Harry Bajraktari/

Ishte nder dhe kënaqësi që u mblodhëm mbrëmë, me disa nga miqtë tanë më të mirë në komunitetin shqiptar, për të nderuar Ambasadorin Ferit Hoxha që mbylli misionin tij dy vjeçar si Përfaqësues i Shqipërisë në OKB dhe Këshillit të Sigurimit në OKB.

Kishim në mesin tonë edhe Ambasadorin Frank Wisner, që është arkitekti i procesit që solli pavarësinë e Kosovës si dhe një mik i mirë i komunitetit tonë.

Ishte një mbrëmje e bukur, në prani të miqve të vjetër e figurave të njohura të komunitetit tonë si biznesmeni i shquar Jim Xhema, ish-Ministri i Shëndetësisë së Kosovës, Dr. Rifat Latifi, kryetari i Vatrës Elmi Berisha, biznesmenët e njohur dhe pronarë të Vreshtave dhe Verarisë së famshme “Stone Castle”, në Rahovec të Kosovës, Rrustem Gecaj dhe Avdi Gecaj, kardiologjisti i njohur Dr. Sulejman Celaj, si dhe biznesmeni i njohur i komunitetit Elio Ahmetaj.

I shpreh mirënjohjen mikut tonë Halil Mula që na mblodhi dhe për mbrëmjen e bukur që kishte organizuar.

Patëm rastin të bisedojmë për të shkuarën dhe për të ardhmen, për kombin shqiptar dhe miqësinë shqiptaro-amerikane.

Ambasadori Wisner solli kujtimet e tij nga vitet kur punonim për të siguruar pavarësinë e Kosovës dhe Ambasadori Hoxha foli për dy vitet që drejtonte misionin gjatë kohës që Shqipëria ishte Anëtare e Këshillit të Sigurimit të OKB-së.

Ai ka bërë një punë të shkëlqyer aty për të cilën meritoi vlerësimet dhe falenderimet tona.

Ambasadori Hoxha foli edhe për angazhimin e tij të ri në Bruksel, që është edhe kryeqyteti i Bashkimit Europian. I uruam sukses në detyrën e tij të re.

---

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 28 Shkurt 2024

Gazeta e përjavshme franceze “VU” ka botuar, të mërkurën 16 gushtit 1939, fotografitë dhe intervistën ekskluzive realizuar asokohe me mbretin Zog dhe mbretëreshën Geraldinë, gjatë ekzilit të tyre në kështjellën e La Maye, të cilat, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, i ka sjellë për publikun shqiptar :

Një mbrëmje në mesin e mbretërve në mërgim

Zogu dhe Geraldina në kështjellën e La Maye

Foto n°1 : Kështjella e La Maye, pranë Versajës, duket se ka për qëllim të strehojë mbretërit në mërgim. Pas Dukës dhe Dukeshës së Windsor-it, janë sovranët e Shqipërisë ata që e banojnë. Në plan të parë – oh ironi – Mercedezi që Hitleri i dhuroi çiftit mbretëror për martesën e tyre në 1938. — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

« Traditat e mikpritjes franceze ishin të njohura edhe para se fati të bëhej i hidhur për ne ». Kështu i priti gazetarët e « VU–së » mbreti i rrëzuar nga froni i Shqipërisë, Zogu I.

Kjo është padyshim arsyeja pse, pas një largimi të nxituar nga Tirana, kur tre muaj më parë, italianët pushtuan Shqipërinë dhe pas një udhëtimi plot ngjarje që e çoi familjen mbretërore në Greqi, Turqi, në Angli dhe Holandë, pikërisht ajo erdhi në Francë për të kërkuar paqen dhe prehjen për të cilën ajo dëshironte.

Në mjedisin e mrekullueshëm të Ile-de-France, në kështjellën e La Maye, sovranët vlerësuan bujarinë franceze me vlerën e saj të vërtetë dhe harruan gradualisht, nëse jo fatkeqësinë e tyre, të paktën frikën dhe pasigurinë që kanë qenë fati i tyre për disa muaj.

Kështjella e La Maye, në Versajë, është një rezidencë e bukur me një stil disi të pasaktë, pasi pamja e Luigjit XIII është e përzier me « pajisje » të të gjitha periudhave; është një banesë shumë e këndshme dhe një farë rehatie që një sovran, sidomos në mërgim, nuk mund të mos e vlerësonte. Një park i stilit francez shtrihet rreth e qark kështjellës me rrugica të shtruara mirë, lëndina të gjelbra të flakta dhe shporta të shumta me lule.

Mezi kishim bërë njëzet metra kur lajmëruan ardhjen tonë dhe oborrtarët e shumtë me mustaqe të zeza të egra dhe me çehre shumë “shqiptare” dolën me shpejtësi. Ata na përshëndesin me mirësjelljen më të madhe, me duart në nivelin e zemrës, por nuk na lënë të ecim drejt kështjellës para se t’u tregojmë letrat kredenciale, domethënë të ekspozojmë të gjitha letrat që do të na lejojnë të shohim Mbretin Zog I, gruan e tij, Mbretëreshën Geraldinë dhe anëtarët e familjes së tij.

