen kolektive të shqiptarëve nga trojet etnike të tyre dhe popullzimin e Kosovës me serbë dhe popuj të tjerë joautoktonë.

8. Mohimi: “Autorët e krimit… mohojnë kryerjen e ndonjë krimi… Përgjigjja ndaj mohimit është dënimi nga një tribunal ndërkombëtar apo gjyq kombëtar.” Mohimi i krimeve dhe gjenocidit paraqet një formë të bashkëpjesëmarrjes në krim dhe gjenocid. Disa legjislacione penale e sanksionojnë mohimin e gjenocidit si krim kundër njerëzimit dhe parashikojnë dënime të larta për autorët e kësaj vepre penale.

Në rastin e Kosovës, mohimi i gjenocidit paraqet një politikë zyrtare të shtetit serb. Jo vetëm që nuk ka treguar asnjë reflektim për përgjegjësinë shtetërore për krimet dhe gjenocidin në Kosovë, por Serbia aktualisht mohon krimet e kryera dhe vazhdon me retorikën gjenocidale të viteve 90. Filluar nga Presidenti Vuçiç, e deri te zyrtarët e tjerë serbë në nivel të Serbisë, por edhe atyre në Kosovë vazhdojnë ta mohojnë gjenocidin e kryer dhe në kontinuitet nxisin urrejtje etnike ndaj shqiptarëve. Në anën tjetër, protagonistëve dhe autorëve të gjenocidit në Serbi u ndërtohen mite si heronj kombëtarë dhe emrat e tyre portretizohen dhe mitizohen në folklorin serb dhe ikonografinë fetare e forma të tjera. Nuk ka pasur raste të inkriminimit penal të personave që publikisht mohojnë apo i arsyetojnë krimet dhe gjenocidin. Një përjashtim të izoluar paraqet rasti i një ministri serb në qeverinë e Kosovës, i cili ishte shkarkuar për shkak të mohimit të masakrës së Reçakut dhe deklaratave të tjera fyese ndaj shqiptarëve. Mohimi dhe mospranimi i këtij krimi nga shteti serb, së bashku me mospranimin dhe mohimin e gjenocidit në Srebrenicë dhe krimeve të tjera e vulosin fazën përfundimtare të krimeve që kanë ndodhur.

Plani gjenocidal i Serbisë në Kosovë

Element thelbësor i gjenocidit është ekzistenca e planit gjenocidal. Konventa e Gjenocidit, krahas 5 kritereve konstitutive të figurës së veprës penale të gjenocidit, parasheh si element esencial ekzistimin e planit apo projektit gjenocidal. Edhe Rafael Lemkin, si dhe studiues të tjerë, të cilët janë marrë me studimin e aspekteve teorike të gjenocidit, e theksojnë si element konstitutiv dhe kryesor, për krimet dhe gjenocidin, ekzistimin e një plani gjenocidal, si një plan zyrtar dhe i orkestruar nga shteti.

Në miratimin e tij fillestar, si ligj ndërkombëtar, në Kongresin e Gjenevës, Rafael Lemkin, themelues i veprës penale të gjenocidit ka thënë: “gjenocid nuk do të thotë shkatërrim i menjëhershëm i një kombi përveç kur arrihet vrasja masive e të gjithë anëtarëve të një kombi. Përkundrazi, gjenocidi nënkupton një plan të koordinuar të veprimeve të ndryshme me qëllim të shkatërrimit të bazave thelbësore të jetesës së grupeve kombëtare me qëllim të shkatërrimit të vetë grupeve. Qëllimi i këtij plani është shpërbërja e institucioneve politike dhe sociale, kulturore, gjuhësore, ndjenjave kombëtare, religjionit dhe mbijetesës ekonomike të grupeve kombëtare dhe shkatërrimin e sigurisë personale, lirisë, shëndetësisë, dinjitetit e madje edhe jetët e individëve të cilët janë pjesë e grupeve të tilla”. Edhe sipas profesorëve eminentë shqiptarë të së drejtës penale, prof. Ismet Elezi dhe prof. Ismet Salihu, si kusht për ekzistimin e gjenocidit është “Zbatimi të një plani të paramenduar, që synon shkatërrimin e tërësishëm apo të pjesshëm të një grupi nacional, etnik, racor apo fetar, i drejtuar nga organet e një shteti”

Plani gjenocidal duhet të paraqesë një projekt zyrtar shtetëror, i cili përfshin një fushatë të orkestruar nga shteti, kundrejt një grupi, përkatësisht kombi me synim të shfarosjes së tij dhe dëmtimi esencial të substancës së tij biologjike.Serbia, para se të fillojë fazën e fundit të implementimit të gjenocidit, gjatë viteve 1998/1999 e kishte të operacionalizuar në detaje planin gjenocidal ndaj shqiptarëve të Kosovës. Ai plan, synonte spastrimin etnik dhe dhunën shtetëror me tipare të gjenocidit klasik. Ky nuk ishte një plan luftarak, për një fitore ushtarake ndaj UÇK-së që zhvillonte një luftë çlirimtare apo NATO-s që bombardonte caqet serbe, por një plan i sofistikuar për shfarosje masive të shqiptarëve. Nisur nga kjo, në frymën e Konventës së Gjenocidit, nuk është esenciale për krimet si gjenocid numri i të vrarëve, të masakruarve, të deportuarve dhunshëm, por fakti se ka ekzistuar apo jo një plan gjenocidal, i cili është vënë në aktivizim gjatë luftës apo konfliktit të armatosur. Së fundmi, siç kemi theksuar edhe më herët, gjenocidi mund të kryhet edhe në kohë paqe kur ndaj një grupi etnik apo kombi zbatohen politika gjenocidale.

Plani i Gjenocidit i Serbisë në Kosovë nuk paraqet një dokument të vetëm të kodifikuar. Duke qenë se ky studim, paraqet projektin e parë hulumtues në këtë temë, do të bëjmë përpjekje të zbërthejmë elementet e planit gjenocidal. Janë dhjetë elemente kryesore të këtij plani.

