• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Atdhetarizmi si diskurs politik – maskë e mungesës së ideve të guximshme dhe planeve zvillimore  

January 7, 2025 by s p

Shkruan: Enver Sulaj/

Mes atdhetarizmit si diskurs politik dhe akuzave të ndërsjella pozitë-opozitë, duket se po zhvillohet ajo, që mund ta quajmë fushatë e heshtur apo parafushatë e subjekteve politike për zgjedhjet e 9 shkurtit. Secili subjekt politik ka krijuar tashmë strategjinë e vet, ka targetuar grupin e votuesve dhe ka vënë në veprim analistët, opinionbërësit dhe militantët partiak, të cilët dikur brohorisnin në tubime publike, me flamuj partie e pankarta në dorë, ndërsa sot i gjejmë në rrjete sociale, duke sharë e duke u hakërryer ndaj kundërshtarëve politikë, apo edhe ndaj atyre që shprehin lirshëm mendimin e tyre. Shumë shqetësuese mbetet klima e komunikimit të ashpër e barrikadimit ideologjik, jo rrallë me një diskurs të thjeshtë e shumë transparent propagandistik. Nuk vërehet një debat i hapur, i prajshëm e intelektual mbi shqetësimet që e rëndojnë shoqërinë tonë, për të ofruar zgjidhje përmes programesh konkrete dhe pa mohuar edhe arritjet tona si shoqëri në tërë periudhën e pasluftës, por edhe dështimet e keqpërdorimet, që janë jo të pakta, e, për të cilat, secili subjekt politik ka paguar dhe do të paguajë gjithmonë faturën e duhur.

Në mungesë të ideve të guximshme e zgjidhjeve për çështjet e zhvillimit ekonomik, të integrimeve evropiane dhe të raporteve me Serbinë, streha më e sigurtë e subjekteve politike në krejt këto vitet e pasluftës, madje edhe në këto zgjedhje, nga të cilat do të dalë përbërja e re e Kuvendit të Republikës së Kosovës, mbetet retorika e mbështetur mbi idetë e atdhetarizmit dhe populizmit, për të vënë në lëvizje votuesit e për të tërhequr sa më shumë votat e tyre. 

Ne nuk jemi qendra e botës dhe jo gjithçka varet nga dëshirat dhe ëndrrat tona për t‘i zgjidhur problemet që gjenden mbi tavolinë, por çdoherë janë kompromiset ato që i shtyjnë çështjet përpara, për të gjetur zgjidhjen më të mirë në situatën aktuale. „Status quo“-ja dhe konflikti i ngrirë nuk janë garancione se në një kohë tjetër, në të ardhmen, do të kemi zgjidhje më të mira, ngase gjithçka varet nga interesat gjeostrategjike të lojtarëve të mëdhenj në skenën globale, por edhe nga zhvillimet dhe orientimet e brendshme ideologjike e strategjike tonat. 

Lëvizja e lirë e qytetarëve dhe shtrirja e institucioneve në veri të Kosovës, programet e ndihmave për pensionistët, fëmijët e programet sociale, sigurisht që janë arritje e pamohueshme e Qeverisë së drejtuar nga Kryeministri Kurti, që në sytë e opinionit të përgjithshëm krijojnë perceptimin e një mirëqenieje, pa pasur nevojë fare t’i amplifikojë këto arritje në sytë e publikut, sepse disa parti opozitare, me akuza e sharje primitive, duket se po ia bëjnë shërbimin më të mirë, që do të shihet më 9 shkurt.

Nepotizmi, keqpërdorimi i buxhetit të shtetit, pasurimi i dyshimtë i grupeve të caktura, mungesa e sigurimeve shoqërore shëndetësore, mosndërtimi i një sistemi të drejtë e të sigurtë pensional, mungesa përditë e më shumë e fuqisë punëtore, si pasojë e largimit të popullatës, janë tregues të gjendjes ku jemi, por edhe të së ardhmes, për të cilën, nga ajo që shihet në horizont, askush nuk na garanton se do të jetë më e mirë.

Dora e shtetit duhet të jetë e gjatë dhe të arrijë te të gjithë. Në një vend ku pritjet janë të mëdha, sigurisht që edhe zhgënjimet mund të jenë të tilla, që në shoqërinë tonë, fatkeqësisht, si alternativë të dhembshme e të vetme kanë ikjen, braktisjen e atdheut. Motoja e lashtë romake „Ubi bene, ibi patria“, duhet të shndërrohet në „Ubi patria, ibi bene“. Kjo e fundit është vështirë t‘i imponohet gjeneratës së re, që tashmë kufijtë e lirisë, kreatitivitetit dhe të hapërimit i ka të pafundmë, ndërkohë atyre që pretendojnë ta udhëheqin shtetin u mbetet të bëjnë parashikimet e duhura, të domosdoshme e urgjente, që dikur të mos bëhet vonë. 