Ky formalitet i realizuar, është një gardë nderi e vërtetë që na shoqëron deri në hajatin e kështjellës ku kalojmë në duart e « shqiptarëve » të tjerë. Dhe ne futemi në një sallon të madh ndenjeje, të mobiluar me shije dhe kërkime, dhe i dekoruar me disa sixhade (tapiceri) dhe panele të bukura të shekullit të XVII-të që mund t’i atribuohen Poussin-it.

Një piano e madhe është ende e hapur. Duke u mbështetur pak, mund të lexohet titulli i melodisë që një dorë mbretërore, pa dyshim, po deshifronte në stendën muzikore… Kënaqësi dashurie… Mbi piano, nën disa buqeta të mrekullueshme me lule, fotografi të shumta u tregojnë vizitorëve fytyrat e mikpritësve aktualë të La Maye, familjarëve të tyre, shtëpitë e tyre në Tiranë dhe Shkodër, përpara se Italia t’i detyronte të hiqnin dorë nga të gjitha pasuritë e tyre të paluajtshme.

Përmes dritareve të mëdha, ne shohim një peizazh fisnik dhe simpatik, pemë që dridhen lehtë në flladin e mbrëmjes dhe befas, në fund të rrugës qendrore, një Mercedes i mrekullueshëm duke ecur drejt kështjellës, duke bërë një kthesë dhe duke u ndalur para shkallëve të hyrjes.

Nga këndvështrimi ynë shohim një grua të re simpatike që zbret me një pallto të bardhë, me krahët plot me pako. Me nderimin mbresëlënës të këtyre oborrtarëve që nxitojnë, kuptojmë se është mbretëresha. Një minutë ajo po flet me njerëzit e saj; e dëgjojmë duke i kërkuar shoferit të saj « pakon e farmacisë për princin ». Ai ia jep, duke i thënë thjesht: « E mora për pesëmbëdhjetë franga, zonjë », pastaj ajo zhduket nga sytë tanë dhe ne kemi edhe një herë vetëm kohën e lirë të admirojmë pikturat, dyshemetë me parket, llambadarët dhe të mendojmë mbi fatin e çuditshëm të Mbretit Zog I.

Foto n°2 : Mbretëresha Geraldinë kthehet në kështjellën e La Maye pas një dite pazari në Paris. Ajo shkoi për të marrë ilaçe për djalin e saj, Princin e Kurorës Aleksandrin. Kur doli nga makina, mbretëresha u përshëndet në stilin shqiptar nga një oborrtar… — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Princi Hysen

Por pritja jonë nuk do të jetë e gjatë. Një i ri shtatlartë sapo ka hapur derën e sallonit dhe na thotë se mbreti dhe mbretëresha do të vijnë menjëherë. Ky i ri, me një fytyrë të rregullt dhe një buzëqeshje të gëzuar, është Princi Hysen, djali i një prej motrave të Mbretit Zog.

Princi Hysen është shumë elegant, i gëzuar dhe i sjellshëm. Asgjë që e bën Parisin kaq simpatik nuk duket të jetë e panjohur për të. Ai është shumë i interesuar për garat me kuaj dhe makinat e garave dhe na tregon se çfarë gëzimi dhe admirimi i japin « rrugët e mrekullueshme franceze ».

Foto n°3 : Nipi i preferuar i mbretit, Princi Hysen, është një sportist… Rrugët e Francës i duken të mrekullueshme dhe udhëton mbi to me shpejtësi të madhe me makinën e tij “grand tourismo”. — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Një shambellan (oborrtar), i ndjekur nga një tjetër, ndërpret bisedën pas disa minutash, jo më parë se të vëmë re se Princi Hysen është një diplomat i shkëlqyer pasi ai dinte, pa u dukur se ishte i kujdesshëm, çdo herë të shmangte çdo aludim për mbretin, për mbretëreshën, për fatkeqësitë e tyre të fundit dhe, në momentin kur shambellanët njoftojnë ardhjen e sovranëve, ai na rrëfen : « Mbreti dhe mbretëresha do t’ju thonë, pafundësisht më mirë se nuk mund ta kisha bërë vetë, gjithçka që ka të bëjë me ta. »

Zogu dhe Geraldina

Mbretëresha Geraldinë hyn e para, e veshur e gjitha në të zeza, por fytyra dhe duart e saj me thonj të kuq të ndezur nga e bardha e një jake të prerë dhe kyçet e duarve të çelura në kurorë. Ajo është shumë e gjatë, shumë e hollë, me një çehre të bukur, sy që në fillim duken të errët, por në dritë, duhet të jenë blu e thellë; flokët janë ngjyrë kafe, të rregulluara në një aureolë rreth fytyrës. Ajo duket tejet e re dhe lëvizjet e saj kanë ende hirin e adoleshencës. Ajo mban bizhuteri të admirueshme : byzylykë të rëndë dhe verbues me shkëlqim brilant, të vetmuar me një zjarr të mrekullueshëm. Këmba e hollë, kyçi i harkuar, ajo ka shumë stil. Ajo ecën drejt nesh me dorën e shtrirë dhe na thotë, me frëngjishten më të pastër dhe plot buzëqeshje: « Jam e kënaqur që ju takoj. Më falni, zotërinj, që ju mbajta në pritje, më duhej të ndërrohesha dhe të shihja djalin tim. »