1. Platforma politike e PGJ
2. Plani operativ policor-ushtarak
3. Konsensuesi shtetëror dhe ushtarak
4. Bartësit e zbatimit të Planit Gjenocidal
5. Metodologjia e Planit Gjenocidal
6. Periudha kohore e zbatimit të Planit Gjenocidal
7. Objektivat e Planit Gjenocidal
8. Financimi i Planit Gjenocidal
9. Zhdukja e gjurmëve të gjenocidit
10. Mohimi i gjenocidit

1. Platforma politike e Planit Gjenocidal

Platforma politike për të kryer gjenocid është ndërtuar historikisht si pjesë e ideologjisë shoviniste dhe fashiste ndaj shqiptarëve.

Serbia përmes ideologjisë së klerofashizmit ortodoks serb i ka ideuar të gjitha projektet e qeverive serbe për të pushtuar, aneksuar, përmes gjenocidit, territoret shqiptare. Në thelb të asaj ideologjie serbomadhe, pra, me fokus të veçantë të shqiptarofobisë, ishte dhe fuqishëm vazhdon të jetë urrejtja ndaj shqiptarëve, si racë, si qenie njerëzore dhe, para së gjithash, si komb. Ka shënime se, së paku janë 24 plane e programe të hapura e të fshehta për zhdukjen e shqiptarëve, duke filluar nga “Naçertania” e Ilija Garashaninit (1844); “Gorski vijenac” i P. P. Njegoshit (1846); “Srbi svi i svuda” i V. Karaxhiçit (1849), projektet e Jovan Cvejiçit (1912 e 1921), të përpunuara më vonë nga Vasa Çubriloviçi në elaboratin e tij: “Manjinski problemi u Jugoslaviji” (1937; 1944); “Elaborat o Albaniji” i Ivo Andriçit (1939); “Homogena Srbija” e Stevan Moleviçit (1941); Programi i çetnikëve të Drazha Mihajloviçit (1941); deri te Plani “Patkoi” (1999) për zhdukjen dhe dëbimin e të gjithë shqiptarëve nga Kosova. Për konceptin për “Serbinë e Madhe” elita politike, intelektuale dhe kishtare kanë përgatitur platforma, plane e programe të shumta, të cilat në kohë të përshtatshme i ka zbatuar shteti, duke kryer krime makabre, në përmasa gjenocidi. Pjesë e kësaj ideologjie ishte edhe “Libri i Kaltër” dhe “Memorandumi i ASSHA”. Platforma e gjenocidit e ndërtuar në dy shekujt e fundit gjeti finalizimin e saj në fund të viteve 80, kur fillon shkatërrimi i Federatës Jugosllave dhe në skenë doli nacionalizmi serb në krye me Sllobodan Milosheviçin. Në esencën e platformës serbe për të kryer gjenocid ndaj shqiptarëve të Kosovës ishin dhe vazhdojnë të jenë, pretendimet territoriale për të okupuar territorin e saj dhe shkatërruar çdo aspiratë të shqiptarëve për liri, barazi dhe pavarësinë e Kosovës.

2. Plani operativ policor-ushtarak

Elementi i dytë i planit gjenocidal të Serbisë në Kosovë ishte plani operativ policor-ushtarak për zbatimin e platformës politike, serbe për fushatën e gjenocidit në Kosovë. Ky plan u përgatit në qarqet më të larta ushtarake dhe policore të RF të Jugosllavisë dhe Serbisë. Ai përfshinte, një varg të operacioneve ushtarake dhe policore për të riokupuar Kosovën, duke filluar fushatën gjenocidale dhe realizimin e objektivave të tjera të planit gjenocidal. Plani ka filluar të implementohet më 5 korrik 1990. Tri ditë pas shpalljes së Deklaratës Kushtetuese të 2 Korrikut 1990, me vendim të Kuvendit federativ dhe organeve të Serbisë në Kosovë u dërguan njësitë speciale të policisë. Fillimisht, Serbia okupoi të gjitha institucionet legjitime të Kosovës, duke i larguar dhunshëm me forca policore shqiptarët nga vendet e tyre të punës, për të vazhduar me instalimin e masave të dhunshme dhe kontroll policor të të gjitha institucioneve publike të Kosovës. Pas pastrimit etnik të institucioneve dhe okupimit të tyre, Serbia në funksion të përgatitjes së fushatës gjenocidale e vazhdoi politikën e represionit shtetëror, i cili u intensifikua sidomos pas përfundimit të agresionit të saj në Slloveni, Kroaci dhe Bosnjë e Hercegovinë. Humbja e tri luftërave agresive të Serbisë, bëri që ajo të koncentrojë më shumë se 100.000 trupa ushtarake dhe policore në Kosovë. Ato në emër të “gjoja luftës kundër UÇK-së” filluan fushatën e spastrimit etnik dhe veprimeve të tjera gjenocidale. Këtyre trupave iu bashkëngjitën edhe grupet kriminale (formacione paramilitare) të ardhura nga Kroacia dhe Bosnja, të cilat sipas një plani shtetëror, do të kryenin krimet më barbare në Kosovë kundër shqiptarëve. Dalja publike e UÇK-së, ishte një pretekst që Serbia të fillojë fazën e fundit të planit gjenocidal. Duhet të kujtojmë se vetëm brenda një dekade, që domethënë brenda viteve 1990-1999, Serbia ka dekretuar 4 projekte që kanë pasur si qëllim jo vetëm luftën propagandistike, përçarjen, survejimin, kriminalizimin por edhe gjenocidin e shpopullimin e shqiptarëve:

• Projekti “Gërshërët” i cili kishte objektiv infiltrimin dhe kontrollin e jetës dhe të skenës politike të Kosovës;
• Projekti “Kafshimi i miut” i cili kishte objektiv infiltrimin dhe shkatërrimin e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës;
• Projekti “Patkoi” i cili kishte qëllim spastrimin definitiv etnik të Kosovës;
• Si dhe planin e njohur me emrin “Leopardi” përmes të cilit zbatohej një metodë e sinkronizuar nga ushtria, policia dhe militarët serbë: “frikëso dhe sulmo, fut nëpër bodrume njerëz të pambrojtur në fshat ose në një lagje të qytetit, në mënyrë që të lëvizë pastaj nga frika e tërë popullsia”.