Filed Under: Analiza

Një shkrepje tek çezma e fshatit

January 6, 2025 by s p

Nga Orest Çipa/

Mania, babëzia, shfrenimi emocional i një “çetë” turistësh për të fotografuar pa pushim femijët dhe pleqtë e fshatit, të cilët mbushin ujë tek çezma, në qafë, më ngacmoi, më irritoi, më la një shije e cila ma trubulloi gjithë ditën.

Ma vrenjti ballin nga pakuptimësia e kontrastit që iku pa u perceptuar!

Ky “atentat” vazhdoi me një breshëri shkrepjesh për disa minuta! Doja shumë t’jua shpjegoja udhëtarëve që kishin ardhur në këto anë, miqve, fenomenin e rradhëve të ujit në muajt korrik-gusht.

Por ata ikën më shpejt seç e mendova unë!

Me vete nisa të bluaj disa mendime akute, lidhur me këtë ngjarje e cila është shpeshtuar me kalimin e viteve. Shqipëria si Europa !

– Vallë, a mbajnë mend gjë turistët nga ajo që fotografuan?

A e dinë ata sa gjatë kalohet në pritje për të mbushur një bidon një litrosh? A e dinë ata që fshati i mbush puset e shtëpive me llastik dhe duhet të ruash tubin gjithë natën që mos ti ndryshohet drejtimi ?

A e dinë ata se ndonjherë të pickon dhe grerëza në behar?

A e dinë ata se këtu të than murrëri në dimër?

E,

Meqë,

nuk munda t’jua shpjegoja pak këtë merselen e dhimbshme të ujit, “hipotetikisht” si shkreptima e rrufes në qiell të hapur, po ju shkruaj turistëve të ikur (por edhe atyre në ardhje) me shpresën se një ditë do më mbajnë vesh!

Në fshatin tim nuk ka shumë ujë, prandaj ka vetëm një çezëm.

Në Pilur, uji ka qënë i munguar… por gryka e fshatarëve s’ka qenë asnjëherë e tharrë!

Në fshatin tim nuk ka shumë ujë, por nga kjo rubinetë, kanë mbajtur frymën gjallë për disa dekada rreth 150-të shtëpi.

Burrimet janë në mal. Thuhet se rrezervuarët dhe puset e ujit mbushen sa herë vetëtin e bubullinë Çipthi!

Në fshatin tim, uji është shumë i rrallë… por etjen, mesa duket e ka shuar prezenca e detit që shtrihet gjerë e gjatë në të gjithë hapsirë përkundruall!

Sa për çezmën, tubacioni i kohës së komunizmit e ka sjellur ujin në qendër të fshatit. Në krahë të shtëpsë së kulturës, ndoshta jo pa arsye! Uji dhe kultura shkojnë bashkë! (Tani von, është rindërtuar çezma e re).

Në behar.

Nga fëmijëria më kujtohen rradhët e pritjes së ujit në periudhën e verës. Kishte raste që mezi prisnim të çoheshim herët në mëngjes dhe të ishim të parët në rradhë, pasi uji ishte i ftohtë dhe kishte me bollëk. Nëse cohesh von, ishe shumë pa fat, rradha të kapte deri von.

Mesdita dhe pasditja ishte tmerr!

Më kujtohet kur numëronim pikat e ujit (aty ndoshta kam mësuar dhe të numëroj). Më kujtohet kur nga padurimi fëminor ziheshim si femijë njëri me tjerin, ziheshim e griheshim, por të nesërmen ishim shok. Vapa ishte shumë e nxehtë dhe bëhej shumë më e nxehtë kur aty pranë kalonte ndonjë nga ato plakat e fshatit dhe të hidhej në haqfë për të të puthur. Të rrufisnin fare ! E kisha humbur rradhën disa herë për këtë arsye ( atëherë kish dashuri mes njezish dhe respekt).

Radha lirohej nëse vinte dikush me kafshë dhe kafsha donte të pinte, radha lirohej nëse fëmijët donin të pinin apo ndonjë arsye të llogjikshme. Kishte nga ato herë që çobanët hapnin ujin në mal dhe ne si fëmijë thithnim llastikun për të pirë ndonje gllëngë ujë.

Nuk e di pse por në radhë gjithnjë ishin femijë, gra dhe plaka. Në Pilur nuk mbushnin ujë burrat!

Tek çezma, përballë ishte një murr i lartë dhe një fik sipër tij . Aty bëhej kalvari si në Kakavij!

Nga ora 8-të deri në orën 10-të të mëngjesit, gratë dhe plakat merreshin me thashetheme ndërsa ne fëmija, kapnim ndonjë zhapë (bretkosë) dhe e sillnim vërdalle.

Gratë kishin lezetin e tyre dhe fëmijët kishin të tyre dhe plakat po ashtu…

Jeta gjallëronte kur kishte pak !

Në dimër.

Ka ujë shumë.

Ka erë shumë.

I ftohtit të futet deri në palcë.

Ka nga ato ditë që ngrijnë tubot e ujit dhe çezma nuk hedh asgjë . Kjo periudhë është shumë e hidhur. Kushdo që mbush ujë duhet të jet shumë Pilurjot !