Foto n°4 : « Përshëndetje, zotërinj, » u tha mbreti dhe mbretëresha gazetarëve tanë ndërsa hynë në sallonin e ndenjes të kështjellës La Maye, « dhe fotografoni sa të doni. » — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Pas saj, shfaqet Mbreti Zog I. E vërteta na detyron të themi se ai nuk duket se i ka përballuar ashpërsitë e mërgimit dhe shqetësimet e atdheut të tij të humbur me të njëjtën forcë si mbretëresha Geraldinë. Ai është i hollë, me mustaqe të varura, një çehre të zbehur dhe me sy të shqetësuar; i shikon aparatet fotografike me një mosbesim të padiskutueshëm. Ne duam t’i themi: « Mos u shqetësoni, zotëri, ne jemi në Francë këtu. » Por ne e dimë që Zogu I nuk e kupton frëngjishten.

Foto n°5 : Melankolikë, sovranët shikojnë teksa fotografohen, disa nga suveniret personale që mundën të sjellin nga Shqipëria pavarësisht largimit të tyre të nxituar… — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Ai është veshur në mënyrë elegante me një kostum gri. Këtu ai thërret një shambellan (oborrtar) dhe i thotë disa fjalë, pastaj kthehet nga ne dhe na flet. Mbretëresha Geraldinë përktheu fillimisht: « E gjej veten të lumtur që jam në Francë. Është një vend fisnik dhe bujar, prestigji i të cilit është shumë i madh në Shqipëri », më pas ajo pyet nëse flasim anglisht dhe kështu biseda do të vazhdojë në atë gjuhë.

Mbreti shmang me kujdes çdo aludim politik dhe kjo është e kuptueshme. Ai na tregon vetëm se pas largimit nga Tirana është pritur shumë mirë kudo, por që udhëtimet e shqetësonin për shëndetin e mbretëreshës Geraldinë dhe djalit të tyre, Princin e vogël Aleksandër, i cili është vetëm disa muajsh. Kur shqipton emrin e të birit, zëri i tij, natyrisht mjaft i ngjirur, merr lakim të një butësie mahnitëse dhe, ndonjëherë, madje buzëqesh.

Projektet

Ai nuk e fsheh kënaqësinë që më në fund u vendos tek ne dhe na thotë se Parisi, që sapo e ka parë, me qiellin dhe dritën e tij i kujton Vjenën ku ka jetuar shumë. Ai është shumë i lumtur që pak më vonë do të mund të vizitojë Francën…

« Kur isha i ri, » shton ai, « ishte një prej dëshirave të mia më të mëdha. Unë kurrë nuk kisha mundur ta realizoj atë. U deshën rrethana tragjike që të njoh vendin tuaj. »

Ai tund kokën dhe shton me kënaqësi : « Ky do të jetë kompensim.» Ky është i vetmi aludim që ai do t’i lejojë vetes për fatkeqësitë e tij.

Ushtria franceze e intereson shumë. Një nga nipërit e tij, Princi Salih, ishte student në Saint-Cyr dhe, pa dyshim, i fliste me admirim për ushtarët tanë.

Ai na përgjigjet me dashamirësi kur e pyesim nëse ka mundur të sjellë me vete bashkatdhetarë dhe disa nga gjërat që i vlerësonte më shumë.

« Po, » tha ai, « rreth njëzet shqiptarë. Pak objekte, vetëm disa piktura, disa suvenire të çmuara, shtatë automobila duke përfshirë këtë — a tregohet ironik ? nuk e dimë, sepse fytyra e tij ka mbetur e ngrirë — të cilën kancelari Hitler më dhuroi në vitin 1938, si dhuratë martese. »

Dëshirën tonë për ta fotografuar, ai e pranoi me kënaqësi, por ne nuk arritëm ta bënim të buzëqeshte. Ishim gati të dorëzoheshim kur nga dera e sallonit dëgjuam një cicërimë të lehtë të përzier me këngën e përgjumur të zërit të një gruaje. Princi Aleksandër, në krahët e dados së tij, u kthye në djepin e tij.

Foto n°6 : Por ja ku po buzëqeshin sepse dëgjuan tej derës cicërimat e princit të vogël Aleksandër që dadoja po përkund në dhomën tjetër. — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Mjafton kjo pëshpëritje. Mbreti gëzohet… Mjerisht! ne nuk do të mund ta shohim princin e kurorës.

« Ai është shumë i vogël, » na tha mbretëresha Geraldinë. Dhe ajo na dhuron një buzëqeshje të hirshme, si për të kërkuar falje, kur shambellani (oborrtari) i tregon orën dhe i thotë se princeshat, kunatat e saj, e presin atë dhe mbretin për shëtitjen e përditshme para darkës.