3. Konsensusi shtetëror dhe ushtarak

Gjenocidi serb në Kosovë u orkestrua nga shteti serb. Lufta e vitit 1998-99 ishte, në të vërtetë, faza e tretë e projektit gjenocidal të Serbisë në Kosovë kur, në të vërtetë, u bë implementimi faktik i politikës zyrtare të Serbisë për të shkatërruar Kosovën dhe shqiptarët. Ky plan u dizajnua në qarqet më të larta shtetërore ushtarake, politike dhe fetare të Serbisë. Plani, kishte të sofistikuar të gjitha veprimet e dhunshme të shtetit serb që do t’i ndërmerrte ndaj shqiptarëve për qëllime gjenocidale. Mund të thuhet se, ai plan, në aspektin ushtarak ishte i përpunuar në qarqet më të larta të ushtrisë serbe dhe se ai ishte si një plan sekret për të cilin dinte kryesisht kreu shtetëror serb, ushtarak dhe njerëz të informuar nga afër, për politika gjenocidale të Serbisë në Kosovë. U potencua edhe më lart, i ashtuquajturi plan, apo plani i koduar “Patkoi”. Ky plan u zbulua edhe nga institucionet ndërkombëtare dhe nënkuptonte vrasjen masive të shqiptarëve të Kosovës, spastrimin etnik me depërtimin e dhunshëm të shqiptarëve jashtë kufijve etnikë të Kosovës. Plani bazohej në politikën e “tokës së djegur” dhe ndërmarrjen e një varg masash represive me qëllim të shfarosjes së shqiptarëve për shkak të përkatësisë etnike, shkatërrimit të të gjitha institucioneve të Kosovës dhe ndërmarrjen e masave të tjera me qëllim të humbjes së identitetit të shqiptarëve të Kosovës dhe parandalimit të dëshirës së tyre për kthim në territorin e Kosovës. Plani “Patkoi”, për të cilin dy vjet më herët një ish- udhëheqës komunist maqedon Kiro Gligorov, kishte alarmuar që po përgatitet një eksod masiv i më shumë se një milion shqiptarëve për në Maqedoni, u mbajt sekret dhe ai u bë transparent në fillim të luftës në Kosovë. Me fillimin e luftës, Serbia aktivizoi aparatin represiv me vrasje, masakra, tortura, djegie të fshatrave dhe qyteteve të Kosovës, shkatërrim të pronës publike dhe private, deportim të dhunshëm të shqiptarëve për në Shqipëri dhe Maqedoni. Me spastrim masiv etnik, plaçkitje të pronave shqiptare dhe ndërmarrjen e masave për zhdukjen e identitetit të shqiptarëve synohej të realizohet një nga qëllimet e gjenocidit, parandalimin e dëshirës së popullit shqiptar të Kosovës për t’u kthyer në trojet e veta etnike shekullore në Kosovë.

Krimet në masë, vrasja e shqiptarëve të paarmatosur, pleq, gra e fëmijë, plaçkitja e pasurisë së tyre, djegia dhe shkatërrimi i vendbanimeve shqiptare, spastrimi etnik dhe shpërngulja e popullatës shqiptare nga toka e tyre-Kosova (1998-1999) dhe dhunimi i mijëra femrave shqiptare, nuk ishin veprime aksidentale-spontane, por të organizuara e planifikuara mirë nga Serbia si shtet. Gjenocidi në Kosovë u krye sipas një plani kolektiv shtetëror, të cilin Shtabi kriminal i Milosheviçit e kishte emërtuar “Potkovica”-Plani “PATKOI”. Në realizimin e këtij plani famëkeq, Serbia mobilizoi të gjitha resurset njerëzore dhe teknologjike, si: administratën shtetërore, transportin publik, mjetet financiare, mediet, gjyqësinë dhe mbi të gjitha, strukturën e gjerë ushtarake-policore e paramilitare. Duke filluar nga korpusi ushtarak i Prishtinës, që përbënte supërstrukturën e Armatës së tretë serbe në Kosovë, Korpusin 21 të Nishit, Korpusin 37 të Uzhicës, Korpusin 24 të Kragujevcit, Korpusin special dhe Armatën e parë të Beogradit, Korpusin e dytë të Podgoricës, strukturat e Ministrisë së Punëve të Brendshme të Serbisë, policinë e rregullt të Kosovës, Forcat speciale të policisë. Po ashtu, pjesë e aparatit represiv ishin dhe forcat e ashtuquajtura antiterroriste, Shërbimin e Sigurimit Serb (UDB-ja), dhe njësitë e ashtuquajtura paramilitare, “Shkorpionët”, “Tigrat e Arkanit”, “Beli Orlovi” (Shqiponjat e Bardha) të Vojisllav Sheshelit, “Beretat e Kuqe”, njësitë kriminale të serbëve lokalë etj. 

Në aspektin penalo-juridik, gjenocidi i Serbisë në Kosovë paraqet një krim shtetëror të ushtruar me një dashje dhe vullnet të plotë të shtetit serb nëpërmjet institucioneve të tij shtetërore, politike, ushtarake dhe mekanizmave brutalë represivë që u përdorën për këtë çështje. Shteti serb, me politikën e tij të gjenocidit ndaj Kosovës kishte ndërtuar një konsensus të plotë të shoqërisë serbe, të njëjtë me situatat e fashizmit të vitit 1941-1945, duke krijuar kauza të rrejshme për gjoja rrezikimin e serbëve në Kosovë, ngjashëm siç kishte bërë edhe Gjermania e Hitlerit në kohën e fashizmit. Në aspektin penalo-juridik, kryes i veprës së gjenocidit në Kosovë është vetë shteti serb. Kurse individët, të cilët, kanë drejtuar politikën e gjenocidit serb në Kosovë, duke filluar nga presidenti Milosheviç, qeveria, parlamenti, strukturat ushtarake, komanduese, pastaj të ashtuquajturat, formacione joformale, kanë qenë dorë e zgjatur apo instrumente të shtetit serb, duke zbatuar planin shtetëror gjenocidal ndaj shqiptarëve. Nisur nga kjo, përgjegjësia penale për gjenocidin e ushtruar nga Serbia në Kosovë i takon shtetit serb si person juridik dhe si subjekt shtetëror. Kurse përgjegjësia individuale për krimet dhe gjenocidin i ngarkon personat apo individët të cilët kanë udhëhequr fushatën e gjenocidit, qoftë në aspektin e drejtimit politik dhe shtetëror, apo zbatimin praktik të veprimeve gjenocidale. Është shumë lehtë të provohet se gjenocidi i Serbisë në Kosovë ka qenë plan shtetëror i dizajnuar në detaje, faza dhe në forma konkrete të zbatimit të tij. Nga vitet 1990 – 1998, ky plan kishte filluar të bëhet transparent dhe të zbatohet në faza. Fillimisht, në fazën e parë nga 5 korriku i vitit 1990, Serbia shkatërroi autonominë e Kosovës, që ishte ngritur në bazë të Kushtetutës të vitit1974, e riokupoi sërish Kosovën dhe bëri puç kushtetues duke okupuar të gjitha institucionet kushtetuese, legjitime të Kosovës. Pas riokupimit të Kosovës, shpalljes së gjendjes së jashtëzakonshme dhe marrjes nën kontroll të të gjitha institucioneve të Kosovës, Serbia zbatoi politikën e spastrimit etnik, duke larguar nga puna qindra dhe mijëra shqiptarë, duke mbyllur të gjitha institucionet shtetërore, qeverisëse, edukative, kulturore, informative, shëndetësore dhe veprime të tjera të cilat ishin veprime gjenocidale të kombinuara me një aparteid klasik dhe diskriminim të shqiptarëve në baza etnike.