Kujtimet dhe mendimit lidhur me turistat dhe çezmën nuk kishin të sosur, ishin bërë lëmsh!

Dikur, kur uleshe për kafe tek rrapi, të servirnin ujë fshati, falas ! Ndërsa sot duhet të blesh bidonin i cili vjen nga fabrikat e shteteve fqinje!

E rimendova dhe një herë atë revoltën time të brendshme dhe thash me vete: “S’kanë faj turistët që bëjnë foto tek çezma e ja mbathin me aparate varur në qafë andej nga kanë ardhur” !

Ndoshta një ditë do vijnë turistë pa aparate por çezma s’do jet më aty. Gratë plakat dhe fëmijet s’do jenë më bashkë (siç ju ka “lezet“) radhëve të ujit…

Filed Under: Analiza

Libri shqip mori udhë përmes fjalëve të shenjta në 5 janar 1555, nën ndikimin dhe shpirtin e Rilindjes Europiane

January 6, 2025 by s p

Dr. Dorian Koçi/

Kultura arbërore nuk ishte jashtë zhvillimeve të kulturës europiane. Në Mesharin e Gjon Buzukut që mori udhë më 5 janar 1555, idealet e Rilindjes Europiane pasqyrohen përmes theksimit të humanizmit, dijes, përgjegjësisë individuale dhe rilindjes kulturore. Duke vënë në qendër ndriçimin shpirtëror dhe intelektual të popullit të tij, Buzuku mishëron besimin e Rilindjes Europiane në potencialin dhe dinjitetin njerëzor. Shkrimi në gjuhën shqipe pasqyron praktikën e Rilindjes Europiane për përdorimin e gjuhëve amtare, duke e bërë të arritshme dijen dhe fenë për njerëzit e zakonshëm, si dhe duke nxitur identitetin kulturor dhe përhapjen e shkrim-leximit.

Përpjekja e tij për të ruajtur dhe ngritur në piedestal gjuhën shqipe përkon me lëvizjet më të gjera të Rilindjes për rilindjen dhe celebrimin e trashëgimisë kulturore. Për më tepër, përkushtimi i tij ndaj përhapjes së dijes dhe urtësisë rezonon me ndjekjen e arsimit dhe zhvillimit intelektual të promovuar nga Rilindja Europiane dhe Humanizmi

Fokusi në devotshmërinë personale dhe kuptimin e drejtpërdrejtë të fjalës së Zotit reflekton ndikimin e Reformacionit, i cili nxiste angazhimin individual me tekstet fetare. Duke ndërthurur fenë, kulturën dhe arsimin, vepra e Buzukut përfaqëson shpirtin e Rilindjes Europiane duke frymëzuar një ndjenjë identiteti dhe përparimi ndër arbrit.

Fjalët e Buzukut tek Meshari

=============================.

U doni Gjoni, biri i Bdek Buzukut, tue u kujtuom shumë herrë se gluha jonë nukë kish gj~ të ëndigluom ën së shkruomit shenjëtë, ën së dashunit së botësë s’anë, desha me u fëdigunë, për s~ mujta me ditunë, me zhdritunë pak mendetë e atyne qi të ëndiglonjinë, për-se ata të mundë mernë s~ i naltë e i mujtunë e i për-mishëriershim anshtë Zot’ynë atyne qi t’a duonë ëm gjithë zemërë. U lus ënbas sodi m~ shpesh të uni ëm klishë, për-se ju kini me gjegjunë ordhëninë e t’inë Zot; e ate në ënbarofshi, Zot’ynë të ketë mishërier ënb§ jã, e ata qi u monduonë dierje tash, m~ mos u mondonjënë. E ju t’ini të zgjiedhunitë e t’inë Zot, e për-herrë Zot’ynë k~ me klenë me jã, ju tue ëndiekunë të dërejtënë e tue lanë të shtrenbënënë. E këta ju tue b~m, Zot’ynë ka(a) me shtuom ëndër jã, se të korëtë t’aj të ënglatetë dierje ën së vielash e të vielëtë dierje ën së ënbiellash. E u m~ duo të ënbaronj vepërënë t’eme, t’inë Zot tue pëlqyem. Ëndë vietët M.D.L.IV. njëzet dit ëndë mars zuna ënfill, e ënbarova ëndë vietët një M.D.L.V., ëndë kallënduor V.dit. E se për fat në keshe kun ënbë ëndonjë vend fëjyem, u duo tuk të jetë fajtë, ai qi të jetë m~ i ditëshim se u, ata faj e lus t’a trajtonjë ënde e mirë; për-se nukë çuditem se në paça fëjyem, këjo tue klenë m~ e para vepërë e fort e fështirë për të vepëruom ënbë gluhët t’anë. Për-se ata qi shtanponjinë kishnë të madhe fëdigë, e aqë nukë mundë qëllonjinë se faj të mos banjinë, për-se për-herrë ëndaj ‘ta nukë mundë jeshe, u tueënbajtunë një klishë, ënbë të dí anët më duhee me sherbyem. E tash u jam ënfalë gjithëve, e lutëni t’enë Zonë ende për muo.”

