Në javët e fundit SHBA dhe Kina kanë lajmëruar se do këtë një ngritje në biliona dollare në lidhje me tarifat e mallrave të transportit duke përfshirë çelikun, maqinat e larjes, biçikletat, qymyrin dhe ato të përdorimit me diesel. Të paktën përfitimi i SHBA do jete $200 miljard gjithashtu nuk përjashtohet që për herë të parë të kalohen shifrat e trilion dollarëve.
Perktheu: Abdyl Ali Koprencka/
Në përgjigje të kësaj, shumë përkrahes dhe avokatë të shkëmbimit të lirë tregtar kanë vënë në dukje pikpamjet e ekonomistit politik të shekullit XVIII Adam Smith. Gazeta “Ekonomist” thote se “Donald Trump është jashtë ideve të Adam Smithit”. Përsa i përket këtyre pikpamjeve Shtëpija e Bardhë përmbysë e hedh poshte, principet baze te autorit “Pasuria e Kombit” një armik i patundur i ndërhyrjes së shtetit në ekonomin por jo vetëm thjeshtë për perfitimet ekonomike por dhe për kapacitetin e bashkimit të njerëzve të vëndeve të ndryshëm.
Faktikisht pikpamjet e Smithit mbi shkëmbimin janë mjaft delikate dhe më të gjëra se sa thamë më sipër, por dhe nuk është shume larg saj. Ne duhet ta analizojme në thellësi për të kuptuar realitetin çfarë thotë ai konkretisht rreth shkëmbimit dhe çështjeve që e rrethojnë atë.
Adam Smith është më i pranuari, i pelqyeri dhe që ka influencën më të madhe në fushën e ekonomisë, me tepër se çdo kush tjetër që ka jetuar para dhe pas tij. Ai konsiderohet “Babai i Ekonomise”. Idete e tija kanë formuar shumë fusha në dyqind vjetorin e fundit jo vetëm në ekonomi por edhe në filozofinë e teorisë politike dhe në psikologjinë sociale.
Smith sot është i mirënjohur shumë mirë për njohuritë e thella për depërtimin e tij në natyrën e tregut të lirë dhe për më tepër për analizat e famëshme si specializimet që krijohen nga “ndarja e punës” dhe drejtohen nga instituti njerezor “transportimi dhe ndrimi (shkembimi) mallrave” të cilat krijojnë vlerat e ekonomisë. Rezultati është një lloj mrekullije, një ekonomi masive e koordinuar por jo planifikim central ose drejtim nga nje organizate e vetme , por gjithçka e krijuar plotësisht nga popujt në mënyrë të lirë të cilët shesin e blejnë mallra.
Aktualisht pikpamjet e Smithit janë realisht të kundërta me çfarë përmbajnë librat e sotëm përsa i përket standartit ekonomik. Ai thote se TREGU nuk është një ndërtim i matematikës abstrakte por një dinamikë që përfshin institucionet të formuara në drejtime të ndryshme simbas traditës, normave dhe rrethanave, ligjit dhe Qeverisë. Pikërisht kjo është lidhja me librin e tij te pare “Pasuria e Kombit” (1776). “Teorija e Sentimentit Moral” (1759) është një nga hetimet fillestare të psikologjisë sociale dhe origjina e vlerave të moralit.
Për Smithin tregu egziston jo nga e drejta hyjnore por sepse është krijuar nga njerëzit në mënyrë që të gjenerojë vlerat publike dhe private së bashku.
Çfarë ka rëndësi për Smithin nuk është “Retorika e Tregut te Lire” por realiteti efektiv i konkurences. Kjo konkurence krijon vleren ekonomike dhe mban tregun ndershmërisht. Gjithashtu mendon se jo gjithmonë ndërhyrja shteterore minon efektivitetin e konkurencës. Në të kundërtën: Qeverija mund te krijojë SHIRITIN e KUQ, por mundet të krijojë bazen e besimit dhe fushat e nivelit të lojes. Fatkeqësisht njerezit sot kanë tendencë të dëgjojnë gjysmën e parë të këtij mesazhi.