Foto n°7 : Çdo ditë, para darkës, familja mbretërore shëtit në park… Peizazhet e Ile-de-France ua zbutin kujtimet e Tiranës dhe maleve madhështore të Shqipërisë; nga e majta në të djathtë Princesha Maxhide, motra e Zogut, mbretëresha, mbreti dhe tri motrat e tjera të sovranit, princeshat Myzejen, Senije Abid dhe Ruhije. — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Dalim, por në hajat hasim një zonjë të një farë moshe, me pamje të vendosur, që duket si në shtëpinë e saj këtu dhe nga një derë e mbyllur dëgjojmë zërin e mbretëreshës Geraldinë: « Përshëndetje, nënë! »

Foto n°8 : Nga Parisi, ku jeton prej shumë vitesh, nëna e mbretëreshës Geraldinë, zonja Giraud, vjen çdo ditë për të vizituar vajzën dhe dhëndrin. — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

MARC ANDRAL

Foto n°9 : Mbreti dhe mbretëresha jetojnë në kështjellën e La Maye me katër motrat e sovranit dhe disa anëtarë të tjerë të familjes mbretërore. Këtu është princesha Myzejen e ndjekur nga nipi i saj Princi Hysen. — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Foto n°10 : Mbreti dhe mbretëresha presin shumë miq nga të gjitha shtresat e jetës dhe të të gjitha besimeve. Edhe këtë « prift të vogël » me mjekër. — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Ornela Radovicka/

Në vijim  kemi paraqitur një rrëfim të arbëreshit Emanuele Rosanova. 

E. Rosanova është me prindër me origjinë arbëresh. Ai ka lindur në 1994. Ka mbaruar studimet për drejtësi, dhe Ai sot është me profesion avokat. 

Ai që na intereson të thesojmë  është se ky djalosh ka mësuar arbërisht vetëm rreth 5 vjet më parë, është shembull për rininë arbëreshe që duan të mësojnë arbërisht dhe Në kuadrin e  “ Të rrëfehemi në arbërisht” sjellim në arbërisht rrëfimin e Emanuele Rosanova.  

Farneta ku qielli perpiqet (takohet)me besen

Emanuele Rosanova *

Dihet se katundet tanë arbëreshë, të larguar ka otomanët turq ka vatrat e tire janë, të të shprishur si sparëngjë ndë malet e Kalavrisë e të Basilikatës.

U ngjitëtin ture kapërcier male me male atrat tanë mërgimtarë të shkret për t’rronjen në liri, mb’këmbë u ngjitëtin lartë me lotë e me shërtime në këta male të ashpra, ku ishen vet ulq, derra t’eger e kacamiqe.

U ngjitëtim në këto udha të shtrëmbura e si gjalpërueshe,të ngushta pjot me gur e me gjëmba, ture kapercier rehje dhe përrenje njera ç’arrivuan te çuka, e malit më t’lart. Kështu është edhe katundi arbëresh më i vogel dhe më i lart mëse 900 metra mbi Detin Jonë, çë thuhet Farneta dhe u vunë atje ku sot janë qitetet italiane Trebisacce dhe Amendolara. Atje ishen edhe disa kronje dhe disa gruta rreth e rrotull me arvure t’lert e t’hollë me fage e me lis.Ish një vend e bukur,pagëzuar nga perëndia. Ata Bënë një panatez me drunje e me dushqe dhe qindruan atje, në lartësi ata gjetëtin paq, pushim, qetësi, liri e mbi të gjitha ku mund të shihijen dhe dherat e tire, sepse  atej ka dil dielli ish Atdheu i tire.

Kurmi i tire ish këtu te dheu i huaj, po shpirti i tire ish te varret e prindëvet në Mëmëdhe.

Afer gjëndet vet qiteti italian Oriolo, ku vemi e bjemi shurbiset. Farnetizt e thërresen Hora.

Atej më poshtë gjëndet katundi arbëresh Pllatani.shtpitë e tij prej guri, me harqet e krrusura, me myshkun te pragu, me heshtjen që flasin.

Ka lehet dielli është katundi arbëresh Kastërnexhi me tre krojet e tij; Ka Klisha, ka Shën Rokthi, ka Lëmthi.

Ka ana ku hinë dielli është katundi Shën Pali Arbëresh dhe më mbatanë Shën Kostandiini Arbresh në Basilikata. Këta katunde arbëreshë këtu janë si gjishtë e dores. Duhen njeri me jetrin si vëllezer e motra dhe martohen trima dhe kopile dhe janë gjithë gjirì.

Kështu në këto dhera, të thepisura e të egra është një Arbëri, ku ndihen  tingujt antik arbëror, ku këndohet nëpër sheshe arbërisht e në gjitoni u rrëfehen legjenda e gojdhana për atdheun e të parëve të tyre që kurrë nuk e panë.