Menjëherë, pas riokupimit të Kosovës, shteti serb filloi zbatimin e politikave represive ndaj shqiptarëve, të cilat synonin ta përgatisnin momentumin faktik për implementimin klasik të gjenocidit serb në Kosovë. Pas daljes në skenë të UÇK-së, Serbia në pamundësi që të ballafaqohej me këtë guerilë patriotike shqiptare, e cila u vu në funksion të luftës mbrojtëse, filloi zbatimin e masakrave dhe veprimeve të tjera terrorizuese ndaj popullsisë civile. Me këtë, filloi faza e fundit dhe e tretë e implementimit faktik të gjenocidit. Natyrisht, në këtë fazë shteti serb implementoi të gjitha planet e saj shtetërore për të arritur objektivat e plota të gjenocidit. Nga aspekti i së Drejtës Ndërkombëtare Penale, shteti serb gjatë viteve 1998-1999, përdori dhe zbatoi të gjitha metodat brutale të gjenocidit, të përcaktuara me Konventën e OKB-së së vitit 1948 për krime dhe gjenocid.

4. Bartësit e zbatimit të planit gjenocidal

Implementimi i gjenocidit shtetëror të Serbisë në Kosovë u realizua nga institucionet më të larta shtetërore të këtij shteti. Në skemën piramidale gjenocidale, në krye të kësaj ndërmarrjeje kriminale qëndronte, Slobodan Milosheviçi, i cili në fund ishte vetëm një implementues faktik i një projekti shtetëror të dizajnuar me shekuj e në mënyrë të veçantë, gjatë vitit 1990-1998. Slobodan Milosheviçi, arriti të homogjenizonte popullin serb dhe shoqërinë serbe në projektin e tij gjenocidal ndaj Kosovës. Ai u vu në krye të një skeme piramidale, e cila mbi bazën e nacionalizmit dhe shovinizmit serb ndaj shqiptarëve filloi zbatimin klasik dhe faktik të gjenocidit në Kosovë. Krahas Slobodan Milosheviçit, në zinxhirin institucional të gjenocidit serb ishte qeveria serbe, Kuvendi i Serbisë, ushtria e rregullt, policia, formacionet joformale kriminale të financuara nga Serbia, Kisha Ortodokse Serbe, Akademia Serbe e Shkencave, partitë politike, qoftë ato të pozitës apo opozitës dhe të gjitha institucionet e tjera politike dhe jopolitike të shtetit serb. 

Hierarkia e gjenocidit serb në Kosovë paraqet një skemë kriminale zinxhirore, institucionale e cila, sipas një renditjeje të lirë do të mund të dukej kështu:

1. Slobodan Milosheviçi, president i Serbisë, udhëheqës dhe urdhërdhënës kryesor i gjenocidit;

2. Kuvendi dhe Qeveria e Serbisë

1. Armata Popullore e Jugosllavisë e konvertuar në Ushtrinë e Serbisë, si implementuese e drejtpërdrejtë e okupimit të Kosovës dhe ushtruese e krimeve gjenocidale;
2. Policia e Serbisë me të gjitha njësitë e saj speciale, 
3. Njësitë joformale kriminale,
4. Kisha Ortodokse Serbe,
5. Pjesëtarët e të ashtuquajturës mbrojtje territoriale në Serbi;
6. Serbët lokalë të Kosovës
7. Mercenarët 
8. Mediet serbe në krye me RTS-në, Gazetën, “Politika”, etj.

5. Metodologjia e planit gjenocidal

Metodologjia e zbatimit të planit për gjenocid ka qenë e përpunuar në detaje dhe të gjitha krimet janë kryer sipas një skenari të paraparë më parë. Për më tepër, në vazhdën e fushatës gjenocidale, presidenti serb Milutinoviç kishte sjellë një pako të dekreteve me fuqi ligjore, të cilat ishin në funksion të zbatimit të gjenocidit. Madje edhe TPNJ në rastin e akuzimit të grupit drejtues të gjenocidit (Milosheviçi dhe të tjerët) kishte theksuar se këto dekrete, të nxjerra gjatë luftës në Kosovë ishin në funksion të spastrimit etnik, deportimeve të dhunshme, zhdukjes së identitetit të shqiptarëve dhe krimeve të tjera.