Filed Under: Analiza

Dënimi i Trump është caktuar për 10 janar. Ç’ mund të ndodhë më pas?

January 5, 2025 by s p

Opinion nga Rafael Floqi/

NJU JORK – Jemi përballë dilemës së paparë më parë, se si, kur apo, edhe nëse do të dënohet një ish- president dhe një president i ardhshëm i SHBA-së. Gjykatësi në çështjen e parave të heshtura të Presidentit të zgjedhur Donald Trump mori së fundi një vendim dramatik, edhe pse mund ta mbyllte çështjen në një “fund të heshtur”.

Në një vendim të premten, gjykatësi i Manhattan-it, Juan M. Merchan e caktoi datën e shpalljes së dënimit, 10 ditë përpara datës së inaugurimit të Trump -it, por gjykatësi shtoi se ai po prirej drejt një dënimi që do të përbënte, thjesht një mbyllje të çështjes, pa ndonjë dënim të vërtetë. Ai tha se Trump mund të merrte pjesë në gjyq në 10 janar qoftë edhe nga distanca, për shkak të detyrave të tij të tranzicionit.

Megjithatë, kjo do ta bënte që Trump të kthehej në Shtëpinë e Bardhë thjesht si “një i dënuar për krime” dhe kjo do t’i bënte gazetarët e MSNBC që t’u shkonte goja lëng.

Por a do të shkohet gjer aty? Trumpi dëshiron që dënimi t’i hiqej dhe çështja të pushohej, ndërsa drejtori i komunikimit Steven Cheung, tha se presidenti i zgjedhur do të “vazhdojë të luftojë”. Por është e vështirë të parashikohet se çfarë do të ndodhë me këtë rast të paprecedent dhe të paparashikueshëm. Këtu janë disa nga pyetjet kryesore dhe çfarë ne dimë:

Pse Trump-in “e pret” një dënim?

Trump u dënua në maj për 34 akuza për krimin e falsifikimin e të dhënave të tij të biznesit nga një juri. Ato i përkisnin një pagese prej 130,000 dollarësh, të bërë përmes ish-avokatit të tij personal në vitin 2016, për të mbajtur larg aktoren porno Stormy Daniels, nga publikimi i historisë së pretenduar të saj, për marrëdhënie seksuale me Trump një dekadë më parë. Trumpi e mohon pretendimin e saj dhe thotë se nuk ka bërë asgjë të keqe.

Dënimi i Trump-it u caktua fillimisht për më 11 korrik. Por me kërkesë të avokatëve të tij, procedura u shty dy herë, duke përfunduar së fundi në një datë në fund të nëntorit, pas zgjedhjeve presidenciale. Pastaj Trump fitoi, dhe Merchan e vuri gjithçka për vendimin në pritje për të parë se çfarë të bënte.

Çfarë urdhëroi gjykatësi?

Merchan ia rrëzoi kërkesën e Trumpit për të hedhur poshtë dënimin dhe të gjithë çështjen. Gjykatësi urdhëroi që Trump të paraqitej – virtualisht ose personalisht, sipas dëshirës së tij – për masën e dënimit në orën 9:30 të mëngjesit të datës 10 Janar.

Cili do të jetë dënimi i Trump-it?

Kjo nuk do të ishte përfundimtare, për derisa gjyqtari ta shpallte vendimin dhe ai vuri në dukje se me ligj, ai do duhet t’u jepte prokurorëve dhe Trump-it një mundësi për të peshuar qëndrimin e tyre. Akuzat parashikojnë dënime të mundshme që variojnë: nga një gjobë ose me kusht, deri në katër vjet burg.

Por gjyqtari shkroi se “opsioni më i zbatueshëm” duket të jetë, ai që quhet “një shkarkim i pakushtëzuar”, që përfundon një çështje pa burgim, gjobë ose me kusht. Por “një shkarkim i pakushtëzuar” e lë dënimin e të pandehurit të shkruhet në rekordet penale. Dhe me ligj në Nju Jork, çdo person i dënuar për një krim duhet të sigurojë një mostër të ADN-së për bazën e të dhënave të krimit të shtetit, madje edhe në rastet e një shkarkimi pa kushte.

A mund ta apelojë, apo ta ndalojë Trump këtë dënim?

Kjo është e turbullt dhe paqartë. Apelimi i një dënimi ose dënimi është një gjë, por gjërat e para për të sfiduar llojet e tjera të vendimeve vijuese gjatë një rasti të tillë janë të ndërlikuara.

Ish-gjyqtarja e Manhattan-it, Diane Kiesel tha, se sipas ligjit të Nju Jorkut, vendimi i së premtes nuk mund të apelohet, por kjo “nuk do të thotë, se ai nuk mund të gjykohet”.