Kur bëjen vallet ndër Pashkë e ndë Karnivall gratë dhe vajzat të bukura si Dea e të shkrirë në ar, vallëzojnë nëpër rrugët e qtezës. Në Kastrorexhia  mbajen lartë Flamurin e tire, ç’është i bërë me nastre me shumë kullure,( me shumë ngjyra),  çdo kullurë( ngjyrë) mbajen mend origjinë e tire familjare dhe buljarinë e tire. Flamuritari venej përpara gjithëve kur martoheshin e i jip gjithëve hare e krenari kombëtare e na jemi krenar e në gjak kemi timprin arbëror.

Atrat tanë ishen të kërshterë me ritin bizantin e Kostantinopojes e me gjuhen arbëreshe. Mbajen fort te zëmra besen te Perendia, nderojen Virgjeren Mari, Odigjitrjen, dhe gjithë shënjtrat e  luten në gjuhën arbërore, në gjuhën e mëmës.

Festa më e madhe Farnetë është ajo e Shën Dhunatit,(Shën Donato) ç’bie çdo vit në diten 17 gushtit. Farnetiztë të emigruar në Evropë mbjidhen këtu ka gjithë anet dhe i japin jetë Farnetës.Ndihet një atmosferë vëllazërore.Ceremonia për besimtarët është komovente. Prifti këndon arbrisht liturgjinë te qisha në ritin tonë shekullor bizantin, e pranathin dalen ka qisha.Burrat dhe trimat qelljen mbi shpatullat statujen e Shjën Dhunait. Venë ture ecur në këto udha mali ture kënduar arbrisht këngen e Shëjtit.Te kjo lartësi kënga arbëreshe del ka zëmra  shekullore e atyre gjashtë shekijve që iu trasmetuan brezave të e tire gjuhën dhe besë e me një fuqi çë kapercen gjithë këta përrenje e male e vete me ajërin deri  në Mëmëdhe.

Rrugët e katundit shëndërrohen të zhurshme e shkojmë ndë shpi e hami tumac me mish e pim veren më t’mirë, ture bënur hare e ture luejtur e ture kërcier. Në mbrëmje kur dielli trakulonej e serposej dhe vinej nata, ahiera zënej fill shurbesi më i madh, çë na dil përpara neve atje te Sheshi katundit gjendet Vidhi gjigand.  Na shkomi  rreth e rrotul atij vidhi, të lartë e shëndosht, çë gjithë na e duami mirë si Prind dhe e nderomi si Tat-madhi jonë, çë na ruan ka e keqja dhe na  ndihen dimer e verë.

Tat-madhi Ljoshi, për gjithë ne, ish dhe është Vidhi. Ai ishte vend takimi, amorët e parë lindin tek vidhi ku vashat vini tek kroi e bularët prisnin fshehurazi. Vidhi ishte një dafragmë gjigande ku i jepte frymë çdo arbëreshë i Farnetës.

Në naten e 17 gushtit çdo vit me hilnarin e tij të magjepsur Tat-madhi mbjedh\ Vidhi, gjithë shpirtrat më të nderuar dhe më të shkelqier çë i dhanë nderë Farnetesë, Kastërnexhit, Pllatanit,e katundeve arbëresh për rreth. Ata janë në gjurmët e myshqeve të atij vidhi, janë në damarët e gjetheve, janë në horizontin ku lind dielli. Ata arbëresh që bënë për katundi  etyre, janë kudë në këto ato, sepse ata ishin njerez shumë t’urtë çë janë ende të gjallë. Vidhi është ai kontinuita brezash ku herë pas herë Të vdekur e të gjallë rrinë bashkë tek ajo natë kur del e shkepten Illi i Ditësë  Farnetë, atej mbi Detin Jonë. Çdo gjurmë në Farnetë është e përjetshme.

Kur zë e bëhet dita ata shpirtra kanë priren tek vendet e tire të përjetshme, pa çë i buthëtohen mosnjeriu.

Na kemi besë se shumë herë këta shpirtrat na duken se janë tek gjalprat, tek hardhlat, tek fluturat, tek lulelt e tek arvuret. Këta shpirtra çë Tat-madhi-vidhi na solli e na mbjodhi këtu sonde, janë gjiritë tanë  e gjakut tonë, e na i duami shumë mirë.

Nganjë rri qet qet, pa buzë e pa frimë, pse kam të gjegjmi ç’na thonë këta shpiirtra. Kanë folijen vet ata, pa i prer fjalen e pa i pietur mbi jeten e tire. Ata erdhëtin vet për të na folur neve. Një e një gjegjmi ç’na thonë te kjo natë, ku ilzit shkelqejen në qiell dhe hënza na ruan e na qeshen.

I pari ç’zu e foli, qe Pietro Camodeca de’ Coronei (1847-1918), kasterrnexhòt, na tha:“Kërkova ka papa e Romes autonominë e qishës tonë arbëreshe e Papa na e dha në 1919. Nanì ndihemi gjithë më bashkë me zëmer e me shpirt, e kam t’duhemi shumë mirë njeri me jetrin. Eparkia e Ungres është thezari i çmuar çë kemi”.