Në shekullin XVIII tregu ishte përfshirë tipikisht nga germadhat e repartit nga kisha dhe rregullat shteterore që në mënyrë xheloze, të detyruara nga brënda, që privilegjet t’i shkonin shtetit. Sistemi i Smithit “Për Lirinë Natyrale” është ideja bazë dhe radikale. Për çudi ai pershkruante tek “Pasuria e Kombit” e cila ishte “një sulm violent në të gjithë sistemin tregëtar të Britanisë Madhe”. Në atë kohë liberalizmi i tregut ishte rritja e prosperitetit dhe e kualitetit. Po të mos konsiderosh Smithin ekonomist është një gabim i madh. Në të kundërt ai ofron suport në “Pasurinë e Kombeve” dhe ka një fushë të madhe për shtrirjen e Shtetit dhe ndërhyrjen e tij. Që nga taksa e vlerës së tokës deri në rregullimin e bankave dhe të monedhës. Veçanërisht duhet marrë para syshë kritika e fuqishme e kapitalizmit të afërt është e përqëndruar në nxjerrjen e qirasë ose kompanite marrin më shumë në kthimet e tregut shpesh ndërmjet lidhjeve politike. Asimetrisë së informacionit dhe fuqisë e cila lejon antarët e tregut të shqyejne të jashtëmit dhe e treta problemet e agjenteve kryesorë ndërmjet të cilëve manaxherët tentojnë të veprojnë për interesat e tyre në dëm të aksionerëve. Në fund beson se i takon Qeverise të mbajë qëndrim të pa anëshëm dhe të mbajë ligjin, rregullin dhe të japi garanci për ligjshmërin e tregut e të jetë një ilac për sëmundjet.
Këto njohuri duhet të shërbejne që nga tregu i mbrëndshëm deri në arenën ndërkombetare Smith argumenton në mënyrë të fuqishme për fitimet me kohë të gjatë prej shkembimit të lirë si jashtë e brënda dhe ai në përgjithesi kundërshton monopolin dhe shfrytezimin kolonial. Ai gjithashtu është një student i historise dhe nje realist i fuqisë. Duke ju larguar tregëtis të lire do krijonte harmoni internacionale, ai beson se shtetet do kërkojnë dominimin e njëri tjetrit dhe argumenton se ligjet Internacionale janë të rëndësishme për të mbajtur stabilitetin dhe rregullin e tregut.
Smith gjithashtu pranon se tarifat (disa tarifa) dhe shpagimet e përkohëshme mund te konsiderohen për një farë kohe. Vazhdimi i tyre i gjatë mund te rrisi çmimet shtëpijake, të zvoglojë konkurencën dhe të çojë në ngritjen e kapitaleve. Realisht Smith mbështetet në një seri ligjesh të quajtura si aktet e lundrimit, ndërmjet të cilave Britanija përdori forcën e saj detare të ushtrojë një kontroll strikt kolonial dhe mbi shkëmbimet e tjera. Në fund të fundit Adam Smith nuk është themeluesi i tregut në shkembimin tregtar, ai i reziston karikatures politike te majtë e të djathtë. Ai mbetet i përshtatshem deri sot në shqetësimet e përditëshme nga dështimi i konkurencës të brëndëshme të SHBA deri tek tendencat monopoliste të platformës teknollogjike nga një ekonomi e zgjuar deri tek rregullimi bankar më i mire. Në këto çështje si në tarifat dhe shkëmbimet, ne urgjentisht duhet te rizbulojme mënçurin e tij.
Nga libri i ri: Adam Smith “FATHER OF ECONOMICS” që do publikohet me 11 Shtator 2018.
Përkthyes Abdyl Ali Koprencka
Marre nga “WS JOURNAL “ GUSHT 25, 26 2018.