Ndërkohë, avokatët e Trump janë përpjekur që një gjykatë federale ta merrte përsipër kontrollin e çështjes. Prokurorët e Gjykatës së Rrethit të 2-të të Apelit do të duhet, deri në 13 janar të paraqesin një përgjigje, tre ditë pasi Trump të dënohej.

Mbrojtja gjithashtu ka sugjeruar se do të kërkonte, ndërhyrjen e Gjykatës së Lartë, nëse Merchan nuk e hidhte poshtë çështjen. Në 25 nëntor në një letër drejtuar gjykatësit, avokatët e Trump-it pretendonin se Kushtetuta e SHBA e lejon apelimin në Gjykatën e Lartë sepse mbrojtja, po paraqiste argumente për imunitet presidencial.

Pjesa më e madhe e argumentit të tyre ka të bëjë me vendimin e korrikut të Gjykatës së Lartë mbi këtë temë, i cili u dha mbrojtje të konsiderueshme ligjore presidentëve. Avokatët e Trump mund të përpiqen ta bindin Gjykatën e Lartë, se ajo duhet të vazhdojë me këtë çështje, duke u përfshirë tani edhe në çështjen e parave të heshtura.

Një zëdhënës i Trump tha se nuk ishte marrë asnjë vendim, nëse do të kundërshtohej vendimi i Merchan.

Çfarë thonë prokurorët për gjithë këtë?

Ata nuk pranuan të komentojnë vendimin e Merchan. Ata e kishin inkurajuar më parë që ai të mbështeste verdiktin dhe i ofruan opsione të tilla, si vonesa e dënimit derisa Trump të largohej nga detyra, duke premtuar se ai nuk do të burgosej, ose mbylljen e çështjes, duke vënë në dukje se ai ishte dënuar, por nuk u dënua për shkak të imunitetit presidencial. Merchan tha se i këto ide i dukeshin të paqëndrueshme.

Ja pse kjo është një “Çështje Frankenstein”

Gjykatësi dhuroi para – një shumë të vogël, 35 dollarë, por kjo është në shkelje të qartë e një rregulli që i ndalon gjyqtarët e Nju Jorkut të bëjnë donacione politike të çdo lloji – për një operacion politik, si ai pro-Biden, anti-Trump, duke përfshirë fondet që gjyqtari caktoi për ” t’ i rezistuar Partisë Republikane dhe trashëgimisë radikale të krahut të djathtë të Donald Trump.” A do të ishin pro qytetarët, që gjyqtari të gjykonte këtë çështje, nëse ai do të kishte dhuruar disa dollarë për lëvizjen “Rizgjidhni Donald Trump, MAGA përgjithmonë!”? Absolutisht jo.

Prokurori i Qarkut të Manhattan, Alvin Bragg kandidoi për postin e prokurorit në një qark me shumicë demokratike, duke promovuar aftësitë e tij për gjueti ndaj Trump. Ai në mënyrë të çuditshme (dhe në mënyrë të rreme) mburrej gjatë e fushatës, “Është fakt, që unë e kam paditur Trumpin mbi 100 herë”.

E rëndësishmja, është se akuzat e DA (District Attorney/Prokurorit të Districtit) kundër Trump, zgjerojnë kufijtë e jashtëm të veprimit të ligjit dhe procesit të duhur. Kjo nuk është në juri. Kjo u takon prokurorëve që zgjodhën ta çojnë çështjen dhe gjyqtarit që e la të luhej siç ndodhi.

Zyra e shtypit e prokurorisë së qarkut dhe stafi i saj shpesh shpallën se akuzat për falsifikim të të dhënave të biznesit janë “të zakonshme” dhe, në të vërtetë, “bukë e gjalpë”. Kjo është e vërtetë, vetëm nëse vizatoni linja përkufizimi të ligjit aq të gjera sa t’i bëni ato të pakuptimta. Sigurisht që DA akuzon mjaft shpesh për falsifikim? Pothuajse çdo rast mashtrimi përfshin një lloj dokumentacioni të rremë.

Akuzat kundër Trump janë të errëta dhe të paprecedente

Por kur impononi parametra domethënës gjatë një hetimi, e vërteta del në pah: Akuzat kundër Trump-it janë të errëta dhe pothuajse tërësisht të paprecedente. Në fakt, asnjë prokuror shtetëror – në Nju Jork, apo Wyoming, apo kudo qoftë – nuk i ka akuzuar ndonjëherë me ligjet federale të zgjedhjeve si një krim të drejtpërdrejtë të shtetit, kundër askujt, për asgjë rast. Asnjë. ndonjëherë. Edhe duke lënë mënjanë specifikat e ligjit zgjedhor, vetë DA e Manhattan-it pothuajse nuk sjell asnjë rast, në të cilin falsifikimi i të dhënave të biznesit është akuza e vetme.