Pietro Scarpelli (1887-1973), farnetìz, shtoj dhe ai këto fjalë:“U leva Farnet e këtu bëra priftin, peshkopi m’dergoj në Shqipëri në 1928 për të ndihnja vëllezërit tanë atje dhe në 1945 më perzu rregjimi e u prora këtu. Na s’kam harromi rrënjat tona, gjuhen tonë dhe gjakun tonë, dhe te zëmra kam t’mbami Mëmen Shqipëri”.

Angelo Basile (1813-1848), pllatanjòt, nis e këndonj e shton:“U kam mbledhur ditë e natë këngat arbëreshe çë atrat tanë na këndojen në vallet si edhe në shpi. Ato na vijen ka Moti 1400 e na thonë si ish jeta e Skënderbeut. Na i kemi te zëmra. S’kem t’i harromi, se ato na mbajen t’gjallë edhe te varri” . Alessandro Smilari (1832-1905), shënpalòt,:“Gjithë ne këtu u ngrem  shtuera e vamë me Garibaldin kunder Borbonëvet për t’bëjem Italinë e për t’mbajem lirinë dhe vëllazërinë me zakonet e tona. Na edhe sot duami t’e mbami këtë liri, këtë dashuri t’fort me gjithë vëllezërit tanë”.

Nga një kënd dëgjonjë në zë. Ishte zio Michele Scutari (1762-1830), shënkostënjòt, na tha:“Na arbëreshë kam të studhjarmi ditë e natë storjen tonë, ritin tonë bizantinë, letërsinë tonë arbëreshe, gjuhen ashtu si bëra u te libri im i njohur. Sa më dini më mirë rrini”.

Zio Domenico Licursi (1926-2001), farnetìz, i cili dinte storjen time që xura autodidakt më tha:“Këtu u rrita dhe nëng isha skollet e u xura vet të shkrueja e te diovasja. Dhe bëra gazeten “Hordeolum-Rinascita-Sud” në vitin 1969 dhe gjithë dijen problemet tona. Gazeta ime bënej dritë kudò. E vamë përpara. Nëngjet ç’kemi na kam t’i zhidhmi vet me djers e me vullnèt”.Giovanbattista Mollo (1915-1971), kasternexhòt, ngrihet dhe thotë:“U bëra priftin Kasternexh. Studhjarta, mbjodha dokumende dhe shkruejta nj’liber mbi origjinen e katundit .

Alfredo Moratti (1920-1993) na tha:“U u leva në Trento dhe erdha e bëra priftin Farntetë në vitin 1944 por mbeta njera në 1971. Nd’at mot këtu s’ish faregjë por unë nuk ndjeva uri. Kurrë në jetë nuk njoha gjinda kaq gjeneroz. Shpia e arbëreshit ish shtpia ime ime,  ish haptë natë e ditë. M’dojen mirë. Ish si një familje e madhe këtu. Hajem atë çë gjëjem në dherat. Duart e arbëreshit e bën të lulëzuar.  Mbaj mend cje Nilen e Toshkut çë nga dita venej atire karrarrave e mbljidh lakra, çikorja, bathez-ulku, rrapista, kula mònaku, mëraj t’eger, kockolidhe.Në modestinë e tjetës së tyre gjendej edhe gjenialiteti i tyre. Kur u i folja arbrisht ata kishen shumë hare”.

Antonio Gulemì (1898-1965), shënkostënjòt, me zërin e tij të but u ngrit e tha: “Për disa vjet bëra dhe u priftin këtu Farnetë. Kam hare se sonde gjëndem me ju. Në këta male Atrat tanë mbajtin gjithë ato shurbise t’bukura çë na kemi ruajtur sot te familjet tona. Ka varret e tire të parët tanë ju bekojen pse  mbajtët gjuhën dhe ritin arbëreshë te zëmra. Arbëreshët  jini t’fort si timba malit.”

Atë mbrëmje renjante një qetësi kur gjithënjherje u gjegj si një vrundull me zogj ç’vijen ka deti dhe erdhëtin e u kumbistin mbi degat e Vidhit që gjendet te sheshi i fshatit. Ishim të gjithë bashkë. Ushqimi për ne arbëreshët është kënaqësi. Mbi tavolinë arrinë një  pjatë që në kastrorexhë i themi  Hullonjëra. Dikush ndërhyn dhe shton: Në Ungra i thonë Shëtridhla,e Dromësa ne San Costandino albanese. Si një jehonë e largët dëgjohet Kostandini e Juerendina. Hënza e plotë llambarisnej në qiell tek ajo natë gushti në katundin Farneta ishte njé mbrekulli ku besimtari dhe profani bëheshin një, me gjuhën e përbashkët arbërore, me besën e tyre, me dashurënë për Këtë Arbëri që edhe pse lëngon ka gjithmon shpirtin e ringjalljes, sepse është e destinuar për të qenë e përjetshme

Tek ajo natë gjithë ne ç’ishem rrotull te Vidhi u ngrëjtim shtuera e pruartim faqen dhe çeren atej ka del dielli, ku është Mëmëdheu, e me një vuxhë t’lartë e të fuqishëm u vumë e kënduam këngët e mergimit ku në tingujt e tyre si një një lëndinë e praruar lexoheshin ato notat e vuajtjes e sakrificës së këtij populli 6 shekullor. Unk në rruzull ku Besa, Ndera, Burrnia, Mikëpripritja dhe Vëllazëria ishin idealet e këtij populli  që mëmat e tyre në  gjitoni  iu mësuan gjuhën dhe ua trasmetuan kulturën.