Në kuadër të metodologjisë së zbatimit të planit gjenocidal, fillimisht ishin ndarë veprimet kriminale që do t’i kryenin: formacionet e rregullta ushtarake, forcat speciale policore, grupet kriminale (paramilitare) të ardhura nga Kroacia e Bosnja dhe serbët lokalë. Pra, ka ekzistuar një plan i detajuar i veprimit kriminal dhe ndarja e detajuar e angazhimeve të secilit segment të aparatit gjenocidal që pasohej në dy kritere:

1. Kriterin territorial
2. Llojin e krimeve gjenocidale

Sipas kriterit territorial, forcat e ushtrisë së rregullt ishin të pozicionuara në tërë territorin e Kosovës, në veçanti, në zonat ku UÇK-ja zhvillonte luftë mbrojtëse. Garnizone të tëra të ushtrisë federale dhe serbe ishin dislokuar në të gjitha komunat e Kosovës, në mënyrë të veçantë në Drenicë, Dukagjin, Pashtrik, Llap e zona të tjera ku vepronte UÇK-ja. Njësitë e specializuara policore kishin disa baza të stacionimit, dhe vepronin me metoda lëvizëse duke kryer masakra, deportime të dhunshme dhe djegie masive të fshatrave dhe qyteteve të Kosovës. Kurse, njësitë joformale dhe bandat kriminale, sipas ndarjes së punëve me planin gjenocidal, ishin ekzekutuese të krimeve më të rënda, masakrave, djegies së kufomave, dhunimeve seksuale, djegies së fshatrave e qyteteve, plaçkitjeve masive dhe krimeve të tjera. Asgjë nga krimet gjenocidale serbe nuk ka qenë e rastësishme dhe spontane. Gjithçka ishte e planifikuar dhe koordinuar në detaje, që nga ndarja e punëve dhe zonave ku kryheshin veprimet gjenocidale e gjerë te koalicioni i sofistikuar kriminal i ushtrisë së rregullt, policisë speciale dhe bandave kriminale. Kjo vërtetohet edhe me ngjashmëritë e protokollit kriminal që është zbatuar në kuadër të PGJ në Kosovë. Krimet dhe zhdukja e gjurmëve të tyre, ishin strategji të planifikuara që nga kreu i shtetit, Slobodan Milosheviçi, Shtabi i Përgjithshëm dhe nivelet e tjera për eliminimin e shqiptarëve dhe spastrimin etnik të Kosovës. Sistemi i spastrimit etnik të Kosovës ishte i përpunuar dhe zbatohej me përpikëmëri: granatoheshin fshatrat, hynin policia, ushtria e paramilitarë të ngjyrave të ndryshme, vrisnin e nxirrnin njerëzit prej shtëpive, plaçkisnin gjithçka që mund të merrej e bartej: para, vetura, traktorë, motokultivatorë, makina, orendi e pastaj i spërkatnin me benzinë dhe u jepnin flakën shtëpive, ndonjëherë edhe me njerëzit brenda. Policë e paramilitarë, në mesin e të cilëve kishte edhe shumë kriminelë nga luftërat e Bosnjës e të Kroacisë, vinin në Kosovë për të vrarë e plaçkitur. Plaçkën e ndanin edhe me komandantët e tyre.

Si elemente të përbashkëta të këtij protokolli kriminal ishin:

• Vrasja joselektive e shqiptarëve,
• Masakrat barbare joselektive të civilëve,
• Djegia e kufomave,
• Djegia e fshatrave dhe qyteteve,
• Rrethimi i fshatrave e qyteteve,
• Grumbullim i banorëve të fshatrave në një vend,
• Klasifikimi i banorëve sipas moshave,
• Ekzekutim joselektiv i meshkujve prej moshës 18 deri 70 vjeç,
• Grumbullimi i kufomave dhe operacioni i bartjes së tyre në varrezat masive në Serbi.
• Nxjerrja nga turma e vajzave dhe grave shqiptare dhe dhunimi seksual i tyre,
• Vrasja e fëmijëve në prani të familjareve të tyre,
• Krijimi i kolonave dhe deportimi i civilëve përtej kufirit, në Maqedoni dhe Shqipëri,
• Përdorimi i trenave dhe linjës hekurudhore Prishtinë-Fushë Kosovë-Shkup për deportimin e dhunshëm dhe zbrazjen e Kosovës,
• Plaçikitja e pasurisë së qytetarëve gjatë deportimit të dhunshëm, marrja e të hollave, arit dhe gjërave të tjera me vlerë,
• Marrja dhe djegia e dokumenteve personale: letërnjoftimeve, lejet e qarkullimit të automjeteve, pasaportave dhe dokumenteve të tjera personale me qëllim të pamundësisë së kthimit,
• Veprimet e tjera kriminale.

Madje edhe Gjykata e Lartë në Beograd, njësia për krime lufte në Rastin K-PO₂ numër 48/10, konfirmon ekzistimin e skenarit gjenocidal i cili, gjerësisht është zbatuar në krimet gjenocidale në tërë territorin e Kosovës. Në aktgjykimin me të cilin grupi kriminal shpallet fajtor dhe dënohet, mes të tjerash, thuhet se ky grup kriminal: 

• ka ndërmarrë sulme kundër banorëve civilë, gjë që pati si pasojë vdekje dhe lëndime të rënda të shumë civilëve dhe pasuria e civilëve është plaçkitur, janë kontrolluar shtëpi familjare të pronarëve civilë shqiptarë, i kanë dëbuar këta civilë nga shtëpitë e tyre dhe i kanë detyruar ata që të grumbullohen, në një apo shumë vende në fshatrat e sulmuara, ku me dhunë i kanë ndarë personat e aftë ushtarakë, meshkujt, të cilët dhe i kanë vrarë;
• Kanë shtënë me armë prapa kokës dhe para këmbëve të banorëve civilë të kombësisë shqiptare dhe i kanë detyruar që në këmbë ose në rimorkio të traktorëve të lëshojnë vendbanimet e tyre, nga shkaku që lidhej me luftën;
• Në mënyrë kundërligjshme dhe me vetëdëshirë i kanë shkatërruar në masë të gjerë pasuritë e civilëve, gjë që nuk është e lejueshme për nevojat ushtarake, i kanë djegur shtëpitë e familjeve shqiptare me qëllim që banorët e dëbuar të mos kanë ku të kthehen.

Kurse në fshatrat Qyshk, Plavlan dhe Zahaq ua kanë marrë dokumentet personale civilëve, të cilat i kanë shkatërruar dhe kanë kryer plaçkitje ndaj civilëve të nacionalitetit shqiptar, i kanë djegur mbetjet mortore të civilëve të vrarë, me qëllim që të mos ketë mundësi të kryhet identifikimi i tyre për t’i fshehur vrasjet e kryera.