Duke qëndruar vetëm aty, akuzat për falsifikim do të ishin thjesht kundërvajtje, sipas ligjit të Nju Jorkut, i cili paraqiste dy probleme për DA. Së pari, askush nuk kujdeset për një kundërvajtje, dhe do të ishte për të qeshur që të ngrihej akuza e parë kundër një ish-presidenti për një vepër të parëndësishme që bie në të njëjtin klasifikim penal teknik si vjedhja e një Snapple apo një qese Cheetos nga një dyqan. Së dyti, statuti i parashkrimit për një kundërvajtje ishte – dy vjet – dhe ka të ngjarë të ketë skaduar prej kohësh në sjelljen e Trump, e cila daton në 2016 dhe 2017.

Pra, për t’i fryrë akuzat deri në krimin e nivelit më të ulët (klasa E, në një shkallë nga klasa A deri në E) – dhe për t’i rikthyer ato në jetë brenda afatit më të gjatë të parashkrimit të krimit – DA pretendoi se falsifikimi i rekordeve të biznesit është kryer “me qëllim për të kryer një krim tjetër”. Këtu, sipas prokurorëve, “ky krim tjetër” është një shkelje e ligjit zgjedhor të shtetit të Nju Jorkut, i cili nga ana e tij përfshin tre “mjete të paligjshme” të veçanta: krimet e fushatës federale, krimet tatimore dhe falsifikimin e akoma më shumë dokumenteve. Në mënyrë të pafalshme, DA refuzoi të specifikonte, se cilat ishin në të vërtetë ato mjete të paligjshme – dhe gjykatësi nuk pranoi t’i detyronte jurinë të sqaronte ato – derisa sa të mbyllte argumentet. Aq sa për detyrimin kushtetues për njoftimin e të pandehurit për akuzat ndaj tij përpara gjykimit. (Për këtë, njerëz, janë aktakuzat.)

Në këto aspekte kryesore, akuzat kundër Trump nuk janë thjesht të pazakonta. Ato janë si me porosi, me sa duket, të krijuara individualisht për ish-presidentin dhe askënd tjetër.

Punonjësit e DA të ( District Attorney/Prokurorit të Districtit) Manhattan thuhet se e kanë quajtur këtë si “Një rast Zombie” për shkak të dobësive të ndryshme ligjore, duke përfshirë mekanizmin e çuditshëm të tarifimit. Por ky rast, mund tw karakterizohet më mirë, si “Çështja Frankenstein”, e arnuar me pjesë të papërshtatshme të një konstruksioni të shëmtuar, të sikletshëm, por, pak a shumë funksional, që në fund të fundit, mund të kthehet kundër krijuesin së tij.

A mund ta apelojë Trump dënimin e tij?

Po. Por me ligj, ai nuk mund ta bëjë këtë derisa të dënohet. Trump do të apelojë, siç është e drejta e tij, dhe ai është i sigurt se do t’i kundërshtojë akuzat e shpikura të ndërtuara nga DA. Nuk shkoj aq larg sa të them se cilado gjykatë apeli, ka të ngjarë të rrëzojë çdo dënim – ligji i Nju Jorkut është mjaft i gjerë dhe i mjegullt sa për të lejuar (potencialisht) makinacione të tilla – por ai do të ketë një goditje të mirë.

Fjala e jurisë është me të vërtetë e shenjtë. Por nuk mund të rregullojë gjithçka që i parapriu. Këtu, prokurorët zgjodhën njeriun e tyre, të paktën tani për tani – por ata gjithashtu e dolën kundër ligjit dhe manipuluan atë në një mënyrë të paprecedente, në përpjekjen për të kapur prenë e tyre “një kundërshtar politik si Trump”.

A mund ta falë Trump veten, pasi të jetë president?

Jo në këtë rast. Faljet presidenciale zbatohen vetëm për krimet federale. Pasi Trump dënohet nga një gjykatë e shtetit të Nju Jorkut. Ndaj ata po nxitojnë ta dënojnë, thjesht për t’i vënë nofkën e “të dënuarit” para se të betohet.

Asnjë njeri nuk është mbi ligjin

Kjo është bërë klishe, por është një pikë e rëndësishme dhe ia vlen të ndalemi për të reflektuar mbi rëndësinë e këtij parimi thelbësor. Por është gjithashtu e pakuptimtë, nëse ne do të tolerojmë (ose më keq, të festojmë) pa diskutim devijimet nga procesi dhe parimi për të arritur drejtësi. Ja vlen këtu të kujtojmë një citim të Martin Luther King Jr. “Injustice anywhere is a threat to justice everywhere.” (Padrejtësia ndonjëherë është një kërcënim për drejtësinë kurdoherë.) edhe në bëhet fjalë për njeriun e zgjedhur si më i fuqishmi i botës.