Ndërsa largohem nga Farnet disa re të bardha më qëndrojnë mbi kokë, herë si si engjij herë herë si pëllumba, të cilat më kujtonin pikturat e Escer.

Isha i humbur në këtë botë sa reale aq edhe surrealistike, por edhe i ndërgjegjshëm se “Gjaku i shprishur” ësht akoma. Ai gjak spikon her si nje “rreze diademe” mbi kurorën e një çifti, her her si nje puhize e ngrohtë  nën tingujt e serenatave arbëreshe,her her ai “gjak i shprishur” mbërthehet në idealen e përjetësinë së zhurmës së qelqit të thyer gjatë kurorëzimit të dy arbëreshëve.  

Çdo gjë në këto male ishte pezull ashtu si është bota arbëreshe sot.Pezull me mënyrën e saj të të jetuarit, me zigzaket e saj problematike e në mënyrë të veçantë në përdorimin e gjuhës së të parëve të tyre.

I përhumbur vazhdoj udhëtimin tim në charmin e egër të këtij populli “Mbrekullie antropologjike” konsideruar prej Pasolinit.  

Fjalorth arbëresh – italisht

Ajër-i: aria, vento;

Arbrishtin: lingua arbëreshe;

Arvure: alberi;Pema

Azill-i: Asilo infantile;çerdhe

Bulari-a; nobiltà d’animo; bujar\ Fisnik

Buthëtonj: mostrare;

Çerzosimo: Cersosimo paese italiano limitrofo;Cersosimo-qytesë italtaljane

Çuka: vetta, cima;

Dushqe: fogliame;

E lez e lez: leggera, leggera;

Fage: faggi;

Farnetizë: abitante di Farneta;

Fasulete: fagioli;

Fineter: finestra;

Flutur-a; farfalla;

Firmë-a; respiro;

Grasta: vasi;

Gruta: grotta;

Gjiri: parenti;

Gjitghënjëherje: improvvisamente;

Hardhlat: lucertole;

Hare-a; gioia, allegria;

Hilnar-i; lanterna;

Horë-a: Oriolo, paese italiano a 8 km da Farneta;

Illi i dites: stella del giorno, Lucifero;

Jatrua: medico;

Karniball-i: Carnevale;

Kasternexhotë: abitante di Castroregio, dove si trova anche il municipio;

Kacamiqe: stanbecco;

Kopile: giovane;

Kockolidhe: erba selvatica;

Krapista: erba selvatica;

Kullure: colori;

Kumbisin; appoggiare;

Kurm-i: copro;

Kutjend: contento;

Kulamònaku: erba selvatica;

Lëti-ri: latino, italiano;

Liturgji-a; servizio sacro/liturgico;

Ljosh-i: nome, cognome, anziano;

Llurtmu: in ultimo;

Marroca: lumache;

Mbashatë-a: notizie;

Mbësova: apprendere, imparare;

Mëraj t’eger: finocchio selvatico;

Mbatanë: in lontananza;

Nastre: nastri di stoffa;

Mosnjeri: nessuno;

Nënëza: erbe servatiche;

Ndallandishe: rondinella;

Odigjitrja: condottiera;

Panatë: capanna;

perpiqet: incontrarsi

Pranathin: poi;

Parkalesin: pregare;

Pllatanjotë: abitante di Plataci;

Poçja: pignatta;

Predhikarje: predicavo;

Prirem: mi volto indietro;

Qirinj: candele;

Qironej (i -): pulire;

Qishë-a: chiesa:

Rehje: colline;

Serposet: imbrunire;

Skollet: scuole;

Sonde: stasera;

Sparëngjë: asparagi;

Shkretë (të-): miseri, poveri;

Shënkostënjotë: abitante di San Costantino Albanese,

Shënpalotë: abitante di San Paolo Albanese;

Shpatillat: le spalle;

Shprishur (i-): disperso;

Shurbes-i: avvenimento;

Trakulonej: tramontare;

Timba malit: il sasso della montagna;

Tumac: pasta di casa;

Vangjel-i: Vangelo;

Vidh-i: olmo;

Vrundull: ventoso;

Vuxh-a: voce;

Zienej (I -): bollire.

*Biografia Emanuele Rosanova

U le në diten 13 maj 1994, ka prindërit arbëresh ka Strigari, në Bitonto (Bari). Sot rri me shpi në Castrovillari ku shurben. Ai studjarti në Universitetit në Cosenza dhe muar diplomin si advokat në Catanzaro. Si gazetar shkruan mbi arbëreshët dhe mbi eparkinë e Ungres në revisten “Lajme”. Mësoi gjuhën arbëreshe pranë Qëndërs albanologjike themeluar nga  A  Bellusci në katundin arbërsh nëFrasnita dhe është Sekretar i kësaj Qëndre Albanologjike.  