Në aktgjykimin e këtij rasti makabër, mes të tjerash, thuhet “kanë privuar nga jeta civilët, duke shtënë mbi ta me pushkët e tyre dhe pasi e kanë kryer pushkatimin, i akuzuari Milojko Nikoliç, duke shkelur mbi trupat e kufomave dhe të të plagosurve, ka therur dhe ka vërtetuar kush nga të pushkatuarit po jep shenjë jete dhe mbi kokat e tyre ka hapur zjarr nga pushka e tij automatike dhe i kanë privuar nga jeta së paku 42 veta. Si veprime tipike dhe skenar i protokollit gjenocidal në këtë rast përmenden këto veprime: vrasjet, masakrat, djegia e kufomave, rrethim i fshatrave dhe ndarja e burrave dhe e të rriturve nga turma, vrasja masive dhe pushkatimi i civilëve, deportimi i dhunshëm për në Shqipëri dhe Mal të Zi, plaçkitja e civilëve, zhdukja e letërnjoftimeve, djegia e shtëpive dhe veprime të tjera kriminale. Ky grup famëkeq, pothuajse të njëjtin skenar gjenocidal e ka zbatuar në të gjitha fshatrat e Dukagjinit.

Nisur nga kjo, mund të konstatojmë, se krimet gjenocidale kanë pas pothuajse një skenar të njëjtë në gjithë territorin e Kosovës. Madje për këtë skenar kriminal kishte edhe protokolle të shkruara nga ushtria mbi bazën e dekreteve të cilat i nxori Presidenti i atëhershëm Milan Milutinoviç gjatë kohës së luftës. Për realizimin e këtij skenari gjenocidal ishin angazhuar 4 eshalone represive:

• APJ dhe ushtria serbe të stacionuara në pikat strategjike të Kosovës për gjoja, luftimin e UÇK-së;
• Njësitë speciale të policisë serbe të stacionuara në shumë punkte policore dhe të angazhuara në fushatën e krimeve sistematike në tërë territorin e Kosovës;
• Grupet kriminale (formacionet paramilitare), të cilat sipas ndarjes së detyrave me PGJ ishin të ngarkuara për krimet më barbare ndaj civilëve, masakrat, djegiet e kufomave, djegiet e fshatrave, deportimet e dhunshme, plaçkitjet etj;
• Serbët lokalë dhe mercenarët rusë, të cilët bashkëpunonin me tri strukturat kriminale të lartcekura në fushatën gjenocidale.

Në protokollin e krimeve gjenocidale ishin renditur veprimet dhe krimet që duhet të kryhen, duke filluar nga vrasjet në masë dhe masakrat barbare ndaj civilëve, rrethimin e fshatrave dhe lagjeve, klasifikimin e civilëve sipas moshave, ekzekutimin e tyre, djegien e kufomave, deportimin e dhunshëm për Shqipëri e Maqedoni, djegien e letërnjoftimeve, ndarje nga masa të vajzave të reja e grave dhe dhunimin e tyre seksual, plaçkitja e civilëve (vjedhja e parave, arit e stolive të tjera) dhe pasurisë së tyre (vjedhja e veturave, e televizorëve, aparateve elektrike me vlerë etj.), djegia e fshatrave e qyteteve, si dhe krimet e tjera kriminale.

6. Periudha kohore e zbatimit të planit

Në aspektin kohor, plani gjenocidal është vënë në zbatim gjatë viteve 1998-1999, deri në nënshkrimin e Marrëveshjes së Kumanovës, kur Serbia pranoi kushtet e kapitullimit të vendosura nga NATO-ja. Gjatë këtyre dy viteve, në kuadër të planit gjenocidal, Serbia ka zbatuar fushatën e gjenocidit në Kosovë, duke kryer të gjitha krimet, siç i njeh, KPDKGJ e OKB-së. Gjatë këtyre 2 vjetëve, Serbia ka kryer më shumë se 400 masakra në tërë territorin e Kosovës, ka deportuar më shumë se 1 milion qytetarë dhe ka zbatuar skenarin e “Tokës së djegur” në Kosovë.

7. Objektivat e planit gjenocidal

Plani gjenocidal ka pasur këta objektiva kryesorë:

• Vrasjet masive të popullsisë civile në Kosovë ;
• Masakrat ndaj popullsisë civile ;
• Deportimin dhe shpopullimin e Kosovës;
• Ndryshimin e përbërjes demografike në Kosovë;
• Shkatërrimin e identitetit të shqiptarëve dhe pamundësimin e kthimit të tyre në territoret etnike;
• Plaçkitjen e pasurisë publike dhe pronave private të qytetarëve të Kosovës;
• Dhunimet seksuale ndaj vajzave dhe grave shqiptare;
• Varrezat masive në Kosovë dhe Serbi ;
• Zhdukjen e gjurmëve të gjenocidit me djegien dhe asgjësimin e kufomave në tërë territorin e Kosovës ;
• Transferimin, përmes njësiteve policore dhe ushtarake, të kufomave në varrezat masive në Serbi, krejt me qëllim, të zhdukjes së gjurmëve të gjenocidit ;
• Plaçkitjen e fondeve pensionale, fondeve të tjera publike, shkatërrimin e ndërmarrjeve ekonomike dhe pasurive të tjera në Kosovë ;
• Mohimin e gjenocidit me fshehjen e kriminelëve dhe ekzekutorëve të tjerë të krimeve gjenocidale ;
• Veprimet e tjera gjenocidale të përcaktuara në planin gjenocidal.

8. Financimi i planit gjenocidal

Gjenocidi i shtetit serb në Kosovë, si një krim shtetëror u financua drejtpërdrejt nga shteti i Serbisë, i cili mobilizoi të gjitha resurset në dispozicion për të realizuar këtë projekt kriminal. Shteti serb mobilizoi tërë potencialin e tij ushtarak, policor të formacioneve të rregullta dhe atyre joformale, duke bërë edhe një mobilizim të popullsisë, me qëllim të realizimit të projektit gjenocidal. Kjo ndërmarrje kriminale u financua drejtpërdrejt nga buxheti i Serbisë, i cili vuri në dispozicion të gjitha fondet për realizimin e gjenocidit. Madje, edhe të ashtuquajturat formacione paramilitare, për të cilat theksuam se de fakto kanë qenë formacione joformale kriminale të Serbisë, financoheshin drejtpërdrejt nga buxheti i Serbisë në forma të ndryshme, qoftë në formë të donacioneve që ndërmarrjet publike serbe ua jepnin këtyre organizatave kriminale, qoftë duke ua vënë atyre në dispozicion resurset e ushtrisë së rregullt, apo edhe nga fondet e krijuara nga plaçkitja e pronës shtetërore, publike e private në Kosovë. Duke qenë, ndërmarrje shtetërore, gjenocidi i Serbisë në Kosovë, në të gjitha segmentet e implementimit të tij ka qenë drejtpërdrejt i financuar nga shteti serb. 

Serbia si organizatore, ekzekutuese dhe financuese e gjenocidit, krahas përgjegjësisë për kryerjen e gjenocidit është e detyruar të paguajë të gjitha dëmet e luftës të shkaktuara në Kosovë dhe ta kthejë tërë pasurinë e plaçkitur gjatë luftës. Kosova, krahas padisë për gjenocid që kreu shteti serb në Kosovë, në një moment të përshtatshëm politik, pashmangshëm duhet të adresojë edhe kërkesën për pagimin e dëmeve të luftës, reparacioneve të luftës, kthimin e fondeve dhe mjeteve të plaçkitura në Kosovë. Kjo është një kërkesë legjitime e Kosovës ndaj Serbisë. Serbia si humbëse e luftës, bëri plaçkitje të të gjitha fondeve ekzistuese në Kosovë dhe njëkohësisht u shkaktoi dëme të pariparueshme ekonomive familjare, ndërmarrjeve publike, duke dëmtuar kështu edhe pronën publike të Republikës së Kosovës.

9. Zhdukja e gjurmëve të gjenocidit

Zhdukja e gjurmëve të gjenocidit ka qenë faza e fundit e planit gjenocidal. Dihet botërisht se strategjia e fshehjes së krimit si gjenocid ka për qëllim shmangien nga përgjegjësia e drejtpërdrejtë apo e tërthortë e atyre që janë̈ të përfshirë në kryerjen e gjenocidit gjatë vitit 1998. Forcat pushtuese serbe, trupat e shqiptarëve, pasi i vrisnin e i masakronin, i digjnin nëpër shtëpitë e oborret e tyre në puse (bunare) të ujit të pijshëm apo gropa të gëlqeres, i varrosën në varreza masive e i zhvarrosën për t’i zhdukur pa gjurmë. Gjatë vitit 1999, një pjesë të madhe të kufomave të civilëve shqiptarë (fëmijë, gra e pleq) të vrarë e të masakruar nga forcat okupuese serbe, u transportuan me kamionë frigorifer për në Serbi, duke u varrosur në varreza sekrete masive në poligonet e policisë e të ushtrisë serbo-jugosllave. Ky veprim kriminal synonte t’i zhdukte dhe shkatërrojë provat e gjenocidit të Serbisë ndaj shqiptarëve. E tërë kjo u bë në kuadër të operacionit sekret“Spastrimi” (“Čiščenje”), për të cilin Milosheviçi dhe “Shtabi Strategjik” i tij kishte marrë vendim që në mars të vitit 1999. Në atë operacion, për zhdukjen e gjurmëve të krimeve, kanë marrë pjesë strukturat më të larta shtetërore të Serbisë dhe të ish-mbetjes jugosllave (RFJ).

Deri më tani, në këto varreza sekrete masive në Serbi, janë gjetur trupat dhe mbetjet mortore të rreth, 1000 civilëve shqiptarë nga anë të ndryshme të Kosovës, disa prej të cilëve i kishin zhvarrosur nga Kosova për në Serbi, por kishte edhe trupa të shqiptarëve të vrarë, që këto varreza sekrete masive i kishin varreza të para.

Në kohën kur Serbia kreu gjenocid në Kosovë, Aleksandër Vuçiç, në cilësinë e ministrit të Informatave në qeverinë e atëhershme të Serbisë, dhe Ivica Daçiq, në cilësinë e zëdhënësit të Partisë Socialiste të Milosheviçit, ishin dy figurat politike më të angazhuara në strategjinë e fshehjes së gjurmëve të gjenocidit serb kundër shqiptarëve. Pas përfundimit të luftës dhe tërheqjes së forcave serbe nga Kosova, shteti serb vazhdoi strategjinë e njëjtë të mohimit të gjenocidit. Kështu, 23 vjet pas kryerjes së masakrave në Abri, në Prekaz, në Reçak, në Izbicë, në Rezallë, në Krushë të Madhe e në Krushë të Vogël, në Mej, në Rugovë të Hasit, dhe shumë akteve gjenocidale anekënd Kosovës, ende jetojnë të lirë vrasësit e 1392 fëmijëve, të 1739 grave dhe mijëra civilëve të tjerë të moshave të ndryshme dhe ata që zbatuan dhunë seksuale ndaj më shumë se 20.000 grave shqiptare. Në kohën kur, shumëkush pret përmbylljen e dialogut me Serbinë dhe ndriçimin e fatit të më tepër se 1600 civilëve shqiptarë të zhdukur nga forcat serbe, ish- zëdhënësi i Slobodan Milosheviçit, Ivica Daçiç, tani në cilësinë e liderit të Partisë Socialiste të Milosheviçit, dhe nga funksionet më të larta të shtetit serb drejtoi gishtin kundër atyre qytetarëve të Serbisë, të cilët marrin guximin të tregojnë se ku janë të fshehura kufomat e civilëve shqiptarë, të vrarë gjatë zbatimit të gjenocidit në Kosovë. “Zhvarrosja e kufomave të viktimave, shkatërrimi i tyre, transportimi dhe fshehja në Serbi, si dhe propaganda e krijuar për ta mohuar natyrën kriminale të spastrimit etnik dhe veprave penale individuale, kanë qenë pjesë përbërëse e strategjisë së lidershipit serb për të krijuar territore etnikisht të pastra dhe për t’i vendosur ato nën kontrollin e tyre”. Kjo ndërmarrje ka qenë sistematike dhe fshehja ose zhdukja e krimit përmes fshehjes së kufomave të viktimave dhe shkatërrimit të dokumenteve dhe provave të tjera ka qenë faza e fundit e një procesi, i cili më pas është shoqëruar me deklarata mohuese dhe me refuzim zyrtar për t’u distancuar nga kjo e kaluar. Në funksion të fshehjes së gjurmëve të krimit, regjimi serb po bën obstruksion në kthimin e mbetjeve mortore të të vrarëve, të cilët janë varrosur në varrezat masive në Serbi. Ajo ka emëruar në krye të Komisionit për të pagjetur një person për të cilin ekzistojnë dëshmi se ka qenë drejtpërdrejt i involvuar në krimet serbe, madje edhe në vrasjen e akademikut Fehmi Agani.