Filed Under: Analiza

Baza qelizore e kujtesës dhe të menduarit

January 4, 2025 by s p

Nga Dr. Nelson R. Cabej

Pjesa e dytë

Engrama si bazë e proceseve njohëse dhe e të menduarit

Vërtetimi eksperimental i ekzistencës së engramës së kujtesës

Njohja shkencore e engramës është një nga detyrat themelore të së sotme. Biologët sot besojnë se engrama është njësia elementare e ruajtjes së informacionit  rreth përvojave individuale dhe kompjutacionit3. Ndryshimet specifike që pësojnë neuronet engramë-mbajtëse janë: forcimi i lidhjeve sinaptike midis neuroneve, shtimi i kreshtave të dendriteve dhe shtimi i ndjeshmërisë së atyre neuroneve. Me rëndësi thelbësore për konsolidimin e engramës së kujtesës është sinteza e proteinës, siç provohet nga fakti që ndalimi eksperimental i sintezës së proteinës e fut engramën në një gjendje “të fjetur” (inaktive).  

Eksperimentet gjatë dekadës së parë të këtij shekulli kanë konfirmuar se një përvojë e të mësuarit (stërvitja e minjve për të hyrë e dalë nga një labirinth, të mësuarit e diçkaje të re, krijimi i një refleksi të kondicionuar, etj.), kodohet në formën e një informacioni neurogjenik në një grup neuronesh specifikë, që përbëjnë engramën, dhe kur kafsha ose njeriu stimulohet të kujtojë atë që ka mësuar reaktivohet po ajo engramë, po ato neurone. Reaktivimi i neuroneve engram-mbajtëse provonte ekzistencën e engramës por për të vërtetuar bindshëm se engrama ishte përgjegjëse për kujtesën duhej të shkatërroheshin neuronet që bënin pjesë në engramë dhe të shihej në se kujtesa ruhej ende. Për studimin eksperimental të engramave të kujtesës në këto dy dekadat e fundit janë përdorur fshirja e engramës, riaktivimi optogjenetik (me rreze drite) i engramës dhe krijimi i engramave artificiale. 

Fshirja e engramave

Verifikimi i funksionit të engramës si baza qelizore e kujtesës mund të provohej duke eliminuar neuronet që marrin pjesë në formimin dhe/ose në reaktivimin e saj. Në qoftë se pas këtij operacioni kujtesa të zhdukej, kjo do të tregonte se engrama ishte me të vërtetë mbajtëse e kujtesës. Kjo u arrit të bëhej për herë të parë në vitin 2009 nga një grup biologësh në laboratorin e Sheena Josselyn në Toronto, Kanada. Duke shfrytëzuar një engramë të identifikuar që kodonte në amigdalë (një pjesë e trurit në formën e bajames) frikën që shkaktonte një tingull në trurin e minjve, ata shkatërruan neuronet që merrnin pjesë në atë engramë dhe vunë re se minjtë nuk reagonin, gjw qw tregonte se kishin humbur kujtesën ndaj atij tingulli; kur ata shkatërruan një numër të njëjtë neuronesh që nuk bënin pjesë në engramë minjtë e ruanin kujtesën.

Riaktivimi i engramave me metoda optogjenetike 

Rruga normale e riaktivimit të engramës është ekspozimi i kafshës ndaj stimulit që shpuri në formimin e saj. Por kohët e fundit biologët kanë arritur të “zgjojnë” ose aktivojnë engrama “të fjetura” edhe në mungesë të stimulit që bëri të mundur formimin e tyre, vetëm nëpërmjet metodave optogjenetike, duke përdorur dritën e lëshuar me precision vetëm mbi neuronet engramë-mbajtëse. Ky rrezatim stimulonte aktivimin e neuroneve të engramës dhe “zgjimin” e kujtesës përkatëse. Në këto eksperimente u provua se drita e fokusuar me precision në neuronet engram-mbajtëse mund të zëvendësojë stimulin e kondicionuar.  

Kur minjve u shkaktohej eksperimentalisht sëmundja e Alzheimer-it, vihej re se engramat e heshtura të minjve kujtesë-humbur nuk mund të riaktivoheshin as në prani të stimuluesve natyrorë të tyre, por mund të aktivoheshin artificialisht, në mënyrë optogjenetike (me rezatim të përqëndruar në neuronet e engramës), i cili, duke nxitur shtimin e dëndësisë së kreshtave në dendritet (zgjatime në njerin pol të neuroneve) dhe forcimin e lidhjeve midis neuroneve, riaktivon engramën e heshtur të kujtesës4. Thuajse një dekadë më parë një grup studiuesish të Howard Hughes Institute në MIT (Boston, MA) mundën të krijojnë engrama artificiale.

Nga engrama te të menduarit

Njohja e mekanizmave të formimit të engramës na ndihmon për të kuptuar shkallët e mëtejshme të evolucionit të aftësive njohëse, instinkteve, aftësive përgjithësuese, arsyetimit logjik, deri te të menduarit e njeriut.

Pasi përshkruam mekanizmat e krijimit, rinxjerrjes, heshtjes dhe humbjes së engramave si mbartëse të informacionit neurogjen mbi gjërat, ngjarjet dhe dukuritë e rrethinës në të cilën jetojnë kafshët, le të shohim shkurtimisht lidhjen e mundshme të tyre me aftësitë njohëse dhe të menduarit.  