Amet Gjanaj/

Nga koncerti madheshtor që organizoi Qendra kulturore Vatra në qendër të Brukselit me ikonat e këngës shqipe Shkurte Fejzë e Shaqir Cërvadiku-Shaqa. Me këngëtarë e njohur Mehdi Berisha, Gresa Behluli, Fikrije Murati Fikrije Murati Bajraktari, Blerime Muca , Hajrije Preniqi Hajrije Preniqi Gashi. Me një performancë fantastike të grupit të valleve Vatra! Ne një shoqërim muzikor të mrekullueshëm të grupit Grupi Rinia dhe një atmosferë të jashtzakonshme të dy këngëtarve të grupit Vedati dhe Azemi! Me një shoqërim me tupan edhe të Bashkim Topojani!

Me një krijimtari mbresëlënëse të kombinimit muzikor të Femi Djfemx Femi Djfemx Junuzi! Me një pjesëmarrje të bizneseve : Mishtorja Tërshana dhe të veshjeve tradicionale nga Kosova ashtu edhe të Profesorit Nusret Pllana ne librin e tij “Terrori i Serbisë Pushtuese mbi Shqiptarët 1844- 1999”. Me prezencën dhe fjalën e mbajtur nga Ambasadori i Kosovës Agron Bajrami! Me xhirimin e ekipit dinamik të TVr të producentëve Rifat Avdiu e Përparim Perparim Reka! Dhe mbi të gjitha me praninë masovike të publikut më të mirë në botë, ai Shqiptar, që nuk humbi durimin pavarësisht reshjeve të vazhdueshme të shiut! Dëshiroj të falenderoj të gjithë ata që mbi skenë e mrekulluan Brukselin me performancën e tyre dhe angazhimin e tyre!

Dëshiroj të falënderoj Vaile Shkodra, koordinatorja e Qendrës kulturore Vatra për idenë e aktivitetit, punën dhe angazhimin e pakursyer ashtu dhe familjën e tij, në veçanti Babai i saj Halit Shkodra dhe Nëna e saj Shemsije Hoti Hoti Shkodra për ndihmën e madhe në mbarëvajtjen e këtij aktiviteti por jo vetëm.

Doja të falenderoja edhe sponsorët tanë Inovative Solutions e pronarit Rinor Sojeva, Spaar Hasselt e pronarit Skender Shala, Era Trans e pronarit Rami Avdiu! Falenderoj Stefania Francesca Polino, Arbëreshja e Vatrës për ndihmën vullnatare që i jep Vatrës Falenderoj Azdad Abderrachid Azdad miku i im i dashur për mbështetjen dhe praninë e tij!

Falenderoj përzemërsisht Komunën Bruksel me kryetarin e saj Philippe Close për autorizimin e koncertit! Dhe për fund por jo nga rëndësia, dëshiroj të falenderoj publikun Shqiptar që merr pjesë në të gjithë eventët që organizojmë! Shumë faleminderit të gjithëve edhe njëherë dhe na ndiqeni!

Gëzuar përvjetorin e 16-të të Kosovës!

Mark Qehaja/

Shkak për këtë reagim u  bë një kronikë e një televizioni në Shqiperi, xhiruar në Kavajë tek busti i  deshmorit të Atdheut Indrit Cara i cili  në Ushtrinë Clirimtare te Kosovës  njihej si  ushtar Kavaja. Ajo që më terhoqi vëmëndjen  ishte që jo vetëm busti i heroit ishte i pa mirmbajtur por asnjë ceremoni nga Bashkia e Kavajës qoftë dhe për të vendosur një tufë lule në nder të qytetarit të tyre hero që me aktin  heroik nderoi Kavajën dhe mbar kombin shqiptar.
 E ndërsa një bashki tjetër  e WATERBURY-it CT., në Shtetet e Bashkuara të  Amerikës organizon cdo vit me 17 Shkurt ceremoni për Pavarsinë e Kosovës me  të ftuar ish luftetar të Ushtrisë Clirimtare të Kosovës, Familjarë të heronjve shoqata atdhetarë e patriotike përsonalitete të Bashkisë e përfaqësues të komunitetit shqiptar etj.
Pjesë e kësaj ceremonie është dhe ngritja e Flamurit të Kosovës  para Bashkisë, nën tingujt e Himnit të Kosovës që nderohet nga të pranishmit dhe trupa policore e Bashkisë së Waterbury-it, CT.
Une isha pjesë e të ftuarve  të kësaj Bashkie ato janë Amerikanë dhe shprehen se janë shumë të nderuar që e bëjnë këtë ceremonial të përvitshëm sepse nderojmë sakrificat për liri të një populli  dhe nderojmë gjithë komunitetin shqiptar të kësaj bashkie. Në Shqipëri  përveç postimeve në rrjetet sociale të drejtuesve kryesorë shtetit, asgjë tjetër!