10. Mohimi i gjenocidit

Mohimi i gjenocidit të Serbisë në Kosovë është pjesë e planit gjenocidial, që ka për qëllim mospranimin e përgjegjësisë për krimet e kryera, mungesën e faljes publike për viktimat e gjenocidit dhe tendencën për të shtrembëruar të vërtetën e luftës në Kosovë. Krahas tendencës së zhdukjes së gjurmëve të krimeve gjenocidale, Serbia, jo vetëm që mohon gjenocidin në Kosovë dhe Bosnjë, por vazhdon retorikën fashiste duke, lartësuar dhe mitizuar figurat e kriminelëve kryesorë, të cilët kanë orkestruar fushatën gjenocidale në këto dy shtete të pavarura. Në Serbi dhe Republikën Serbe në Bosnjë e Hercegovinë, në sheshet e rrugëve dhe vendet e tjera publike, mitizohen kriminelët e luftës si Ratko Mladiç, Radovan Karaxhiç, Slobodan Milosheviç, Sheshel, Arkan e të tjerë. Këtu qëndron demagogjia e politikanëve serbë, të cilët sot thërrasin për paqe e integrime evropiane. Edhe pse Vuçiçi, herë-herë e përmend paqen, ndërkohë që, disa nga ministrat e tij përdorin retorikë më të ashpër nacionaliste, ata të gjithë mendojnë njësoj për sa i takon politikës së qeverisë në lidhje me Srebrenicën, Reçakun dhe vendet e tjera simbole të gjenocidit serb. “Është ky një mekanizëm për të manipuluar ndjenjat e njerëzve të zakonshëm. Regjimi në mënyrë artificiale e ndan veten në disa fytyra për të mbuluar të gjitha pozicionet. Kështu që Vuçiçi duket sikur është një faktor stabiliteti dhe bashkëpunëtorët e tij si agresivë, qen që lehin. Megjithatë, Vuçiçi s’ka thënë kurrë që ata s’kanë të drejtë, “Të vetëdijshëm, për faktin se nuk mund të ketë pajtim pa pranimin e krimeve dhe përgjegjësive dhe se gjuha e urrejtjes, lartësimi i kriminelëve të luftës dhe revizionizmi ose mohimi i plotë i gjenocidit, krimeve kundër njerëzimit dhe krimeve të luftës të vendosura nga vendimet përfundimtare gjyqesore minon rregullin e ligjit dhe përfaqëson një pengesë të drejtpërdrejtë për paqen, pajtimin dhe ndërtimin e besimit dhe në fund të fundit minon perspektivat për një të ardhme të sigurt, paqësore për Bosnjën dhe Hercegovinën”

Mohimi sistematik i masakrave, minimizimi i tyre, paraqitja e civilëve të masakruar si luftëtarë, justifikimi i krimeve dhe më pastaj edhe fshehja e kufomave të civilëve të masakruar “e kanë karakterizuar politikën serbe në Kosovë në vitet 1998-1999. Këto praktika ishin përdorur me parë edhe në Bosnjë”. Serbia, jo vetëm që, ende nuk ka kërkuar falje për krimet kundër njerëzimit dhe gjenocidin e kryer në Kosovë, por vazhdon të mbajë të fshehur fatin e mijëra shqiptarëve të zhdukur nga lufta e fundit. “Në një ditë si kjo, vlen të theksohet se asnjë strategji e relativizimit dhe asnjë politikë e mohimit, që sot mjerisht mbizotëron në Serbi, nuk mund të ndryshojë të vërtetën e luftës së fundit dhe as t’i zhbëjë krimet makabre të kryera nga Serbia në Kosovë”. Përkushtimi për një të ardhme paqësore nuk nënkupton edhe harresën për gjenocidin e kryer nga Serbia në Kosovë. Nderimi i viktimave, kërkim-falja nga ana e Serbisë e zbardhja e plotë e së vërtetës së luftës së fundit në Kosovë, mbi të gjitha, njohja ndërkombëtare e Serbisë për Republikën e Kosovës, është parakusht për pajtim dhe paqe të qëndrueshme.

Përfaqësuesi i Lartë “në largim” i Bosnjës dhe Hercegovinës, Valentin Inzko, ka vendosur ndryshimet në Kodin Penal të Bosnjës, të cilat ndalojnë mohimin e gjenocidit dhe lavdërimin e kriminelëve të luftës.Vendimi vjen disa ditë para se Inzko të largohet nga zyra dhe t’ia dorëzojë detyrën diplomatit gjerman, Christian Schmidt. Ndryshimet e ligjit që vendosi Përfaqësuesi i Lartë, ndër të tjera, përcaktojnë dënimin me burg nga gjashtë muaj deri në pesë vjet, për atë që “fol publikisht, mohon, banalizon ose përpiqet të justifikojë një krim të gjenocidit, krime kundër njerëzimit ose një krim lufte”.

Në deklaratën e përbashkët të Përfaqësuesit të Lartë të Bashkimit Evropian, Josep Borrell dhe komisionerit Oliver Varhelyi, në 27-vjetorin e gjenocidit të Srebrenicës, thuhet se në Evropë, nuk ka vend për mohimin e gjenocidit dhe glorifikimin e kriminelëve të luftës. Sipas Borrell-it dhe Varhelyi-t, “agresioni i pajustifikuar dhe i paprovokuar i Rusisë kundër Ukrainës ka rikthyer një luftë brutale në kontinent”. “Është më shumë se kurrë detyra jonë ta kujtojmë gjenocidin e Srebrenicës, si pjesë e historisë sonë të përbashkët evropiane”, thuhet në deklaratën e përbashkët. Sipas kësaj deklarate, vrasjet masive dhe krimet e luftës në Ukrainë sjellin kujtime të gjalla të atyre që u dëshmuan në luftë në Ballkanin Perëndimor në vitet ’90. Deklarata identike kanë dhënë edhe përfaqësuesit e BE-së me rastin e përvjetorit të Masakrës së Reçakut, duke iu kundërvënë deklaratave të zyrtarëve serbë në Serbi dhe Kosovë, të cilët mohojnë krimet e kryera.