Dihet përgjithësisht se kafshët mendojnë. Mjafton të kujtojmë një shëmbull të thjeshtë, kërcimin e sigurtë të ketrit nga një degë në tjetrën. Fakti që ai e bën këtë pa u rëzuar tregon se ai, duke u mbështetur në përvojën e vet (pas dështimeve të mëparshme), para se ta kryejë kërcimin ka llogaritur largësinë e vet nga dega në të cilën do të kërcejë, largësinë që mund të kërcejë ai nga lart-poshtë, nga posht-lartë dhe horizontalisht, pa rezikuar që të bjerë, madhësinë e degës më të vogël që mund ta mbajë peshën e tij në rënie, duke përfshirë vlerësimin e rezikut të rënies aksidentale. Tani besohet se të gjitha këto përvoja janë regjistruar në engrama të veçanta në trurin e tij. Para se të marrë vendimin për të kërcyer, në trurin e ketrit ndodh edhe lidhja e tërë engramave të mësipërme, por edhe të tjerave, të cilat procesohen dhe integrohen kryesisht në koren frontale të trurit dhe/ose në hipotalamus ku edhe merret vendimi. Kërcimi i suksesshëm i ketrit tregon bindshëm se ai ka integruar dhe kalkuluar të tërë parametrat e mësipërme para se të mirrte vendimin per të kërcyer në degën tjetër. 

Evolucioni i botës së kafshëve bëri të mundur edhe kalimin në një formë më të lartë të aftësive njohëse të disa gjitarëve deri te ndërgjegjësimi për ekzistencëen e vetes si një individ i grupit. Kështu kur një qeni i vihet ushqimi para pasqyrës që i lejon të shohë fytyrën dhe kokën e tij, brenda fare pak ditësh ai kupton se në pasqyrë është duke parë veten sepse sapo t’i vihet në kokë pak pluhur i bardhë ose i zi, ai përpiqet ta heqë me këmbë pluhurin nga koka.

Një shimpanze mëson të përdorë gurin për të çarë arrët, të qëroje frutat, të përdorë shkopin për të rrëzuar frutat nga pema, etj. ose deri të krijojë “vegla” primitive guri, por një formë më e lartë cilësisht e ndryshme e aftësis njohëse u arrit me daljen e njeriut në skenën e historisë natyrore.   

Jetesa në grup dhe sidomos gjuha e folur dhe të shkruarit ndihmuan shumë në atë kërcim të madh që bëri njeriu në zhvillimin e aftësive njohëse deri në atë që sot njihet si “të menduarit e ri”, të menduarit logjik, gjatë evolucionit relativisht të shkurtër të tij dhe bënë të mundur zhvillimin e jashtëzakonshëm të shkencës dhe kulturës njerëzore, si dhe transformimin kolosal që i bëri njeriu natyrës për të përmirësuar jetën e tij.

Në fund të fundit, lidhja e engramave të ndryshme në indin nervor qëndron në bazën e zhvillimit të njohjes njerëzore, krijimit të koncepteve dhe përgjithësimeve shkencore. Nga kjo pikëpamje edhe idetë dhe zbulimet e reja, duke përfshirë ato më gjenialet, janë rezultat i lidhjeve të reja ose të kombinimeve të reja të engramave të ndryshme në trurin e njeriut. 

Filed Under: Analiza

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 40
  • 41
  • 42
  • 43
  • 44
  • …
  • 970
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • DIAMANT HYSENAJ HAP FUSHATËN PËR KONGRESIN AMERIKAN – FJALA E MBAJTUR PARA KOMUNITETIT SHQIPTARO-AMERIKAN
  • Nga Besa në New York: Shoqata Besi organizoi një mbrëmje të veçantë për Festën e Flamurit
  • Në 90 vjetorin e lindjes së poetit Faslli Haliti
  • Dilemat e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare në Kosovë
  • Nga Shkodra në Bejrut…
  • Faik Konica, fryma e pavdekshme e një atdhetari dhe dijetari shqiptar
  • Abetaret e para të shkrimit të shqipes, fillesa të letërsisë shqipe për fëmijë
  • Valon Nikçi, një shqiptar pjesë e ekipit të Kongresistit George Latimer në sektorin e Task-Forcës për Punësimin dhe Ekonominë
  • Dega e Vatrës në Boston shpalli kryesinë
  • VATRA NDEROI KRYETARIN E KOMUNËS SË PRISHTINËS Z. PËRPARIM RAMA
  • NDJESHMËRIA SI STRUKTURË – NGA PËRKORËSIA TE THELLËSIA
  • Si Fan Noli i takoi presidentët Wilson the T. Roosevelt për çështjen shqiptare
  • TRIDIMENSIONALJA NË KRIJIMTARINË E PREҪ ZOGAJT
  • Kosova dhe NATO: Një hap strategjik për stabilitet, siguri dhe legjitimitet ndërkombëtar
  • MEGASPEKTAKLI MË I MADH ARTISTIK PAS LUFTËS GJENOCIDIALE NË KOSOVË!

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT